Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 31, 4 August 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKI NA X. 1 . ' HOI AK-U >0 > A IXO MALUXA O NA INIA. 1 , "E hoouiaha auei kakou ianei?".i ninau ako ai o Dike i kona inakuakam* ia lakou i ku ilio ai nia ka manawa i liui ae ai pa puali no ka hoōinoana aua. ✓ "M. e hooinaha iho ana kakou maanei. Aia na enemi i Futai»»a kalii i hpomoana ai ma kahi o umi-kuniamalima mile mai nei aku. A eia ae hoi o Oenei-ala Haveloka me kona mau puali ke nee mai ii'-i e hui me kakou. Ua heleia mai e lakou he iwakalua mile nie ka hehi ole ae i keia «īau mile he unii-kumamalima a kakou e nee hou aku ai. E liiki mai ana lakou i keia po a ia manawa ua makaukau kakou me ko kakou mau meakaua. A e hooikaika ana kakou e hiki i Kanaj>oa no ka hoopakeie ana i ke koena o na Pelekane i lukuwaleia, oi loa aku ka poe i lukuwaleia oia 'na wahine ame na kaniiilii i kiki wale ia ai a'me ke puhiia o na hale i ke ahi ma keia niau la i hala koke iho nei." la po a ao i hoomaha ai lakou a i ke kakahiaka okoa no i nee hou aku ai lakou a ma ke ala i hui aku ai me Generala Haveloka oiai oin «• neo mai ana, a maliope iho o ke kuka ana ua maopopo loa n«* la na ha.ua hooinainoino o na Inia maluua o na wahine ame na kaiuulii uia ka lukuwalo ana ia lakou, oia hoi, na makaainana Eelekan«* o Kaiiapoa, a nui ino ka huliu o na koa apau me ka olelopaa ana e lmilioi aku i ka ino mahina'o lakou luia a e lioopakele i ka poe koe iho. Ma na mea i loaa mai aia ma kahi o hookahi haneri īne iwakalua ]>oe wahine i lukuwale ia me ha keiki ame na aliikoa ame na koa kakaikahi i ku oiaio e paio i na enemi no ko lakou poe. Ua iioike pu ia aku na liana wiwoole o na Warena Opio i ke Genei*ala Haveloka a ma o kana kauoha la ua lilo ae la laua i mau elele lawe kauoha na ke Oenerala he mau kulana aliikoa a lilo no lioi laua i niau e.lele hilinai loa ia. Ma ka akoakoa ana b na puali holookoa apau—ko Generala mau pualikoa» ko Mekia Warena mau pn<tiikoa ame ko Mekia Renoda mau puali, ua haawi aku la o Oenerala Haveloka i kona niau hoomaikai ana i na opio elele aua, ma ka manawa o lakou i hoomoana iho ai.no ko lakou ainakakahiaka. v "Mahalo nui i ko olua mau lawe olelo ana/- wahi a ua Generala nei. "Mawaho ae o keia ua ha'iia mai ia'u i ka malu mau o koolua niau noonoo ma na wahi ikiiki i komoia e olua ame ko olua malama wiwoole ia olua iho iloko o ia mau wahi, a pela hoi i lmo* kau aku ai au maluna o olua i keia mau kulana ano nui." I na puali e hoomoana ana aia na koa ke hoomakaukau la i ko lakou aiuakakahiaka, a i ka la i kiekie loa ae ai ua wēla pirae no hoi ko lakou waiinu, a o kekahi poe koa e moe hoomaha ana, a e ai ana hoi kOkalii poe oia no ka manawa i hoohoia ae ai kekahi nuhou lioolele liauli. "Eia ae na kiu kau lio! Heaha 1 a. keia!" i hooho like ae ai na mea apau. Aia e holo mai ana na koa kaulio kiu me ka mama nui a he mau minute mahope iho i lioea mai ai he inau puali kaulio nui e holo mai ana mahope mai me ka mama nui, a iloko no o ka inanawa pokole loa i kani ae ai na o-le a eleu ae la kela ame keia koame kana mau meakaua īue ka huhu nui ame ka hoowahawaha nui i na Inia a ku aku la nia ko lakou nmu wahi ponoi iloko o ka oihana kaua. "I.apuwale maoli keia poe, he inea pono e loaa i manawa no ko kakou ainakakahiaka! v ~ x » u He nni okoa no ka la* i koe a e lawa no ko lakou makemake iloko o ia manawa!'' lloko o ka manawa pokole i hoea pu nmi ai mahope o na puali kaulio he mau puali helewawae nui i lawa me na pukuniahi elua a hooninka koke mai la ke ki ana o na pukuniahi nuiluna o na koa Pelekane. a mahope mai no hoi na aliikoa o na 'Inia nialuna o na elepani a o ko lakou alakai no hoi malu&i o kona elepani, a i ka manawa koke i hoomaka aku ai ke kaua. 0 ka manao mua o Generala Haveloka oia no ka hoomaha a pau mua ko lakon ainakakahiaka, aka no ka hiki ole ke hana pela ua nee aku la ua koa a me ka wiwoole no hoi lakou i hana aku ai me ka paa o ka manao e hooko aku, a imua o na koa he ekolu kaukani me elima haneri koa Inia aole ia he mea i kuha'u iho ai na Pelekane, a ma ke akamai o ka hoohana kaua ana ua auhee' aku na enemi me ka waiho ana iho i ko lakou mau meakaua. Ma ke ki pololei o na koa pu-raifela i hina pe ai na koa Inia helewawae no ka loaa mau i na poka, a ma ke akamai o na koa pukaa na leleliilii ak«kna koa pukaa Inia a ma ka eleu nui a wiwoole o na puali kaua kinilio o Warena i auhee aku ai na koa kaulio Inia. a i ka manawā aole i loihi ua mama ae la ka hana ma ke auliee ana 0 ua poe nei. A iloko oooka luhr maopopo o na koa Pelekane aole na«' lakou i hoomaha iho, no ka.pii o ka huliu maluna o na hana kimopo a pela i uhaiia aku ai na koa Inia a holo loa no hoi «na poe nei me ka ana ifto i ko lakon mau pono i liaowale ai a noho lanakila iho la na Peleknne iloko o ke kauhale a na Inia i puhee ai. 1 na Pelekane i hoea aku ai ih>ko o ua kauhale nei oia hoi ke kauhale o Futepoa ua loaa pu aku na waiwai ame na mea makamae o na wahine Pelekane ame na j»ono aahu o na keiki Pelekane 1 liaowaleia, a pii ino ae la ka huhu o na koa no keia mau ino .o na lnia. aka no ka nui loa o ko lakou luhi a no ka nui no hoi o ka wela 0 ka la oiai ua kiekie loa ka la ia manawa ame ka uumi ana i na manao ikiiki ua koomaha iho la lakou. Aole he mea ai m manawa no ka mea aia no ka poe lawe ai maho|mmai, aka iw> ka eleu o ka luna o ia mahele ua hoouna e mai la eiia i na ineaāi mama a me ia na koa i hoohala iho ai a i ka manawa 1 makaukau na mea ai i nolio iho ai lakou a ai i ko lakou ainakakahiaka maho}>e iho o ka hoouka kaua ana. Klua k\ mahoiw mai i e\i hon ae ai mi pnali holookoa a nee aku iimia a ia po no \ hoea aku ai lakou i ke kauhale o Kulenapoa he iwakalua-kumamahiku mile mai Kanapoa mai. A ma keia wahi no i hoomaka liou ai ke k&ua oiai m akoakoa ae la na Inia ame ka ikaika mn no na Pelekane o ka Imkoko ana,a lilopio ae. la, aole wale o kela kanhale <> Kuiemipoa aka ua liloplo pa mai la ke kauhale o Bona he kaiihale o nm\ mile mai Kanapoa mai Ua lilopio pu ae la ka uwa|m e aV aku ai ma kahi aoao e nee ai no Kanapoa, a i ke kaa nm ma kahi aoao i h6omaha iho a$ lakou a mahope o ka hoomaopopo ana i m\ poino ma ko lakou aoao ua ikeia iho la he eono

pot i make a he īwakaliia-kumamakolu poe i ehā* a iwaena o ka poe i elia o Mekm jse&oda kekahi i eha ma ka iele ana o koua wawae i ka poka pukuiiialii a Da enemi. Ma ka hoomaopopo ana o lienerala Haveloka i ka ikiiki loa aku 0 ka pitio me na eaemi ia kikou e nee aku ai no Kanapoa ua Ik>o unb aku I» oia he elele e noi ana ia (xHieraia Niie o Aiababada * hoouna mai i kekahi mau koa ona ma kahi o ekolu haneri i pu'ipu'i ai iakon oiai iir ikaika ke kaua i u|>uia aku ma ko iakon ao;io, a i ka iiikl ana mai ua liiki io mai ua i>oe koa nei he eiua haneri a oi 110 nae niaialo no o ke aiakai o ua Generaia Nile nei. Me ke kali hou oie ua nee aku ia na puaii o f£aveloka mahope nae o ka hala ana o kekahi mau la hoOmaha, e upu aku ana o ka lihi ianna mai o Oeneraia Nile. a ma keia la o ka nee ana ua hui ae la na General{?fi elua a oia nō hoi ka manawa e paio mai ana na enemi me ka ikaika aui oiaX aia lakou ke nee kokoke ia i Kanaj)oa. a ua hoohoio iho na Peiekane e komo|K>o maoli iloko o ka hahana o ke kaua a iilopio ua kuianakauhaie nei. Ma ke akamai o ka hoonohonoho ana i na puaii, oiai ua hoihoiia ka hapanni o na puaii heiewawae ame kaualio ma na eheu a o na hoi mawaena a i ka manawit i po'ipu ia mai ai e na enemi ua hele )a na koa heiewawae a hui kino pu me na enemi, a ma na elau-pu ka hakaka o ka hoohanaia ana a hiki no hoi 1 ka hora eojio o ke ahiahi, aole hookahi Inia i koe iho ma ke kahuakaua, oiiu ua puhee aku iakou a mama ana i ka holo mawaho ae o na koa e waiho elia'ana a waiho make pu no hoi ; a me ia ano liio hiona i ma-ki haaheo aku ai na Pelekane me ka pane leo ole a koino hou iloko o ke ka]iua hoomoana kahiko o lakou iloko o Kanapoa, a o keia no hoi ka lanakila ana a o ke kaa hou ana o ua kulanakauhale kipi nei i na Pelekane. x 1 MOKUKA XI. KA MIKIONA MA KE ALANUI O KA WELĪWELI. A i ke ao ana i kahi la ae niahope iho o ka hooniaha ana i knu aku ai ka nui $ihi o~ka paio N ana i ka la i hala iho. ua upu e aku na koa e hui ana me na paahao Pelekane i hoopaaia, alaila heiehuli aku la lakou iloko o na kauhale. aka ua nui ko lakou ha ? oha*o i ka ha mau leo me ka pu-a ole ae mai na kauhale i hookoeia iho, uiai ka ula mai o ke ahi. j Ia manawa o-na koa e helehuli ana e lohe pu ana lakou i ke pa-hu ana inai o ka pauda mai kalii mamao mai me ko lakou ike "pu | j aku ika pu-a mai oka uwahi pauda ame ko ke v ahi e uhi pouli ana ia luna oke kulanakauhale. O ka mea oiaio maoli īie uwahi a liel pa-hu ia o'ka lua-pauda i hoophhuia malalo o ke kauoha o ka Emepera Nana, ka Inia alii nana i hoala i keia kaua kipi i ke Aupnni Pelekane ? ua mama aku oia i ka holo no kona ola ilio inahope ilio o' kona alakai ponoi ana i kona mau pualikoa ma ke kaua i hooukaia! i ka la i hala iho a lanakila ai na Pelekane, a ua holo aku ua Emepera nei i Bitua i pakele ai oia. \A ma keia pio ana ona i maopopo loaai iaia o ka nawaliwali ame ka waiwai ole o kana hookahnli anai oiai nana no i alakai ke kaua a haulehia no. • j Aole no hē mea hookahi i īkeia ma keia huli aua a i ko lakou hiki ana-i Subada Koti ua hui kino a*ku la lakou me na hiohiona ku| maoli i ka manaonao no ka mea, aia na lole wahine ke waiho mokaki la i paūmaele i ke kpko, na kamaa kamalii e mokaki ana he nui o na kamaa o ia ano i loaa aku me na panku-wawae keiki iloko no o na | kamaa; a i keJkomo loa ana aku iloko o na keena o na hale i puhiahi hapa ia ua kapipiia na paia me ke koko a he ula wale no, a oka papaheje ua lanaia e ke koko, o na lauoho wahine kekahi e mokaki | ana i nlaa pu ia mai me ka ilipoo me ke poo ole ame na liiohiona mainoino e ae apau a ku maoli no i ka ma'i ame ka liliha o ka manaonao na Pelekane i lioopaa iho ai i ka mauao e hoihoi aku i ka ino i maluna o lakou Inia. ' Ma ka ha i lilo ai ka.lanakila i na Pelekane ma ke kaua\o ke kauhale o Futepoa a loh6 ai ka Emepera Nana ia lanakila i kauoha ai oia i kona mau koa e pepehi lukirwale i na waHine Pelekane ame na kamalii pu ke kumu i loaa aku ai na hiohiona o keia ano, a ma kahi (• elua a oi na uhane i hui aku me ko lakou make ma keia ano lukuwale i hookoia e imi Inia Sipoe—ka pepehi ana i na | pih o na Pelekane, na makuakane me na keikia lakou. na kaikua|liine ine kaikunane pu, na kaikaina me na hoahanau, hui pu ia me iiii koh i hoopaapioia. .> • He ku maoli no ika mainoino. A lilo iho la keia mau hiohiona i haawina kaumaha loa i na koa Pelekane lanakila, a iloko o ko lak") wiv i 'lē i ikeia maluna o na kaliuakaUa a lakou i hakoko ai, aole i paa iho ko lakou mftu waimaka e uwe ana me he mau bebe lt\. | a hoopaa iho la lakou i ko* lakou olelo me ka hoolio man ana k 'E hoo- ! I mauao i na ."E hoomanao i ua bebe!" "Mai poina ia Ka-| |napoa!'' l O ka hana mua loa a Mekia Warena ame na keiki ana ma ka ! hookuu ana ae mahope ilio o ke kukulu ana i na kiaia a hookalina pono iho ai lakou, oia ko lakoii holo ana i kahkj noho āi ka nioi- | wahine Hinedu hana ku i ke aloka hoakanaka i na W arena Opio. I a i ko lakou hiki ana aku ilaila hookalii uhane iloko o ka hale | a ma ka ana mai o kekalii waliine luahme i loaa ai ka ike i na ! Warena aole i kala i hoi ai ka moiwahiimhe elua la mamua iho o kej | kaua. Alaila kapili aku la 0 Mekia Waiena he palapala maluna I pono o ka puka-komo o ua hale nei i kakauinoaia e ia aiue ke Gene-, | rala nui e lioike ana aia ka lokomaikai ame ka hoopakele o ka ona | o keia liale me na makaainana Pelekane poino. j [ I kekahi la ae i holo aku ai o Mekia Warena ame na keiki ana ; ame iwakalna koa ukali a no kahi i hookipaia āi na Warena Opio |ka pahuhopu, kahi hoi o ka moiwahine Hinedu. Ua liiki io aku j no lakou ilaila a me ka weheia aiia mai o ka puka-pa no lakou e na| kauwa me na kuli haaluln no ka maka ? u malalo oke kauohaia ana akn me ka ha'iia anaOiku i na aialo he huaka'i ia o ke aloha e hele aku ana imua oka moiwahine. . • i "E hoike akn i ka moiwaiiine aole he mea e maka'u ai no ma- j kon, v i pane aku ai\ca i lele iho ai mai kona iio iho. ' Iloko no. o ka uianawa |K)kole| ahi aku ai ka aialo a hoea hou j ana me ka noi ana mai i ka Mekia e hahai'aku oiai na makaukau ka moiwahine no ka hookipa ana, a hahai pu aku ia no hoi na Warena Opio. I'a v hoea aku lakou ma ke keerfa hookipa a malaila ka iede i uhipiia ai iaia iho me ka nhi e iike uie ke ano mau o ialalini, e uoho ana ma kekahi hoho i hoopuniia e kona mau aialo wahine «\uie kona hoakska Ahaha e ku ana ma kona aoao, a puiwa; ae la «a lede opio nei me ka olioli'i ka ike ona mai i na o£*io i hoojuikpkna e ia, a ma ka haawi kauoha o Ahaha i nalo aku ai na wa hinē aialo a wehe ae la no hoi ua u ? i nei i'kona uhi, a hui lulnlima pu me ka Mekia ame na keiki t>u. 4i He niaa la kanikau keia no'u no olua ena opio." wahf aka moiwahine i |*aue aku ai ina keiki, u no ka mea ia*u l iohe mai ai i kela lukuwale weliweli ua maimo iho wan o olua kekahi iloko oiaila, a hoomanao iho la ke kumn o ko oh?a komohia ana ia poino* a piha ioa ia *a« T ke kaumaha kanikau.** ko maua makoakane 'keia e ka lede maikai," wahi a Xede i ]>aoe aku ai, "a i heie mai nei oia e haawi i ko?*a hoomaikai ia oe iio ka hoopakele ana ia maua ame ka malama ana ia maua„*' (Aoie i paa.)