Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 48, 1 December 1905 — Page 3

Page PDF (1.35 MB)

This text was transcribed by:  Noella Karasuda
This work is dedicated to:  Dedicated to the Native Hawaiians! :)

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, DEKEMABA 1, 1905.

 

TISIA-O-ATICA

Ka Wiwoole o na

Wiwoole

 

Ka Ahikanana Nana i Ulaa ke Kana-

wai o ka Make o Ciretia.

 

MOKUNA I.

NA HANA KUPAIANAHA A TISIA.

 

            “Ua walaau ae la oia me ka leo paupauaho,” aohe he kanaka ikaika nana e hoonaueue i keia pohaku kaumaha.

            “Ua halii koke iho la ka manaolana poho ma ko Atira helehelena no ka hiki ole o keia pohaku – i hawanawana aku ai oia i kona makuakane.”

            “Ua luliluli malie ae la ke poo o kona luaui makuakane.”

            “Aole oe i hoao i ka ikaika o ko keiki.” Elua keia mau keiki aohe nee o ka pohaku. E hoao ae oe iaia me keia mau kanaka.

            “E hapai anei au i keia pohaku?” wahi a Tisia i pane malie mai ai.

            “E hana aku no oe,” i panai mai ai kona makuahine. Ua apo ae la ola i kona mau lima ma kela ame keia aoao o ka pohaku, e like no me ka Cario ame ka Casana hana ana. O kona may poohiwi hot, ame kona auwae, a olokaa ia aku la ua pohaku  nei ma kekahi wahit o-koa.

            Ua ike aku la oia ma kahi o ka pohaku i hemo ae la e waiho mai ana he pahu hao, e lewalewa ana no ke ki me ka laka. Ua huli ino aku la oia a ninau aku la i kona makuahine, “heaha la ka mea oloko o keia pahu?”

            “Nou wale no na mea apau oloko o kela pahu,” i hooho hauoli mai ai kona makuahine.

            “E wehe ae e nana,” ua kaawale hoi mai na pilikia mai o ka enemi i lawepio ai.

            “Me no lima haalulu, ua hopu aku la oia i ke ki o ka pahu e lewalewa ana, a wehe ae la i ke pani o ka pahu; a loaa iho la iaia he pahikaua, me ne paa kamaa kaua elua. ua wehe ae la oia i keia mau mea a nana pono iho la.”

            “O na paa kamaa he gula, me na pohaku-bo maemae o ka wai dala; o ka pahikaua hoi he loihi me ke kaumaha me ka laau o ke kulana maemae.” O ka @ hoi, he gula nona ke kumukuai nui o ke dala ke kuai ana i ike ole ai mamua.

            “Ua waiho aku la o Tisia i keia mau mea aniani, a ua alohilohi ae la kona mau maka ke nana aku.”

            “Ekuu keiki,” i pane hoe mau ai kona makuahine. “Oka pahi-kana,” na ko makuakane no ia. A o kela mau paa kamaa kaua nana no. Ua kanu oia i keia mau mea apau ma keia wahi, oiai, oe e opio-pio loa ana.

            “Ua kanu oia a huna hoi i keia mau mea malalo o kela pohaku kaumaha, au ponoi no hoi i ulaa ae nei a lilo ana i mea ole.”

            “E lawe mai oe ia mau mea nou, a e huli hoi kakou no Toreno,” a ilaila e noonoo ia ai heaha la ke kulana e loaa hou aku ana ia oe.

            “E huli anei au i kuu makuakane?” i ninau hou aku ai ka opio.

            “Ae,” i pane ae ai kona makuahine. “Aka,” i luliluli ae ai ke’ pono o kona makuahine. “Mai noonoo wale oe i ka mea waiwai ole.

            “Aole au e nonoi ana ia alahele,” i puoho mai ai o Tisia. Me keia hana, e lawelawe aku ai au ma na ululaau ame na mauna. E kuhikuhi mai ia’u i ke alahele, a e hele au.

            Ua haalulu ae la o Atira a ano-e ae la kona mau helehelena ke nana aku. Ua maopopo no iaia he kulana ikaika ko kana keiki a ua piha i ka maka’u ole. ma keia alahele e alakai pu ia aku ana oia iloko o ka nui o na popilikia.

            Nolaila, ua hoopay ae la oia i kona manao ana pela, a huli hoi aku la no ke kulanakauhale o Toreno, me ke kamakamailio pu ana o laua me kona makuakane, oiai, o Tisia ame kona mau hoahele mahope mai no kahi i huli hoi mai ai. A hiki lakou i ka pa-alii, ua hoi aku la oia i kaua moopuna e hookokoke mai.

            Aole i lawa kou makuakane no ke kulana kaua,” wahi a Pitia-sa i pane aku ai i ka moopuna. Ua loaa ia oe ka pahikaua ame na paa kamaa kaua a ko makuakane; aka mae, aole oe i lawa no ka hui pu ana aku me ka poe koa.

            “Na’u no keia mau pono kaua i kou wa i hanau mai ai a ke haawi aku nei an ia oe.”

            Haalele iho la ka mor Pitiasa i kana moopuna huli ae la oia a hoi aku la halawai aku la oia me keia mau pohaku au uhi ia me ke gula ame ka daimana.”

            “E piha hauoli ana oe, wahi ana i pane aku ai, iaia i huli ae ai a ike aku la i ka malamalama e puapuai mai ana mai ka honua mai no kela pahikaua i waihoia ai me na kamaa kaua.”-Aka, oia ka hana.

            Ua loaa mai keia mau mea kaua mai kekahi koa Aigupita mai, i hoopakele ia ai kona ola e ka makuakane ponoi o kou makuakane. Ua noho loihi oia maanei nei no kekahi mau makahiki lehuehu no ka hoomaamaa ana i keia mau mea kaua, a o ka waiwai io i loaa mai he 2 may pahikaua, ame elua mau ihe.

            He mana hooponopono uhane ko keia mau mea kaua i paa ma-lalo o na lawelawe ana a kekahi kanaka Aigupita kahiko loa a ua manaoio pu no oia ua loaa no iaia na kokua ana mai a kona mau Akua ma kana hana ana.

            Aka e ha’i aku au ia oe e kuu moopuna aloha mai hilinai oe i na Akua unihipili o keia ao. E lawe oe i ke kulana ikaika ame ke koa wiwoole o na mea paahana imua o kou alo; a e manaolana mau hoi i ka ike ame ka naauao i a’o ia ai oe.

            Ke ahiahi aku nei e kuu moopuna, E hoi ae au ma ko’u keena mamua o ko’u moe ana aku. E hoomaha oe a kakahiakanui, alaila, e loaa no ia oe he mau kuhikuhi hou aku.

            He nui a lehulehu wale ne ninau a Tisia i ninau aku ai i kona kupunakane. Aka, ua noonoo hou iho la no ia, he hoopau koke iho la no ia.

            Ilalai i hiki aku ai ma kona keena moe, ua nana pono loa iho la oia i keia mau mea kaua i loaa mai ai iaia iloko o ke kulana ku-panaha.

            O ka pahikaua ke kulana kupana oiaio loa kona. Ua lalau aki la ia a @ ae la me kona mau ima, a he lopi kilika keokeo kai pokaa ia a poni ke kuau o ua pahi nei. I kumu nona e hooiaio lao ai i keia pahi kaua a kona makuakane ua hoomaka aku la oia e hili no ka wa mua loa a hili hoe no ka lua o ka manawa. A i ke kolo o ka manawa ana i hili aku ai. he oia mau no ke kulana o ka pahi. aoje auo-e ae. A aole no hoi he may manumanu i loaa mamuli o ka ika-ika loa o ka hili ana no ekolu manawa.

            Pau kona nana ana i ka pahikana-ua huli ae la a loleloe i ka Ihe. Hapao mai la oia iluna o kona mau lima. Huli oia a lolelole ma na ano apua, he oia mau no kona lulana maikai ame ke kaumaha. Aole wahi kinaunau i ike ia aku e ia, a ua kupono no iaia i kona manao iho.

            Ua hoomaka aku la oia e kiloe, a pa aki la i ka paia o ka hale me ka ikaika no umi-kumamalua manawa a waiho iho la iluna o maka o ka Ihe, a aole no hoe he manawa i ike ia aku ai ka maunhe’u mai o na papalina o ua ihe nei-a hiki wale no i kona hoopau ana i kona manao hoohana hoe aku i keia mau mea kaua a kona makuakane, oiai, ua maopopo pono iho la iaia he kulana paakiki a popopo ole ko laua, a ua hiki no ke hoohana hou aku ia laua no kekahi manawa loihi hou aku.

            Ua hauoli o Tisia! Honi iho la ia i keia mau mea kaua me ka waiwai ole, ua kohu honi ana la a ka mea kane a wahine! a i kona makaukau ana e hiamoe, ua waiho iho la oia i keia mau mea kaua malalo ae o kona uluna, a o welehu ka malama.

            Ua pauhia loa iho la o Tisia i ka haimoe; aka, no kona makuahine alii Atira, ua hoolilo nui oia i kona manawa o ka po, no ke noi ana i ke Akua me ka ikaika e nana aloha mai i kana keikei aloo Tisia, e pale ae e kookaawale aku ana hoi i na poino ame ne polilikia ma kona alahele, a e alakai ana hoi iaia make alahele o ka pololei a me ka maluhia mamua ona.

 

 

MOKUNA II.

 

KA HOLOPONO MUA I LOAA

 

 

            Ma kekahi kakahiakanui ae, ua ala mai la o Tisia mai kona wahi moe mai, ua hui pu mai la o Cirio ame Casana a hele like aku la lakou ma kekahi wahi ululaau, a noho nui iho la maina i ko lakou ma kekahi wahi ululaau, a noho nui hoi oia e pane aku ina ninay apau a kona makuahine.

            Ua ike aku la oia i kona makuahine ame ka moi e noho like mai ana laua, me he la me ka ia nei hoomaopopo aku e kukakuka kamailio ana no maua no ia nei.

            Iaia nae i anehe ai e kahea aku ia laua, ua hoopuiwa koke ia mai la kona mano i ka ike ana aku i na helehelena o kona makuahine aloha ua haikea, a o kona lehelehe hoi e haalulu mau ana. Ua nonoi aku la no nae oia me ka nanahe o ka olu waipahu no ko lakou alahele ma ka aina ina paha he mea ia nona e ae ia mai ai. Na Pitiasa i pane mai ma ka aoao o kona makuahine.

            “Ke maka’u loa nei au,” waki a Pitiasa i hooho ae ai.

            Oiai, ua loaa ia kou makuahine i kekahi ma’i leo ole, a ina e mau ana keia haawaina popilikia maluna o kon kino, alaila, e hiki mai ana ka manawa e hoololi hou ai ka papa hoonohonoho hana”-Nolaila, e kali oe i keia la a po; alaila, maopopo na hooponopono e pili ana nou.

            “Aka, no keia manawa,” “mai hoouluhua mai oe i kou mama.” wahi ana i hoomau no kou haalele ana mai. Ina owau, a i ole, aole paha wau e hahai aku mahope o kou meheu. Aka, aole no ke kupono o kou noho loihi ma Agolisa nei.

            Ia manawa, ua haalele aku la o Tisia i kona keena alii, a kahea aku la oia ia kona may hoahele Cirio ame Casana e noonoo pu no ko lakou alahele e hele ai ma ka aina. Oiai ua hoohui lakou ia lakou iho i mau hoaloha pili paa loa, a na ka make e hookaawale.

            Ua waiho pu aku no hoi oia me laua ka noonoo ana, ina e loaa ana ia laua he alahele maalahi loa ma keia huakai hele a lakou.

            Ua hooholo oia iloko o kona lunaikehala iho, o ka Ihe ame ka pahikaua a kona makemakeia; aka, he mea pono hoi nona e lohe i na hoolala ana a kona mau hoahele.

            Mahope iho o ka auina la, ua hoouna hou ia mai la o Tisia no kahi a kona makuahine e noho ana. Iaia i hiki aky ai ilaila, e waiho oni ole mai ana kona makuahine ma kona wahi moe, aole e hiki iaia ke ala ae iluna. Ua loaa oia i kekahi ma kona wahi moe, aole e hiki iaia ke ala ae iluna. Ua loaa oia i kekahi ma’i fiva ikaika loa, aua piha pu kona kino i ka wela aupuni. E noho pu ana ke kauka lapaau ma kona aoao. Ua hooholo mau no hoi ko laua manao ina lakou e hoi like mai me ka loaa ole o na ulia pakalaki o ka pilikia, alaila e hahai no ma ke alahele e loaa ai o ke kane.

            “E kuu Tisia aloha,” i puana malie mai ai kona makuahine me ka leo nawaliwali, me ka puili pu ana ae o kona mau lima. “Ke manaolana loa nei au e hele hookahi ana oe e imi i ko makuakane.”

            “Ke manaolana nei no hoi au no kou pilikia nawaliwali, e kuu mama aloha,” i pane mai ai kana keiki, “aka, aole ia he mea e hoopuhili ia ai kuu alahele.”

             Aole owau wale no ke hele ana; aka, o Cirio ame Casana ke hele pu ana me a’u; oiai, o laua ko’u mau hoaloha pili paa loa, a na ka make e hooaawale.

            “Ae,” e kuu mama, ina paha he hana hiki ia’u ke kokua aku ia oe ma kekahi mea, alaila, ua hiki no ia’u ke hoalu iho i ko’u alahele a no kekahi manawa okoa aku.

            “Aole, e kuu lei-aole pono kela. e hele no oe e pono ai. Aole he olelo hooholo kupono iloko o kuu puuwai no ka au’a ana mai ia oe e noho, a aole no he pololei o ia manua hana dala, o Oreta kona inoa. He kanaka kahiko oia, a ua kamaaina nui ia no hoi oia ma Atena.

            “oia anei ko’u makuakane?” i ninau aku ai o Tisia.

            “Ua hina ae la o Atira ihope o kona uluna,” a no kekahi mau minute pokole, ua pane mai la.

            “Mai noke mai oe i ka ninau ia’u,” e kuu lei. Ua pane aku ia au i kou mau makemake apau. Aole loa au i kauoka ia mai e hoike aku au ia oe owai la kou makuakane. a he mea pono paha e waiho ike ole no oe pela, a hiki i kou komo ana iloko o ka hale hana dala.

            Ke hoike nei au ia oe no kou alahele. E haalele oe ianei no Atena. E huli oe ia Oreta a mai iaia mai e loaa hou ai ia oe kakahi  mau kuhikuhi ana.

            Na kou kupunakane no hoi e hoolala mai i kou alahele me ka moana, a nana no e haawi mai i moku a’u i hele mau ai.

            Ua haneli loa o Tisia e noho pu kona makuahine i ka loihi loa o keia kamailio ana me kana keiki. nolaila, ua honi aku la o Tisia ma na papalina o kona mama aloha a haalele koke iho la. Ua hui aku la oia me kona kupunakane, a hoomaka aku ma kona alahele.

            “E hele ana au no Aten, ke kulanakauhale nui.” wahi ana i hoopuka ae ai. Malaila e loaa ai ia’u o Oreta, ke kanaka hana dala a nana e kuhikuhi mai ia’u i ke alahele e loaa ai o kuu makuakane. Ua ha’i mai nei kuu mama aloha, nau e hoike hou mai kekahi mai mea i koe.

            “Ae na’u no e hoike aku.”

(Aole i pau.)

 

 

KULIANA

Ka Weli o Damaseko.

KA HOOKO MOEUHANE A KA U’I ULINA.

 

MOKUNA V.

HUI ME KULIANA.

 

            “No ka mea e maie aku ana oe i ke kane a e lilo aku ana kou mau noonoo ana ame kou mau manao ana maluna ona. He kanaka o Horama i ike i na aoao o ka wahine ame na meahuna iloko o kona puuwai, a aole hoi e hiamoe ana kona mau maka oiai oe e hoopuni ia ana me na noonoo ana e maopopo ole ai.”

            “He mea oiaio, e Alabia,” i hooho ae ai o Ulina, me kona nanaina paha’oha’o. “ua kohohewa oe i ko’u manao.”

            “Ina pela iho la,” wahi a Alabia i pane aku ai me ka malie, “e kala mai oe ia’u no ka’u mea i olelo aku nei; a no Kuliana hoe e hoopoina kaua iaia.”

            O ka oiaio anei keia? Ua kohohewaia aku anei ko Ulina manao: Ua huhewa anei na maka hulili o kana Alabia aloha? E pau ana anei na hoomanao ana no Kuliana? Na keia mua aku e hoike ae ia mea.

            Nee awiwi aku la na kukana malamalama o ka la, a i ke ahiahi ana iho hoi mai la o Asawada, ke alakai o na koa o ka moi. moi ke kuahiwi mai. Ua olelo ai oia aole oia i holo aku mamuli o kona maka’u i na poe powa; aka i holo oia i kona manawa i ike maopopo ai e haulehia ana kona aoao, i hiki ai iaia ke hui aku me ka moi i ka wa kupono a hoike aku i keia hana limanui a Kuliana. He oiaio paha keia ma ua awawa la; alaila hoike aku la oia ia Ulina ua pono na mea apau.

            Ia ahiahi no, mamua o ka ho-aia ana ae o na kukui, he manawa no hoi ia e mau ana no ka makamaka o na hoomanao ana no no mea i hanaia iho mamea, e noho ana oUlina me na noonoo like ole e pohai ana maluna o kona Iunamanao, a iaia iloko o ke kulipo o keis mau noonoo like ole i owaka ae ai kona mau lehelhe a oili aku la keia mau mamala olelo i mamao mua ole ia mai ko Ulina waha aku:

            “He opiopio maolu no oia, a he kulana keonimana maoli no! Nui maoli no na pilikia i loaa mai i kona wa ola! He oiaio, aole loa he mea e hoahewa ia ai kana mea e hana nei!”

            “No Kuliana paha kau e kamailio nei?” wahi a Alabia i pane aku ai.

            “No Kuliana,” a ia Ulina i hoopuka ai i ka inoa o Kuliana, aia he wahi waimele iloko o ia inoa. “E hiki ana anei ia oe ke hoahwa aku i kona lawe ana ai i ua meakaua a ku-e aku i ke kanaka i hana ino loa aku iaia?”

            “Aole o’u hoahewa iaia. e kii haku; no ka mea he wahi kauwa ilihune no wau, a he mea pono no e lilo ko’u aloha maluna o ka poe i hoopilikiaia; aka nou, e kuu lede maikai, he mea pono ia oe ke hookomo iho i manao okoa ae. He mea pono ia oe ke ike aku ia Kuliana ma ke ano he enemi nou.”

            “Pehea! E ike aku iaia ma ke ano he enemi?”

            “Ae, e kuu hakuwahine.”

            “Ua hehena ia oe, e Alabia. Pehea e hiki ai ia’u ke hana aku ia mea?”

            “No kou pono o keia mau aku ka’u e kamailio nei, e kuu lede maikai. I kou manawa, a o kona mau enemi o kou mau enemi no ia.”

            “A ke manao mai nei paha oe,” wahi a Ulina i hooho ae ai, me kona anoe ana ae, “e hiki ana ia’u ke papani aku i ko’u lunamanao. E hiki anei ia’u ke lilo ae i kipi no ko’u uhane?”

            Luliluli aku la ko Alaia poo, a pane aku le:

            “E kuu haku, aole loa e hiki ia’u ke pane aku i kau may ninau a kulike aku me kau mau pane e hoike ae ai ina nau no e pane. A oiai ua hala ka manawa e hoohuli ae ai ia oe mai ke alahele e alako ana ia oe no kahi moe o e ke lii, he mea pono ia oe ke imi i keia manawa i mea nana e waele ae i ua alahele la a malelae a oluolu hoi e like me ka mea a hiki ana. E kala mai ia’u ina ua nui loa aku nei jay mau mea i olelo ai.”

            Aole he pane m ka aoao o Ulina; a oiai o ia pane leo ole he hoike ana i aole he pane a Ulina e hoole a na i na mea i hoopukaia e kana kauwa, ua haalele iho la o Alabia i kona haku no ka hoomakaukau ana i ko laua paina ahiahi. Ia Ulina i noho hookahi iho ai, hoomaka iho la oia e noonoo i na mea he mea pono iaia e kana kauwa, a i ka hope loa hooholo iho la oia he  mea pono iaia e ahahele i ka hoopuka ana i ka inoa o ka opio ana e hakukoi nei. Aole loa he wahi lihi iloko o kona noonoo w hoopau loa i kona hoomanao ana no Kulianan-a o keia iho la kana i hooholo ai.

            Aole i hoohala loa o Ulina i kona manawa noho kanikau no kona makuahine ma ka Halealii o ke Awawa. Ua lohe aku la ka moi i ka lelekaua ana a Kuliana, a hele mai la oia me kekahi pualikoa nui no ka lawe ana aku ia Ulina mai kahi ana i manao pualikoa nui no ka lawe ana aku ia Ulina mai kahi ana i manoe ai aole loa e malu ua u’i la malaila. Ua hookahakahaia kona maau i kona manawa i hiki ai i ke awawa a lohe ua komo aku o Kuniana malaila, a haalele iho ia wahi, a i ka pau pono loa ana o ka moolelo i ka hahaiia iaia e Kaleiopa, ua kauoha ae la oia e pepehiia he hapa o na koa i hoonohoia no ke kiai ana ia Ulina. I ka pau ana o keia hana limakoko, ua hele loa aku la oia me kona kuhina e ike ia Ulina.

            Ua lawe mua ia aku keia hana limakoko a ka moe a lohe oia, mai ia Kaleiopa aku no, a i kona manawa hoi i lohe ai eia ae ua moi la ke hele mai nei i ike iaia, ua hoike ae la oia i kona manao e hoole ana i ka ike aku i ka moi. Aka nae, ua hookonokono aku o Alabia iaia e hoopau ae oiaia manao no kona pono iho.

            “Oiai oe ee minamina ana i kou ola ana no keia mua aku,” wahi a Alabia i pane aku ai, “pela no hoi oe e hoike aku ai i kou ano imua o ka moi. Ina he makemake kou e nohoiloko o ka malu, mai hana oe i kekahi hana e hilinai ole mai ai oia ia oe. Eia oia ke hele mai nei. E makaala!”

            Ua Kupono keia uwalo ana a Alabia; a hoolohe aku la no hoi o Ulina, a hooko aku la oia pela imua o Horama, a o na wahi hiohiona makemake ole iloko ona no ua moi la, ua kuhihewaia aku he mau kiona ia o kona makau ia Kuliana. Haawai mai la ua moi la i na olelo hoolana, a hoike pu aku la no hoi i kona kumu o ka hiki ana mai o ia no ka hoihoi ana aku iaia no Danaseko.

            “E hoomaha kakou i keia po, e kuu aloha,” wahi a ua Horama la i pane aku ai, “a i ke kahaiaka o ka la apopo e loaa no ia oe ho wahi e malu loa ai.”

            Nana pono loa aku la o Ulina i ka helehelena alualu, a maluna no hoi o na lala haalulu o ua moi la, a iluna no hoi o na lauoho hiua; a iaia e kilohi ana i keia mau mea aole i nele ka lia e mai o ka ili. Kau aku la ma kana ike aku ua paa ua mau lima la i ke koko. Kau lono pono loa aku la kona mau maka maluna ona iaia i haalele iho

 

[missing part?]