Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 32, 11 August 1905 — Page 3

Page PDF (1.42 MB)

This text was transcribed by:  Charlene Kazner
This work is dedicated to:  Emily Melika Kazner

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, PALIMA, AUGATE 11, 1905.

 

NA WARENA

OPIO

ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE.

 

He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia.

 

MOKUNA XL

 

KA MIKIONA MA KE ALANUI O KA WELIWELI

 

He hapalua hora ia o ka noho hui ana ma keia hookipa ana a @ manawa I hoi ai ka Mekia ua waiho iho oia he palapala I ka @ I kakauinoaia e ikn am eke Generala nui e hoike ana I @ kona poe hoopakeleia ma ka manawa e maalo ae ai @ Pelekane, ame ka hoike pu ana aku o Media I ka paa pu @ (moiwahine) inoa ma ka papainoa o ka poe I hoopakele @ makaainana Pelekane poino, maluna hoi o lakou e nele ole @ haawi makanaia e ka Aupuni Nui ka manawa e @ mai ana: a me na haawi alolha ana ua hulihoi aku la na kioa Pelekane no Kanapoa.

 

He ekolu la mahope iho o ka hooponopono ana no ka hookahua @ ka mana o na Pelekane iloko o Kanapoa iho, ua @ la na Pelekane me na puuwai I piha I ka iini e hui kino me ka@ nana I hoomakaukau iaia iho ame kona poe koa I hiki aku @ ka elima kaukani I lawa me na pu aka I ka hookokoke @ Pelekane I manaopaa e hui kino ana ma ke kahua kaua, @ hoea aku la lakou iloko o ke kauhale o Bitua aole hookah @ iloko olaila a aole hookah pu I kiia maluna o na Pelekane.

 

O ka mea oiaio, na holo aku na Emepera nei me kona poe koa @ mau ola iho, a haalele iho I kona poe koa @ ke lakou mau ela iho, a haalele iho I kona halealii ame na lako apau, a I ka loaa ana aku I na Pelekane, ua puhiia ae la ua kauhale nei ame ka lua panda a o na waiwai I kupono no lakou oia ka lakou I lawe @ mai ai no Kanapoa.

 

Ma keia hulihou ana o na Pelekane mai Bitua mai me ka lanakila kaua ole – mai ia manawa pau pu me na manawa mamua aku aole I hala ka ike I loaa me ke Kenerala nui no ka wiwoole o na Warena Opio, a ia la I hoi ai I Kanapoa mai Bitua aku I kauoha aku ai ke Kenerala Haveloka I kona mau elele na Warena Opio, e hiki aku ma kona halelole I ke ahiahi o ia la. a I hookoia e laua ma ka hoea kino ana aku ilaila ma ka hiki ana mai o ka manawa I kauohaia ai.

 

“E na keonimana oopio,” wahi a Kenerala Haveloka I na opio I komo aku ai a noho iho la maluna o na pahulaau I hanaia I noho, “@ ka mea a`u e olelo aku ana ia olua, e hoomanao, aole he makemake wau I elua aliikoa no kekahi mikiona ma kea la nae o ka weliweli nui.  He olelo ka`u I makemake ai e laweia I Lukanao.”

 

“Ua like wau aole he koa iloko o na puali Pelekane I hjoea mai ka Hema mai I makaukau I ka olelo o Lukanao a pela no hoi ko kekahi mau wahi e ae, aka e loaa no ka poe makaukau main a puali mai o Mekia Warena ka poe oihana kioa ole I huawi a ae ia lakou e lilo I koa makemake hana, a aole no e nele ka loaa o ka poe makemake e lawe ia mikiona, aka, aia he mau kumu kupono me a`u I @ e noi aku ai ia olua e hana wale ma keia mikiona.  Ina e ae olua alaila e hele pu ana olua me kekahi alakai Inia I hoea mai @ mai I ka po nei me kekahi leta no`u mahope iho o kona @ I na ke`ake`a ma kea la mai Lukanao mai a Kanapoa nei.”

 

“A ke makemake nei wau e hoouna I ko`u manao amen a hoolala, @ nae e hiki ia`u ke kakau ma ka palapala, a haawi ma ka @ keia alakai Inia. – oia hoi, ina no oia e hana pololei ana a ku @ hiki I ka hopena aole e hiki ia`u ke hana I palapala a waiho @ kona poli no ka mea malia paha ma kea la e paapio ai oia a @ ana e loaa ai ka leta a o ka poino no oi ia.”

 

“Nolaila I makemake ai au ia olua ma keia mikionam, a ma kahi @ hoopaa ai ia mau manao o`u amen a hana iloko o ka olua @ maloko hoi o ko olua hoomanao a e maopopo like olua ia @, I poiua no ia I kahi o olua ua hiki I kekahi ke hoomaopopo @ e mau ai ko`u mau manao me olua a hiki kahi I makemakela a aole he enemi e ike ia mau mea.”

 

“Ke ike aku nei wau a ko oloua helehelena,” wahi a ke Generala Nai I hoomau aku ai ma kana wehewehe no ka mikiona, “I ka @ e waiho mai ai imua o`u pili I keia kumuhana, aka aole @ haawi mai I keia manawa aka e hoi olua a e hoike @ keia mea I ko elua makuakane a e hoike mai I kona ae @ ame ko olua manao o hoi maluna o keia mea.  O keia @ mikiona nui o ka poino ma kea la e laweia ai oia, a he @ ana no hoi ia I ke ola iloko o ka make I maopopo mua. @ wale no ke alanui e hiki ai keia mikiona ke hookoia, a o @ mikiona o keia ano he hopena hanohano nui kona e kupono e kaia maluna o ka poe e hana kuio ana no ia mea.  Ke manaolana nei wau iloko o ka hora hookah e lohe ai au mai ia olna mai.

 

“E ae ana o papa ia kaua e hele.”  Wahi a Dike I pane ne ai iko lana wa I hemo aku ai mawabo o ka halelole, eia nae, aole 1 pane aku @.

 

“E kaina Dike,” wahi a Nede I pane aku ai mahope loa iho o ka hele hamayu ana, “aole anei ou manao o ko`u hele ana owau wale ne he maikai ae ia.~  Ke ike la wau he puupuu ikaika loa ia papa ke kaua hemo like mai iaia mai a hele like ma keia mikiona.”

 

“Aole au I manao pela,” wahi a Dike me ka piha I ke aloha, “ke manao nei wau aole e noonoo a hooholo mai ana o papa pela.  O ko`u manao nei wau aole e noonoo a hooholo mai ana o papa pela.  O ko`u manao maoli e hookuu mai ana oia ia kaua a elua ma kela huaka`i.  He mea oiai no aole o`u makaukau ma ka olelo ana a ma ia mea e kauhihi ai paha ka poino malana ou ina e hiki aku I kahi o ka olelo a e ulu a na hoohuoi ana no ko`u ike ole e ikeia mai ai aole an @, aka ke manaoio pu nei wau he oi aku ka maikai o ka hele like o na mea eluam I hiki ai ke kokua kekahi I kekahi I ka manawa o ka poino, a na ike like no hjoi kayua I ka waiwai nui o ia mea ma ko kaua hele like ana ma na wahi a kaua I au pu like ai. O. e. Nede, aole oe e hooholo o oe wale no ke hele ma keia huakai.”

 

A hiki na keiki imua o ka makuakane na hoike akhele aku la o Nede I na mea apau me ka hoopoina ole I kekahi mano o ke kumuhana a mamua o ka hoike ana mai o ka makuakane aia oia ke @ me ka hamau no hjoi lakou apau o ka mohjo ana no kekahi mau @.

 

“He haawina kaumaha loa ko olua kaawale like ana mai a`u aku I ka manawa hookahi no na mikiona o keia ano e na keiki,” wahi a Mekia Warena I pane aku ai.

 

A mahope iho o ke kuka pono ana ua haawi piha aku la ka makuakane I kona ne hookuu laelae I na keiki me ka hoike pu aku e oike piha aku I kona ae ia Kenerala Haveloka, a lilo no hoi ka nuhou maikai I mea hauoli loa no ke aliikoa nui I ka manawa I hoea aku ai na opio imua ona iloko o kona halelole; a mahope o ka haawi hoomaikai ana I na opio ua hoomaka nai la oia I ka wehewehe ana I ka olelo a na elele e lawe ai.

 

“E hele ana olua ma kea no elele.  A e hoike aku ia Konela Iniliki, ke alkai nui I lawe ae I kahi o Sir H. Lorena ma ka manawa I make ai oia a oiai eia au ma na ano apau ke hooikaika nei e @ aku e hui ai me ia no ke kokua ana iaia eia nae na hiki mai au I ka manawa ame kahi I hiki ole ia`u ke nee hou aku, no ka mea, aole I law aka ikaika me a`u no ka houpoo ana aku iloko o na enemi he nui wale ma kea la e hiki aku ai I Lukanao.  E hoike aku olua no ka nawaliwali ma ko`u aoao ke kumu e hiki ole aku ai, a e hooikaika aku I ke Konela aole e haawipio a hiki I ka hopena.”

 

 “A maluna iho la o keia oiaio o ko kakou nawaliwali I aa ole ai au e kakauia ma ka leta, a no ka mea ina e loaa kela leta I na enemi, alaila e lana loa ana ko lakou manao kipi a nee mai imua no ka hooko ana e nele ole ai ka hului pau mai o na makaainana kipi a he hoonawaliwali a hoopilikia loa ana mai ia ia kakou.  A no ko olua hele ana me ka paa o keia olelo iloko iho o olua a ina e hiki mai I ko olua manawa e paapio ai a lilo paha ke ola aole hookahi o ia mea e hemo aku a lohe na enemi.”

 

“ A o kekahi no hoi ina e maopopo I na enemi ko`u nawaliwali alaila e huliamahi ana na enemi a kaua I ke Konela ame kona mau koa amen a makaainana Pelekane e hoopakeleia la e ia a he pilikia hoi ia ma ko kakou aoao.  Eia nae, e ha`I ;pu aku olua iloko paha o hookahi mahina e hoea mai ai ke kokua mai ka aia makua mai a o ka pau no joi ia o ka maka`u ana.  O ke alakai Inia e hele pu ana me olua aia me ia ka hoomaopopo e hoea aku ana wau ilaila me na koa no ke kokua ana ia Konela Iniliki nolaila aole e nele koua hoike aku, a o ka io nae ke loheia ana e ke Konela wale no ame kona poe iho.  Ao keia iho la nmo ka mea holookoa.”

 

“Ke manao nei wau e hoomaka ana no ka olua huakai I keia po, a e hoomaka koke no I mamao aku olua mamua o ke ao ana, a no ke ana o ko olua hele ana ame ke ano o ka lawe ana ia olua iho na olua no ia e hoomakaukau oiai ua ike no olua I na mea I makemakeia e olua no ko olua pakele.  Aia no lio ua hoomakaukauia e kau aku ai a kahi o ka waapa o ke alakai Inia I huna  ai no ke kau ana no kekahi aoao o ka muliwai, a ma ia wahi e nee akahele aku ai no ka hooko ana I ka mikiona,” alaila hopu mai ke Kenerala I na lima o na opio no ka lululima ana ame no olelo aloha hope ua hookuu ae la ko lakou aha a hoi mai la na opio no ka liuliu ana.

 

Ua hoea aku na opio I ka halelole o ko laua makuakane aia o Kapena Danalope ame Mena ilaila ame kekahi mau aliikoa e iho, a mahope o ka ai ana o na opio a maona, ua @ ia iho la laua me ka iniko, e like me kea no mau I maa ia laua, mai ke poo a na wawae e hoohalike ana me na Inia Sipoe.  A oiai he nui maopopo nma lole koa Inia Sipoe I haaleleia e na koa Inia ia lakou I auhee ai, a me ia mau aahu I paumaele I ke koko I aahu io ai laua, amen a welu I nakkiikiiia e hoike ana he mau koa Inia laua I eha, a o Dike hoi ua hoopihaia kona waha me ka lole a pehu ae la e hoike ana hoi I ka nmui o na palapu I kau aku maluna ona e hiki ole ai ke walaau, a I ka makaukau ana o nma mea apau ua nana pono mai la ke alakai Inia ina ua ku I kona apono, a mahope o kana haawi mahalo ana no ka noeau o na hoololiloli ana, ua kau aku la lakou maluna o na lio – o na opio ame ke alakai Inia ame ka makuakane ame na Kapena Danalope a,e Mena a no kahi o ka waapa ka pahuhopu.

 

Ma kahi o ka hapalua hora o ka holo ana ua hoea aku la ua poe nei I kahi I makemakeia a mahope o ka haawi aloha ana o ka makua me na keiki ame ua hoaloha ua kau aku la lakou – na opio am eke alakai Inia ma ka waapa a aole I liuliu ua nalo aku la iloko o ka muliwai iloko o ka pouli o ka po.  O ka muliwai Ganejesa keia, a I ka pae ana ma kahi aoao o ka muliwai e hoea aku aim o Lukanao, na hookuuia mai la ka waapa nana no e lauahele a hoomau aku la no hoi na kamahele no ka lakou huakai.

 

A I ka loaa ana o ke alanui aupuni ia lakou ua kamoe aku la ko lakou huakai e komo ana iloko o na kaona loiilii me ka loaa ole o na hooluoi a ma na kahua malaelae I ike mau ai lakou I ka hoomoana o na koa Inia no ka makaukau e kaua mai I na koa Pelekane o Generala Haveloka I upuia e nee ana no Lukanao e hooiaio ana hoi I na @ Kenerala I hoike ai I na opio, a pela iho la ko lakou hele ana I kea o ame ka po a e hoomaha ana no hoi ma kahi a lakou e hooholo ai ua maikai no lakou.

 

Ua nui ino no hoi ka mahalo o na opio I ka nani o ka aina ame na hale nunui I kukuluia, a ma kekahi mau wahi ua maalo ae loaua ma kahi o na hale nunui pohaku a lepo I kukuluia me ka noeau a o kekahi mau hale o ia ano he mau halekula hoomaauao ia no na opio Inia.

 

“He aina kamahao maoli no keia,” wahi a Nede I hooho ae ai no ka nui mahalo I ka nani o ka aina, ‘a hookahi no puu o keia aina oia no ka nui ino loa o ka wela o ka la ke hiki I keia manawa o ka makahiki.”

 

A hala kekahi manawa o ka hoomanawanui ana ua ike aku la no hoi lakou I ke ku mai o ka halealii o ke kulanakauhale o Lukanao, a o ka hala ana no hoi ia he kanakolu mile I na kamahele ma ke ana pololei, a oi loa aku hoi ma kea la kikeekee a lako I au ai, a nui ino ka olioli o na opio, me ke ake nui e hoea koke ilaila a hui pu me na koa no ke kaua oiai e lohe mau ana lakou I ke kani mau o na pu mai na pukuniahi a nap u liilii.

 

“O ka halealii kela,” wahi a lae alakai Inia I hooho ne ai ia lakou I kau ai iluna o kekahi wahi aahua a waiho kahela mai la ua kulana kauhale nei.  “Aole anei o olua lohe aku I ka paapaaina mai o ke kani ana o na pu ame ka pouli uwahi e uhi mai la/”

 

“A pehea kakou e hiki ai ilailak,” I ninau aku ai na oopio.

 

“E hele  pili no kakou ma ka muliwai, a ia kakou e hookokoke ai ilaila ma ke kukulu akau e kali ai kakou a po oia auannei ka manawa kupono e au ai a pae ma kekahi aoao alaila hoomau aku ma ia aoao a ma ia lihi no hoi a hala loa iwaho, a ma ia wahi kakou e au hou ae ai a kaa ma kahi aoao kaawale loa mai ke kukulu kupono o Kanapoa, a oia hoi ko kakou kaa ana ma kahi aoao o Lukanao nei a ke hiki kakou ilaila o ko kakou pakeke no hoi ia a he ano maalahi ke komo ana me ka akahele no hoi.”

 

A hakalia no a napoo ka la ua au aku la lakou iloko o ka muliwai Gumati a e hooikaika ana e kaa ma kahi aoao o halealii oiai na kukuluia ka halealii malama o kekahi wahi kiekie I kaa ma kekahi aoao o ka mana o ka muloiwai, a I ko lakou hiki ana ma kekahi aoao o Gumati a kau iki liana ua hjoomkaopopo pono iho la lakou ua paa keia aoao aku o ka mana muliwai I ua kiai Inia a he au papu ma kahi o eha a elima ka nui I kukuluia ae , wahi a ke alakai Inia, he mau lpapu wale no lakou I kukuluia I nma la koke iho no.  A mawaho ae o na kini aia, he nui o na koa Inia e puhipaka ana a koke ana no hoi kekahi poe a e walaau wale ana no hoi kekahi no ka @ manawa ana.

 

(Aole I pau.)

 

MAKAIKIU

PETERIKA MAFE.

 

Ke Kolopa Uneune I na Nihiliti,

Ka Hoopakele o ke Duke Kiekie.

 

MOKUNA XVII.

 

MAKEMAKE I MEA HOOPAHU.

 

‘Aole e hiki ia kaua a elua ke hele like aku,” I puana ae ai Peterika, “he mea pono ia o eke noho ijo no maanei.

 

“Ke kali nei anei oe o ka makaukau mai o kekahi mea au e hana nei?:

 

“Ae.”

 

“Ke manao nei wau ua lako oe me keia mau mea hoopa hu e waiho nei me oe?” I ninau aku ai o Ivana.

 

“Ua lawa a oi wale aku paha mamua o kau I makemake ai,” I panai aku ai o Peterika, “eia nae e hala ana paha kekahi manawa mamua o ka makaukau ana nou.”

 

“Malia paha ua hiki mo hoi ia oe ka hoomakaukau mamua o kea o ana?”

 

“Pela ko`u manao.”

 

I keia wa no, a I ka makaikiu hoi e ano haalulu ana, aia hoi ua, olapa ae la ka uwila iloko o ua keena nei a laau e nanea ana, oiai ua weheia mai ke ki mai kekahi wahi mai e ke kanaka loea, a o keia hoi ka mea nana I hoopuiwa like ae ia laua mei, a ku ae la laua nei me ka hikiwawe.  He mea oiaio ua hiki pono ole ia laua ke ike aku kekahi I kekahi mamuli o ke alohilohi o ka malamalama I poha koke ae I ko laua mau maka.

 

O Ivana o lana ka mea mua looa I jala ae ia alohilohi mai kona mau kaka ae, e hiki ai no iaia ke ike pono aku ia Peterika me kona hoonalonalo.  Ike aku la oia I ka umiumi a Peterika e komo ana ua nui ae mamua o kona auwae, a hoomaopopo koke iho la oia he umiumi hoopunipuni keia.

 

Lele mai la o Ivana imua, lalau ae la I ka umiumi a huki aku la mai ka makaikiu aku, alaila puana ae la oia:

 

“Amo kke ike maopopo nei wau I kou ano; o oe no kela kiu!”

 

Me keia mau olelo lalau mai la kona mau lima I ka kaua makaikiu, me he mea la ua noonoo ae oiam, o kona wahi pono wale no I kela manawa aia I ka hiki iaia ke lanakila maluna o keia kanaka ana I hoike piha aku ai I kana hewa e hana nei, kona palekana.

 

MOKUNA XVIII.

 

KO KE KANAKA LOEA WA HOPE LOA.

 

Ua like no ko Peterika eleu me kona hoapaio.  Ua ike no oia he paio ikaika ana keia aole wale no ka holopono, aka aia maluna olaila ke ola.  Ma na ano hoi apau me he mea la o ke kanaka Nihiliti ko laua mea I makaukau mua loa, oiai ua paa mai la ko Peterika puana I I kona may lima, he mea hoi I hiki loa I ua makaikiu nei a kaua ke pale ae ina I kaa mua nana ka ike.

 

No ua makaikiu nei ua hiki no iaia ke lawelawe aku me kona mau lima oiai aole no I paa I ke kanaka Nihiliti.  No kekahi manawa ko laua nei ku ana iluna, me ka haawipio ole o kekahi; eia nae iloko no o ke kaa ana ma ko Ivana aoao ka pono, ua onou aku no ua makaikiu nei iaia ihope.

 

Hooku`I aku la o Ivana me kekahi noho a hina like aku la laua ilalo.  Ia laua e kaka ana iluna o ka papahele, ike lihi aku la o Peterika I ke kanaka loea e kiei mai ana mai ka puka e komo aku ai lioko o ke keena hana.  Ua like kela ike ana a ka makaikiu I ke kanaka loea me ka nee ana ne o kekahi kino aka a malo aku, a pau koke mai mo hoi ka puka I ka lakaia.  Aole he wahi hoao ana a na kanaka loea la no ka hoopakele ana ne I kona hoaloha.

 

Ia laua I hina ai ilalo o ia ka wa I nawaliwali ai ka umii ana a Ivana, a ia manawa koke no hoi I hooponopono ae ai ka kaua makaikiu a hemo ae la kona puana I; a oiai no hoi ua kupaka ae no laua no kekahi minute hou aku no e hoohina ana a e hookauliilii ana I nan oho ma o a maanei, me ka nui o ka nakeke, aia hoi ua paa iho la nmo na kanaka la I ka kaua makaikiu.  I ka maopopo ana ia Ivana na poino oia ua moe malie iho la no oia.

 

I keia wa akahi no a ike ka makaikiu I kona hemahema, he hemahema hoi nana I nanauki iho ai, oia hoi ua nele oia me ka kupee ole I kela manmawa.  Hoomanao ae la oia iaia I lawe ai ia Valadimea a hoopaa aku ma ka halepaahao o Hobokena, aole oia I weha mai I kana kupee, eia nae aole he manawa e hoohala wale ia ma keia a kaumaha hoi no kaua hoohemehema ana.

 

He mea oiaio he manawa maikai loa keia e paa ai keia kanaka loea am eke alakai o na Nihiliti, a na ike no ka makaikiu I keia, a ua hooholo oia o ka hooko koke ana ame ka paa ana o keia mau knaka a elua oia ka hana nui ana e hooko koke aku ai; nolaila ua huki koke ae la ia I kekahi kaula pokole mai kona pakeke ae a hoomaka koke iho la e nakinaki I na lima ame na wawae o Ivana e like hoi me ka hiki iaia ke hana.

 

Ua ike no oia aole no I paa loa kana mau hipuu I hoopaa ai mamuli o ka pokole loa o ka manawa ana e hauhoa ai oiai ua kono ikaika loa ia mai oia e hahai koke aku mahope o ke kanaka loea oini o ke kanake ano nui ia I kela manawa, a ina hoi e hemo aku ana o Ivana na manao no oia e hiki ana no iaia ke huli hou aku ia Ivana me ka paakiki ole.  Nolaila, I ka paa ana o Ivana iaia, ua ku koke ae la oia iluna a holo koke aku la nmo ka puka o ke keena hana.

 

Ua hemo aku la iaia ua puka la me ka maalahi loa, a ike iho la hoi oia na hoomalamalamaia na keena hookalakupua la e like hoi me ka manawa a laua me ke kanaka loea I noho ai iloko. Eia nae aole kekanaka loea malaila, a o keia ka mea nana I hooka`ulua iki iho I ka kaua makaikiu, oiai ua ike no oia I ka poino nui e waiho mai ana imua o kona alo.

 

“Ina wau e hele ana a hayule ayu iloko o kekahi lua huna e waiho nei ma ka papahele o keia rumi,” I noonoo iho ai ka makaikiu.  “a I ole loaa mai paha wau ia ka uwila, alaila o ka pau no ia o ka ikeia ana o Peterika, a o ka nalo no ia o keia hana ohumu kipi.”

 

Ua hoholo koke ae ia iloko o kona poo ka noonoo ana malia paha I kela manawa a laua me Ivana e papaieo ana, ua hana aku ke kanaka loea I na hana apau e make ai kona enemi, nolaila he mea pono nona e akahele I kona nee ana aku imua.

 

I kela manawa a ka makaikiu e noonoo nei pela, ua ala mai la imua ona he elua mea nui nana I alako aku I kona @.  O ka mua oia no kela popoki eleele a ke kanaka loea, e noho mai ana hoi ia manawa e like me kea no o ka popoki I ike mau la.  Ma ka ianei nana aku me he mea la ua naio aku kela mau haawina hooweliweli a na popoki la, a aia hoi oia ke miao la me ka uwalu ana I ka puka o kekahi wahi keena uuku.

 

“He pili ka`u,” I hooho ae ai ka makaikiu, “aia o loea Melebere @.  Malia paha ke manaolana mai la ola owau ke hele aku; a I ole ua manao paha oia hiki iaia ke pee iho iloko olaila.”