Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 35, 1 September 1905 — Page 4

Page PDF (1.20 MB)

This text was transcribed by:  Annette Dadez
This work is dedicated to:  Kamehameha School Maui Class of 2006

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, SEPATEMABA 1, 1905.

 

Ina no e hiki ana i kona hoa ke hemo mai kona mau mea nana e paa ana he mea hiki ole no iaia ke holo mai a loaa ke kaaahi, oiai ua ikaika loa ka holo ana o ke kaa i kela manawa, nolaila unuhi ae la o Peterika i ke eke dala a kiola aku la iwaho.

            “E Panina,” i kahea mai ai o Peterika, “eia mai ke dala nau—Hotele Ke‘a o Carisona, Ladana.”

            “Ua pono,” wahi a Panina i panai mai ai, a huki aku la o Peterika i kona poo iloko o ke kaa, me ka maikai o kona noonoo, oiai ua maopopo iaia ua hiki i kona hoahele ke malama iaia iho a e hui ana hoi laua ma Ladana.

            He mea oiaio aole i ike mua o Peterika i keia wahi ana i kauoha aku ai i kona hoa e imi ae iaia a loaa; ua heluhelu nae oia, ina e ku kekahi mea ma Hotele Ke‘a o Carisona e ike no auanei oia i na kanaka apana e hele ae ana mamua o kona alo. Ua maopopo no iaia he wahi olelo hookaaua wale iho no keia a o ka oiaio paha, aia ua hotele la ma kekahi huina e hui ai o Ladana holookoa.

            Ua komo pu iho no hoi ka noonoo iloko ona o ke kanaka ana e hahai nei mahope me he mea la e holo ana no oia no Ladana, a ma kana noonoo ana me he mea la o kahi a ke kaaahi mai Livapula aku e hoolele ai i kona mau ohua ma Hotele Ke‘a o Carisona no ia a i ole ma kauwahi e kokoke ana malaila.

            “He nui loa na ulia laki ma keia,” i puana ae ai ua makaikiu nei a kaua, “a he mea maikai no ka lawe ana mai, a ina e loaa mai no kela mau ulia laki ia‘u, e puka mai auanei he hopena maikai.”

            Iaia i huli ae ai a nana aku i ke kanaka kiai oloko o ke kaa ukana, e kaulono pono mai ana kona mau maka maluna o ianei, a me ka leo huhu ua kanaka la i pane mai ai:

“He hana ku-e keia au i na rula.”

            Ia manawa hookahi no hoi lalau ae la ua kanaka la i ke kaula e kau ana maluna o kona poo me ka manao e hookani aku i ka bele.

“Heaha kau e hana nei?” i ninau aku ai o Peterika.

            “Ke manao nei wau e hoike aku i ka eneginia e ku iho ke kaa a hopu aku ia oe a hoopaa aku iloko o ka halepaahao.”

            “Aole wau e hana pela ina owau ma kou makalua,” i pane aku ai ka makaikiu, a ia manawa hookahi no hoi i komo iho ai kona mau lima iloko o kona eke, a huki ae la i kekahi mau apana dala keokeo.

            Kau mai la na maka hoihoi o ua kanaka la i kona manawa i ike mai ai i ke dala e keokeo aku ana, a pane mai la oia:

            “Ina aole keia he kaa laweleta a aole no hoi i haule mahope o kona manawa, ina no ua kauoha koke aku wau i ka eneginia e ku iho ke kaa.”

            “Ke kaumaha nei wau i ko‘u hookomo ana aku ia oe iloko o kekahi pilikia,” wahi a Peterika i pane aku ai me ka leo oluolu, “a ina no hoi ua oluolu mai oe i keia-------“

            “Kanikiu oe, kanikiu oe,” i kahamaha mai ai ua kanaka la, me kona hopu ana mai i na apana dala a Peterika i haawi aku ai. “Ke manao nei wau eia oe ke holo awiwi nei.”

            “Ae,” wahi a Peterika i pane aku ai, “he mea pono no‘u e kau maluna o keia kaaahi, a he kanaka Amerika wau, nolaila aole wau i ike i ko oukou mau rula, a ke kaumaha nei wau i ko‘u uha‘i ana ia lakou.”

            “Ahe, he kanaka Amerika ka oe. He keikikane ka‘u aia i Amerika,” a ia manawa no hoi i hoomaka mai ai ua kanaka la e ha‘i moolelo e pili ana i kana keiki ame na mea kamahao ana i ike ai ma Amerika.

            Mahope mai o keia manawa aole he wahi pilikia o ua makaikiu nei a kaua me keia kanaka, a ua hoike mai hoi ua kanaka la malia paha o loaa he wahi pilikia i ka manawa e ku aku ai ke kaaahi ma Kinikaona, oiai he mea hiki no ke hoounaia aku he lono telegarapa mai Dubalina aku no Kinikaona.

            “Ke manao nei wau aole he pilikia e loaa mai ana, oiai ua makaukau wau e uku aku i ko‘u ukukaa,” wahi a Peterika i pane ae ai.

            Noonoo wale ae la no oia, ina no hoi e akamai ana kona hoahele, alaila aole no hoi oia e hookuu wale ana e hoounaia i telegarapa no Kinikaona, a e hana ana oia i na hana apau e ko ai ia mea me na wahi kenikeni iloko o ke eke ana i kiola aku ai.

            He mea oiaio aole he lono telegarapa i hoounaia, a i ka wa i ku ai ke kaaahi ma kahi hoolulumoku, ua loaa mai la no he mau akeake‘a ana i ka kaua makaikiu, aka me na kokua ana a ke kanaka kiai ua pau iho la ko ianei pilikia, a uku no hoi keia i kona ukukaa.

            Kau aku la oia iluna o ka moku me ka oluolu o kona noonoo, a o kahi mea wale no nana i hoanoe ae iaia oia ka haule ana o kona hoahele ihope.

 

MOKUA XXII.

 

HUI ANA ME KA ENEMI.

 

            Ma ka Peterika ninau ana i loaa mai ai iaia ka ike he ekolu hora e holo ai ka moku mai Kinikaona aku no Holeheda. O ka hapanui o na ohua aia lakou ke moe la iluna o na noho loloa ma na aoao o ka moku, a o ka kaua makaikiu hoi he lumi kona ma keia holo ana, a o ke kumu ana i hana ai pela o ia kona makemake ana e hoololi ae i kona ano. Ua manaoio iho la no oia e loaa ana ka manao iloko o Ivana aole e huli aku ana ka makaikiu iaia no Pelekane, a i mea e nalo loa ai oia mai na maka mai o ua kanaka Nihiliti la, he mea pono iaia ke hoololi loa ae i kona ano.

            I ke ku ana aku o ka moku ma kekahi aoao o ka makaukau koke iho la no ia o ke kaaahi e holo, a kau aku la no hoi ua makaikiu nei a kaua, a i ke ao ana ae ku aku la lakou nei i Livapula.

            “Pehea la ka loihi mai nei aku a hiki i ka uwapo o na moku o Gunida?” i ninau aku ai o Peterika i ke kahukaa o kekahi kaa e ku ana.

            “He elima mile,” i paneia mai ai.

            “He makemake ko‘u e hiki koke aku ilaila,” i pane aku ai o Peterika.

            “Ina pela ua pono,” i panai mai ai ke kahukaa, “e kau mai hoi ha.”

            He kaa pahu keia, aole hoi e like me kela ana i kau ai mai Dubalina a holo ae no Kinikaona. Ua wehe ae la ke kahukaa i ke pani, a komo aku la no hoi ua makaikiu nei a kaua, a ia laua e holo ana, wehe mai la ua kahukaa nei i kahi pani uuku mahope iho o ka nohona o ke kahukaa, me kona kaohi pu ana mai i kona mau lio, a pane mai la ia ianei:

            “E kala mai oe ia‘u, malia paha he makemake kou e hui me kekahi ohua o ka moku i ku mai nei?”

            “O ia maoli no ko‘u manao,” i panai aku ai o Peterika.

            Kaohi loa mai la ua kahukaa nei i kona mau lio a ku iho la, a pane mai la:

            “Ina pela he mea waiwai ole no kaua e holo aku ai ilaila.”

            “No keaha hoi?”

            “E lele mai ana na ohua ma kahi hoolele ohua, a ke manao nei wau ua pau loa lakou i ka haalele ia wahi i keia manawa.”

            “I ka wa hea i komo mai ai o Galatia?” i pa hou ai ka ninau a ka makaikiu.

            “I keia kakahiaka nui wale; ua ike aku nei wau i kekahi poe ohua o ua moku la ma kahi he hookahi mile mahope aku nei o kaua.”

            “Ina pela e hoohuli ae i kou kaa a holo aku no kahi hookuu o na ohua,” i pane aku ai o Peterika.

            Hoohuli ae la ke kahukaa i kona kaa, a he mau minute pokole mahope ku ana laua nei ma kahi o kekahi mau hale loloa.

(Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

-AME-

Kana Mau Hana Kamahao.

 

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)

 

MOKUNA XIV.

 

NA LA HOPE O KO KAMEHAMEHA NOHOMOI ANA—WA-

 

WAHIIA NA AKUAKII—POHA KA MALAMALAMA O KA

 

EUANELIO MA HAWAII NEI.

 

            Ma ka la 6 ae, ua kau aku la ka moi ame kona ohana maluna o ka moku, a malaila lakou i paina pu ai me na kumu misionari. O Kalanimoku ko lakou mea i lawe ae i na rula o ke au malamalama ma ke komo kapa ana ame ke ano o kona launa ana; aka no Liholiho e hume ana no oia i ka malo, he lole silika hoi i hooleiia iho maluna o kona poohiwi akau, he lei pupu ma kona a-i, me ka lei hulumanu maluna o kona poo

            Mahope o ka hoopaneenee ana no hookahi pule, a ma ka la 12, na haawiia mai la ka ae e noho na kumu misionari ma Hawaii nei no hookahi makahiki, elua, o lakou e noho ma Kailua a o ke koena iho ma Honolulu. O Keoni Iana ka mea nana i hooikaika ae ma ka aoao o na kumu misonari, e hooia aku ana hoi imua o na ’lii ua like no ke a‘o ana a keia mau kumu misionari me na kumu Pelekane a Vanacouva i manao ai e hoouna mai

            Ua waihoia ku o Mr ame Mrs. Kakina ame Kauka ame Mrs. Homana e noho ma Kailua, a haawiia i aina no lakou e noho ai (ua ike ka meakakau i ka aina ame na paia weluwelu o ka hale mua loa a keia mau kumu misionari i kukulu ai ma Kailua), a o ke koena iho ua hoihoiia mai no Honolulu.

            Maanei i haawi ae ai o Kiaaina Boki ia Mr. Binamu ame kona mau hoa i kahuahale ma ka aoao hikina o ke awa, he kahua panoa a kaawale iki aku hoi mai ke kulanakauhale aku. O ka wahie ame ka wai ua laweia ae no na kumu mai kekahi wahi mamao loa mai kahi a lakou e noho ana.

            Mamuli o ke koi ikaika o Kaumualii, ua hoounaia aku o Mr. Wini ame Mr. Rukela no Kauai, a noho ae laua ma Waimea. Me he mea la aole paha he alii i apo maikai ae i ka pono Kristiano e like aku me Kumualii ia mau la.

            Iloko o Augate, 1820, ua hoounaia mai la e Liholiho o Jean Rives, he haole Farani, mai Kailua mai no Honolulu no ka hookuke ana i na malihini i pili ole aku hoi me Kalanimoku, a o ka hopena o keia, he nui na haole Amerika i haalele iho ianei a hoi aku no Fanina Alana.

            O ka moku okohola mua loa i hiki mai i Hawaii nei oia ka moku “Mele” (Mary), Kapena Iokepa Alani, i ku mai hoi ianei ia makahiki no, a mahope koke mai ona i ku mai ai he lehulehu o keia ano moku.

            Iloko mai o Novemaba, oiaia ua holo mai ka moi no Honolulu nei ua ukali pu mai o Mr. ame Mrs. Kakina iaia, a holo i Lahaina maluna o kekahi moku uuku me eha haneri ohua, a mawaho ae o keia he mau holoholona.

            O na haumana mua loa a na kumu misionari oia no na ‘lii ame ko lakou mau aialo, ka lakou mau wahine ame na keiki a na ilikea. I kinohi ma ka olelo Beritania ka lakou a‘o ana, aka me ka nee liilii ana i hoolilo ae ai lakou i ko lakou mau manawa ame ka ikaika e loaa ka olelo Hawaii, a e hoolilo ae hoi ia olelo iloko o na hua p-a-p-a, a i ka loaa ana ua hoolilo iho la lakou i ka lakou a‘o ana ma ia olelo.

            O na malihini e noho ana i kela manawa ua hookupu ae lakou he huina o eono haneri dala no ka hoonaauao ana i na keiki makuaole.

            I ka hiki ana mai o Kapena Vassilieff, he kanaka Rukini, maa nei i Aperila ame Dekemaba, makahiki 1821, ua kakoo ikaika ae oia i na misiona a hoike aku ia kakoo ana imua o ka moi ame na ’lii o ka aina, a hana hoi oia i na hana maikai apau i na kumu misionari ame na kanaka Hawaii.

            Pela iho la kakou e ike nei i ke komo mua ana mai o ka malamalama o ka Euanelio ma Hawaii, ame ka hoomakaukau ana o Iehova i ke alanui no kona poe. Aole wale oia, aka, ua waiho mai no Oia he mau kakoo no kana hana iwaena o na malihini i hiki mua mai maanei, a mamuli o ka hooikaika ana a keia poe malihini hoopono, i huipu mai hoi me Kona kokua ana, ua hookahuaia iho la ka pono a Kauikeaouli i kukulu iho ai i kona makia e o mau nei a hiki aku i ka manawa pau ole: “Ua mau ka Ea o ka Aina i ka Pono.”

 

[Image]

 

KO RUSIA KOMISINA MALUHIA AME KONA MAU HOA.

 

MOKUNA XV.

 

(KAU POO EKOLU.)

 

NA MAKAHIKI MALUHIA AME HOLOMUA O AMERIKA

 

            (HOAKAKA:--Ma ka Mokuna i hala hope aku o ka moolelo o Amerika no ke Kau Poo Elua ua ike kakou iaia iloko o ke kaua ame na kumu nana i alako aku iaia iloko o ua kaua la, ame na mea e pili ana i ke Kanawai a Manaroe, ke kukuluia ana o na banako Amerika, ka hoolilo ana ia Folorida, ka hoohui ana ae ia Alabama a lilo i Mokuaina, etc.)

            Ma ke Kanawai i hanaia i ka 1787 na hookapu loa ia ke komo ana aku o na hana hookauwakuapaa ma na Teritori ma ke Komo hana o na Mokuaina Huipuia. O na Teritori e noi ana e komo ae iloko o ke apo hookahi me na Mokuaina Huiia, e waiho ana hoi ma ka aoao akau o ka muliwai Ohio, e hookomoia ae lakou ma ke ano he mau mokuaina kaokoa mai ka hana hookauwakuapaa mai; o na Mokuaina hoi e kukuluia ae ana ma ka hema o Ohio e komo no lakou ma ke ano he mau Mokuaina hookauwakuapaa. Ua paa ae keia laina nana e hookaawale i keia mau mea nui elua a hiki wale i ka manawa i a‘e aku ai ka noho ana o na kanaka ma kekahi aoao o ka muliwai o Mikikipi, oia no hoi ka Mokuaina o Louisiana. I keia manawa i ala mai ai ka ninau, ina paha o na Mokuaina e loaa ae ana malaila e kapaia he mau mokuaina kaokoa a i ole hookauwakuapaa paha.

            I kela manawa e makemake ana o Misouri e komo ae iloko o ke apo o ka Uniona (1818-1821), aia ka aina iloko o ka ehaeha o na manao ku-e-hookauwakuapaa, a iloko o kela ame keia kanaka aole loa he manaolana e hiki ana ke hoopau ae ia mea. O na hooikaika ana a na Mokuaina o ka Akau, oia na Mokuaina hookauwakuapaa ole, aia ma ka paa ana aku i ka nee ana aku o ia hana ma na teritori hou, oiai no nae e hooikaika pu ana no hoi na Mokuaina o ka Hema e hoomauia aku ia mea.

            Ma Misouri ua ikaika loa ka aoao hookauwakuapaa, a mahope o ka paio ikaika ana o na aoao a i elua o ka hopena i loaa mai o ia ka aelike ana o na aoao a i elua. Ua hooholoia ae he Kanawai Ahaolelo i Feberuari 28, 1821, e hookomo ana ia Misouri iloko o ka Uniona ma ke ano he Mokuaina hookauwakuapaa, he hopena hoi o ia aelike ana; aka nae ua lokahi like ae a hookomoia maloko o ua Kanawai la i hooliloia ae ai o Misouri i Mokuaina e kaupale ana i ka laha ana aku o ka hookauwakuapaa ana ma na Mokuaina e waiho ana ma ke 36 degere 30 minute, akau o ka palena o Misouri.

            Iloko no o ka hahana o na olelo maloko o ka Ahaolelo Nui e pili ana i kela Aelike no Misouri, na pii mahuahua mau ae no ka Uniona. Ua ike kakou ma kekahi mau mokuna i hala ae nei i ke kiola ana o Amerika Hema i na haawe kaumaha a Sepania a kukulu ae i mau aupuni repubalika e like me na Mokuaina Huiia, he haawina hoi i alakai mua ia e na Mokuaina Huiia. Ma ia hana ana a keia mau okana aina o Sepania ua kakoo ikaika mai na Aupuni o Europa @ ka lakou hana, oiai o Amerika, ma ka leta a Peresidena Monoroe, @ ku kaokoa ana mai ia mau hoao ana e kaawale mai ko Sepania malu ae; aka nae ina e lelekaua ae kekahi mana nui i kekahi o keia mau okana aina e hoao nei e loaa ke kuokoa, alaila e ike aku n o o Amerika ia mea ma ke ano oia pu kekahi i kauaia mai. O keia @ ka mea i kapaia ke Kanawai Monoroe, e hoike ana hoi aia ka pono o na Mokuaina Huiia ma ka holomua ana o Amerika holook@, a aole hoi e ae aku e ku hou iho na kapuai wawae o Europa ma Amerika i ka wa e hemo aku ai kekahi lihi o kona kuleana malaila.

            I ka wa e noonoo ia ana keia ninau, aia hoi o ke koho balotaPeresidena kekahi ninau e ku ana. Aole paha he hooika@ a balota maluhia ana e like me ke kau koho balota i koho hou ia ai o Monoroe ame Tompkins i aneane e pau loa ke koho ana o ka lahui ia laua, a o ke koho balota hoi ia aneane ai ka aoao kalaiaina Federala e lilo i ole.

            O ke kau elua o ko Monoroe noho Peresidena ana aole i ala mai he mau mea ano nui pili i ko ka lehulehu nohona, eia nae ma ka makahiki hope o kona noho Peresidena ana i kipa ae ai o Generala Lafaiete ma na Mokuaina Huiia ma ke ano he “malihini hanohano,” a o kona kipa ana ae mamuli no ia o ke konoia ana aku e ka Peresidena ma o ke noi a ka Ahaolelo Nui. Ua hoole ae ua generala la i ka Amerika waiho ana aku i mau mokukaua ka mea nana e lawe mai iaia, a kau iho la oia maluna o ka moku me kana keiki (Keoki Wasinetona), ame kana kakauolelo, mai ke awa ae o Ha@re no Nu Ioka, a ku ae la ilaila ma ka la 15 o Augate, 1824.

            Ua kaaheleia e ia he elima kaukani mile a iwaena hoi o na wahi kaulana o Amerika aneane hookahi makahiki, a ma kela ame keia wahi ana e kipa ai ua haawiia mai iaia na hookipa hanohano ana apau.

(Aole i pau.)