Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 38, 22 September 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

} ! - MOKUNA XIV. PUKA IWAIIO KA MAALAHI. Ma ka hale niua no a laua i hni ai i ko laua hiki ana i fcekahi kauhak' i kn wa o laua i hooinaka hou ai ma ka laua huakai i ka wa i napoo ai ka la, ua hookahiuia iho la o Xede i īnea e loaa ai ka laua niau ineaai, ma ke kahea mau ana "Ho-haka" he ano kahea kahuna ana i mea e hoike aku ana i ka lehulehu eia ke kahuna ma kona ala, he mea lioi e ume mai ana i ka noonoo o ka leliulehu e hele nmi i ona Sa. Aole io no i liuliu oili ana kekahi poe me na lamalama ame na lako ai aine na lole e like me ke ano mau o ka hoolako mau ia i) na kahuna'o ia ano me ia man mea-ma ke ano hookupu, alaila ku iho la o Xede me ka hookahuna loa ana ilio e haa malie ana 110 me ka namunamu mau ana o ke ano wikiwiki e maopopo ole ai na oh*lo i ka hooloheia mai me ka wiliwili ai*a ae i kona kookoo hao iloko o ka lewa ame ka uhou ana iho iluna o ka honua me ka liaalulu mvi a mo ka lioopuka niau ana i ka olelo t 'Ho-haka' > oiai hoi 0 Pike iluko o kona aahu bea e noho ana—o na wawae liope iialo a ku ana uo hoi ua wawae mua e like me ke ano uiau o na bea ame na ilio ka ahaaha me lie la ua nui ka wela a nui ka holo ana i nui ai ka hanu. • l'a pololiia ke kauwa a Siva, (Akua Inia)" walii a Nede. £k a uji makeinake e ai. Ua makemake pu no hoi oia i lole no ka mea na neh» oia,'' ma ke kuhikuhi pu ana iho o Xede i kona nui kino 1 ke. ololielolie. Alaila haawi inai la na kanaka i ko lakou mau hookupu oia hoi na meaai, na huaai. ame ka lole, a hoea mai la kekahi wahine me kana bebe ua ma'i e hoolaia e ke kahuna, alaila hoomaka iho la o "Xede e hookahuna maiuua o ka bebe —ma ka pule nie ka namunamu wikiwiki ana me ka hiki ole ke hoomao]»opoia mai na olelo, a me ka hoopa ana o Nede i ke poo o ke keiki a hana ak« i na mea i ku inaoli i ke ano kaliuna oiai ua maa na ohana lVlekane i ka ike ana ia ano liiohiona a .hooinaopopo iho iloko ona, i hookaluina wale iho ai 110 oia, a o ka mea hilu loa oia no ka ulu ole o na hooliuoi i na kamaaina o ke kauhale i puka mai no ka hui ana me ke kahuna hoomeamea. a oiai ua ano molehulehu loa aole j h<* kanalua ana ma ko Nede hoomau ana i kona hookahuna, a lialal wale kekalii manawa i liookuu ae ai oia i ke auaina a hulilioi aku la | na mea apau, a koe iho la na Warena Opio me ka laua mau meaai i hookupuia mai. ! k, IIe hana apuka maopopo keia i kanaka.'- wahi a Nede i pane: ae ai. "ma ka hoopunipuni ana he kahuna wau ke kumu i loaa mai j ai keiii mau meaai n(> kana." | ,k Aohe he nana ia mea," wahi a Pike, "oiai, aole lie hiki ia kaua | ke alo ae i ka hana ana aku ia mea, a oiai, he wa kaua no hoi keia, I aole he hiki ke upu aku e loaa mai na kokuaia mai ina e liele aku j ana kaua ina ke alanui o ke aloha no ke kokuaia mai." Eia no hoi | kekahi. aole he manao kolohe maoli ko kaua i kumu iloko o ko kaua puuwiu. a e hana aku kaua e like me ka maikai e hiki ana ia kaua ke I hoohana, a ina ua hewa kaua ma keia mea alaila e niihi no ka laau lapaau e kalaia mai ai." Alaila hoomaka ilio la na Opio e ai. a mahope o ka lawa ana 0 ka makemake ua hoomau aku la iaua i ko laua liuakai rae ka lawe pu ana i na meaai i k<»e iho no ia mau ai ana aku, a pela iho ia laua 1 hoomau ai a hala ekoiu la 1 ka po wale no nae a i ke ao e hoomaha ai no ka pee aua i ole ai e ikeia —a hiki wale i ka liala ana ma kahi o ka akahi haneri me kanaha mile i pihaia iaua. A i ka liiki ana o laua i kekahi kauhaie ua hoea aku uo laua ma ka mole«hulehu aua iho e like me ke ano uiau ia luua. alaila hoomaka aku la no lioi o Nede i ka u Ho-haka v ana e like jne ka' mau a puka mai la no hoi na kanaka a oiai he ano kauhale nui ae keia ua pihaku'i mai la ko laua-wahi e 'noho ana a muimuiaia mai la no hoi laua. Alaila nee.loa mai la kekalii poe a kokoke loa i kalii bea e ahaaha ana. a i ka hakapono ana ua lioopuka ae la kekahi kanaka i kana olelo: 4l Aolc knhi he bea; he kanaka kela iloko o ka ili o ka hea.*' I ka wa mua no i pihaia mai ai i kanaka a ike o Xede i ka nui mai o na kane na liaupn e no oia no ko laua hoohuoiia a mai ia uianawa mai i hoomakaukau nuia ai o 2Cede i kana mea e U ai *a ai. "Lapuwale!'" wahi a Nede me ka leo nni o ka iiuhu nui, "owai la keia mea nona na maka ohewahewa iloko o kona poo e aua olohewa ai i ka bea o ke kahuna? Oia no ka mea i piha loa i ka hewa a i paa malalo o na lioohiki o ka make. O ua iiio e like me oe, lie naaupo liio loa iloko o keia mau mea aka o na keiki wale no a Siva lakua Inia) ka i ike." "E kapa mai ana anei oe ia'u he ilio?" wahi a ke kanaka nana l;a hooluioi, me ka nee pu ana mai imua me he la e ku'i mai ana i ke kahuna; aka me ka eleu nui o Kede ma ke ano he kahuna i wiliwili ae ni oia i kana kookoo hao nui a waiho aku la iluna o ua kauaka nei a hookahi no ia hauua ana—pau ka ike o ua kanUka nei a waiho ana iliiua o ka honua. Aiaila pipika wale ae ia no ka hapanui me ka lohaloha nui. aka o ka poe i maa i na kahuna ua hopu koke mai la lakou J ke kanaka e waiiio elm aua iluna o ka honua a kauwo-hnluhuluia aku la me ko lakou lioohalahala nui i ua kanaka elia nei t ku nui o k iua niahaoi o ka oiiele wale ana aku i ke kanaka laa a oia no hoi ka manawa i lana malie hou ae ai ka wai a hookupu mai ia na I; uiaka i ke kahnna Xetle. llfv i u u>ahia hoia mahope iho o ke kaawale ana o na kanaka mai u !i»m uku ma ka wa o -Nede i liaawi hoailona a» iio ka Uookun a»u i kv anainsi. a boi aku no l.oi na kanaka i bo lakou mau hom<- t.»e ka mauaoio i ko lakou hwmaikai.a ana m.u i» ke kahnna ia ahiahi, ua hoomau aku )a na Opio me na meaai i hookupuia mai a i, a | rt W ale kēkahi walu loihi o ka hoouianawanui aua i ka poloh ua hoomaha iho la laua no ko iaua jmina. _ , _ "He hiki wale m> kela hana ana aku nei an, vra!u a i pane «īkn ai iaia i noho iho ai iluna o kekalii pohaku, aole ka makaukau olelo » ioaa ia oe ame »a auo hookahuna maopopo ana, nia ~aha nui ka Uaua hana e ike io ia ai kaua ne hoopun.punu a ke Inanaolana n« wau aole e lolhi loa e pan no keia kulana ulunhi o kaU "'l a noonoo mua « no «an e hoohuoiia ***,« wU » I hooniaopopo akn ai. -pela i .uakaukau nma a. wau me ka u mea i e luma « o ia aku la ia i hookoia ak» ia kaī iw. ai eia no ka pipika wale ana o iakon a mamuii ia o ka uiauneio he kahuna .« no wan. Aka ua hala ia puumake o kaoa

maopopo iho !a laaa i ko laua ano ktipono imua o ke ala no Ouode, a ia walii i wehe loa ae ai o Dike i kona aabu bea a aaha iho la nia ke ano he bakn; a pela laua i nee aku ai ma ia mau wahi aku. A ma ka la 3 o Sepatemaba' i ai na puuwai o na Warena Opio i olioli nui ma ko laoa ike ana aku i kekahi wahi pualikoa kaulio uuku Pelekane e nee mai ana, ma ko iaua hoomaopopo ana aku i ko lakou ano—he puaLī kiu me he la he elua mile ka mamao mai a laua aku. •*He pualikiai kela,'* wahi a Nede. "A ina he puali kiu io alaila ua ike no kaua i ke alakai. peia ko*u manao, alaiia e hoomau no kaua i keia ano uhiuhi o kaua me kuu mau pono kahuna apau a e kolohe ae kaua ia lakou i wahi paanei na kaua no keia ma nawa." Alaila ku ae la o Nede mawaenakonu o ke alanui a kahea hoomao aku ia "Ho-haka" e Hke me ke kiekie o kona leo ke puana i ka huaolelo. "Hele pela ka lapuwale." wahi a ke aliikoa mamua ioa o ka puaiikoa Peiekane i ka manawa i hoea ae ai ma kahi o na Warena Opio, me ke kaohi pu ana mai i kona lio me ka hakapono ana o kona mau maka maluna o keia kanaka e kahea leo nui ana i paa puhuluhulu me na lauoho loloa ame ka umiumi ioloa pu a ku no hoi i ke ano ahiu ke nana aku, a oi aku no hoi ka haohao o ka aliikoa ame kona mau hoahele i ka hoomaopopo ana i ka nui ikaika o ka owili ana o ke kahuna i kona kookoo ine ka hu o ka makani. Ku hoola'i iho ia o Xede no kekahi mau minute alaila pane aku la: "Aole no ioi loa ae kona iapuwale mai kou ae, e Mr. Tomekina." Hoohuli mai la ua aliikoa nei i kona lio i huli pono ae ai oia imua o ke kahuna a me ka puiwa nui uo hoi oia e noho la iluna !o ka lio, oiai ua o!el a« oia ma ka haole me ka nianao mua ole | e paneia mai ana oia ma ia olelo like no mai kekahi kanaka i mao- ! popo loa )ie kahuna Inia. "Owai oe oluna o ka honua nei a*u i ike ole ai?" wahi a ka ninau 0 ke aliikoa. "O Nede Warena wau, a o kuu kaikaina keia o Dike. v wahi a Xede. '•Haio!" wahi a ua aliikoa nei me ka olioli puiwa iloko ona iaia 1 lele iho ai mai kona lio iho no ka lululima ana. "Ke hauoli loa nei wau i ka halawai hou ana me olua. Mai ka hapa hea mai o ka honua i oili mai ai olua? v Oka makou i lohe ai no olua mai kekahi poe mai no o kakou i ka olua huakai no Lukauao ma ke ano uhiuhi a ua komo palekana aku oiua ilaila me ka lanakila nui mai na ke'ake'a īie; a makou i manaoio ai aia no olua ilaila, a o ko kakou hui ana i keia manawa he mea hookamahao nui aua ia ia makou a oi loa aku ke kamahao oia ko olua ano iloko o kena aahu uhiuhi. ■ ■ «j ••l'a komo palekana io aku uo maua ilaila," walii a Nede i pane aku ai, "a pela no hoi oe e ike hou iuai la i ko* maua heuio palekana hou ana mailaila uiai ma ke kaua po'ipu a īuakou maluua o ua Inia." "īlkolu pule hou i koe!"' wahi a Xede i liooho ae ai. "'He mea "A pehea ke kulana o ko kakou poe olaila ia olua i haalele aku | nei? v i ninau hou aku ai ke aliikoa Tomokina." A peliea'ka loihi | i koe e hiki ai ia lakou ke ku hou aku? T r a loaa maopopo loa ia i makou ka manaolana aole e emi malalo o ekolu hebedoiua mai keia inanawa aku e hoea mai ai na kokua no lakou." hou hooweliweli kela. Ua piliaiku maoli no makou ika haua ana enenii, ka hoopuniia me 'na maina lioopa-hu, a ke pili inau hi lakou a mainuli o ka make i kau'mau maluna o makou i maopopo loa ai ka haawina nawaliwali maluua o ko kakou poe, a he liana puikaika t loa ia o k( v ku mau ana a piha na pule elua a ekolu palia, aka | ina he mea hiki ke ku aku aole he kanalua no ko lakou hana aku | |>ela. Ua lohe anei oe 114) ka makuakane o maua-e ka Lukanela?" "O ka poe no i hoike inai ai ia makou no ko olua komo palekana, ana i Lmkanao o ia poe no ka 1 lioike mai ia iliakou i ka maikai no j o (lenei ala Warena. E'pono paha e kau mai olua me kekahi o makou a e hoi aku i ke kahua a hoike aku ia olua iho imua o Oenerala Wilikona." Alaila huli ae la oia i kekalii o kona mau hoahele a kauolia aku la e haawi ae i ko laua mau lio no na kamahele a e hoi wawae aku laua no ke kahna hoomoana. Me ka eleu 110 hoi o Nede i wehe koke ae ai i kona mau pono uhuUii me ke kiola ana aka ua miki koke aku 110 o Dilce no ka malama ana me ka pane ana ivai: "O keia na pono uhiulii niua loa a'll i hana maoli ai a ikeia ka waiwai nni o ia mau mea nolaila i loaa ai ia'n ka 11001100 e malamaia mau mea ma ke ano hoomanao. a i ole e hoopomaikni hou mai no laua 110 keia inua aku iua e liookomohia hou aku kaua iloko o na ano o keia huakai ma keia mua aku." O ka hoea hoū ana aku 0 ka.lii puali kiu me na aliikoa hou mai Lukanao aku ua lilo koke ae la ia i mealiou aiio nui a oi loa aku i ka | lohe ana mai Lukanao aku laua, a ia Lukanela Tomekiua e hele| I ana i kahi 0 Generala Wilikona 110 ka lioike ana i ka mealiou ua | j laweia akn la na opio iloko o kekahi halelole no ka hoomaemae ana 1 j ia laua a mnhope o ka hooponopono hou ana ae ia-lana a iloko hoi o | | na aahu aliikoa Pelekane i ku aku ai laua imua 0 ke Oeneiala. j Ua liookipa oliaohaia mai na opio kahi hoi o laua i hookuu piha I aku ai i na mea apau pili i ke kulana o'na Pelekane ma Lukanao | a ike io iho la ke Generala i ka nui 10 o ka hoomanawanui o na hoa I Pelekane o ia wahi aka ua loaa iho la ka manaolana ia lakou 110 j kn Inuaki- i oiai ua hiki mai na koa liou aiiie na pono k&ua no ka ! ht'Kpuipui hou ana ia lakou iho, eia nae he mau la okoa no ia e kali «ii mamua o ka hiki ana ke hoolawa pono i na kahun i hoopiliaikuia. Ma ke kono a ke Generala 110 ka paina pu ana o na opio me "ia na nonoho like ae la ua mau opio nei nia ka papaaina o ke Generala ia ahialii, a mahope 0 ka hooponopono ana i na kulaua o na opio a iilo ae la laua i mau elele 110 ke Generala Wilikona ua hookuuia ae 4 j la laua no ka hoomalia ana no kekahi mau la a lilo iho la ia mau | la he mamawa liauoli uui no na koa i ka hooīohe aua i na mooielo lioohikilele noonoo o ua Waiena Opio i alo ai ame na anoai like ole 0 ke kahua hoomoana 0 Lukanao. MOKLWA XV. 1 ANEAKE E PAU I KE AHI. PUKA NAE MA KA APUA. Oiai i hoea h<xu ai na opio i Deli a noho iho la me na puali o ke Generala Wilikona a ma ka la ewalu o Sepatemaba i ala hou inai ai na kamaaina kipi a hoomaka hou ke kaua a oia no hoi ka manawa i komo hou aku ai na Pelekane iloko 0 ka hakoko mahope ■ iho oka palaha ana o Deli no kekahi manawa. Oka Emepera, aia ; ma kekahi ftoao o Deli kahi i hookahua ai a oia no hoi ka iuoi o na ; ??ipoe i hooho ai i poo no lakou, oiai nae, i na la i palaha ai aia j lakou iloko o ka lealea o ka inu waionn ame na lealea e ae a komo | nui aku ka inoi iloko olaila i ukali pu ia aku e kona mau wahine. ' Alaila ulu ae la ka hoopaapaa mawaena o lakou iho iwaena \ nae o na keikialii a kaukaualii o ka aiua, a no ka nui ino loa o ka | like ole iwaena 0 lakou ame ka ike o ka moi i ka pii ikaika mau o na | Pelekane maluna o na kahuakaua o lakou i hakoko ai ua hooholo | iho la oia e hookuikahi ae i ka nohona a e hoopau i ke kaua eia { nae ua hooleia mai oia a ma ia mea i ulu ikaika ai ka manao iwaena 1 o na kanaka opio alii a kupu ikaika hou ai ke kaua ma ia hope mai J a he mau lukuwale hou ana la iloko o Deli; a oia no hoi ka hama I i paapio ai ka moi ame ka lilopio hou aua o ke kahua o na Sipoe, [a o na Sipoe i loaa ak« aole lakon i hoopakeleia mai ka make jaku aka m pepehiia aku me ka hoohakalia ole ia a he make wale | no ko lake>u ma aa wahi apan e loaa aku ai ke kumu i auhee aku | ai oa Inia mahope iho no nae o ke kaua ana, alaila kau hou ia ae (la ka hae Petekane no ka hoike maopopo ana ika lanakīla oke | Aupnni Kui ma ia kahua a ua hookuuia aku ua Inia i hui pn ole | iloko o ke kaua a kue hoi ia Enelani me ka hoopiiikia oie ia. a ia | manawa hi>okahi no aia o Generala Haveloka ma kona a!a me kona : mau pualikoa no ka hoopakele ana i ko Lukanao, a ma ka lohe ana } mai o na opio i ka loaa ana o na kokua i ka poe o Lnkanao ua nui mio !oa ko laua oHoli oiai aole e hiki ke nalo a ha'o ae na hoomanao > I ana i ke kupiliki! o ia mau hoaloha o laua i pukui like ai iloko o ka k |inOv l (Aole f 1