Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 32, 11 August 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia.

MOKI KA XX. % KA MIKION'A MA KE ALA>'UI O KA WELIWELI. H»' )«apalua hora ia o ka w)ho lmi ana nia keia hookipa ana a :. ;l niiinawa 1 hoi ai ka Mekia ua waiho iho oia he palapala i ka uioiwnhln»' i kakauinoaia e ia ame ke Generala nui e hoike anal kopa poe hoopakeleia ma ka manawa e maalo ae ai kei ,!, {>?!.<!'] Polekane. ame ka hoike pu ana aku o Mekia i ka paa pu t . i;i .. kr.nn (moiwahine) inoa ma ka papainoa o ka poe i hoopakele ; (i ,i :u;jk;i;nnana poino, mi|luna hoi o lakou e nele ole ;ii k.t )uiawH makanaia e ke Aupuni Xui ka manawa e }.;ki n!<■!i ana;. a me ua haawi aloha ana ua hulihoi aku lapa ku;i ivh'kane no Kanapoa. {](• ia maliope iho o ka hooponopono ana 110 ka liookahua 1,,;t ;ui;i ib«» o ka mana o na Pelekane iloko o Kanapoa iho, ua maki 4 tku i.i n.i Pelekane me na puuwai i piha i ka iini e liui kino me ka Vm..-p.'i a uana i huomakaukau iaia ilio ame kona poe koa i hiki aku k;i īmiua i ka elima kaukani i lawa me na pu. aka, i ka hookoleoke :ina auu »» na l'elekane i manaopaa e hui kino ana ma ke kahua kaua, .;ia \v>\ wa hoea aku la lakou iloko o ke kauhale o Bitua aole hookahi In»a iloko olaila a nole hoe.kahi pu i kiia maluna o na Pelekane. <) ka īeea oiaio, ua holo aku ua Emepera nei me kona poe koa no k<» lak.ni mau ela iho, a haalele ihō i kona halealii ame na lako ;i|»au, a i ka loaa ana aku i na Pelekane, na puhiia ae la ua kauhale n< i ann' ka lua pamla a o na waiwai i kupono no lakou oia ka lakou i law«' pn mai ai 110 Kanapoa. >fa koia hulihoi ana o na Pelekane mai Bitua mai me ka lanakila kaiia ole.~mai ia mffhawn pau pu me na manawa mamua aku ;u»h- i hala ka ike i loaa me ke Ivenerala nui no ka wiwoole o na Wan>na Opio, a ia la i hoi al i Kanapoa mai Bitua aku' i"feauoba aku ai k« i K< iu nila Haveloka i kona mau elele na Warena Opio, e hiki aku nia kona lialelole i ke ahiahi o ia la. a i hookoia e laua ma ka hoea kino ana aku ilaila ma ka liiki ana mai o ka manawa i kauohaia ai. # "K na keonimana opio," wahi a Ivenerala Haveloka i na opio i komo aku ai a noho iho la malnna o na pahulaau i hanaia i noho, •*o ka mea a'u e olelo aku ana ia olua. e hoomanao, aole he makemake koi ka'u uialuna o alua. O ka'u wale ,po e hoike ae ai, ua makemake wan i elua aliikoa no kekahi mikiona ma ke ala nae o ka weliweli nui. lle olelo ka f u i makemake ai e laweia i Lukanao." •l a ike wau aole he koa iloko o na puali Pelekane i hoea mai k;v Heiwa niai i makaukau i ka olelo o Lukanao a pela 110 hoi ko kekahi nuui wahi e ae, aka e loaa no. ka poe makaukau mai na puali mai o Mokia \\"arena ka {X)e oihana koa ole i haawi a ae ia lakou e liio i koa makemake hana, a aole no e nele ka loaa o ka poe niakemake e lawe ia mikiona, aka, aia he mau kiiinu kupono me a'u i manao ai, a'\i e noi aku ai ia olua e hana wale ma keia mikiona. lua e ae olua alaila e liele pu ana olua me kekahi alakai Inia i hoea mai iaikauao mai i ka po nei me kekahi leta no'u mahope iho o kona aloalo ana i na..ke'ake'a ma ke ala mai Lukanao mai a Kanapoa nei." "A {;»> makemake nei wau e hoouna i ko'u manao ame na hoolala. aoi.» nae e hiki ia'u ke kakau nui ka palapala, a haawi ma.ka Inna o koia alakai Inia, —oia hoi, iua no oia e hana pololei ana a ku oiaio ;i liiki \ ka hopena aole e hiki ia'u ke hana i palapala a waiho iloko o kona |H)li no ka mea malia paha ma ke ala e paapio ai oia a nui ia )»aapio ana e loaa ai ka leta q o ka poino uo hoi ia." "Nolaila i makemake ai au ia olua ma keia mikiona, a ma kahi o ka l» ra hoo|Kia ai ia uiau manao o'u ame na hana iloko o ka olua pnuwai a maloko hoi o ko olua hoomanao a e maopopo like olua la iuau m« a. i jH)jna no ia i kahi o olua ua hiki i kekahi ke hoomaopopo akn a im la e mau ai ko'u nmu manao me olun a hiki i kahi i make-!uak«-ia a aole he enemi e ike ia mau mea." "K'* ike aku nei wau ma ko olua helehelena." wahi a ke Gene»"a)a Nui i liooman aku ai ma kana wehewehe 110 ka mikiona, '*i ka 'i.nnu a e waiho mai ai imua oai pili i keia kumuhana. aka aole « f t aku e huawi mai i keia luanawa aka e lioi olna a e lioike ak'.i i keia mea i ko olua makuakane a e hoike mai i kona ae a-:u- ka <0e ame ko olua iiianao no hoi malnna o keia mea. O t keia k* Kahi o na mikiona ntii o ka poino nva fte ala e laweia ai oia, a he liaawi inaoli ana no ; hoi ia i ke ola iloko o ka make i maopopo mua. « ;a na.. o'a w\le uo ko aliuiin e hiki ai keia mikiona ke hopkoia, a o na mikiona-o keia ano he hopena hanohano nui kona e kupono e kauia maluna o ka poe e hana kiiio ana no ia mea. Ke manaolana i wau iUiko o ka hom hookahi e lohe ai au mai ia olna mai. "K ae ana o ia kaua e heie." wahi a Bike i pane ae ai i ko laua wa i hemo aku ai mawaho o ka halelole, eia nae, aole! pane aku o NV»le. ' K kaina I>ike," wahi a i pane akn al mahope loa iho o ka h« le hamau ana, ci aole anei ou mapao o ko % u hele ana owau wale ōo he uuukai ae Ja? Ke ike la wau he pnnpuu ikalka loa ia jmpa ko kaua hemo Hke mai iaia mai a hele iike ma kela mikioaa.^ "Aole au i manao wahi a I>ike me ka ptha i ke aloha; "ke manao nei wau a«le 0 nooti«x> a hcW>bolo niai ana o papa pela. O numao uiaoli e hookūu mai ana oia ia kaua a elua ina keia lumka'i He mea ojaio w> aole 0*« makaukau ma ka oleio ana a ma ia mea e knuluhi ai paha ka poino malnna ou ina e*hiki akwj kahi o ka olelo a e uln na hoohiKit ana no ko'u ike oie„\g ikeia mai 'ai aole au lie Inia, aka ke manaoio pu nei wau he oi aku ka maikai 0 ka hele Hke o na mea ehm. \ hlki ai ke kokua kekahi i kekahi i ka manawa o ka poino. a ua ike like »0 hoi kaua i ka waiwai nm o !a mea ma ko kana h* )e liike ana ma na wahi a kaua i au pn like ai. (\ e *ole e hm>ho!o O oe mle ao ke hele ma keia huakai." A hik! na kelkl 1m o ka maknakane ua hoike akahele aku ta o Nn3e I na ka h<*>?w>iaa ole i kekahi manao o ke *umuhana a mamuB o j|& holke ana mm 0 ka H makuakai3e ke

kuMn iu a me k& humau no hoi iakou apau o ka noho ana oo kekahi j uiaia'iiKiMiU'. { "lle luuiwina kaumaiia !oa olua kaawale hko aiui mai iiU: aku ika manawa Uookahī no iia mikioiia o keia am> ena keiki ? " wahi j ;t W invuii i pane aku aL ' j A imuiop? iho o ke kukn poiio ana im haawi ptha aku ki ka uiakaakaiie i kona ae iiookuu laelae i na keikā me ka hoike pa.aku e hoike piha aku i kona ae ia Kenera{a Have!oka. a lilo no ho\ ka nu hon iuaikai i mea haiioii !oa no ke aliikoa mii i ka manawa i hoea aku ai i|a opio imua ona iloko o kona haleioie; a imihope o ka haawi hwmaikai ana i na opio ua hoomaka mai !a oia i ka wehewehe l ka olelo a na eie!e e'lawe ai. » "E hele ana olua ma ke ano e!ele. A e hoike akn ia Koneia Iniliki. ke alakai nui i lawe ae i kahi o Bir H. Lorena nia ka i make ai oia t a oiai eia a» ma na ano apau ke hooikaika nei e nee aku e hui ai me ia n& ke kokua ana iaia eia nae ua hiki nlai au i ka manawa ame kahi i hiki o!e ia'u ke nee hou aku. no ka mea, aole i lawa ka ikaika me a*u no ka houpo<3 ana aku iloko o na enemi he miijwaie ma ke a!a e hiki aku ai i Lukanao. E hoike ak» olua no ka nawaliwali ma ko'u aoao ke kumu e hiki ole aku ai, a e, hooikaika akn i ke Konela aole e haawipio a hiki i ka hopena." % 4 *A maluua iho la o keia oiaio oko kakou nawaliwali iaa ole ai au e'kakauia ma ka leta, a no ka mea ina e loaa kela leta i na enemi, alaila e lana loa ana ko lakou iuanao kipi a nee mai imua! no ka hooko ana e nele ole ai ka hnlui pau mai o na inakaainanal kipi ahe hoonawaliwali a ioopilikia loa ana ma} ia ia kakou. Ano ko olua hele ana me ka paa o keia olelo iloko olua a ina e liiki mai i ko olua manawa e paapio ai a lilo paha ke ola aole hookahi o ia mea e hemo aku a lohe na enemi." *VV o kekahi no hoi ina e niaopopo i na enemi ko'u nawaliwali alaila e huliamalii ana na enemi a kaua i ke Konela ame kona mau ko.a ame na makaainana Pelekane e hoopakeleia la e ia a he pilikia hoi ia ma ko kakou aoao. Eia nae, e ha ? i pu aku olua iloko paha o hookahi inahina e hoea mai ai ke kokua mai ka aina makua mai a oka pau no hoi ia oka maka'u ana. Oke alakai Inia e hele pu ana me olua aia me ia ka hoomaopopo e hoea aku ana wau ilaila me na koa 110 ke kokua ana ia Konela. Ini!iki nolaila aole e nele kona hoike aku. a o ka io nae ke loheia ana e ke, Konela wale no ame kona poe iho. A o keia ilio la 110 ka mea holookoa." k, Ke manao nei wau e lioomaka ana no ka olua luiakai i keia po ; ae hoomaka koke 110 i mamao aku olua mamua o ke ao ana. a no ke ana o ko olua hele ana ame ke ano o ka lawe ana ia olua iho na olua no ia e hoomakaukau. oiai ua ike no olua i na mea i niakemakeia e olua no ko olua pakele. Aia na lio ua hoomakaukāuia e kau aku.ai a kahi o ka waapa o'ke alakai Inia i linna ai'no ke kau ana no kekahi aoao o ka muliwai, a ma ia wahi e nee akahele aku ai no ka hooko ana i ka mikiona." alaila hopu mai'ke Ivenerala i na lima o na opio 110 ka lululiuia ana ame na olelo alolm liope ua hookuu ae la ko lakou aha a hoi inai Ia na opio no ka liuliu ana. I a hoea aku na opio i ka halelole o ko laua makuakane aia o Kapena Danalope ame Mena ilaila ame kekahi inau aliikoa e iho, a mahope o ka ai ana o na opio a maona, ua ha'ao ia iho la laua me ka iniko, e like me ke ano mau i maa.ia laua, mai ke poo a na wawae e hoolialike ana me na Inia Sipoe., A oiai he nui maopopo na lole koa Inia Sipoe i haaleleia. e na koa Inia ia lakou i auhee ai, a me ia mau aahu i i ke kQko i aahu iho ai laua, ame na welu i nakiikiiia e hoike ana he mau koa Inia laua i eha, a o Dike hoi ua hoopihaia kona waha me ka lole a pehu ae la e hoike ana hoi i ka nui o na palapu i kau aku maluna ona e hiki ole ai ke walaau, a i ka makau-i kau ana o na mea apau ua nana pono mai la ke alakai Inia ina ua ku! 1 kona apōno, a kana liaawi mahalo ana no ka noeau o na | hoololiloli aha, ua kau aku la lakou maluna ona lio—o na opio aihei ke alakai Inia ame'ka makuakane ame na Kapena Danalope amej Mena a no kahi o ka waapa ka pahuliopu. x I Ma kalii o ka hapalua liora o ka holo ana ua lioea aku la ua poe nei i kalii i makemakeia a mahope o ka x haawi aloha ana o ka makua me na keiki ame' na hoalolia \ia kau aku la lakou—na opio ame ke alakai Inia ma ka waajpa a aole i liuliu ua nalo aku la iloko o ka muliwai iloko oka pouli oka po. Oka iuuliwai Ganejesa keia, a i ka pae ana ma kalii aoao o ka muliwai e hoea aku ai 110 Lukanao, na hookuuia mai la ka waapa nana no e lauahele a hoomau aku la no hoi na kamahele no ka.lakou huakai. A i ka loaa ana o ke alanui aupuni ia lakou ua kamoe aku- la lakou huakai e komo ana iloko o na'kaona liilii me ka.loaa ole o na hoohuoi a ma na kahua malaelae i ike man ai lakou i ka hoomoana o na koa Inia no ka makaukai} e mai i na koa Pelekane o Generala T-laveioka i upuia e nee ana no Lukanno e hooiaio ana hoi i na o ? -e Kenerala i hoike ai ina opio, a pela iho la ko lakou hele ana i ke ao ame ka po a e hoomaha ana no hoi ma kahi a lakou e hoohOlo ai ua maikai no lakou. I T a nui ino no hoi ka mahalo o ila opio ika nani oka aina ame na hale nunui i knkuluia, a ma kekahi mau walM.ua maalo ae laua ma kalii o na hale nunui pohaku a lepo i kukuluia me ka noeau a o ke kalii mau hale o ia ano he mau halekula hoouaauao ia no na opio Inia. "He aina kainahao maoli no keia," wahi a Nede i liooho ae ai no ka nui mahalo ika nani oka aina, 4i a hoOkahi no puu o keia aina oia no ka nui ino loa o ka wela o ka la ke liiki i keia manawa o ka makahiki." " A liala keleahi inanawa o ka hoomanawanui aaa ua ike aku la no hoi lakou i ke ku mai o ka halealii o ke kulanaknuhale o Lnkanao, a o ka hala ana no lioi ia he kanakolu mile i na kamahele ma ke ana pololei, a oi loa aku hoi ina ke ala kikeekee a lakou i au au a nui ino ka olioli o na opio. me ke ake nui e hoea koke ilaila a hni pu me na koa no ke kaua oiai e lohe mau aua lakou i ke kani mau o na pu mai na puknniahi a na pu liilii. 'O ka halealii kela. v walii abe alakai Inia i hooho ae ai ia lakou i kau ai ilnna o kekahi wahi ahua a waiho kahela mai la ua kulanakauhale nel. "Aole anei o olna lohe aku i ka j>aapaaina mai oke kani ana o na pu ameka ponli nwahi e uhi mai la?"* "A pehea kakou e hiki ai ilaila/* i ninau aku ai na op!o "E hele pili no kakon ma ka muliwai. a ia kakou e hookokoke ai ilaila ma ke knknlu akau e kali ai kakon a po oia ananei ka manawa knpono e au ai a f«ae ma kekahi aoao aiaila hoomau aku ma ia aoao a ma ia lihi no hoi a hala loa īwaho, a ma ia wahi kakon e aia hou ae ai a kaa ma kahi aoao kaawale loa mai ke kukulu knpono o Kanapoa, a oia hoi ko kakou kaa ana ma kahi aoao o Lukanao neu a ke hiki kakou ilaila o ko kakou pakele no hoi sa a he ano maalahi ke komo ana me ke akahele i3o hoi." / A hiikalia no a napoo ka'la ua au aku !a lakou iloko oka muli* wai Gumafi a e hooikaika ana e kaa ma kahi aoao o halealii ouU ua knkuluia ka haieaiii mahma o kekahi wahi kiekie i kaa ma kekahi aoao o ka mana oka muliwai. a i ko lakou hiki aiia nia kekahi aoao o Knmaii a kan Iki ilnna «a hw>ina«i>opo pono iho !a lakon ua paa keia aoao nkn o ka mana-mnliwai ? kiai Inia a he mao papn ma kahi o eha a,e!ima ka mii \ ae, wahi a ke alakai he mau papu wale no hikon i knknluia >na la koke iho no. A mawaho lie o m kmi m\M nin o m km Inia e pnWi*ak» mn £ rk nke sma ih>USi a e walaau wale atm no' hol kekalii «♦> ka manawa ana.- -- •'■V.- i ■■ V - ■''