Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 30, 28 July 1905 — Page 3

Page PDF (1.34 MB)

This text was transcribed by:  Inger Hojfeldt
This work is dedicated to:  Daughters of Hawaii

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

4 NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IULAI 28, 1905.

 

            "He mau kaikamahine u'i olua," wahi a moiwahine i hoomakeaka aku ai i na opio, "koe wale no o ko olua keokeo loa."

            "E na Lede," wahi a Nede i pane aku ai, "ina he mea hooluu kekahi a pena ia mana iho alaila e like no maua me na kamaaina, oiai ua maa maua i ka hana ia ano mamua aku nei mai ka wa i hoomaka ae ai keia pilikia."

            "Alaila e ha'i mai olua i na mea apau," wahi a ka moiwahine "no ka mea ua makemake loa wau e maopopo ia olua mai kahi i hele mai ai a pehea la i hoea mai ai ianei."

            Alaila ha'i aku la o Nede i na mea apau mai ka wa i poipuia ai ko lakou hale a puhiia ai i ke ahi a holo ai laua me na kaikuahine-e hoike ana i na hana i hooikaikaia ma ko lakou aoao.

            "He wiwoole io no oukou na keiki Pelekane," wahi a ka moiwahine i hooho ae ai, "a pela io no i lanakila ai oukou maluna o na Inia. "Ano, e Ahaba, e hoike ae oe i ka kaua manao i hooholo ai no laua."

            "Aole e hiki ia maua ke haalele iho ia olua ianei," wahi a Ahaba i hoomaka mai ai. "He mea pono ia maua e hanai ia olua i ka ai a e hilinai pu aku maua iloko o kekahi poe e ae no ka hoopakele ana ia olua. E hele ana makou i Kanapoa i ka la-apopo a o olua kekahi e hele pu me maua; a e hoolohe a hooko pono olua i na rula apau e waihoia aku ai na olua no ka hooko ana i holopono ai, oiai o ka holopono oia ko olua pakele a pakele pu no hoi kakou apau."

            A mahope iho o ka wehewehe ana ia o na mea apau a maopopo @ na opio a haawi aku la o Nede i kona hoomaikai nui i ka moiwahine ame Dike pu me ka lalau pu ana aku o Dike i ka lima o ka lede a honi iho la a minoaka iho la ka wahine opio i ko Dike ano.

            "He ipo u'i maopopo maoli no oe," wahi a Dike i pane ae ai ma ka olelo haole no nae, "ina he maamaalea au ma kau olelo ina ua ha'i aku wau ia oe pela."

            "Heaha kana olelo?" i ui ae ai na u'i nei ia Nede.

            "He luina moku oia," wahi a Nede, "a o ke ano mau o na luina he mau olelo hoomakeaka ka lakou i maa mau ole i ko ka aina poe e hoopuka ai. O ka kuu kaikaina i olelo ae nei he pua ala oe na kona puuwai."

            "He keiki kolohe kou kaikaina," wahi a ka moiwahine i pane ae ai me ka akaaka pu ana ae, a mai pono loa no ka ko'u haawi aku iaia ia Nana o Kanapoa. Gudibai-a na Ahaba e hookuu ia olua.

 

MOKUNA X.

 

HOI AKU NO NA INO MALUNA O NA INIA.

            Ma ka papa hoonohonoho a ka wahine kahu o ka moiwahine ua laweia aku na opio maluna o kekahi kaapipi me he mau ohua Hinedu la e hele ana no Kanapoa, he kaapipi hoi e kalaiwaia ana e kekahi mau kalaiwa i hilinaiia no ka hana pololei a mahope iho o na haawi hana ana ua nee aku la ua kaapipi nei, oia hoi, e hooikaika ana e alo mai ua puali Inia ae, a e hele ana ma ke ala i manaoia e maalo ae ai kekahi pualikoa Pelekane kahi hoi e hoohuiia aku ai na opio me lakou a o ka pakele no hoi ia o na opio a pakele pu hoi me ko ka moiwahine poe ame ia pu; a i ka wa i hoomaha mua loa ai ua kaapipi nei oia ka manawa i hala ai he umi-kumamalima mile mai ka hale aku o ua moiwahine nei.

            A i ka hoomaka hou ana o ka huakai no ke koena o ka la ua kipa aku la lakou iloko o kekahi kauhale uuku a mailaila i lohe mai ai lakou i ka hoea aku o kekahi mau pualikoa Pelekane i Sine he kaona ma kahi o umi mile mai Futepoa mai. Ua hoike pu mai na kamaaina i ka loaa ole o na ke'ake'a me keia mau puali o na Pelekane oiai nae he wahi mau puali uuku wale no a e hooikaika ana e hiki aku i Alahabada.

            I ke kakahiaka ana o kekahi la i hoomaka hou aku ai ka huakai e hele lihi ana ma ka muliwai i ole ai e loaa i na puali Inia no ke ake e aloalo ae a hiki i ka manawa e ikeia ai kekahi puali Pelekane a iaia e hoike aku ai, a mamua o ka napoo ana o ka la ua hiki aku la lakou i kekahi wahi kauhale ma kahi o umi paha mile a hoea aku i Sine me ke alanui e moe pololei la ilaila, alaila hoaumoe hou iho la na opio me na kalaiwa hooko pololei.

            I ke kakahiaka okoa no i liuliu ae ai na opio a mahope o ka hala ana ma kahi o ekolu paha mile aia hoi ike aku la na kalaiwa i kekahi puali kaulio e holo mai ana ma ke ano auau o ka holo ana-e nee pololei mai ana i o lakou, a i kahi-e no ua poe kaulio nei ua ike e aku la na kalaiwa i ke ano o ua puali nei alaila holo aku la a kiei iloko o ke kaa kahi o na Warena Opio e noho ana a pane aku la i ka nuhou maikai: "He Pelekane."

            Alaila kiei mai la na opio iwaho o ke kaa no ka nana ana a uwa koke ae la laua me ke kali ole ma ka manawa i ike aku ai i na aahukoa he aahu Pelekane, ame ka nana ole ae i na aahu wahine e aahuia la e laua ua lele mai la laua mae ke kaapipi mai a holo uwa aku la i kahi o ka puali Pelekane e nee mai ana, ke kumu o ke ku puiwa ana mai o na alakai mua o na puali Pelekane mamua o ka laina.

            "Halo! Heaha keia- a owai olua?"

            "O, o Kapena Danalope, aole anei ou hoomaopopo mai ia maua?" i uwa aku ai na opio.

            "O na Warena Opio!" i hooho leo nui ae ai o Kapena Danalope me ka lele pu ana iho mai kona lio iho a hopu pumehana mai la i na lima o na opio. "E kuu mau keiki aloha, he hauoli oiaio keia."

            Alaila uwa ae la na koa o ka laina alakai i ka wa i lohe ai a ike ana i na opio-he uwa ana iloko o ka olioli nui a oia no hoi ka manawa i hoea mai ai o na puali holookoa a hookahi ka hui ana ma ia haawina a hui ae la na keiki me ka makuakane iloko o kana apo aloha ana mai i na keiki ana, a ua lilo maoli keia hui hou ana i haawina ano nui loa i na koa o na puali oiai ua manaoio ae lakou ua lilo aku na opio no Kanapoa e lilo ai i moepuu hoomainoino na na Inia Sipoe, a aole io i kanamai ka nui io o ka olioli o keia hui ana mawaena o na keiki ame ko laua makua, a me ia ano i wehe ae ai oia i kona papale a pela no hoi na koa apau a haawi aku la i na hoomaikai ana he nui i ke Akua no ka lokomaikai i panaiia mai.

            A ma ka wehewehe pokole ana o Nede i na hana aloha i panaiia mai maluna o laua e na kalaiwa ame ko laua malamaia ana iloko o na la ekolu, a me na manao ohaoha i haawi aku ai o Mekia Warena he makana i na kalaiwa me ka hoike pu ana aku i ka hoomaikai o na koa Pelekane i ka moiwahine no ka hana aloha i panaiia maluna o kekahi mau makaainana Pelekane.

            "Ano e kau mai e Dike me a'u," wahi a Mekia Warena, "a o Nede hoi me oe e Kapena Danalope a e lohe no hoi kaua i na anoai o na opio mai ka wa i kaawale ai mai ia kakou aku; a aia a hiki kakou i Sine e loaa ai i mau lio no laua nei."

            Aole no hoi i liuliu ua hiki aku la lakou i Sine, a iloko o ko Mekia Warena hooikaika ma ka haawi ana i kumukuai nui kupono no ke kuai ana i mau lio aole he loaa hookahi, a o ke kumu o ia mamuli o ka hao limanui o na Sipoe a koe lio ole na kamaaina o ia wahi. Eia nae, ua lokomaikaiia mai la na opio ma na mea e ae i loaa mai hoi ma ke kuai makepono ana a mahope iho o ko lakou haalele ana ilaila a hala eha hora o ka nee malie ana ua hui aku la lakou me ko Mekia Renoda mau pualikoa Pelekane malalo o ke alakai ana o ia Mekia a hoomoana iho la lakou apau no ia po. O keia na puali malalo o Renoda mai Kalakata mai.

            (Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

------AME------

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)

 

MOKUNA XII.

(KAU POO ELUA.)

 

O EUROPA MAHOPE O KO NAPOLEONA HAULEHIA ANA

            HOAKAKA:-Ua ike ae nei kakou i ka manao o na lahui nui o ka honua no Napoleona; pela no hoi me kona hookukeia ana no St. Helen, eia nae ua hoea hou ae no he kanaka nana e hoomalu i na lawelawe aupuni ana ma Europa, oia o Metternich.)

            I ka lilo ana o ko Napoleona haulehia maopopo ana i mea e kaulana ai ke kahuakaua o Watalu, ua hukiia kau la ko Europa holookoa noonoo ana no ke Keikialii Metternich, he kanaka nona na makahiki he kanaha, i hana hoi me ka malie, aka me ka ikaika o kona hoomaka ana e kuhikuhi i ka hana a na Aupuni o Europa e hana ai iloko o na makahiki he kanakolu e hoea mai ana.

            O ka lawelawe hana ana a Metternich ua okoa loa mai ka Napoleona i hana ai, he kanaka hoi aia iloko o kona puuwai ka punikoko, a i hooweliweli aku hoi i ka poe e kakoo ana i na lawelawe aupuni e ku ana. O ke ola ana o keia kanaka ua maheleia iloko o na mahele he umi: O ka mua, mai kona hanauia ana (1773) a i hiki i kona lilo ana i elele no Parisa i 1806; ka lua, mai ka 1806 a hiki i ke ala ana o ke kaua i 1809; ke kolu , mai ke kaua o 1809 a hiki i ke auhee ana mai Mosekao; ka ha, mai ke kau anu o 1812 a hiki i ka hoomaloloia ana o ke kaua; ka lima, mai ka hoomalolo ana i ke kaua a hiki i ke kaua hou ana; ka eono, mai ke kupilikii mai o ke kaua a hiki i ka haulehia ana o Napoleona i ka 1814; ka ehiku, ka manawa apu'epu'e loa mamua iho o na la he Hookahi Haneri-a mahope mai; ewalu, ka pii ana ame ka neemua ana o ka lawelawe aupuni ana i kukulu ai; eiwa, ke kuemi hope ame ka haule ana o ka lawelawe aupuni ana i kukulu ai; umi, na la hope o kona ola ana.

            Ua hoike mua ia aku kekahi mau mea e pili ana i kekahi mau mea i hoikeia ae nei iloko o na la e ola ana keia kanaka ma kekahi mau mokuna i hala ae nei no ka hoomaopopo ana i ke ano o ka lawelawe aupuni ana a keia kanaka.

            Ma ka mahina o Sepatemaba, 1815, oia ka manawa i kakauinoaia ae ai kela palapala i kapaia ka Huina Hemolele o na mana aupuni nui. O keia iho la ka pohaku kihi o ka pi'o a Metternich i hookahua ai no ka Emepaea o Farani, a no ke kukulu ana i ka hale o Napoleona i hiolo ai. O Enelani, ma o ka Haku Castlereagh, ka i hoole aku i keia. O ke kulana o Europa i kela manawa, oia ka mea nana e koi ikaika ana e loaa ona kakaolelo naauao loa nana e kuhikuhi aku i kona mau pono.

            He mea oiaio o na makahiki he iwakalua-kumamakolu a Europa i komo ai i ke kaua oia kekahi mea nui nana i okomo aku iloko o kela ame keia aupuni i na haawina awahia o ke kaua, a aia ka manao like e iini ana no ka noho maluhia ana, a ua hookahuaia iho ia manao ana mahope mai.

            Aka i na maka hoi o Metternich ua lilo iho la keia i mau lawelawe ana e poino ai. Oiai ua loaa iaia ka mana a aia hoi oia ma ke kulana e kuhikuhi ai a e kukulu ai i lawelawe aupuni ana, e hiki ai hoi ke kakooia mai e na pualikoa o Europa, ua kiola ae oia me kona manao ponoi i na manao akea o na alii i iini ai iloko o na hora o ka ehaeha e hanaia mai ka maluhia a kukulu iho la i lawelawe aupuni iloko o ka poholima o ke kanaka hookahi.

            O ke kuikahi o Pressburg i uhaiia aku hoi e ko Austerlitz, oia ka piha pono ana e like me ia a kakou i ike mua ae nei i ka maheleheleia ana o ka Emepera o Geremania, a loaa aku hoi ia Farani he mana hoomalu ma ke kikowaena ame ka hema o Geremania.

            Ma Viena he mea maa mau o na Kuhina nana e hooulu i ke kaua i ala mai hoi he hopena ino ua hiki ole ia lakou ke paa hou iho i na oihana. No ia mea ua kauohaia aku o Kauna Stadion, ia manawa, he elele i hoounaia no St. Petersburg, e lawe ae i ka makalua o Kauna Colloredo ma ke kulana Kuhina o na Aina E; a mamuli hoi o ke koi ikaika ana a Emepera Alekanadero, ua kauohaia aku ke Keikialii Metternich e lawe ae i ko Stadion makalua.

            No ke kulana elele hoi no Parisa ua waihoia aku ka inoa o Kauna Pilipi Cobenzl, eia nae ua hoole loa aku o Napoleona a ua hoike ae hoi oia o Metternich ke kanaka kupono no ia wahi oiai o ke kanaka ia nana e hooikaika i ke kulana ana i iini loa ai e ku ae mawaena o na emepaea a i elua. Aole i lohe o Meaternich i keia noi a hiki i kona hiki ana ma Viena ma kona alahele hoi, ana hoi i manao ai e lilo ana oia i emepasoda no St. Petersburg.

            No ua Metternich nei aole oia i makemake i keia hoololi ana, oiai o kona launa ana me ka Za ma na ano apau ua ku i ka maikai, a ua kau aku hoi kona iini me ka manao e noho ana oia ma kekahi wahi e nohoaliiia ana e kekahi alii i loaa na manao maikai nona, oiai i keia manawa aia no ka ukiuki iloko ona no ka haunaele Kuloko o Farani ame na aupuni ana e malama ana, a ua nele no hoi oia i ke apono ana i na hana a Napoleona.

            Ua apoia aku o Metternich iaia i hiki aku ai i Parisa e Napoleona ame na lala o ka ohana Imeperiela, a pela no hoi iloko o na ahalauna. He kanaka opio a kakaolelo akamai oia; maikai kana mau manao ke hoike ae, a aole hoi oia i nele i ka hoike ana aku i kona makemake e kaana like i na pono mawaena o na mea apau, a nolaila, o ke kanaka oia ano aole no e nele ka ohaohaia mai e na kamaaina, a e hookahua paa ana hoi i ka mahaloia mai e ha'i.

            I ka manawa e kaua ana, i loa mai ai hoi ka hookauliiliiia ana o Perusia, aia no o Metternish ke noho la ma ke Kapitala o Farani, e hoopaa ana hoi i na mea i ala mai i ka manawa i laweia aku ai ka lohe o ko Napoleona lanakila ana. Wahi ana aole loa he manao hauoli ma na lono la, aka ua ala mai na manao hoapono i ko Farani pakele ana mai ka hopena ino ae a o kona kulana maluhia kuloko aole i hoonionia.

            I ka hoi ana mai hoi o Napoleona mai ke kaua mai me kona mau manao hauoli no ka lanakila i loaa aku iaia, ua hoopaa iho la ua Metternich nei i ka manawa i kipa ae ai kela ame keia kanikela e waiho aku i ko lakou mau manao mahalo, i ka huli like ana o keia poe me ka makemake ole e lohe aku i kekahi mau mea a Napoleona i hoopuka aku ai. O keia Metternich ke kanaka nana i hoike ae i na mea maikai ole no Napoleona; aole no nae oia i hoopuka aku imua o kona alo.

            He nui na mea ano nui i ala ae ma kekahi mau wahi e ae i kupono e hoomaopopoia. O kekahi o keia mau mea oia ka haawi ana aku o Denemaka ia Nolewa no Suedena. O kekahi oia ka nee liilii ana me ka malie o ko Rusia mau pomaikai ma Asia. Iloko no hoi o keia kau poo elua i hoomau hou ai o Rusia ma Bulakaria, i kona ikaika ku-e ia Tureke, na Kutuzoff hoi i alakai ae i kona pualikoa.

            No kekahi mau makahiki loihi loa ko Rusia hoolei ana aku i ka lena ike a kona mau maka me ka makemake nui ia Konokanakinopela ame ko Tureke mau awa kumoku. Ua hoikeia ae na wanana mua ia e hookoia ana ua iini la o Rusia; eia nae aole i hoikeia ae ka inoa o ke kanaka nana i wanana. He ewalu kenekuria mamua aku ua laweia ae mai Anetioka ae no Konokanakinopela na wanana la a hoopaaia ma kona mau moolelo, a nua manaoio ia aku he oiaio ua mea la, a ua lilo iho la keia i mea na ka poe Tureke e noho mau ai me ka nana ana aku imua no ka hookoia mai.

            Ma Rusia hoi ua ala ae he manao lahui ikaika loa e pili ana i ka lawe ana mai ia Konokanakinopela, a hooikaika iho la e hoonee mua i na hana apau e hiki io ai ke hookoia na manao la. Wahi a Emepera Alekanedero oia hookahi wale no iwaena o na Rukini ka i ku ae a ku-e aku i ka makemake o ka lahui e lawe ae ia Tureke. Ua olelo ae hoi o Emepera Nikoloka aole oia i makemake i ko Rusia paa ana ia Konokanakinopela; eia nae he hana hiki ole ia ke alo ae.

            Aole loa he manawa a Rusia i hookuukuu wale ai i na mea e ko ai ia iini ana a hoopio iho hoi i na haunaele e ala ana, a ma ia ano iho la i hana aku ai oia me ka malie no ka hookahuli ana ia Tureke. No ka hapanui o ke kenekuria umi-kumamawalu ua hooikaika oia e hoohuikau mau ia Tureke iloko o ka haunaele, a lelekaua mau aku hoi maluna ona. A ina aole ka lili o kekahi mau aina o Europa, ina ua ko io no keia manao ana o ke Aupuni Bea (Rusia).

            Iloko no hoi o keia kau poo elua i ikeia ai ka pii ana o ka mana o Mehemet Alii. Ua komo aku oia iloko o ko Tureke pualikoa i kona wa opio, a i ka 1799 ua hoounaia aku oia no Aikupita e alakai ana i kekahi pualikoa o ekolu kaukani koa no ke kokua ana aku ia Beritania Nui e ku-e ana i ka poe pakaha o Farani. Maanei i pii mahuahua ae ai kona ike hookele kaua, a nolaila ua lilo ae la iaia ke alakai ana i ka mahele koa Alabiana ma Aikupita. I ka 1805, ua ikeia aku oia ma ke ano he Kiaaina no Aikupita a he Pasha no na Maawe Ekolu; eia nae ua komo koke ae la oia iloko o na hoopaapaa ana me na Mamelukes, i nohoalii loihi hoi ma Aikupita. Ua hoopauia ae keia hakoko ana i ka 1811, mamuli o ka pepehiia ana he heluna nui o lakou ma Cairo. O ke koena iho ua holo aku no ka hapa maluna o Aikupita, eia nae ua hookueuia mai e Meiaponte i kekahi makahiki mai. Mahope o keia ua hoi aku la lakou no Nubia i kaawale aku mai ko lakou enemi aku; aka nae i ka 1820, ua hahai aku la oia mahope o lakou, a hoopuehu loa ia aku lakou mai ka ilihonua ae.

 

MOKUNA XIII.       

 

UWALO NO KA KUOKOA O AMERIKA HEMA.

            O Sepania ke aupuni iwaena o na mana o Europa i kukulu nui ae i na kolone ma Amerika. Ma kekahi ano ua ku kaawale ae kona kukulu kolone ana mai ko Pokukala, Farani ame ko Enelani. O kona mau kolone ua kukuluia mahope o na kaua ana ame ka hoike lankila ana. Eia nae iloko o ke kau mai o keia mau mea nana e alaila, ua ulu ku ae kona mau kolone a nui a palahalaha.

            Mamuli o kela manao ikaika no ke kukulu kolone ana i holo aku ai o Cortes ame Pitzarro ma ka laua huakai pakahi a ina aole ke kakooia e ko laua aina makuahine ina no paha aole i lawa ka ikaika o ko laua aupuni no ka hoopalahalaha ana aku e like me ia i ikeia ai he kanahiku-kumamahiku makahiki mahope mai o ka loaa ana o Cuba, kahi hoi i hoopuipuiia ai ka ikaika no ke kaili ana mai ia Mekiko, a he umi-kumamalua hoi makahiki mahope mai, i hoounaia aku ai na pualikoa no ke kii ana ia Peru mai kahi kulanakauhale uuku mai o Panama.

            (Aole i pau.)

 

MOKUKAUA BENNINGTON O AMERIKA I PA-HU MAI NEI MA SANA DIEGO.