Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 44, 3 November 1905 — Page 3

Page PDF (1.34 MB)

This text was transcribed by:  Carole Kajihiro
This work is dedicated to:  Uncle Henry Kaʻimiʻaina Kaʻalekahi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, NOVEMABA 3, 1905

 

O kana wale no i pane aku ai e hooikaika kona haku iaia iho, a e noonoo ole ae hoi he poino kekahi e kau mai ana maluna o laua.

Aole i loihi mahope mai, ike hou aku la laua nei i ka holo ana mai o kekahi elele no ka halealii, a holo loa ae la no ka rumi o Alabia ma e noho ana.  O keia elele o kekahi no ia o na koa paele.

"Heaha keia, e Asawada?" i ninau aku ai o Ulina.  "Heaha ka manao o keia a oukou e holoke nei?"

"E kuu lede maikai," wahi a Asawada, me kona hooikaika ana e puka pono aku kaua mau olelo, ua hiki mai he enemi ma ko kakou ipuka.  O ka Weli o Damaseko eia ke noi mai nei e komo mai iloko nei."

"Heaha kana e imi mai nei?"

"Aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe."

"Heaha kana e imi mai nei?" i ninau hou aku ai o Ulina, me kona hookoikoi ana iho i kona leo.  "Ina he poino, he mea pono ia'u ke ike ia mea?"

"Aole he poino, nou e ka lede.  Me he mea la e hiki ana no ia makou ke paa aku i keia powa mai kona komo ana mai ikolo nei.  E hana no makou i na hana apau e hiki ole iaia ke komo mai."

"Eia nae hoi na hoike mai ka moi ia'u ua hiki loa i na wahi kanaka kakaikahi i manao maoli e kaua ke paa aku i kekahi heluna nui hewahewa ma ke alahele."

"Aka nae aole keia poe powa i like aku me na kanaka maoli," @hi a na koa la i pane mai ai.  "O keia Kulina he diabolo maoli oia, ke manao nei no hoi wau he ikaika kupaianaha kona mai na uhaue ai o ka po."

"Aole oe i hoike mai nei i kana mea e imi mai nei.  E pane mai e ia ninau --e pane mai hoi me ka hooka'ulua ole iho."

 I imi mai nei oia i ka opiowahine a ka moi e lawe ae ai i wahine nana."

"I huli mai nei ia'u?" i puana ae ai o Ulina me ka puiwa nui.

"Ae, e kuu lede maikai.  O ia iho la kana i hoohiki ai."

"Auwe no hoi e, e Asawada maikai e, e hoopakele ae ia'u mai @a mai.  Mai ae aku i keia kanaka powa weliweli e komo mai iloko ke awawa nei."

"E wiki, e wiki." wahi a Alabia.  "E holo koke aku oe me kou nau hoa, a kauoha aku ia lakou e paa aku i keia powa iwaho e like @ ka ikaika i loaa ia lakou.  Ina lakou e ae ana i Ka Weli o Damako e komo mai iloko nei, ua maopopo mua no ia lakou ka mea e u mai ana mai ka inaina mai o ka moi."

Puka aku la na koa la a hele aku la, a noho iho la no hoi o Ulina @kona hoa a nana aku i ka hele ana aku o na kanaka la.  Ike aku laua i ka laweia ana mai he elua o na koa o ka moi me he mea la ua a laua; a lohe pu aku la no hoi laua nei i ke kani mai o na meakaua @ ke alahele mai.

"E na mana lani!" i hooho ae ai o Ulina, me ka puili ana ae i kona mau lima mamua o kona alo, me ka naka haalulu ana ae o kona @no holookoa, "e kokua mai, i komo ole mai keia kupueu ino."

"Ea, na pau ka kou makemake e ike aku iaia," wahi a Alabia i @nai aku ai.  "Ua manao mua no wau o kau i hoike mua mai ai @iu ua hoopuka oe me kou noonoo mua ole."

"Mai olelo iki mai oe i kekahi mea e pili ana ia mea," i pane @ ai o Ulina, me ka awiwi ame ka hookoikoi pu ana no ho i kona@

"Aole o'u makemake i kona huli ana mai ia'u.  O, e Alabia, @ha la kana e makemake nei e ike mai ia'u?"

"He mea oiaio, e kuu hakuwahine, aole e hiki ia'u ke ike aku i @a manao.  Aka he mea pono ia kaua ke nana aku ma kekahi ala@ okoa.  Ina aole kaua e loaa mai ana iaia, alaila aole o kaua nana @ kona makemake o ka hele ana mai - Ha!-E nana aku! - Eia ae @sawada ke holo hou mai nei.  He nanaiua maka'u kona.  Auwe! @e paha hoi i kuemi hope mai na koa o ka moi!"

Komo loa mai la o Asawada iloko o ke keeena a laua nei e noho @ me na kapuai haalulu a ma kona helehelena me he mea la ua @ka'u oia i ka hoike ana mai i kona manao imua o na opiowahine; @ nae mamuli o ke kauoha ikaika ana aku o Ulina e hoike mai i @na manao, i pane mai ai oia:

"E kuu lede, ke manao nei wau e lanakila ana keia powa maluna @akou.  Ua hele pu mai nei oia me na kanaka hihiu, a maka'u ole, @ hakaka mai nei lakou e like me na liona; a o ka pahikaua hoi a @kou alakai aole e hiki i kekahi mea ke pale aku.  Ua uhiia kona @ holookoa me ka lole kila maikai loa, a o na hauna pahi a ko @ou mau koa aole loa lakou i hoopoino aku he wahi lihi o kona @o."

"Eia nae hoi, aole paha i komo mai ka weli o Damaseko iloko o @ kakou kahua nei?" wahi a Ulina i pane aku ai me ka awiwi, ame @ pihoihoi pu no hoi.

"Aole oia i komo mai, e kuu lede, a eia no hoi ko kaou poe ke @aka mai nei me ke koa lua ole."

"Ua komo mai anei na Weli la o Damaseko iloko o ke alahele?" @nau hou aku ai o Ulina.

"Ua komo mai no, aole no nae hoi i kaa loa mai iloko."

"Ina pela e paa aku iaia iwaho, a mai ae iki e komo mai oia iloko O, e Asawada, i mea nou e hoomaikai mau ia aku ai, mai haawi @i wahi no keia Weli o Damaseko e komo mai ai iloko nei:" wahi @i Ulina i hooikaika aku ai ia Asawada, me kona mau lima e ana mamua o kona alo.

"E hana no makou i ka mea e hiki ana ia makou, e kuu lede mai@ka nae, he mea pono ia oe ke hoomakaukau no ka mea e ala mai @ina makou e haulehia ana, he mea pono ia olua ke pee aku a @

@hea ananei maua e pee ai"  Mahea kahi e hiki ai ia maua ke @ wahi a Alabia i ninau mai ai.

@loko o ka halealii nei, a i ole ma kekahi wahi o ka malapua; a @ loko no hoi o ke kuahiwi," wahi a Asawada.

Aole loa he wahi e pee iho ai e hiki ke nalo aku mai na maka @ aku o kekahi kanaka i like aku me ko Kulina.  Ua imi ae nei @na na wahi apau a aole loa he wahi e hiki ai ke pee iho.  No@e Asawada, e hoopakele ae ia kakou apau me ko oukou mau @

@uka aku la ua koa nei iwaho, me kona ae ana mai e hana ana @e kona mau hoa i na hana apau e hiki ai ke paa aku ia Kuliana @ona komo ana mai iloko o ke awawa;; a noho hou aku la no hoi @wahine a nana aku la ko laua mau maka ma kahi o ke alahele.  @u la laua i ka laweia ana mai o na koa o ke 'lii i eha, a aole no @hi loa ike aku la laua i na ouli a laua i hoomaopopo iho ai aia @o ma ka aoao o Kuliana.

@e he mea la e lanakila ana na diabolo," wahi a Ulina i huli @pane aku la i kona hoa, me ka nui pu ana ae hoi o kona hanu, @ole he wahi manaolana okoa ae iloko o'u," wahi a Alabia i @ku ai.

@a e komo io mai ana keia poe powa, he mea pono ia kaua e @ aku e pee," i pane aku ai ka U'i Ulina.

@uwe, no hoi e kuu haku, aole loa he wahi e hiki ai ia kaua ke @

Ina kana e holo ana a pee iho iwaena o na puu pohaku, e @ no kaua, a e make ana kaua i ka pololi."

@a oi aku ka pono ia kaua e make i ka pololi mamua o ka lilo @ iloko o na lima o keia Kuliana." wahi a Ulina i pane aku ai, @ make mainoino hoi paha ia no kaua ke make kaua iloko o @ohaku. wahi a Alabia i pane aku ai, a ia manawa pu no hoi @ ae ai ka lia apuni kona kino.  "Aka nae, e kaana pu no wau @ make ana, e kuu haku, e hana aku kaua e like me kau i ma@ ai."

(Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

AME

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Semeon K. Nawaa.)

MOKUNA XVIII.

(KAU POO EKOLU.)

NA MOKUAINA HOU O AMERIKA HEMA.

 

Iloko mai o Mei, 1822, ua kapaia aku oia e kona mau koa ma ke ano he Emepera, a kau aku la oia ma ka nohoalii malalo o ka inoa Augustin I, a kukala ae la no hoi ka Ahaolelo kuloko e lilo no ka nohoalii i waiwai hooilina nona ame kana mau mamo aku.  Aole oia i lawelawe aku i aupuni kumukanawai, aka o kana i hana ai he limanui a anunu mana, nolaila o kona nohomoi ana aole i loihi a ua piha hoi i na pilikia, a mamua o ka piha ana iaia he hookahi makahiki ma ia kulana ua waiho aku la oia.  Ua hooholo iho la ka ahaolelo kuloko i haawina hoomau nona o $25,000 no ka makahiki ma ka ike ana aku i kona laweiawe kaua makaukau ana i 1820, malalo no nae o kekahi kumu, oia hoi e haalele oia i ka aina.

Iaia i hooho ai a haalele ia Mekiko, ua holo aku la oia no Pelekane, kahi hoi ana i hana iho ai i kekahi papahana e hoi hou mai ai ua mana la iaia e noho emepera no Mekiko, a hoopuka ae la oia i kekahi manao e hooikaika no oia ma na ano apau, ke hoi hou oia no Mekiko, e hoolaha aku i ko Pelekane lawelawe aupuni ana malaila.  Mahope o keia ua kukala koke ae la ka ahaolelo kuloko o Mekiko iaia he kipi, a kaupale mai la i ka hehi hou ana o kona mau kapuai wawae i Mekiko malalo o ka hoopa'i e make no ia.

Me kona ike ole ae i keia make i kauia mai maluna ona, ua kau aku la oia maluna o ka moku i Mei 11, 1824, a ku aku la oia ma ke awa o Sotola-Marina, i Iulai 14, malalo no nae o ka aahu hoonalonalo; hopuia oia ma ka la 17, a kipuia oia ma ka la 19 ma Padilla.  Ua hoolilo ae kona mau koa iaia i mea nui, a ua oleloia ae hoi he kanaka hana maikai oia i kona manawa e lawelawe ana nona ponoi iho; eia nae ma kana palapala pili kalaiaina ua haanui ae oia a olelo ae ua hoohanohano aku oia i ka Poalima Maikai ma ke kipoka ana ia ekolu haneri o kona mau enemi.  Ua hookaawale ae ka ahaolelo kuloko o Mekiko he haawina no kona ohana, a he mau makahiki loihi mahope mai o kekahi o kana mau moopuna, ma ka inoa o Augustin, ka i laweia ae e Maximilian, ka Emepera o Mekiko, i keiki hanai nana a hooilina hoi no ke kalaunu.

Ma ka hema aku o Mekiko na kolone o Amerika-waena.  Ua aneane no e like aku ka noho nui ia o keia mau kolone me ko na okana aina e ae, a i na la mua o ka noho kuokoa ana o ua mau kolone la i hoohuiia-ae hoi a lilo i hookahi i 1824, na ikeia aku lakou malalo o ka inoa aupuni o Guatemala, a mailoko mai o ia kulana, i kapaia aku ai ia, amlalo o ka mana hoomalu o Sepania.  Ua hoohui pu ia aku o Costa Rica me Guatemala a paaia iho ma ia kulana a hiki i ka manawa i ku ai ke aupuni Emepaea a Itrurbide i kukulu ai ma Mekiko.  I ka 1823 ua hui pu ae me Guatemala na okana aina o San Salvador, Honduras, *Nicaragua, ame ka teritori o Mosenitia a kukulu ae la i huina malalo o ka inoa Amerika-waena, a ku iho ma ia kulana a hiki i ka 1840, a ia manawa i ku kaawale ae ai a kukala ae la iaia he aupuni kuokoa.

O na haunaele i hoalaia e na kolone o Sepania ua hookahuaia no ia maluna o ka makemake e kuokoa no ka hoopalahalaha ana i na hana hoowaiwai o ka aina a e loaa pu mai hoi na lawelawe aupuni ana i ku i ka pono.  Aka  nae ma ko lakou mau moolelo iho aole i kupono na lahuikanaka o Amerika Hema no ka noho aupuni ana no lakou iho e malama.  O Bolivia kekahi i loaa ae kona mahele ma ke kipaku ana i na Sepania a kukulu iho i aupuni repubalika.  Ua hiki iho la ka hoala haunaele mua loa ana mamuli o ke komo kaua ana a Farani ia Sepania (i hoikeia ma kekahi mau mokuna mamua aku nei), aka mamuli o ke olai ikaika loa ma Caracas, i manao ia he hoopa'i ia na ke Akua maluna o na okana aina hoohaunaele o Sepania, ua lilo iho la ua hoala haunaele nei i mea hoopoino i ka manao aupuni repubalika.

 

(photo)

MISS RUSAWELA MA TOKIO.

 

I ka manawa a Boliviar i pee aku ai ma ka repubalika o na negero ma Hayti, ua loaa mai la na kokua ana iaia a hiki iho la iaia ke hoi aku no kona aina, a ma ia hoi ana aole oia i hoopoina iho i na hana maikai a na negero i hana mai ai iaia, oiai uo nae he kanaka oia e paa ana i kekahi huina nui o na negero, a ma ia hana ana i hui like ae ai na poe waiwai a ku-e aku iaia, a poi o iho la keia mau hana imi waiwai; aole no hoi oia i hookaulua iho i ke kiola ana ae i kekahi mau kanawai a ka ahaolelo i manao ia no ka hookauloa ana i ka hookuu lanakila ana i na negero.

I kona konoia ana mai e komo aku i Peru, ua kipaku aku la oia i na Sepania a lilo iho la oia i hoopakele no na Ilikini i hoopilihuaia aku e na lahui apau.  Ua kapaia aku o Bolivar ma na wahi apau he hoopakele no na poe i hooluhiia; eia nae aole no ia he generala maikai a oia no hoi kekahi manahooko kupono o@ - aole oia ka ino, aka aole ona nana i na hana ino a kana poe i hoopunahele ai; aka nae he kanaka oia i piha kona lolo i na alahele e hoohana ia ai a mea e holopono ai ke aupuni, a he kanaka paa hoi a hiki ole ke hoonaueueia kona manao.  He lehulehu na manawa ona i kai haia  ae ai mai ka manahooko ae, aka e hiki mai no ka manawa ana e ala hou ae ai.

Ua ike aku oia i ke kupono e loaa ona aupuni kuwaena paa; a ma kana Kumukanawai o Peru, me ka ahaolelo demokarata, na a'o aku oia e hoomanaia ka mea e kohoia ana i kuhikuhi pauone e noho ma a kulana a pau ke oia, a na ia mea no e koho aku i kona paia haka haka.  Ma na ninau pili kanawai apau ua hooikaika oia e waiho i na noonoo ana a pau ke kaua.   @a pololei kona manao ana e hui like na kolohe apau a ku-e aku i ka mana kakauha o Sepania; eia nae ua kuhihewa oia i kona manao ana ua hiki no ke paa ia iho na kolone apau ma ka nohoua ikolo o ke apo hookahi malalo o hookahi manahooko.  Mahope iho ike iho la oia i kona kuhihewa, a ae iho la i ka hookaawale ana ia Venezuela mai ia Columbia, a o keia ka palena o kona ohohiaia ana a hiki ole iaia ke hoihoi hou mai ia mea.  No eono manawa ana i waiho aku ai i kona kulana, a he manawa ua aeia.  Mahope koke iho o keia ua make iho la oia ma Carthagena, oiai oia ma kona alahele kuewa.

Maanei, he mea pono i ka meakakau e hoihoi ae i  ko ka mea heluhelu lena ike no Peru.  I ka hapamua o ke kenekuria umi kumamaono i hoikeia ae ai keia aupuni nui o na Ilikini i ikeia ma ka inoa Incas ma ka loaa ana ia Pizarro.  Ua hoikeia e Prescottka ka nui o keia aupuni, a i keia manawa a kakou e noho nei, o ua aupuni la, ua maheleia ae ikolo o na Okana Aina o Bolivia, Ecuador, Peru, ame Kili, a nee aku la no hoi no ka hikina no ka palena i hoomaopopo ole ia.  Aia iloko o kona mau poai na wahi papaala, ua ole; na ae kai one o ka Pakipika, a hiki aku i ka piko kiekie o Mauna Chimborazo ame kona mau hoa kuahiwi e halii mau ia ana e ka hau i keia ame keia la apuni ka makahiki, a puni ka makahiki.  Mailoko mai o kona mau kuahiwi e kahe mau ana ka wai iloko o na muliwai, a kahe aku la no ka hoopulu ana i na aina kula, kahi hoi i hoouliuliia me ka huita, ame na meaulu waiwai e ae.

Maluna iho o ka heluna kanaka o hookahi miliona e noho mana ana he mana anunu-a me he mea la iloko paha o ka moolelo o ke ao holookoa o keia mana anunu hookahi wale no paha ka mea i hookomo mai i na pomaikai apau, e haawi ana hoi i ka poe mahiai i ka poe hana ma ka panai ana me na metala kumukuai nui, a pela no hoi iloko o na hana kukulole - oiai he mau hana hoowaiwai keia e kupu ikaika ana iloko o ka aina - he hapa kupono o ka manawa hana e hana ana ka limahana no kona ohana, a o ka hapanui o ka manawa no ka malama ana i ka nohoalii, na poe hanohano, ame na halepule o ko lakou akua, oia ka La.

No ka waiwai hoi o ke aupuni, ua lawa ke olelo ae o ke kanaka Atahuallpa i paapio, e haawi no ia i kumukuai no kona oia e hoopiha i kekahi rumi umi-kumamahiku kapuai ke akea, iwakalua kumamalua kapuai ka loa, me na akua gula a hiki i ka eiwa kapuai ke kie, kie.  A oiai aole he kali aku o keia poe nana i hopupio iaia a pau pono kana haawi ana mamua o ka hooholo loa ana e pepehi i ke pio, o ka mea i ohiia ke hooheheeia, e hiki aku no ia i ka umi-kumamalima me ka hapa miliona o ko kakou dala i keia manawa, a o keia i hoikeia ae la he wahi hunahuna liilii wale no ia o ka loaa lahui.

O Brazil, oia kekahi o na Mokuaina ano nui o Amerika Hema ma kahi o kona hoopalahalaha ana i kona mau teritori, a hiki hoi i ke Kenekuria Umi-kumamaiwa, o keia Mokuaina hookahi ka i ku ae ma ke ano he aupuni moi, ma Amerika Heema.  Ua loaa keia mokuaina i ka 1199 ia Vicente Janez Jinzon he kanaka malalo o ka hoouna ana a ke aupuni o Sepania.  I kekahi makahiki mai ua hoounaia aka la he huakai huli honua mai Potugala aku malalo o ke alakai ana a Pedro Alvarez Cabral, no Inia Hikina, a halahu ae la ku lakou holo ana mamuli o ka lawe ana a ke au a hiki aku la lakou ma an aekai o Brazil, a lawe koke ae la o Cabral i ka aina ma ka inoa o Emanuela, kona moi.

(Aole i pau.)