Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 47, 24 November 1905 — Page 3

Page PDF (1.34 MB)

This text was transcribed by:  Bryson Mcfeeley
This work is dedicated to:  iā Keaton lāua ʻo Tayler, koʻu mau hoa papa mai Kamehameha mai

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, NOVEMABA 24, 1905.

 

TISIA-O-ATICA

Ka Wiwoole o na Wiwoole

 

Ke Ahikanana Nana i Ulaa ke Kanawai o ka Make o Ciretia.

 

MOKUNA I.

KA HANA KUPAIANAHA A TISIA.

 

            He kulana aliiwahine hiehie ka nohea Atira i kona manawa i kaawale ai mai kona makuakane mai, e hoike mai ana hoi i ka loaa hou ana iaia o ka naauao kiekie ame ka hoopono. He malama loa i na kanawai o kona aupuni, a he piha aloha makaainana ame ka lalani alii o kona aupuni ponoi iho.

            "E kuu lei aloha," i pane mai ai kona makuaalii, "ua haawi mai oe i ka manao hauoli palena ole iloko o kuu puuwai, a ke hauoli nei au i ka ike aku i kou mau helehelena nani a piha oluolu. Ke hoopaa nei au i ke aka o kou Ui, a ke makia nei au i kou kino kilakila i kia hoomanao mau na'u i na kau apau o ke kupulau."

            "Heaha ia mea e kuu papa?"

            "Auwe, e kuu lei aloha, aole anei oe i ike i kuu moopuna alii ia Tisia?"

            Ka opu o ka makuahine aloha ka mea nana i kapa kela inoa Tisia, ua lawe ia mai ia inoa a hoohuihui ia mai na kanaka koikoi loa a naauao o keia mau mokupuni liilii o ka hema ma Agolisa. "Ua hele mai nei au," wahi a ka pane, "e ike aku i na hooponopono ana o kona kulana imi naauao, a me ke alahele e loaa ai iaia ke kulana alii kiekie loa."

            "Ua maopopo no ia'u ia mea;" wahi a ke alii "a oia no ke kumu nui o ko'u maka'u i ka haalele hookahi aku iaia ma ka home imi naauao."

            "Ae, he kulana kaula kona?" i pane mai ai ka makuahine Atira, me ka piha hauoli.

            "Pela no," wahi a Pitiasa, he keiki opiopio oia i loaa ka ike kilokilo, a he naauao loa ma ka hoakaka ana i na ouli o ka manawa e hiki mai ana o na mokupuni hema o Agolisa."

            Ua kapa pu ia aku oia, he haku maluna o na mea ulu apau a ke Akua i hooulu mai ai maluna o ka ilihonua; a he kuhikuhi puuone hoi iloko o kona mau la e imi naauao ana iloko o ke kula, a he kanalua ole au ke olelo ae, aohe lua e like me ia ma na mokupuni hema apau o Agolisa.

            "Pololei e kuu papa aloha," i pane mai ai kona mama aloha. "Ua makemake nui au e ike iaia." "E piha hauoli no oe, e kuu lei aloha," ina oe e ike pono ana i kona mau helehelena, ame ka'u mau hoakaka ana e pili ana i ke kulana o kana mau hooponopono hana ana no keia mua aku?

            Ua ano-e koke ae la na helehelena o kona luaui makuahine Atira.

            "Aole e kuu papa aloha," i pane malie ae ai kana kaikamahine me ka leo nahenahe olu waipahe.

            "Ina o kuu mau manao pono apau loa e pu-a aku ai iaia, e lilo ia i alakai no kona mau la ma keia mua aku: alaila, aole loa oia e hiki e poina i kekahi o ia mau hoakaka ana aku. Aka, na ke Akua Kiekie loa e kuhikuhi a e alakai aku iaia i ka mea i oi aku mamua o ka'u nei. E hoolohe no hoi kaua iaia."

            "Pololei kau e kuu Atira aloha. He ninau hoopaa ole ia na kaua e ui ae ai. E noho aku ana no au me ka makaala loa iaia."

            No ia mea, ua kahea aku la ke alii Pitiasa i kekahi o kona mau koa, e hele aku e kii i kana moopuna alii Tisia e hoi mai i ko lakou halealii. Ua makemake kona makuahine alii Atira e ike ia Tisia kana keiki alii o kona mau la heu ole. Aole i liuliu mahope iho o ia wa, ua hemo mai la ka ipuka o ka rumi ike alii, a komo mai la o Tisia iloko. Ua ike ia aku la kona kulana kanakamakua, e hoike mai ana kona mau helehelena U'i i oi palua ae i ka nani o kona luaui makuahine alii Atira, me he opuu rose la ka ula wena e halii iho ana ma kona mau papalina. He kino loihi pilalahi kona, he lauoho kalole aeae uliuli ko kona poo, ua kahi hapalua like ia kona lauoho.

            I ka ike ana mai o kona makuahine alii ka U'i Atira me kona kupunakane alii Pitiasa, i ke alii opio Tisia, ua ku like mai la laua iluna, me ka haawi like i na aloha lululima mawaena o lakou me ke aloha pumehana i makia paa ia iloko o ko lakou mau puuwai, e iho makawalu ana na waimaka mai ko lakou mau papalina mai, he manawa hoi ia o ke aloha kupouli e haluku ana i waena o lakou iho.

            I ka paa ana ae o na kikina aloha mawaena o lakou, ea ae la ko lakou mau poo iluna, "a pane mai la ka Moi Pitiasa ia Tisia penei:"

            "E Tisia, e ike oe i kou luaui makuahine alii, a e malania pono oe iaia."

            Aka, aole i loaa i manawa no Tisia e hoomaopopo mai ai i na olelo a kona kupuna alii Pitiasa, oiai aia no lakou iloko o na haawe aloha no kekahi mau makahiki loihi i hala ae a akahi no hoi a hui hou iloko o ke apo o ke aloha. Ua ano kuihe no ka Tisia mau noonoo, mamuli o ka olelo a kona kupuna alii, oiai, o Pitiasa wale no kana i maopopo loa, a nana ponoi no hoi i hookomo iaia no ka hoonaauao ana. Aole oia i maopopo he makuahine kona i hanau mai ai i keia ao; aka, ua lohe wale no oia no Atira ka u'i, oiai, ua haalele ia o Tisia e Atira i kona mau la bepe, a na na wahine hanai keiki o ke alo alii oia i malama a hiki i kona nui ana.

            "Ua hoomaopopo hou aku la kona kupunakane alii Pitiasa ia Tisia," e ike i kona luaui makuahine alii Atira, "a e malama pono iaia."

            "Nolaila," ua hoopau ia ae la keia mau manao kuihe o Tisia, a akahi no a maopopo iho la iaia he makuahine alii no ka kona e ola nei.

            Ua hoohala ia ae la he hapalua hora paha no ko lakou kamakamailio ana no na mea e pili ana ia Tisia kona manawa makamua iloko o ke kula, ka holomua a holomua ole o kana mau haawina kula, kona nohona iloko o ke kula ame kona kulana ma na ano apau iloko o ke kula.

            "Ua hoomaka mai la ke keikialii opio Tisia e hoakaka i kona luaui makuahine alii ame kona kupunakane alii, i na haawina apau ana i hoomaka ai e komo i ke kula; mai ka mua a hiki i ka hope, a he lele oi loa aku kona ike ame ke akamai ma na mea pili lani a pili honua, ame ke kulana hooponopono alii kiekie o ke Au kahiko loa o na mokupuni hui o ka hema o Agolisa."

            I ka wa i lohe pono ai kona makuahine alii ame kona kupunakane alii i na hoakaka naauao a Tisia ke alii opio, me-e ka piha hauoli o ko laua naau a puana ae la i na huaolelo kalokalo i na maua lani, penei:

            "I paa kau mau hooponopono ana malalo o ka ke Akua Kiekie loa alakai ana."

            "E wiwoole kau hookele ana ma na mea pili lani a pili honua."

            "E kupaianaha kau hookele ana i keia ao holookoa."

            "E kuu mama aloha," i pane mai ai ke alii opio Tisia, iaia i lohe pono aku ai i na kahoahoa ana a kona makuahine alii Atira. Ke hoomaopopo mai la no anei oe e loaa ana ia'u kau keiki nei he waiwai i ko'u mau la e kanakamakua ae ai? A pela pu no anei ka manao o kuu kupunakane alii Pitiasa?"

            "Ua pololei kau e kuu keiki aloha i pane mai la."

            "Ke ola nei no anei ko'u makuakane ponoi?"

            "Ae."

            "Aia oia i hea i keia wa? i huli aku ai au iaia."

            "Ua luliluli ae la ke poo o kona makuahine."

            "Pehea," aole ka wau e ike aku i ko'u makuakane?

            Me keia iho la no ka wau e hele auwana ai maluna o ka ili honua me ka ike ole aku i na helehelena o ko'u papa. Ia manawa, ua kukakuka iho la ke alii Pitiasa ame kana kaikamahine alii mawaena iho o laua, me ka noho hamau ana iho no kekahi manawa pokole; a liuliu iki, ua pane mai la kona makuahine alii Atira:

            "E kuu keiki aloha," mai hoolilo oe i kou noonoo ana maluna o kou papa, oiai, ua lawe aku ka po i ka hanu ola o kou papa mai ka opu aku o ka honua palapala, a ua waiho iho ia kaua mahope nei e paiauma aku i ke aloha paumako nona; aka, e kuhikuhi aku ana no au ia oe i kona wahi i kanu ia ai.

            "Alaila, e olelo mai ana oe, he keiki kiileo ole au? ua piha anei au i ka nawaliwali?" i pane aku ai ka opio me ke ano-e o kona helehelena.

            "E hele wale anei au ma ka honua no ke koena aku o ko'u mau la o ke ola ana me ka maopopo ole, pehea, a heaha hoi ke kumu nui o ka make ana o ko'u papa?"

            "E kuu mama, oia iho la ke kumu nui nana e ho-ano-e nei i kuu lunaikehala me ke ake e imi aku ia mea."

            "E oluolu, e ha'i mai ina he mau enemi ko kuu paa; a o keia mau lima ka mea nana e ulaa aku ka papaku o ka honua." Mai hoopouliuli mai i kuu noonoo.

            "Ina paha he mea ia e komohia ai au iloko o na haawina kuhohonu o ka poino ame ka pilikia; alaila, e hoopau no au ia manao ana, a e huli au no'u ponoi iho."

            "E kuu lei aloha," wahi a Atira i hoomau mai ai i ke kamailio me ka manao kaumaha o ke aloha kupouli—"e nui aku ana ka hana e loaa ia oe?" A e nui pu aku ana no ka hahai o ka poino ma kou alahele.

            "E kala mai nae oe i kou mama aloha nei, ina he kumu ia e kaohi ia ai kou mau manao uilani."

            "E kala mai ia'u e kuu mama ahonui, ina ke kamailio nei au me ka hoomaopopo ole. Aka o ko'u iini nui o ka hana aku i ka mea i oi aku a kapae aku paha i na ano hana hoopoino wale iloko o Torene."

            "Ua huli ae la o Atira a kamailio aku la i kona makuakane, a i kana keiki no hoi."

            "Aia no me oe o Tisia, ka noonoo ame ka hoomaopopo pono ana, i na mea apau e hiki mai ana mamua ou." He hapalua hora mai keia wa aku e hele like aku ai kaua ma ke awawa o Sirio, a malaila e hana ia ai ka olelo hooholo.

            "E lawe pu anei au i kuu mau hoahele?"

            "Owai laua?"

            "He elua o'u mau hoa—Cario ke koa wiwoole ame Casana o Aloga. He mau kanaka maka'u ole laua me ka oiaio, he mau hoahele pu hoi me a'u ma na wahi apau no kekahi mau makahiki lehulehu."

            "E hele like no laua, e kuu lei."

            "Ia wa i lele aku ai oia e honi i kona makuahine a haalele iho la i ka halealii." Ma ka halehookolokolo i hui like ae ai lakou iloko o ke apo o ke aloha, ana hoi i hoike mua aku ai i kona makuaalii, no Cario ke koa wiwoole, aole hoi i oi aku kona mau makahiki i ke kanakolu.

            "He oi aku nae kona kaumaha mamua o Tisia, aka, ua nele oia i ke kulana maikai, ikaika na lala, a oolea e like me Tisia.

            No Casana hoi o Aloga, he mau makahiki oi aku kona i ko Cario, he palanaiki no nae kahi pauku kino. He mau kanaka koa a wiwoole e paa pu ana no laua me ka laua mau pahikana.

            Ua wae ka moi Pitiasa ia laua i mau hoahele pu me kana moopuna a na lilo nui ko lakou manawa ma na hana uhai a hoomaamaa paikau ki-pololei. Ua pili paa ko lakou mau manao aloha kekahi i kekahi mai ko lakou mau la opiopio mai, a hiki wale no i keia wa.

            "E o'u mau hoahanau maka'u ole," wahi a Tisia i puana mai ai.

            Ke kokoke mai nei ka manawa, a'u e akenui nei heaha la ka mea e hiki mai ana mamua o'u. Ua alakai mai nei kuu makuahine ia'u mai ke awawa o Cirio nei, a ke hui pu nei kakou.

            "Heaha kau i pane mai la?"

            I apo lima like ae ai lakou me ka hauoli Ua makaukau mau maua e hele pu me oe ma na wahi apau, a hiki i ka hopena o ke ao nei.

            Ia manawa koke no, ua hiki kino mai la o Atira imua o ka Aha, kona makuakane alii ame hookahi kauwa a noho koke iho la no ka lakou papa hoonohonoho hana.

            Aia keia wahi ma ka aoao komohana o ke kulanakauhale, a he hapalua mile hoi ka mamao mai ka hihipe'a mai a ka nahelehele. Ia wa, ua hauwalaau ae la na leo uwo o na holoholona hihiu, a hookokoke mai la imua o lakou nei, a oia ka mea nana i hoopiha loa ia Atira me ka maka'u ame ka weliweli nui; aka ua anehe aku la o Tisia e hele aku e hui pu me keia mau holoholona hihiu, a unuhi ae la oia i kana ihe e kailewa ana mahope o kona kua, a hoomaka aku la e lele maluna o keia mau holoholona a ku ma kekahi aoao a pela no hoi a ku ma kekahi aoao, me ka make ole.

            Mamuli o ka ike ana o Cario ame Casana ua lanakila ka laua aikane maluna o keia mau holoholona: aole laua i nee aku a hahai paha mahope o keia mau holoholona; aka, ua kahakaha hoailona iho la laua ma kahi i hooili ia ai ke kua, i kumuhana e hoike aku ai i ko lakou makuaalii Pitiasa, a hoomau aku la no lakou nei i ka hele ana no mua.

            "A hiki aku la lakou nei ma ke awawa o Cirio he elua mile ka mamao mai Torene mai, e moe ana hoi he wahi kahawai nuku; ua paa ae la e Atira he laau ma kekahi o kona lima a he pohaku ma kahi lima."

            "Ua alakai aku la oia ia lakou nei a hiki i ka hapalua o ke awawa, ua noho iho la oia mamua pono o kekahi pohaku nui palahalaha., ua nalowale kekahi hapa iloko o ka lepo."

            "E kuu keiki," wahi ana i pane ae ai. "E hiki anei i kekahi kanaka ke hapai i keia pohaku mai kona wahi ae e waiho nei?"

            "He hiki no ke hapai ia?" wahi a Cario i pane mai ai.

            "Pela ko'u manao," i hoomau mai ai o Atira.

            "Ho mai na'u e hapai."

            Ia wa hoomakaukau iho la o Cario e paeli iloko o ka lepo, ma kekahi aoao o ka pohaku, a pela no hoi ma kekahi aoao, i wahi e paa ae ai na lima malalo ae, a hoonioni ae la oia me kona mau lima. Ua noke oia i ka hapai ma na ano apau a hiki i ka pau ana o kona ikaika, aole wahi mea a oni ae.

            Pau kona aho ua komo mai o Casana no kahi o ka hana.

            Ua noke no hoi oia i ka hoonioni ame ka hapai i na pohaku nei, he ole hoi kau o ka naue ae.

(Aole i pau.)

 

KULIANA

Ka Weli o Damaseko.

KA HOOKO MOEUHANE A KA U'I ULINA.

 

MOKUNA V.

HUI ME KULIANA.

 

            "Ke hauoli nei wau mamuli o ka lilo ole ana o ko makou hiki ana mai nei i mea e hoopilikiaia ai kou moe ana, a na ia mea i hooikaika mai ia'u e ninau aku ia oe ina paha ua makemake oe e ike ia Kuliana."

            "Ua olelo mai hoi oe ia'u e hele pu mai ana oia me oe."

            "Pela no, e ka lede maikai."

            "Ina pela he mea pono ia'u ke ike aku iaia i keia manawa. E hoike aku oe iaia, ina nae oe e oluolu ana, ua makaukau o Lede Ulina e ike aku iaia a e hoomaikai aku iaia."

            "Ua hoike mua ia aku ia mea iaia."

            "Ina pela e ae aku iaia e komo mai."

            "E ka lede maikai, e kala mai ia'u ina ua alakai lalau aku wau i kou mau noonoo. Owau no o KULIANA. Owau no keia ka mea a na kanaka o Damaseko i kapa mai ai KA WELI O DAMASEKO. Ua kali aku wau me ka hoomanawanui e lohe i kou manao: eia nae ua makaukau wau e kulou haahaa aku imua o kou hanohano a e hoolohe aku i kau mau kauoha. Ma kau kauoha e haalele no wau i keia keena, eia nae he iini ko'u e papaleo hou aku me oe. He makemake ko'u e hoike hou aku i ko'u kumu o ka hiki ana mai ni ianei."

            Ua maka'u anei o Ulina? Aole loa. Ua hoopuiwaia oia i kona manawa i ike ai o ke kanaka e ku nei imua o kona alo o ka weli no ia o Damaseko ke kanaka hoi ana i lohe ai i na huaolelo hoonuinui. I kinohi aole i hiki iaia ke hooiaio iho o ka ioaio keia ana i lohe aku la.

            "O oe—o Kuliana?" i puana malie ae ai o Ulina, me kona nana pono ana aku i ka opio e ku ana imua ona.

            "Ae, e kuu lede maikai." Alaila hoomau hou aku la oia me na minoaka oluolu: "Me he mea la ua komo mua paha ka manao iloko ou he kanaka helehelena pupuka a hooweliweli o Kuliana, e like me ka uhane ino o Solomona i hoopaahao aku ai iloko o ke kai. Aole anei ua pololei ka'u koho ana?"

            "Aole loa wau i manao o oe o Kuliana," i pane aku ai o Ulina, mahope no nae o kona kuha'u iki ana, a iaia e kamailio ana, me he mea la ua komo hou aku he manao hilinai iloko ona; a aole no i liuliu iho, hoomau hou aku la oia: "Ua lohe nui wau i kau mau hana hooweliweli a mamuli o ia ua manao wau e halawai ana la wau me ---"

            "Kekahi diabolo," i hoopiha aku ai o Kuliana i ka manao.

            "Aole pela," i panai aku ai o Ulina, me kona minoaka ana iho; "aka nae hoi ua hiki ia'u ke olelo ae aole loa wau e hoohikileleia ina i halawai iho nei wau me kekahi kanaka helehelena pupuka."

            He mau olelo ku i ka hoomaikai keia a Ulina i pane aku ai, a ma ka aoao o ka kaua Kuliana, na kunou aku la oia, me kona pane pu ana aku:

            "Kinikiu oe. E lawe mai no wau i kau pane ma ke ano he hoomaikai, a waiho ae iaia iwaena o na mea makamae a'u i hoiliili ai. Ua maopopo kou manao ia'u; nolaila ma keia wahi, ke hooia hou aku nei wau ia oe owau no o Kuliana, a he mea pono ia'u e lawe mai i ka inoa hookelakela i kauia mai maluna o'u a hiipoi iho ia mea ma ko'u puuwai. Ano, e ka lede maikai, he mea pono anei ia'u ke noho iki iho maanei a papaleo hou aku me oe?"

            O keia hookahi ka manao a Ulina i manao ai e hoike aku. Aole iho la ona maka'u i kela manawa, a aole hoi oia i makemake e ku o Kuliana iluna; aole no hoi oia i makemake e haalele koke iho o Kuliana iaia. Ua okomoia aku iloko o na Ulina nei ka iini e lohe hou aku i ko Kuliana moolelo. Aia kekahi kila makeneki iluna o ka Kuliana helehelena nana e ume ana i ka iini ame ka makemake o ua kaikamahine la a Aboula Casema, e hoomau aku o Kulina i ke kamailio ana iaia. Nonoi aku la oia i ka opio e noho iho ilalo, alaila me kona manao ole e lohe ia mai, ua puana ae la oia:

            "Opiopio maoli!"

            "Ae, e lede Ulina," i panai aku ai o Kuliana oiai ua lohe aku la oia i keia mau olelo i ka hemo ana mai na lehelehe palupalu o na u'i la. "He opiopio wau—opiopio loa iho paha mamua o ko'u nanaina. He ekolu ame iwakalua wale no makahiki i hohola iho ai na kukuna malamalama o ka la maluna o ko'u mau poohiwi. O ia mau makahiki la i ka opiokane oloko o ke kulanakauhale, oia na makahiki o ka nau ana o ka mana o ka makua; aka no'u nei he okoa loa. Aole au i ike ia mea he makua. He wahine oluolu a lokomaikai, oia no hoi ka wahine nana i hanai ia'u, oia ka i lawe ae i ka makalua o ko'u makuahine mai ko'u mau la bebe mai; a he kanaka poohina a i noho kaawale hoi mai na kanaka aku, oia ka mea nana i haawi mua mai i kau mau haawina o keia ola ana, a malama iho hoi ia'u a hiki i ko'u kanakamakua ana e hiki ai ke malama iho ia'u iho. Aole loa wau i ike ia mea he hiipoiia e ka makuakane, aole loa hoi i ike i ke aloha no ka makuahine. O ka puupuu aloha ole nana i wawahi ae i ke kiaha o ka hauoli, oia ka mea nana i pepehi iho i ko'u makuahine mamua o ka hiki ana i ko'u mau lehelehe ke puana ae i kona inoa. Ua ulu ae wau a lilo i kanaka opio a ike iho la wau he keiki makuaole ka wau, a o ko'u pilikia na ka Moi no ia o Damaseko i hookau mai. O! aole e hiki ia'u ke hoike ae i ke ahi wewela e lalapa ana i kuu puuwai. Ua ulu mai wau me ka okaokaahi e hoowela mau ana i kuu puuwai nana hoi i kokua mai ia'u e hana aku wau i ka'u mau hana hoonioni i ka nohoalii o Horama. E ninau mai ana anei oe ina ua loaa ia'u ka hauoli ma keia ola ana a'u e ola nei. E hoike aku no—Ua hauoli piha wau a ua huli aku wau i na mea e hoomauia aku ai ia hauoli ana. Ua loaa mai ia'u ka hauoli i ko'u ike ana ke naka haalulu nei na kuli o Horama me ka maka'u i ka weli o Damaseko. I ko'u manawa e lohe ai i ko'u inoa i ka hoopukaia ae nae ka maka'u e kela 'lii waiwai a mana nui, na oluolu iho la wau; a ia'u i ike ai ua kau ka weli ia Horama ke lohe aku oia i ko'u hookokoke ana aku i kona kulanakauhale, ua komo iho la iloko o'u ka ike aole i poho ka'u mea e hana nei. Aka aole wale o ia ka'u mau mea i hauoli loa ai. Ma Damaseko he inoa weliia ko Kuliana; aka nae ma kekahi mau wahi e ae ke hoopukaia nei kona inoa me ke aloha ame ka hoomaikaiia mai. Ma na kula o Abilene, a ma na alahele kuahiwi o Lebanona, kahi hoi o na kanaka kualaau e paahana nei no ka hoomakaukau ana i na laau o Ierusalema—ma ia mau wahi ua hookipaia mai o Kuliana ma ke ano he hoaloha a he mea nana i haawi aku i na pomaikai ia lakou. O kela ino mamuli o ko'u hoonaueue ana aku i ke aupuni o Horama, ua hoohioloia iho a lilo i mea liilii mamuli o na hana aloha i hanaia aku ma keia mau kaiaulu, no lakou hoi na leo mahalo e ikuwa mai nei mai o a o."

            No keaha la i noho aku ai o Ulina a hoolohe aku i keia moolelo me ka hiaai nui. Ua kulou aku la kona poo imua me he mea la he mau leo mele hanehane kana i lohe aku ai e kokolo ana iloko o kona pahukani; a aia kona mau maka ke kaulono pono loa la i ke kanaka