Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 43, 27 October 1905 — Page 3

Page PDF (1.26 MB)

This text was transcribed by:  Cornella Nicholson
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA OKATOBA 27, 1905

 

 

NA WARENA OPIO

 

ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE

 

He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia.

 

MOKUNA XVIII

 

ILIOPIO HOU O LUKANAO.

 

 

            “Aka.” wahi a Nede. @ina no aole i waiwai io loa lakou apau aole @alua i ka hoike ae e hoi ana no ko kaua lilo a oi aku, a he po@ ao hoi ia. E hoi kaua a waiho aku ma kahi paa a hiki i ka @ hui hou ai kaua me papa na kaua ia e hoike aku me ka ninau @ i ko lakou waiwaiio.”

 

            Ma ka haulehia ana o na Halealii i pau loa ai ka manaolana o na @ mahope iho o ka poe i pakele ola aku ua hoomamao koke aku @ mai ke kulanakauhale aku i ka manawa o ka po. Eia nae ua @ aku no kekahi poe o lakou a pau i ka lukuia. I kela ame keia la @ mau ana na Pelekane iloko o na wahi like ole—iloko o na kau@ pau aku la i ka wawahiia, iloko o na wahi paa a pau ae la i ka @ me ka palaha pu ana i na alanui.

 

            A i ka wa i noho mana pono iho ai na Pelekane akahi no a kuu ino ke @ a mahope o ka mahelehele ana o Kenerala Nui Kolina i @ @ no ka hookahua ana ma na kahua hoomoana like ole ua hui @ @ la ke Kenela @arena me kana mau keiki.

 

            “Ua lohe anei ohua e a’u mau keiki.” wahi a ka Makua Warena. @ hookua a hoopau ana i ko’u puali kaualio? Ma ka uhi ana iho @ maluhia i hoihoi a hookohuia aku na aliikoa oloko o ko’u puali @ alii no na puali i hoonohoia aku iloko o na wahi hoomoana; a aka i ka Home Makua, a o kekahi poe e hoi aku i ko lakou mau wahi @ no ke kukulu hou ana i ko lakou mau hana.”

 

            “A no’u iho ua haawiia mai malalo o’u ka malama i ka puali o Pan@ a e hele pu ana hoi o Danalope me a’u ma ke kulana mekia. O Kapena Mena ua eha kuhohonu loa oia a ua hoi aku i Enelani. A o ka puali kaua moana e ma ki koke aku ana lakou no Calakata.”

 

           
            “A o ke koena koa iho i koe e mahelehele liilii ae ana lakou iloko e na puali liilii holomama no ke kiu ana ma na wahi like ole o ka aina. Eia no he mau puulu nunui o na Inia ke hoopue nei me ka ike ole ia aku a he mea pono lakou e hookauliiliia.”

 

            “Malalo o ke kauoha wau e hele ai no Deli maloko aku o Agara a e hele pu ana hoi o Danalope me a’u. E ukali pu ana kekahi hapa o ka puali kaualio Punaja me a’u, alaila, e pii aku ai wau i Miruta @ ka ike ana i na kaikuahine o olua a noho pu me laua no ka pule hookahi.”

 

            “A ua ike aku wau ia Kapena Pila ame kou Konela e Nede, a na aeia mai olua e hele pu me a’u no ka malama hookahi. Alaila e hele ai oe e Dike no Kalakata kahi e hui aku ai oe me kou puali a no Nede hoi, ia manawa like no oe e hui aku ai me kou puali.”

 

            Ma keia hoike manao ua piha olioli loa na opio no ka hoomaopopo ana i ko laua ike houana i ko laua mau hoahanau wahine.

 

            “A peha ka hana a olua i hoolala ai,” wahi hou a ka makua, @ hoohana anei olua i ke dala?”

 

            “Ua hooko aku maua e papa, aole nae wahi makili maopopo ia maua i ka nui o ka waiwaiio o ua mau mea makame la i loaa mai ia maua. Ua piha ke eke a maua ia mau mea.”

 

            Ia Nede e kamailio ana iaia no hoi e wehe ana i ka puapua o ke eke waiwai a lu iho la i koloko iwaho, iluna o kekahi pahu i kukuluia ma ke ano he pakaukau. Ua puiwa loa o Konela Warena i kona mau maka e hakapono ana i na lei loloa e helelei iho ana ame na mea makamae like ole e ae.

 

            “He waiwai kamahao maopopo maoli keia i ka’u ike,” wahi a Warena Makua, “a e olelo anei aolu na olua keia mau mea apau?”

 

            “Na kakou like ia e papa, i hooho olioli ae ai na opio. Aia he elua haneri o kau mau dala i hooliloia aku a he hookahi haneri a oi a mana no keia mau mea. Ua manao auei oe he mau mea oiaio la kou?”

 

            Alaila lalan iho la ka makuakane i kekahi mau lei daimana loloa ame kekahi mau pohaku momi nani a ae.

 

            “O ka’u e olelo nei,” wahi a Konela Warena, “o kekahi o lakou he mau waiwai oiaio. Ua loaa anei ia olua ka waiwaiio o keia mau mea?

 

            “Aole hookahi wahi lihi o ia ano, e papa i loaa ia maua,” wahi a Nede, “eia nae, ina he mau mea oiaio lakou alaila ua hiki aku paha ka waiwaiio ma kahi o na kaukani.”

 

            “E na keiki o ka’u e olelo nei, ua hiki aku ko lakou waiwaiio i ka haneri kaukani dala, ina ma ke dala.”

 

            Naua ae la na opio kekahi i kekahi me ke kamahao.

 

            “Oia anei e ka makua?”

 

            “Oia maoli no e ua keiki.”

 

            “Huro!” i hooho leo olioli ae ai o Dike, “alaila ua hiki ia oe e papa ke waiho i ka oihana koa i ka wa e pau ai ke kaua a hoi aku he mea waiwai. Maikai kela.”

 

            “E kuu mau keiki, o ka waiwai no olua ia.”

 

            “Aole pela e ka makua,” i hooho like ae ai na opio.

 

            Alaila hoomaka iho la lakou e hooponopono a hiki i ka waiho pu ana me ka holopono ole ana.

 

            “Alaila heaha ka kakou hana kupono me keia mau mea?” i ninau aku ai o Dike i ka makukane.

 

            “He mea pono e loaa i wahi pahuhao a hahao aku ia lakou ilaila. Na’u e haawi aku i ka lunakoa ukuhana me ke kauoha aku iaia i Calakata. A mailaila aku e hoouna loa aku i Enelani i kuu agena a nana ia e lawe aku i ka mea hana gula akamai a malalo o na a’o a’u e waiho pu aku ai e weheia ai ka mea hana gula wale no a aole na kekahi mea okoa.”

 

            “Na’u e ha’i aku i ka hui ma Calakata e inisua no ka waiwaiio o hookahi haneri kaukani dala. A ina no aole e ku kekahi o keia mau mea i ka waiwai alaila ma na mea waiwai no e makepono ai ko olua luhi a lawa hoi no ka malama ana ia olua.”

 

            “A ka wa hea kakou e nee ai e papa?” i ninau aku ai o Nede mahope iho o ka hoihoi ana i na waiwai iloko o ke eke.

 

            “I ke kolu o ka la. E ukali pu ia ana kakou e kekahi puali no na la mua elua alaila huli ae kakou no Agara.”

 

            Ma ia mau la ua makaikai hele aku na Warena iloko o ke kula lanakauhale me ka pilipe ole, e lululima ana me na hoa koa o ka au like ana iloko o ke lukuwale i na koa hoi o na aahukoa like ole e kukulu ana i na wahi ame na hale i hiolo a hoomaikai ae i na poopoo i @ mai i na poka i ka wa o ke kaua. Aia he mau kaukani o na @ malama maluhia i hoohana pu ia aku ma ka @ ma ana no ka hoomaikai ae i na wahi o ka luehlehu.

 

            @ i ke kolu o ka la mahope o ka makaukau ana o ka huakai ua @ aku la ka puali kaulio i waeia me na Warena no kWhi i kauo haia a no ke kiu ana no hoi i na enemi i kauliilii aku. He elua la o ka @ ana o ka huakai me ka loaa oie a gui ole me na kiu a i ke @ o ka la i ke ahiahi i hiki aku ai lakou ma kekahi hale @ @ pohaku @ nui kupono me kona pu@ nui o kau kehakeha @. He hale kupapau ia no kekahi keikialii Inia i kanuia ilaila.

 

            Ma ka noonoo ana ua hooholo like ia iho la e hoa@ lakou ilaila a ileko hoi o ia hale a e hoohala iki i ka moe ana iwaho e like me na po mua iho. Ua loaa aku ka hale hamama ana ka puka a ma ka makaikai ana ua loaa iho la ka ike ia Konela Warena i ka maikai o ka moe ana ma ka papahele luna o ua heiau nei. Ua loaa pu iho la no hoi ka ike ua hoomoana mua ia no ka heiau e kekahi poe a o na enemi no paha ia.

 

            Mahope o ka hoonohonoho ana i na kiai a makakau no hoi no ka moe ana, alaila ho aia ae la ke ahi no ka paina ahiahi a hooluana iho la no hoi na koa ma ko lakou puulu a o na laiikoa no hoi ma ko lakou puulu.

 

            “Minamina no hoi i ka hui pu ole ana mai o Kapena Mena me kakou iloko a keia puulu hookahi ana,” wahi a Dike i hoomanao ae ai i kona poe hoa. He mea hauoli no hoi ia o ka hui like hou ana o na hoa o ka au like ana. Aka, ua hauoli no ka naau i ka ike ana i ka pii maikai mau ona i loa ai na manaolana no kona ola loa iloko o na mahina elua.”

 

            “Pela,” wahi a Konela Warena, aka ua manao no wau ina no e ola loa ana oia aole no oia e hiki ke komo hou iloko o ka oihanakoa no kekahi manawa loihi. Mamuli o ka nopa i loaa iaia mamuli o ke ku ana i ka peka e na’ina’i mau ai kana hele ana he me hiki pono ole m na hana ikaika o ke kaua.”

 

            “A manao no hoi wau aole he manao hou ana ona no ka noho hou iloko o Inia nei no ke koena o kona ola honua ana,” wahi a Nede i panai aku ai i kana manao

 

            “E Mr. Latama,” wahia a Dike, i pane aku ai i kekahi o na aliikoa e noho kokoke ana a oia no hoi ke alakai o ka pualikoa kaulio i ukali ai i na Warena, “e oluolu e hoike mai i kau moolelo o ke komo ana iloko o keia lukuwale ana. Ua ike makou i ko makou moolelo o ke komo ana a o kou hoi ka makou e hoolohe aku ai. Pehea la ia?”

 

            Alaila noho hoomanea iho la lakou ia po me na ha’i moolelo ana i na anoai o ke kaou i komo pu ia e lakou a hiki wale i ka hora umi o ia po. A mahope o ka hele ana o ke Alakai Latama iwaho no ka nana pono ana i na kiai paha ma na kulana makaala ua hoi hou mai la oia iloko o ka hale a mahope o ke pani paa ana i ko lakou puka ua hiamoe iho la na mea apau e waiho ana i ko lakou mau poo maluna o na noholio o lako a me na palelio i kapa no lakou.

 

            Ua moe iho no lakou a liuliu maoli a ninipo maoli no oia no ka manawa i hoala ino ia ae ai ko lakou hiamoe ame ka puiwa nui no hoi ke ala ana a eleu koke ae la koloko poe a makaukau no ka hui ana me na enemi. No kekahi manawa no ua ano pihoihoi no lakou aka i ka hoi ana mai o na noonoo maikai ua maopopo loa ae la he ikuwa  leo nui ai no na Inia po’ipu me ke kani pinai ana o na pu.

 

            “He kana po’ipu keia,” i hooho leo nui ae ai ke Konela Warena. “He mea maopopo ua hiamoeia na kiai.”

 

            Me ka hoohakalia ole iho ua holo koke aku la lakou no ka ipuka a hoomaopopo iho la lakou i ko lakou komo ana iloko o ke kulana ikiikio ka poino nui. Ua pii ae ka mahina ia manawa a e haawi ana hoi i kona malamalama me ka nani a na ia malamalama powa’ewa’e i haawi aku ia lakou i ka ike i ko lakou puni i na Inia o ka heluna nui.

 

            Ua holo mai la no hoi o Latana i ka puka me kona pahikaua aka ua ku mai la oia i ka poka o ka pu o na enemi ma ke poo a make loa iho la.

 

            “Ihope! ihope!” i kauoha leo nui ae ai o Konela Warena. “E paio aku ka kakou me ka nana ole ae i ko kakou ola.”

 

 

MOKUNA XIX.

 

ME KA HOOMANAWANUI KE KUPALE ANA.

 

 

            I ka manawa pokole i pani i hou ia ae ai ka puka a hoomaka iho la lakou e paila mahope o ke panipuka me na barela ame na pahu nunui oloko o ua hala nei ame ke kamailio ole no hoi na hana o ka hooikaika ana a ma ka manawa i pau ae ai ka paila pahu ana o na koa Pelekane ua hamau iho la ke ki pu ana o na enemi, a hoomaka mai la lakou e uwa leo nui, a aole no hoi i liuliu nuina ana ke pani puka i ka pahupahu ikaika ia ana mai me na pauku-laau nui manawa ho mai.

 

            “Ue ho@kanaha’o wale ana ae no keia e na keiki a’u,” wahi a Konela Warena i pane aku ai i na keiki, “eia nae ua haawi aku kakou ia kakou iho no ka paio ana no ko kakou aina makua, a o ke Akua no ka i ike i ko’u make hookahi ana m keia wahi.”

 

            “E mana e papa,” wahia a Dike i paue ae ai, “he wahi puka uuku aia la. Ua hoomaopopo wau ia me i ka ponei. Ke manaoio nei au aia he alanui e pii ai iluna a oia ka puka. Eia nae, aole no kakou e haawipio wale me ka hakaka lima ole ana ina pela e hiki ai a hiki i ka manawa o kakou e make ai—make iloko o ka paio. Pehea ia ia?”

 

            “Pololei,” wahi a Mekia Danalope, “e hakaka aku no kakou a hiki i ka hopena. E wiki e Dike, ina he puka io ia.”

 

            Ua loaa io aku no ia Dike e like me kaua i manao mua ai he puka a i ka hemo ana aia hoi he wahi alapii olowi e pii poepoe ana iluna noluna i ka puo’a a iaia e pii ana me ka holo ikaika aia oia ke noonoo pu la i na hana e hoohana ai.

 

            “He maikai ke ala,” wahia a Dike iaia i ho hou mai ai. “E papa ina e lawe kakou i keia mau pahu a hoolu a ma ke alapii ma ke ano pale ua hiki loa ia kakou ke ku aku imua o na kaukani koa.”

 

            “Nani,” i hooho ae ai ke konela. “E hana oia wale no ka mea i koe. He umi-kumamalima paha minute i koe alaila noha keia puka a oia no hoi ka manawa e pau ai kakou iluna me ka paa pu o ko kakou palekaua.”

 

           

            Alaila hopu iho la kela ame keia o lakou he hookahi pahu a pii aku la iluna me ka awiwi no ka manao o noho mua mai ka puka, aka, no ka poe owaho ua hoomaha hamau iki iho la lakou no ka hoomakaukau ana i ko lakou mau pukuniahi e huli ana imua pono o ka puka, no ka hoolele poka ana. Ua loaa ia lakou ka manaoio aole he wahi e pakele ai na Pelekane, pela i hoohakalia iho ia ka wawahiia ana o ka panipuka. A ma ia kumu i nui ai ka manawa o na hoa no ka liuliu ana no lakou iho.

 

            “Ano e papa,” wahi a Dike i pane aku ai i ka makuakane ia lakou i hiki aku ai iluna a mahope no hoi o ka hooponopono ana i ko lakou kulana, “ua lawa keia wahi mau meaai ame ka wai i koe iho i ka ponei e malama ia kakou no ko kakou ainaahiahi. E Nede, ua lawe mai anei oe i ka popo-kanla me oe?”

 

            “I mea hah e Dike?”

 

            “Malia o lilo ia i mea kokua ia kakou aole nae i ikeia no keia manawa. O, aia lakou ke hoomakaukau nei na pukuniahi!”

 

            Ia Dike i hooho ae ai no na pukunaiahi mahope iho ia o kona kiei ana aku iwaho, a i ka manawa pokole no hoi i nina ai ke kani o ka pu a leleliilii ae la ke panipuka olalo iloko hoi o na apanapana liilii, a pau pu ae la no ho na koeun barela palaoa i hooulu aiama ka puka i ka puehuliilii.

 

(Aole i pau.)

 

 

KULIANA

 

Ka Erlio Damaseko

 

KA HOOKO MOEUHANE A KA U’I ULINA.

 

MOKUNA II.

 

KA HALEALII O KE AWAWA.

 

 

            “Ke anoe nei keu noonoo @ ke kumu ole, e kuu haka. Peha e hiki ai ia Ulina ke halawai me @ ano pilikia.”

 

            “E hiki no ma na ano @[section too faded to read] O @ ana ae he wahine oia i hoopa@ [section too faded to read] noo ana he wahine opia oia. E @[Section too faded to read] na mea owahe. o ka make @ [section too faded to read] nana e koi aku iaia e huli aku @[section too faded to read]

 

            Ma ka hoopokole ana @ [section too faded to read] kaawale aku oia i na wahine @[section too faded to read] na ma ko lakou mau makalua @[section too faded to read] opiowahine ia mai kona lilo koke ana ae i @[section too faded to read] mahina holookoa, he mea hookaumaha hoi iaia. Aole @[section too faded to read] ia ana kana mea e kaumaha ana, aka @[section too faded to read] ua opiowahine la i ka aloha @ kekahi opio kanaka @.

 

            “E ike mai oe e Aboula Casema, hoonohonoho wau ka’u mea e hana aku ai. Aia ma na mauna o lebanona, he awawa @ wa@ kahi hoi o na nani like olw a ke Akua i hana’i a @ ae ia wahi wahi nani loa, he halealii ko’u malaila. O keia kahi a na @ wa i hala i kukulu ai a hookaawale ai i wahi i @[section too faded to read] hookahi wale no wahi e hiki aku ai i na awawa la. @[section too faded to read] ololi i okiia iloko ka pohaku paa, a ma hiki i ke kanaka @ paa aku i na kaukani kanaka e hoao ana e komo aku @[section too faded to read] e lawelawe mai ana nana, a he mau @[section too faded to read] Malaila aole he mea nana e hoopoino iaia.

 

            Aole he hoohalahala ana ma ka aoao @[section too faded to read] i noonoo ae ai, na ae aku oia i na manao la. @[section too faded to read] na kaikamalaine i moiwahine no @[section too faded to read] aole e hoea mai kekahi mea @[section too faded to read]. Iaia e kaana pono ana i kona @[section too faded to read] walewale nui iloko o kona @[section too faded to read]he mea maopopo e make e ana o @[section too faded to read] ika o ua @orama nei no ka mea ua kupu ka hua o na ma’i ino iloko ona. Aole paha oia e ola ana no kekahi mau @[section too faded to read] make ana e lilo auanei ke aupuni ia @lina.”

 

            Mamuli o ka loaa ana o keia noonoo iloko ona ua ae olu@ aku oia e laweia aku kana kaikamahine no ka halealii o ke Awawa o Lueania, kahi hoi ana e kaawale ae ai mai na mea nana e @ @ kona puuwai opiopio mai ka moi aku.

 

            I ka manawa mua i hoikeia aku ai keia mea ia @ ua make make iho la no oia. Ua lohe @ oia i ka nani o keia wah@ komo iho la iloko ona ka manao ke laweia nei oia no ua awawa la me ka manao malaila oia e hoohala ai i kona ae oluolu ana. @ aku o kona home o Alahia hookahi wale no kana e lawe aku ai oiai ua hoomakaukau mua ka moi i na hoa e ae.

 

            He kakahiaka nui molaelae ka la hoomaka ai ka huakai no ke awawa o Lueana, a iloko o ka huakai o ka moi kekahi ame @ Casema, a mahope aku hoi o lakou na kauwa ame na kea. I ka po ana ua hiki aku la lakou ma kekahi awawa, kahi hoi i kukul@ ae ai na holelohe; a i ke awakea o kekahi la ae i hiki aku ai lakou i ke Awawa o Lueania.

 

            Aia keia awawa mawaena o na kuahiwi kiekie elua e hoopuni ana iaia a ua like hoi ua awawa la me kekahi ipu nui. O kona alahele e komo aku ai iloko he haiki o hiki ole ai i na lio elua ke @ aku i ka manawa hookahi, a he hapalua mile hoi ka loihi @ hele aku ai mamua o ke komo ana aku iloko o ua awawa nani la. Hoko o na awawa la e ulu ana na pua nani like @ @ ana hoi na kumulaau me ko lakou mau hua like ole e @ mai ana iluna o ko lakou mau lala, oiai na manu liuli like ole @ @ ana i ko lakou mau leo mele like ole. Ma kekahi aoao hoi kahi e @ mai ana ka wai mailoko mai o na lao pohaku a holo ae a hoopulu aku i kona mau meaulu, e ku mai ana ka halealii i @ @ ia a like aku me ka pohake mahala, a mamua iho o kona alu e @ ana ka wai iloko o kekahi ki’owai e uluia ana e na pua @ ma @ aoao.

 

            Ua manao iho ua @ nei aole loa oia e mana@a ana i ka noho iho malaila no ka mahina holookoa, a hoike aku @ ua opiowahine la e hiki an iaia ke noho iho malaila no ka hopena o kona mau la me ka hanoli piha. Ua hooia aku la no @[section too faded to read] loaa no na me apau ana e makemake ai. Ua @ iho @ elua elele mama loa i ka holo, a na hiki ia @ @ aku ia @ @ Danaseko i na manawa apa’i ana e makemake ai. Aka no kona po no iho, aole loa oia e haalele iho i ke awawa a hele aku ma @ wahi akoa.

 

“Maanei oe e noho ai a hoohala iho i kou wa kanmaha,” wahi a Horama, “a ke manaolana nei wau e noho no @ maanei @ @ i na la apau o ko kuua kaawale ana. O kau kauwa wahine opio a hoolohe kou hoanoho, a e waiho o wau i mau kauwa lawa kupono nana e hooko mai i kou makemake apau, ame na kea nan @ @ aku i na poino e ili mai ana. A pau ae ka mahina e noho no @ @ ilima o ka nohomoi a e hoopomaikaiia mai hoi oe iwaena o na wahine. Aloha oe, e kuu mea aloha, a hiki mai kela hora o kaua e @ pu ai.” Honi iho la ua Horama nei i ka wahine opio, a haalele iho la iaia.

 

            Haawi iho la hoi o Aboula Casema he mau huaolelo hoohauoli, a hahai aku la mahope o ua kapuni wawae o ka moi.

 

            No elua la i noho iho ai o Ulina ame Alabia a makaik i iho i ka nani o ua home kuahiwi la, a oiai o Ulina e hoolilo ana i kona noonoo maluna o na mea nani aia kana kanwa hoolohe ke lawe mai la ia mau mea iloko o kona waihoaa noonoo a hala loa aku la ma@ aku olaila.

 

            “He wahi kupaianaha maoli no keia,” wahi a Alahia ia hana i noho kokoolua iho ai i ke ahahi o ia la.

 

            “He kupaianaha i’o no,” i panai mai ai o Ulina.

 

            “A he kupaianaha no hoi ka hoonohoia ana mai o ko kaua mau hoanoho,” wahi hou a Alahia.

 

            “Peha hoi i kupaianaha ai?” i ninau awiwi aku ai o Ulina.

 

            “He hookahi haneri poe koa ikaika, paele a pupukea no hoi ko la kou mau helehelena, i waihoia iho no ke kiai ana ia kaua @ a o na kauwa hoi keia he poe kuolo wale no.”

 

            “He kupaianaha io no ke ano ko kaua mau hoanoho” i pane aku ai o Ulina me na minoaka maluna o kona mou papalina palu palu.

 

            “A heaha hoi kau koho aku i ka manao o keia?” i ninau aku ai o Alahia.

 

            “I ka manao,” i pane hoohalike mai ai ka opiowahine me ka pii pu ana ae o kona mau lihilihi make. “Heaha kou manao?”