Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 41, 13 October 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUNA XVI. \ I'WE 10 X0 OE JA OE E iIAI'PI" AI UA SIAKE WAU?" * ■n Dike W'aiena la." walii a Mrs. ITa<rarhva i liooho leo nui ae ,n. o !tc i<> aiiei ia? Ke huomaikai nui nei wau i ke Akua 110 keia imoiiui hoii niui. A o kou kaikuaana?'' •*nia n<> kahi i nakele,*' wahi a l)ike. .M" ka olioli nui o Mrs. i apo niai ai i ka Opio Dike a iiMiii iho la iua ka papaliua me he keiki pouoi la a hu ae la kona aloha i ka mnko o kana kane Mi\ Hasramva, ame ua popilikia i maalo ae a iiiknu pu i hooiuanawanui ai i ka wa hoi i pauaho ole ai na kokua mau ;ma o un maii opio ia. Ua hui pu mai no hoi na kaikamahine o Nele ;iuio I'Ma iloko o kein hui alulia ana me ka paa ole o na waimaka e hiolo aua uialuua o na papaliua lahilahi, a noho hamau iho la lakou apau ii r ? keknhi inanawa. "Mnki'Uiako 010 au ia c»e e Dike," wahi a Nele i pane ae ai iaia i lu>loi a<* ai i na waiuiaka iua kona niau papaliua me na minoaka pu "ii(i ka mauaoio hoopuiwa a pilihna i ioaa ia makou no kou make, uiai uae 110 oe e ola ana no. me ke ola maikai. Aka, no'u iho aole loa wau i manaoio i kou uiake. He olelo mau wau a he pinepiue 110 hoi na uiain'wa a'u i olelo ai aoie oe i luake; aole anei pela e mama? oiai nae o na keko apau he pakele mau lakou mai na kuia a mai na pilikia e ae no hoi a]iau. 4 ' A minoaka wale iho la no ka makuahiue, me ka pane pu ana mai: "Aole au i manao pela ke ala pololei e pane ai, e Nele, aka, ma kekahi ano, e kau like no ia mawaena ou ame kou uwe mau ana i na wa ou e hoopuka mau ai aole laua i make. ,, "Auo e kuu keiki maikai." wahi a Mrs. llaj;ariwa i pane ae ai ia Dike, "e hoike mai oe i na anoai a olua i alo ai ame na hana mana i pakele ai olua mai ka make niai." Alaila noho malie iho la lakou apau 110 ka hoolohe ana i ka moolelo walohia o na \Yarena Opio, a hiki no hoi i ka pauina ua nui loa ka īuahalo o na wahine, me ka hoomaopopo nui i ka wiwoole o laua ine ka loaa o na noonoo hoohana i na haua e pakele ai iioko o ka wa o ka popilikia i niaopopo e kau mai ana ame ka malu 110 :hoi na noonoo a lmi mai la ko Eila aloha no Nede \Varena a na ka waimaka no e helel'ei. a no ka hiki ole iaia ke uumi ua ku koke ae la oia iluna a hoi aku la iloko o ka ī'umimoe a ukali pu aku la ka makuahine Uagariwa mahope ona. "Pehea. e Xele, ua nui na mea a'u i ike ai mai ka manawa a'u i hui ai me oe. aole anei pela?" wahi a Dike i paue aku ai i ka wahine opio mnhope ilio o ka hnla ana aku o Eda ame ka makuahine o laua. "Ae, a he keiki wiwoole pu no oe e Dike," wahi a ke kaikamahine '"A he keko pu no hoi wau, ei?" i hoomakeaka aku ai o Dike. •*A uwe io no oe ia oe e haupu ai ua make wau?" wahi a Dike i j>ane hawanawana hou aku ai me ka leo nahemihe. "Ae," wahi a ke kaikamahine me ka ulupuni ana ae o kona lieleheh'iin i ka ula o ka u'i noliea: "he inve mau uo wau i ka wa e nalowale ai ka'u mau lianaiahuhu. Aia he wahi ilio-hehe na'u a'u i 7 "A nwai kau keko o keia manawa? 1 ' wahi a Dike i kahamaha ae ai mo na minoaka īnaluna o kona helehelena. "Owan no k<' keku," walii a Xele i pane ae ai mo na olelo oluolu, ; ua ike no oe e Dike i ka hiki ole ia'u ke alo ae i ke kolohe hoomakeaka mau aua ia oe." "Mai kanalua ne no i;i iue:i e Xeh\" wahi a Dike, ko'u makemake pu no ia. Makemake mau wau e paani mau ia mai e oe iioko o ko'u t>la ana." "Iliki uo, a ae no wau," wahi a Xele i pane aku ai mnhope o ka hamau iki ana me ka pii pu ana ae o ka ula o koua papnlina, "ina e hoonuui no oe i ke am» <> kou o)a ana e like uo me keia au e noho nei, keia nno kelohe a lioomakenka mau no on.. Aka aole anei ou hoomaop<*po o Oike wiwi>ole. aia he manawa e loli ai ke ola ana o ke ka. naka a pela no hoi oc e loli <r, i ka wa e hiki mai ana a malia ia manawa he kanaka ano nui loa oe iioko o ka oihana kaua moana." . "Aka 'oin no ko'u manao e Nele o ka olioli nui i ke kolohe a paani mau ift mni e oe aole no ka wa hookahi aka no ka nuni loa," walii a Dike i hawanawana hou akii ai. Eia nae. e —*' Ma keia mana wa ua pahupu ae la ka olelo a ka opio kane oiai ua komo koke hou mai la o Mrs. iwa a ia wa hookahi no i ku ae ai o Dike a Vne ka pane pu ana ae i ka hala loa o kona manawa a he mea ponn iaia e hoi aku. "He manawa kupono keia no'u e lioi ai i hiki aku ai au i ka wa kupono/* "v\!oha nui e Dike," wahi a Nele i pan'e ae ai, "me ka lululima pu ana, "aka. olioU nui no wau e ike ia oe ina he manawa kou e hele mai ai i ka la apopo." A ia manawa no hoi i |como mai ai o Eda a hookahi ke aloha pu ana i ke kanaka opio me ka makuahiue pu a hulihoi aku la no lioi ka l.ukanela Dike. ' MOKI XA XVII. KAAWALE ME NA WAIMAKA. i Mn ka lauakiia ana o na Pelekane ua hoohaln >!e ?ho ui o Gt nerala Nui Kolina i kana hana a o ka mea ana i hooliolo ai oia no ka hoo* kaawale ana i na wahine ame «a kamalii ame ka kana ole mai ke kahna a iakou i noho ai iloko o ka piliaiku a e hoi aku lakou no Ene lani ina he mea hiki ke hana |H v la. Aole nae oia i hoike ae i ka wa mua oiai wahi a o kona m>onoo e pono e lohe ole na Inia no keia hnna, a e hoak>\ |x>ka akn no na Pelekane i mea no lakou e noonoo ai aole In hana o ia ano e lawelaweia ana a ia manawa hookahi no i hoonee ai i na ohana lVlekane. Ma ka hoi aiia aku o Dike mai kana huakai ike makamaka ms mai ia Mm. Hagariwa ma, ua lohe iho la oia i kela nuhon oiai ua hfv ikeia ae la iwaena wale no o lakou aliikoa I loaa like ako ai na ike i na km pu i ole ai lakon e lioohewahewa ma ka hooko hana ana im ka paa o na manao aole e hoolahaia. A ua lilo no hoi ia mea hm \

I ' ; ; ; —" | mea ano nm a ua nui ka oiioH ko ka m*?a oia ka pakelt» ana o ia |.hx? I o iak'iu a hookahi wale no niea e koe iho iwaeoa ooa koa oia no ka j houikaika e hau!t hia aa. hami kiuiopo a e pio hoi nu lukuwale aaa o { na luia. ■ j Alaila pii hou aku la o Diko i o Mrs. Hapinwa ma uo ka hoo- | aiia i ka nuhou oiai ikh> ua lohe no kakou a o kekahi no hoi aol«* i iuaa he manawa ia I)īk*- no ka ikt» hon Uia ia lakou uiauiaa iho no ka nui loa o na hana. *"l a kaumaha loa wau i ka hiki ole ana ia'u ke pii mai i ka pnie i hala," wahi ana i hoomaopopo aku ai ia Mrs. Hagariwa. "a no ka paa loa i na hana hoomakaukau {>e}a i paa ai «a aiiikoa apau no ka h»>oko ana ma na wahi o lakou i kauohaia aku ai e haua. Aka ua \ loaa iki keia manawa no'u pola wau i ike hou mai ia ia oukou." anei makou e ioaa ole mai i na j>oka o na enemi ia makou | e nee ai?*' wahi a »le ia I>ike. | '*Aole no he pilikia o na wahi e ae aka aia he eiua wahi maopoiK) | loa e hele okoa ai na poka a o ia mau wahi kahi e makaala ai a ke I hala ia mau wahi o ka palekana no ia/ ? j O ka Dike mau wehewehe ana ia me ka hoike pu a[ua aku uo ka i haawi ana iaia i kokna no lakou ina na makemake mii ia i kokua a me ia mau oieio i lioi hou mai ai oia no ke kahua hoomoana o na koa. Ma ka la maimia iho nae ua hoohikihiki maiieia ae la ka jK>e nia'i a nawaliwali a i Diiokusa a i ka pau ana o ia ua hoohikihiki pu ia aku na waiwai o lakou—o na <laia ma kahi o ka hapaha miiiona a hniia no hoi me na waiwai e ae na iaulima pu ae la na koa a pau i ka Imonee maikaiia, aiaila hoomaka ae 1a ka hoonee ana i na wahine ame na keiki. 3la kekahi mau wahi ano kupono i ka iele mai o na poka o na Inia e like me ka Dike i hooaiai ai i na waliine malaila i hoonohoia aku ai kekahi wahi puali uuku o na manuwa a malalo no hoi o ke alakai ana a Lukanela Dike Warena no ka hooikaika ana e pale ae i ka poino o na pqka īiiahma o ka poe e liooneeia aua oi ioa aku i ua ; wahine. ! A i ka manawa e hoea mai ai kekahi puulu wahine me na keiki ua a ? o ia aku lakou e momoe ka holo ana a pela iho la i pakele :ii a i ke kaa ana ma kahi aoao o ka paiekana no hoi ia a no Dike hoi aia kona mau maka ke kau nui loa la maiuna ona Hagariwa. Ai ka hoana mai o iakou ua •miki e aku la o Dike e hui mua me lakou a e like no me ke ano mau o na opio ua hui mua ae la no ua lukanela nei me ka wahine opio Nele. A ma ka makaukau ana ua hoomaka aku la na wahine e holo —o Mrs. Hagariwa ka mua a ukali aku la no hoi o Eda mahope aka 110 2s"ele ua ku iki iho la oia a liopu mai la o Dike i I kona lima a hookalii ka holo like ana, e hoihoi ana hoi i ka wahine o-; pio ma kona poli a hoihoi iaia (Dike) ma ka aoao o na poka e lele! | mai ana. | "Kuiou ilaiia," wahi a Dike i ieo nui ae ai ia lakou e holo ana ia • lakou i liiki aku ai i kahi hamama pono o kahi o na poka e lele pono mai ai a ia lakou no lioi i kaa pono ai iwaena ua kani koke mai la! kekahi pukuniahi nui o na enemi a ia manawa koke no i apo aku ai o ! Dike ia Nele a kula'i iho la —a oia ame ka momoe like iho ! la laua iluna o ka honua ia Dike nae e kau pono ana maluna iho o ka wahine opio 110 ke pale a haukawewe ana ka poka nui o ka pukuniahi me ka liu ikaika o ka makani a hala ae la ia puumake a ua pakele pu aku la no lioi ka makuahine Hagariwa ame Eda oiai ua kaa e aku j la lnua īlia kahi aoao. A emoole 110 hoi ua ku koke ae la na opio a | elua a holo aku la 110 hoi ma ka aoao palekana. I i; Gudibai, !? wahi a Dike i aloha aku ai, "'ua hala ae la no ka puu-; make a he maikai wale aku no ia wahi aku," me ka iululima pakahi j ana me na wahiii(\ j U oudibai, ? ' walii a Mrs. Hagariwa ma, "na ke Akua e lioopakeie j ia oe e kuu keiki." j A i ka lululima ana.o Dike me ka waliine opio Nele ua puliki ; loa mai la ka wahine opio i ka lima o ke kanaka opio me ka lululiina pumehana ana. me ka pane pu ana aku: l'a hoopakele niai oe i kuu ola. e Dike. v ; pela," wahi a Dike i lioomaauea aku ai. j 4, Ae, na lioopakeie oe ia ? u! aole anei pela e mama." iaia iuiae ai j i kona makuahine. ,1 0, naaupo maoli 110 oe e Dike. i hooho hou ae ai: 0 Xele me ka haku'i ana iho o kona wawae liilii iluna o ka houua, I "aoie anei ou makemake e lioni mai ia ? u?" "Ae, he makemake uo wau," wahi a Dike me na minoaka ma kona niau papalina. ! "A heaha na knmu o ke mo holookoa nei e papa mai ana ia oe uo | ia mea?" Alaila iele aku lu o I)ike a muki malie iho la ikā ihu oka ! wahine opio ana i alohn opiopio ai. "Aia." walii hou ka wahine j opio, "ua lawa'kela a he hewa ia la. E hoomaikai a malama mai )<e! Akua ia oe." a holo aku la o Xele no ka loaa a hui aku me kona mau j i hoahelo, a hoi mai la no hoi o Dike i kahi o kana hana kahi o koim • jmau koa • ku kiai ana. j j- A i Si< anadai>a i hoohilu iho ai ka poo apau i manaoia 110 ka hoo-1 j kaawah» ana mai ka ]toino aku m< j ka ike ole a iiaupu ole o na Inia ! j oiai aia no na ki pu aua o na aoao a elua, ke kumu i hoohuoi ole ai na ; ienemi eia na Pelekane ke nee nei, a i ka pau pono ana mai o na mea : I apau a akoakon i kahi iiuokahi ua hoomaka iho Ia ka huakai nui e n»'e : | malalo o ke alakai a hoomalu ana o kekahi pualik<>a Pelekane nui no: j ka iawe ana a hiki i Diiokusa —kekahi poe maluna o na kaa a o ke-; | kahi | M>e maluna ona elepani a o kekahi |»oe ma na lio a"o ka hapanui) | paha ma ka helewawae a o na I-lapai'iwa kekahi ma ka wawae. j I Ma ka noonoo ona Hag:ariwa he oi aku ka maikai oka helewa- [ | wae ana oiai he akea ke kulana o ia ano a ua hiki ke hana i na inea e J pakele ai a oi loa aku no hoī ka maikai o ka hele ana iioko o ke ea ; mamua oka noho ikiiki iloko <» kahi i>an. He mnu wahi no kekahi i \ 1 hoomaha ai o ka huakai mamnli 110 upu aku i ka hoea mai o nn ' enemi a komo kaua mai e }«iino ai na t>la makamae, aka aole he ano \ o ia ano a hiki wale ka huakai nui i kahi i makemakeia ma k*« aumoe \ 0 ia po iho. a aole no hoi i liuliu maho|»e iho ua lioea aku la ka hapa-! nui' o na puali koa o na Pelekane ma ka ma-ki kulana oihana koa ana mai ma ka haalele ana i ko lakou mau kahua o Lukanao i ku ai j a i ka po no hoi ka hanaia ana o ia huaka'i me ka loaa ole o na lioo- \ J huoi ina eiiemi. i r a mnmoo wale a« i no paha na enemi ika hamau a ; ! ki pu ole o na Peltkane ia po mamuli ia o ka manao e hoomaha oiai ? j he wa hamau no ka po a aole nae i ka nele !oa i na kaui' pu ana, aka { ma keia |>o o ka nee ana o iki l'elekane ua hooi-:iau ia ke ki ana a liiki wale i ka wa i m*e ai ka huakai o na koa. a manao iho la paha t»a lu'a ua h«>omaha. aka i ke ano ao ami ae ua hoopuiwa nui loa ia iakou i ka , . ho4tniao{H)]Ki ana ua pakele aku na enemi kaua oh —mi wahine ame! na kamalii a hikou i iini nui ai e miliuali aku. a haka nu h>a iho la ua i poe Inia nei no ko lakou hoopuhiliia i ka olmli nui lioi o na \ 1 hoopiHaikuia i k» hann ana i na ea huihn o ke kuokoa. | Ma keia hoomalia ana na ai lanamanao ae la na mea aj*scn me k:i : pihoihoi ole o ka loaa mai i na poka a ua lawe mai !a no hoi o I>ike • opio i kona makuakane ke Konela \Varetia e hoolauna me HagaHwa ma ke ano he inau hwUoha o ka noho iike ana iloko o ka poino o ke kaua, a liio iho la ia auwina la lie wa olioli lon m> iakou o ka hui Mke ana. He mau ia ka noho hoomaha ana o ua Pelekane ma keia wahi a ma ka la 27 i iolie nui ia ai na ki pn ikaika ana o Kanapoa oiai he mwikaka loa ka loheia aku a hooholo iho !a o Generala N'ui Kolina e ' hooima mna ia kekahi mau puaii no ka malama ana I ka maluhia o ka uwapo kahi o na waapa o ka mnliwai Gane?risa a ke kaa i& iloko ■ o ka malu o lakou alaila oia ka pakele ana o ka poe kana ole no ke k kaawale !oa ana luai kahi o ke kaua aku. [I (Aole I pa o.)