Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 33, 18 August 1905 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.) MOKUNA XIV. IsA LA HOPE O KO KAMEHAMEHA NOHOMOI AUA—WA 'WAHIIA XA AKUAKII —POHA IvA MALAMALAMA O KA EUANELIO MA HAWAII NEI. I kii loli.oia iiua ao ua holo aku na aliimoku o ua mokn la no Waimon, Kauai. ua liolo aku la o Ka[jcna P>oucliar(l ilaila me ke kauoha mai ia Kaioeliainolia akn i na 'lii o Kauai. l T a liaawiia mai na poe ]iowa ia Kapona I3ouc-liai*d, a hookolokoloia lakou a pepehiia ma kahakai o Waimoa. a mahope mai'lim mai Ia keia mau moku 110 Honolulu 110 ka lioopilia lako ai ana a holo loa aku no Kaīeponi. i ]vra Kailua i noho ai o Kamehameha no ehiku makahiki, a ma-| hope mai i make ai oia īua ka Ia 8 o 1819, i ke kanawalu-leiima- j nu.lea makahiki o kona ola anafnie ka mau no o kona hilinai ana | malnna o na. oiliana kahuna kahiko o Hawaii nei. Ua oleloia nae,: i'k(» kokoke ana ona e make ua lolie ae la. oia i na hana misionari e| laweh-.weia ana ma na moknpuni Soc ic j tv (Nmihiwa ma), a ua ninau! ae oiii i na mea e pili ana i ka lioomana kristiano, eia nae aole hej n:ea i hiki ke hoike aku iaia no ia mea. | Ua hoohui ae oia i keia mau j)aemoku a lilo i hookalii, malalo| lioi ♦_ kr» aupuni hookalii, a kulai aku i na mana aupuni liilii am6 na kaua hookahe koko, a hoomakaukau iho hoi i ke alanui e komo mai ai ka pono Ivristiano. O kona mau hemahema maluna no ia o na mea kahiko, aka nae ina kana mau hana ame kona ano ua kau kiekie loa ae oia malnna o na alii o kona au. Ua oleloia no hoi i ka mnnawa ana e kaama'i ana, a i ka manawa hoi ikoi aku ai kona man kahuna e mohaiia ke kino kanaka imna o na akua i mea e hooloihiia aku ai kona ola ana. ua hoole īoa ae oia me kona hoike ana ae, no Liholiho ke kanaka a ua laa lioi ke kanaka no kana keiki. TJa malamaia ae ke kanikan ana nona e like me ke ano mau o na Hawaii. Maliope mai ua laweia aku la. kona mau iwi e Hoapili; a hiMiaia īna Kona Akau. a hiki no nae i keia la aole i loaa kalii ii hu-naia ai ua mau iwi kapu la. | Ma ke- kauoha a Kamehameha ua waiho iho oia i ke Aupuni i; kanaka koiki, oia o Liholiho a i ikeia lioi Kamehameha II; ke akua ' kaua hoi,-Ku-kaiili-moku. ua waihoia aku malalo o Keknokalani, ke' k( iki kona kaikaina, ke Keikialii Keliimaikai. iMamuli o ko Ka-j mehameha. ike ana aole i lawa ka ike ia Liholiho e hookele'ai i ke' anpuiii ua hookohu ae la oia ia Kaaliumami i kahu no ke koikialii, opio, a kuhina nui hoi ma kekalii oīelo ana ae. me ka loaa like o ka ! mana iaia e like me kō ke keikialii Liholiho. Mo he mea la o na knukaunlii ano nui o ka aina, amo Hewahewa.; he kaliuna nui. ua komo imia ae no iloko o lakou ka manaoio ole i na kapu ame ka mana o na akua kii: a. o na al : iwahine kiokie e like mo Keopuolam- ame Kaahumanu. ua hui like ae no me ka malu no ka wawahi ana _ j wawahi ana i ha hana hookaumaha. Nolaila, i ka. make ana o Kamohameha ua hiolo koko iho la ua hana I ke kakahiaka 1 o ka la o Kamohamoha i make ai, o na alii ekolu i hiki ae malaila ua koi aku lakou ia Ka.ihumanu e 1 kukala ao i ka hoopau ana i na kapu; eia nao mi niaiuio o Kaahumauu aole i hiki mai ka manawa e liookoia ai ia mea. . Ile umi la mahope o ka make ana o Kamohameha na hoi ao la 0 Liholiho no Kailua, a i ka la.mahope i-ho o koua hiki ana ua hoo-' kaiiia aku la mahma ona i ka mana pilia o k;i nohomoi ana. Ua' hanaia keia lia.na m.-i Kanmkahoiiu, e kokoke ana i ka lieiau kaliiko, 1 imua hoi o kokahi holuna nui o na kanaka ame na koa. " - ! Mailoko mai o ka heiau i puka mai ai o Liholiho me kona aiiuula ame ka papale mahiole, e ukaliia ana hoi e na kaukaualii kiekie 1 aahu no hoi i ka ahuuia, me ka paa āna i na kahili ame na hulu- : manu. | Me ko Kaahumanu aahu nolioi e like me ko ka Moi Liholiho, ua nee mai la oia. imua no ka halawai pu ana ine ia, a kukala akea. ae la oia ke kauoha a Kamehāmeha e waiho ana hoi i kana keiki i

ka nohomoi me ia lioi ma ke kulana kuhina nui. I kona hoopau ana i kona kuahaua ana, ua hoike aku la oia i kona- manao e ai noa, eiii nae aule i pane mai ka moi ia manao. Oiai o na u'o ana i lia;n\i:a i ka Mo'i opio o piii a»ia i na mea kaiiiko ua komo ikaika loa aku iloko o kon.i puiīwai. nolaila avle oia iae mui. uka kakali no oia. la ahiahi no, ua kamiha aku la o Keoe kiua aku o Kauikeaouli a laweia nui. imua ona i ai noa pu ;ii Taua, _ l'a ae ;iUu o Liholiho i keia, eia n;a 4 ua malama no oia iaia ilio mai ka wawahi ana i ke kapu. 3lahope koki' ilio o keia ua hoi aku la oia 110 Kawaihae. kahi hoi ami i hoao ae ai e hoolaa i kekahi heiau, a hana no hoi ia nn-a hookiihi nia llonokohau ma, Koiiala Akau. Ma keia mau hoao ana Uii hanle wale mamuii o ka loaa ole o ka aha piha a mamuli no hoi o ka nui o ka ona iwaona o na kanaka. I ka Moi e noho ;ina ma Kawaihae, ua ku ae la ma Kailua ka moku Farani "Ui'ania," malalo o ka noho kapena ana o Fie t veinet, ma ka la 8 o Au<i;ite, ISIU. I a liookipaia aku oia e Kuakini, oia no hoi o Kiaaina Akamu, a malaniaia ae la he mau 'aha ma ka aina. Ma k<i la 12 haalelo aku la <»ia ia Kailua a holo ae la no Kawaihae, kahi'hoi o ka Moi ame ka hapanui o na kaukaualii o nolio aua iloko o ka ahaolelo. a hoohala iho la he mau I;i malaila me ka launa maikai ana me na lii. He haole Farani ma kii inoa o t Jean Hives ka mea nana i mahele ae i k;i olelo. Oiiii e like ole ana o Kekuaokalaui. a e kau ana hoi na ao omamalu o ke kaua kuloko, ua kaheaia he aliakuka a nolio ao ua aha la ma ka. la 14 o Au<;ate, a, ma ua alia la i hoike ae ;ii o Kapena Freyeinet, oiai o Beritauia ame Farani ua hui ae nia kt* ano ln- miiu aupuni hoaloha, nolaila ua makaukau oia e kokua aku ia Liholiho ma n;i ano apaif. Mahope koke iho oka noho ana o keia aha. ua noi ae la o Kalanimoku e hapetizoia oia, a ua liookoia keia noi mamuli o kona hapetizoia ana iluna o ka moku "Ui'anie" e Abbe l>e Quelen, ke kaliunapule oluna o ka nioku. L kekahi la ae ua holo ae Ia ua moku nei a ku ma Laliaina. kalii hoi a Kapena Freyeinet i kukulu ae ai i keona kilo, ina kahi c kokoke ana i ka halepohaku o ke 'lii. Maliopo o kona hoopiha ana i kona moku me ka lakoai ame ka wai ua holo loa niai la oia no Honolulu ma ka la 20, a malamaia ae ke kipu aloha ami me ka papu o ka aina. O Boki, ke kaikaina o Kalanimoku, oia ke nolio ana i kiaaiina no Oahu. Ika lolie ana o Boki i ka bapetizoia ana o kona hanaumua, ua noi ae la oia e hookoia ia haawina maluiia omi. a nia ka la 27 ae ua bapetizoia oia iluna o ka moku. Mahope mai ua lioouna hou no o Kaahunianu e kiiia o Lilioliho, me ka lioike pu aku na makemakeia oia e liolo mai 110 Kailua i lioopauia ai na kapu o ka wa kahiko, a e like me ke kono a kona makuahine, ua hooko iho Iā o Liholiho a kau ao la oia maluna o na waa me kona mau hoahele a liolo aku la no Kailua. Elua la i holoia ai e iii inau la ua iuu iho la oia me koh.a mau hoa a on»a loa, n iKii ia hana ana a ka Moi. ua uha'i iho la oia i kekahi mau kapu kahiko. laia i hiki aku ai i Kailua. loaa aku la iaia he iihaaina mii i lioomakiiukauia nona, a ma ia ahaaina i noho iho ai oia iwaona o na wahine ame na kane a ai noa iho la me lakou, oiai na kanaka e ku aku ana me ke pahaohao ame ka niaka'u i keia han;i ii k.i Ua miinaolana loa na kanaka e k«i ana he ku-e maopo]»o koia i ko kanawai.o na akna, a o ka hikou o kali ana oia ka ilū- aku i ka M.'ko niai oko lakou moi a.me na ]»oe e.ai pu ana mo ia. Iko i! v e ana n.o nae aole he ino i kau mai na hooho ae la lakou mo ka 1-nui, 4, Ua pau na kapu, ahe hooiiunipuni na akui-ki:/' O kei?i hana'l hanaia e ka n.oi ua liko no ia mw I;o k : u!.t ana i ka _jjohakukumu o kekiihi pi'o, a ma ia kiolaia i.'.'ia na }ii< : l■< la ka. huomanakii ame n;t ka]»u no ka manawa mau loa. !':• ki ! pu a i;i) hoi ke kahunanui ia manao hookalii mamnli oka ]-u!-ii-i ..-na o i-i.a; iikuakii. ua hoounaia ae na elele mai.llnwaii a hoea i; .. aku i Kauai no ko knkala ana i ka lioopania ana o na kapu a e :ii noa na mea a]»au. Ua ae mai o Kiiumaalii i keia nio ka hanoli. a ; <;ilamaia ;u x l;t ho hauoli nui ana ma ia moku]»uni a]>uni. nio ka niah-u.aia ana o kekalii inaii anaina e hoike-ana.ia manao; oia nao na i.•.i<> ke aa o keia hana mai kinolii loa mai. a e like'iue kon;: kolo ana a.mo kona kamu ana ua īilo no keia'i moa paakikf.loa no k. kalii m;iu nukaainana o hooko ai. Mamuii o keia hai\a ana a Liholiho, ua kouio aku ka hulni iloko o Kokuaokalani. a hoi aku la oia no Kaawaloa. Malaila i. kipa ae ai na. ka.huua a waiho aku la iaia i ka nolnnnoi, nie ko olelo ]>u ana akir iaia i koia mau olelo naauao o ka wa kahiko; "O ke alii ]!ono oia ko nohomoi ae aka o na 'lii pono ole e mau auanoi ko lakou ilihuue." Ua ku koke ae la lie heiuna nui ona kahuua ume na makaainana ma ko Kekuaokalani aoao, a ia manawa hookalii no lioi o ka ]»oe i lokahi like ko lakou mau manao me ko Kekuankalani, a e uoho ana nui Ilamakua i kola manawa, ua ia.we ae la lakou i na meakaua a pepehi iho la lakou ia Kainapau. kekahi <> iui kaukaualii. fAole i pau.)