Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 32, 11 August 1905 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

i (Kakauia e Simeon K. Nawaa.) I ~ j . MOKUNA XIV. | . i i.\A U HOI'E O KO KAMKILUIEIIA NOIĪOMOI AXA—WA f | WAHIIA >"A AKUAKII—I'OHA KA MALAMALAMA O KA | EIA2\EI.IO MA HAWAII KEI. . j 1 ' "< 1 I I ka ISII. haalele iho la o Kamehameha ia Oahn a hoi aku oi»j no Hawaii no ka lawe ana mai i ua laau-ala i houluuluia mai nana | 'ame ka hoolilo ana aku ia mau mea. O kana huakai huli hoi no| ;llawaii ua halawai me na ulia. oia hoi ua kau aku oia malumi o kona' inoku i kapaia "Keoua, v oiai kona poe koa ame kona mau aialo ej holo ana maluna o na waa. Ia lakou mawalio ae o Lauai. ua pukaj ae la inalalo o kona moku a komo nni iho la ke kai, nolaila ua lelej jiho la o Waipa, he kanaka Hawaii kamana-moku no Kamehanieha, j iloko <> ke kai a pahouohono ae la i ka liu ma ke Uakia ana a paa«i | ke kapolena. i hiki ai i ka moku ke hoi mai m> Honolulu. Mahope] mai ua kau aku la o Kamehameha malnna o ka moku o Kapena| j\Vinikipi (\Viudship) a hoio aku la uo Kealakekua.'e ukaliia ana hoij e kekahi mau kaukaualii maiuna o kekahi moku e hookeleia ana e; | Kapena l'ilania Davis, a o Kalauimoku ka mea nana i lawe aku ia j /•fveoua. r * Mai Kealakekua i holo hou ai o.Kamehaiueha no Lahaina' ame Molokai no ka ohi ana i na auhau i kauia. lloko mai o Dekeniāha. 1811. ua hoouna aku la oia i kekalii piha ukana laau-ala no jlvina e laweia ana lioi e Kapena Winikipi, a nana i hoihoi mai i na waiwai o Kina no Kamehameha i kekahi makahiki ae. Maliope koke iho o keia.ua kau iho la ka.wi ma Hawaii. i loaa mai hoi mamuli o ka liookikinaia ana o na kanaka e liele i ke kua laau-ala a hoopalaleha i ka mahi ana i ka aina. Ua lioohana koke ilio la o Kameliamelia i kona poe aialo e mahi i ka aina, a lioike pu j ae la no lioi oia i kona makaukau ma ia hana. O ke kahua ana i| mahi ai eia no ia-ke lioike mau ia nei i ka poe e kipa ana a makaikai! i ka mokupuni nui o Hawaii. Ua hoikē pu ae no hoi oia i kona! noonoo ana i na mea e hoea mai ana, oiai ua hoikeia ae ua papa aku! oia i ke kuaiia ana o na laau-ala opiopio 7 a a'o aku hoi i ka poe po'i manu aole e pepehi wale i na manu iiwi ame na manu e ae no lakou ua hulu i lilo i mau aahu no na'lii, aka e hookuu aku ia lakou mahope o ka hukihuki ana i ka hulu i mea e ulu hou mai ai na liulu nani. I ka makahiki 1813. la 11 o Augate, hanau iho la ka lua o'kana keiki, oia o Kauikeaouli ? Kamehamelia 111, a o ka mea nana i o ae i ka makia kaulana k 'UA MAU KA EA O KA AIXA I KA I'ONO,-' e laha nei ma na kihi eha o keia poepoe honua. Mahope mai o keia ke komo ana niai o ha hana anunu a makemake kaili pono a kekahi haole Rukini ; oia hoi o Mr. Baranoff. He kiaaiua oia no ke aupuni o Kusia i hoonohoia ma Alaska, a, ua ulu ae iloko ona ka manao e kukulu kolone ae no kona aupuni ma ko Hawaii Paeaina nei i ka 1809. i ka manawa hoi o Akipola Kamebela (Archi.bald Cajnpbell) i ku mai ai maluna o ka moku "Newa." I 1812 ua kukulu ae la oia i kahua hoolulu ma ke Kaikuono o Bodega. Kaleponi, ma ke ano he koi hoohakaka i ke kiaaina Sepajnia. 1 ka ISI4 ua hoouna mai Ia o Kiaaina Baranoff i ka moku- <4Atawelepa' (Attawelpa) no ka lawaia kila ana ma keia man paemoku, a ili iho la ua moku nei nia Waimea, Kauai, a waihoia hoi ka moku ame kona mau ukana malalo o 1& malama ana Kaumualii. I ka 1815 ua hoouna mai la o Baranoff ia Kauka Kepa (Scheffer) no Hawaii nei maluna o ka moku Amerika "Isabela" (Isebella) no ka nana ana a kiai ana i keia waiwai. Mahope koke o keia ua ku mai la ka moku "Ka Loaa Ana ,, (Discovery) he moku Eukini i holo ae no ka lawaia kila ana, ma Waimea, a a * a iluna o keia moku he kanakolu poe Ilikini Kodiaka (Kodiak) i haaleleia ilio malalo o ka malama ana a Kauka Kepa. Mahope koke iho no ua ku hou mai la he moku Kukini no ma ka inoa o "Elemenia" i holoholo kalepa ae hoi ma na aekai o Mekiko, a kipa loa ma Hawaii nei no ka pahonoliono jina i kona mau palapu. I keia manawa hookahi no hoi i ku mai moku "Makala" (Mytle) he moku Kukini no i hoounaia mai hoi e Kiaaina Baranoflr. La ku ae la oia ma ke awa o Hononunu (Honolulu i keia manawa), kahi hoi i lele ae ai na Kukini a knkulu ae la i halelaau. a hookau ae la i kekahi mau pukuniahi a huki ae la i ka hae o Rusia. I ka manawa i laweia aku ai keia lohe imua o Kamehamelia, ua hoouna mai la oia ia Kalanimoku me kekahi puali nui o na kaukaualii ame na koa. me ke khuoha e kiai i na Kukini, a ina he mea kupono, e kaupale aku ia lakou me na meakaua. I ka po mahope iho o ka hoea ana o keia pualikoa o Kamehameha ma Honolulu nei, na holo aku la ua moku la no Kauai, a kn īho la no kekahi manawa ma Hanalei, kahi hoi i kukuluia ae ai kekahi papu lepo a hookania lie mau pnknniahi. Ua oleloia ua koi ikaika ia aku o Kaumnalii e Kepa e

hauwi aku nomi ike awa o Ilaiialei. Na un Kauku Ke{»u u? i hoi i noho Unif* Iwhuna ae \ke knkuluiin ana oka papu ma Wauma no Ka«mualii, & maiumi hoi uhiila i wk> ae ai ka ha»* o Kumlh. a ua koi aku at> hoi im haole uei e luH»limalima aku iaia ī U;i luokii* paui o Kauiu 110 kekahi nwni makaliiki loihi. I keia ui:tii;*wa, niaiimn o ke n'o ana a Kn.ni lana, uu kakuhi uo l!a o Kalauimoku i jn*pu ma HomoluUi e hulip no ana i ke awa, a i hoomakaia hoi ko kukuhi aua i lauuari, 1810. a jMa iho la ih»ko o ka makahiki hooknhi. l a aoeano mo e kuea keia papu, nona hoi ka kiihi o ekoiu hain ri kapuai ina kekahi aoao. a nona iioi ko ki-kie o na p;iia i hiki aku i ka nmi-kumamalua kapuai a he iwnkaiiia hoi kapuai ka niaaoanoa. i hauaia hoi me ka pohaku p?ma kaluikai. O ko kahua i ku ai ua papn la aia ma ka aono niakai o Alanui Moiwahine a ma ke poo hoi o ke Alanui Papu (o kein k»- kunm i loua niAi ai ka inoa o alanui Papu e ikeia nei i keia manawai Anoano i ke kanaha ka nui o na pnkunlahi i kania ae ma k»»sa |»apu. a na waihoia hoi ke alakai alui ame ka malama ana i ka iKipn malaio o Kapena Bekele.Mahope mai ua hookaiiia ae h\ he ewalu p« mū i| una 0 Puowaina. Ua kauolm ae !a o Kamehameha e hoounaia i vb-i» i a Ka'imualii me ke kauoha e kipakn ia Kauka Kejm. Ika )ioikt ?a ( >na aka o keia lono ia Kauka Kepa ua hookau ae la oia i koim mau ihuio m.iluna o ka niokn. a holo ae la no Hanate\. maiUiHa ae n»> llMiilu. Maanei ua koi hou ia akn oia e haallele ilio a hookoia iue na ak ak-.1 ole. Mamnli o ke kahiko o ka nu»ku fMakala" ka tm»ku a Kauka Kejia 1 kau ai> ua hoi hon nmi !a ua mokn nei i ke awa o Hrv?i.>i; ; kahi hoi oua i piholo aiv Ta malama maikai ia kona mau : ;.!» a a h'iki i ka,manawa i loaa ai ko lakou mokn V ho|o ai. Maho;,»k,. iho o keia ua ku ae la ma \\aimea» Kauai. ka mokukaua K:;i : iv. ana" no ka hoopiha ana ika ai. ai ka moku malaila ua hu'. •> - ;l ke kapena i u\i haua a Kauka Kepa i hana ai a hiki i ka n: a'tfa iaia. me kona hoahewa i ua kanka hu I ka na ku mai la o Kapena Kotxebuo malniia o ka -lok i Kukiaii "Kurika M lUnHek).- laia \ ku ae ai ma Kaihm m;\ ka i_M »> Xovemaha. ua hoalaia ae la na maiiao pioloke. a i pau w;sle ; n muli o ka hooiaia ana aku Kauiehameh» o na hana a Kauka Ivepa i hana ai iaia maauei aole i hoomanaia e ke Aupuni o 3[ahope o keia ua hookipain oia me ka maikai a i mmai t i( , kela hana maikai a Kamehameha ua haawi makana iho fa oia he »-hi:i pukunialn. pau pu me na poka, pauka aire na m*a e ae. Aia pu ilura c keia moku o M. Choris, he kanakai pem» kii kaulana. a nana i pena ae ke kiii hookahi o Kamehameha e waiho uei i keia ia. i* i hoouna ac*la o Kaiuehameha ia Manuia me Kapena Koi/elon uo ka la\ve ana i ka lono ia Kalanimoku ame Keoni lana. I ku aua ma Ilonolulu ua koloia ka moku iloko o ke a»va e na waa kaulua ewalu. e lioeia ana hoi mai ka nmi kumamaono a hiki ika iwakalna aoi hoewaa oka waa liookahi. l'a hookaaia ka ai.liau no ke awa e hoolakoia ika ai. I kekahi la ne ua ala ne la kekahi uluao'a ana mawaena o na kanaka ame ka poe olnua o ka mc»kn mamuli o ka ikeia ana o na Kukini e ana ana i ke awa rue ke Mikuh ana hoi i kekahi hae iluna oka aina. Fa paa ae la na kanaka i na meakaua a ku-e aku i keia hana a na Uukini. a mamuli wale no o ka Iveoni lana hoakaka ana i na mea apau ua hoonauia ae keia mau nune ana ana kanaka. , «* . Ua hoio aku la o Kapena Kotzebue no ke Awa Momi. a malaila i malamaia ae ai he aha hoikeike liouhou ihe no kona hauohauo. a i komeia hoi ya aha la he kanaono poe kaukaualii ma na hana hon» ihe - Haalele iho la oia,i ke awa o Honolulu ma ka la 14 o 1 >e> kemaha, ISIC, a ia la i malamaia ae ai ke kipu aloha iuiih h>a ma« wrer.a o kona moku ame ka papn ka aina. I ka hapamua o ka makahiki 1818, ua kipa mai la kekahi moku ma kn inoa o ''Lanakila' (Victory) i ikeia lioi ma ka inoa -Santa Ttosa-' ma Kealakekna, malalo bka noho kapena ia ana e kokahi haok Pelekane ma ka inoa o Turner. O kona mau luina he poo > ep; nin o ka papa haahaa, a ua lioohala ae lakou f ko lakou inanawa ma k.-i aina iloko oka lealea ana. Ua lako lakou me ke gula. ke dala, na ke'a lei o ka hoonmna Kakoliia. na ipu kukui koh-awe. na kiaha ame kekahi mau ipn e ae i laweia mai na Kakolika Roma. Fa kuai iho la o Kamehamellia ika moku a lilo iaia ma ka uku ana ma ka laan-ala. a kapa iho la i na moku nei o 4 i,i)i<>}!bo, M me kona manao ana e hooholo aku i ua moku la ma ka oiliaua lawe laau-ala no kina. Iloko mai o Bepatemaba o ia makahiki hookahi no. ua ku mai la kekahi mokukaua Sepania mai Buenof? Avres. oia ka mokukaua Arfrentina v malnlo o Kapena Bouehard, a hopu «ho la i ka moku ''Lanakila" a kaili akn la mai ia Kameliameha aku. Ua hoikeia ae e ke kapena ia Kamehameha o na luina o na mokn la he poe pown, i holo ma-lu akui hoi me ua mokn la i ka manawa e malamaia ana ke kaua no ke kuokoa o Amerika Hema, e like hoi me ka mea i lio-i-keia ma ka mokuna mamna iho nei. O ua moku ]la he mokukaua no ke aiipuni o La Plata. a ua hok» ae keia poe me ka haowale ana ma na aekai o Kili. a hao ae la h»i ina mea makamae oloko ona halepule Kakolika. Ika lohe ana o Kamehameha i keia moolelo, ua kauoha koke ae la oia e hoounaia kona.mau elele. a na lakou i hopu ae i keia poe powa a hoihoi ae la lakou ma ka lima o Kapena Bouchard. Oka hapanui ona waiwai halepule i pau ai i ka hooliloia i na kanaka na hoihoi hou ia ia Kapena Bouihard, a nana hoi i hookohn ae ia Don Marina i kanikela no La riata ma Hawaii nek (Aole f pan.)