Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 48, 1 December 1905 — Page 5

Page PDF (1.49 MB)

This text was transcribed by:  Toni Ka'a'a
This work is dedicated to:  Makuahine, Esther Kalino (Kauaulalena) Campbell

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, DEKEMABA 1, 1905.        @

 

ALEMANAKA O DEKEMABA, 1905.

 

Hapaha Mua o ka mahina, Dekemaba 3.

E puka ana ka la ma ka la 27 ame 28 o Nov., hora 6:19; Nov. 29, hora 6:20; Nov. 30 ame Dec. 1. hora 6:21; Dec. 2, hora 6:23; Dec. 3 ame 4, hora 6:23; a e napoo ana mai Nov. 27 a hiki i Dekemaba e ma ka hora 5:17, Dec. 4, hora 5:18.

 

KAI PII.

 

Poakahi, Nov. 27, hora 4:06 a. m.; 4:15 p. m.

Poalua, Nov. 28, hora 4:50 a. m.; 5:04 p. m.

Poakolu, Nov. 29, hora 5:32 a. m.; 6:00 p. m.

Poaha, Nov. 30, hora 6:18 a. m.; 7:09 p. m.

Poalima, Dec. 1, hora 7:01 a. m.; 8:24 p. m.

Poaono, Dec. 2, hora 7:49 a. m.; 9:50 p. m.

Sabati, Dec., 3, hora 8:40 a. m.; 10:03 p. m.

Poakahi, Dec. 4, hora 9:42 a. m.; 11:54 p. m.

 

KAI EMI.

 

Poakahi, Nov. 27, Hora 9:40 p. m.; 11:10 p. m.

Poalua, Nov. 28, Hora 10:20 p. m.; 12:01 p. m.

Poakolu, Nov. 29, Hora 11:00 p. m.; 12:54 p. m.

Poaha, Nov. 30, Hora 11:46 p. m.; 1:45 p. m.

Poalima, Dec. 1, Hora __; 2:35 p. m.

Poaono, Dec. 2, Hora 3:21 p. m.; 0:45 a. m.

Sabati, Dec., 3, Hora 4:10 p. m.; 2:01 a. m.

Poakahi, Dec. 4, Hora 4:50 p. m.; 3:50 a. m.

 

Nuhou Kuloko.

 

          Ua loaa mai nei na Iono [Io no] maanei ua huli ae o Hon Fred W. Beckley o Molokai, mai ka aoao Home Rula a he Repubalika oia i keia manawa.

 

          Ua malamaia ae he anaina hoomanao La Hoalohaloha ma ka luakini o Kawaiahao i ka la inehinei, a he wahi paina liilii kekahi i malamaia ae mahope o ua anaina la.

 

          O ka laau Puupuu Maneo aeto he maikai no ka ili.  He elua ano omole; $.00 ame .50 keneta.  E loaa no ma kahi o MAKINO DRUG CO., kihi o na alanui Hotele me Nuuanu.

 

          Ma ka la 23 of Novemaba i hala aku la, ua pauaho mai la i keia ola ana o Mele Kemekona, kekahi o na makuahine i lawe i ke Kuokoa nei no kekahi mau makahiki loihi i hala ae nei, ma Waimea, Kauai.  Aloha no!

 

          Ke puka aku nei makou i keia la me ka Ulumahiehie o ka manao no ka loaa ana he wahaolelo puka la i keia lahui.  A ke kono ia aku nei ko oukou hanohano no ka pulama a hookipa ana aku i keia wahaolelo hou a ka lahui ma ko lakou mau ipuka hale.

 

          I ka po o ka la apopo, ma ka luakini o Kaumakapili, e weheia ana he ahamele e na haumana Kula Sabati o ia Ekalesia no ka pomaika'i o na hana hoomanao Karisimaka o ia Kula Sabati.  Mai poina i ka naue ana ae e hapai pu i keia hana maikai  He 25 keneta wale no ka uku-komo.

 

          Ma ke Sabati la 10 o Dekemaba nei, ma ka luakini o Kawaiahao, e malama ia ana he anaina hoomanao no ka Makuahine Paleka, makuahine o Rev. H. H. Paleka, no ka piha ana o ke kenekuria hookahi o kona ola ana.  Ke kono ia aku nei na haipule apau e laulima pu ae ma na hana hoomanao o keia la.

 

          Mai na Kona mai i loaa mai ai keia meahou:  Ua hoike ae na ma'i lepera malaila, o ka makai e kii aku ana ia lakou, he make wale no; o ke kauka e hiki aku ana, he make wale no.  Ano like loa keia me Koolau ma ame Aikuelani ma, i ai-manu nui mamua o ka make ana o kekahi a paa hoi i ka hopuia kekahi, he mau makahiki loihi i kaahope ae nei.

 

Neemua o Lahainaluna.

 

          Mr. Lunahooponopono, Aloha oe:

          I Lahainaluna wau a moe hookahi po me S. Kapu, makaikai i ke kula hookahi la--e komo ana ma na rumi e nana ai i ke a'o (kula) ana o na kumu.  Nui ka maikai o na mea e hoohana ia nei e na kumu.

          Nui na haumana o ke kula--he mau Kepani ame na Pake maoli kekahi poe haumana; 3 Kepani, ua 4 paha a oi na Pake.  Nui no ka hooikaika o na keiki i ka imi ana i ka naauao a hauoli no hoi ka manao i ka ike ana ia ano me lakou.

Owau no me ke aloha,

JNO. KALINO.

Lahaina, Maui, Nov. 24, 1905.

 

Ko Maui Kalana Waihona.

 

          MAUI, Novemaba 24.--Eia ke Kalana o Maui ke ku nei maluna o ka waihona @@@ i hoikeia hoi maluna o keia mea oiaio, oia hoi, ma ka Poalima i hala, ka la 17, ua hoouna ae la o A. F. Tavares, ka ha o na hope lunaohi auhau e ka mokupuni, i ke poo luna auhau he $54,000, a ma keia iho la i hiki aku ai ko Makawao loaa auhau i ke $68,000.

          Ua hoouna mau mai ka puuku Teritori i kela ame keia mahina he palapala kikoo dala o $4,500, a ina pela iho la no hookahi makahiki ua like ia me $35,200, a ua hookoe iho na lunakiai hoomakaulii he wahi huina mailoko ae o keia mau loaa.

          Nolaila he mea maopopo, oia ka loaa auhau o Wailuku ua oi aku ia mamua o ko Makawao.  O na loaa auhau o Makawao ame Wailuku ke huiia ae a mahope o ka lawe ana i 50 pa-keneta no ka Teritori, e lawe ana no ia no ka uku ana i na lilo o ke kalana.  O na loaa auhau o Lahaina, Hana ame Molokai ua hiki ke malamaia no ha hana hou

 

HALE INU RAMA

 

PAUOA

 

          E NA OIWI O PAUOA, NO keaha kou kuai ana i ka waina howai a na Pake o Honolulu?  No ka emi anei he 50 keneta o ke galani?  Aole anei ua oi aku ka makepono e hoolilo i kau kenikeni no ka waina maika ma ka

THE PAUOA WINE CO.,

Frank Correa, Lunanui,

          Pauoa, palena o ke alahao.

 

He Ike Maa mau Ole.

 

LOAA KA POMAIKAI I KEKAHI POE O HONOLULU MAMUA O KA IKE I LOAA I KONA HOA MAKAAINANA.

 

          He kanaka naauao ua kanaka la ke loaa iaia ka pomaikai mamuli o ka ike i loaa aku i kona hoa makaainana ame kona mua hoaloha.  Eia keia a oukou e ike mai ai a o na kane, na wahine ame na keiki o Honolulu nei i ike i na ehaeha o ke kua, ame na haawina kaumaha mamuli o ka poino ana o na puupaa, a i ole no ehaeha paha mai ka hanawai ae, e hoike ae i ka ike maa mau ole a e loaa hoi ka pomaikai mai ka ike mai a keia hoa makaainana.

          Ua hoike mai o Rev. J. Nua o Kawaiahao i kona manao ia makou maluna o keia mau huaale kuahaneenee ame puupaa a Doan.

          "Ua loaa ia'u ka ehaeha nui ma o ka ma'i la o na puupaa a'u hoi i manaoio ai ua loaa mai kela pilikia ia'u mamuli o ka hapai nui ana i na mea kaumaha i ko'u wa opiopio.  O na maeele ame ka eha ma kuu kua o lakou na hoailona e hoike ana i ke ano o kuu pilikia.  O keia mau pilikia o'u ua hoomaka mai lakou mai ka manawa o'u he 28 makahiki, a hiki wale i keia manawa ua piha ia'u he 49 makahiki e hiki ole ai ia kakou ke hoohewahewa iho i ka loihi o ia manawa.  A iloko o keia mau makahiki i noho ai au iloko o keia ehaeha ma kuu kua.  Mamuli o ka hoomau ana o ka ehaeha o keia ma'i ia'u ua koiia mai au e ike au i na kauka aole wale o lakou aka o ka ai ana he mau laau okoa ak uaole [aku aole] nae he loaa iki o ka maha ia'u e like me ka maikai loa i loaa ia'u mai na HUAALE KUAHANEENEE AME PUUPAA A DOAN mai.  Ua loaa maoli no ia'u ka maha kamahao lua ole mai ka manawa a'u i lawe ai i keia mau huaale.  Ua oluolu maoli no ko'u uhane ma o ka lakou hua maikai la i loaa mai ai ia'u he mea hoi no'u e malama mau ai ia mau huaale iloko o ko'u poli ianei a i na aina o ka hema ke hele au no ka oihana haiueanelio.  Aohe he laau lapaau kupono loa no na ma'i puupaa ame kuahaneenee e like me na Huaale Kuahaneenee ame Puupaa a Doan."

          E loaa no keia ano laau na Huaale Kuahaneenee ame Puupaa a Daon [Doan] ma na halekuai Laau apau, he 50 keneta ko ke poho, a he eono poho no $2.50.  E kakau mai ia Hollister Drug Co., na Agena o keia laau ma Hawaii nei a e hookoia no na kauoha ma ke kuike no nae.

 

Kukulu Hui Home Kaiulani.

 

          "Kaiulani Home no na Kaikamahine.  Kaupalenaia," o ia ka inoa o ka hui hou i hookomoia ae nei me ka aupuni, he wahi pakui uuku hoi no ka Home Kaiulani i ku iho nei no kekahi mau makahiki pokole.  O Ida Whan Walakahauki, Helen Carter, Emile Macfarlane, Bathsheba M. Allen, May T. Wilikoki, Ida M. Pope ame Juliette M. Atherton o lakou na lede i hookomo ae i ko lakou mau inoa ma ka palapala kukulu hui.  O ke kumuwaiwai o keia hui he $15,000 ma ka $100 o ka mahele hookahi, me ka loaa pu o ka mana e hoomahuahua ae i ke kumuwaiwai a hiki i ka $100,000.  Aole ne ae ia e haawi a hoolilo aku i na mahele, koe wale no ma o ka ae lokahi ana o ka hapanui o na poe paa mahele.  O ka huina kumuwaiwai piha ua pau i ka ukuia.  He papa kahu waiwai kekahi o elima iaia, e kohoia ana i kela ame keia makahiki.  O keia malalo iho nei na lunanui o keia makahiki:  Mrs. Walakahauki, Peresidena; Mrs. Carter, Hope-Peresidena; Mrs. Wilcox, Puuku ame Kakauolelo; Mrs. Macfarlane, Lunahooia.

          O ka manawa i ae ia e ku ai keia hui he kanalima makahiki.  O keia malalo iho nei ka manao o ke kukuluia ana o keia hui:

          No ke kukulu ana ame ka malama ana i home no na kaikamahine, o ka oi aku no nae na kaikamahine koko Hawaii, ame na hana kokua aloha a manawalea i kupono a maalahi no ka malama ana i ka home o ia ano; no ka paa ana mai, hoolimalima a ae aku ma ka hoolimalima, a ma kekahi ano lawelawe ma na hana aina, kuleana, pono ame na pomaikai, a e lawe mai hoi ia mau mea ma ka manawalea, hooilina a i ole ma kekahi ano okoa ae; e hana aku a e malama i wahi paina ame hale noho, a no ka hoolako ana aku ia mea me na lako hale.

         

Oi ka Lilo Mamua o ka Loaa.

 

          Ma ka hoike a ke Keena Waiwai o Amerika Huipuia no ka makahiki i pau iho la i ka la 30 o Iune, he $543,000,000.00 na loaa a he $567,000,000.00 na lilo, ua like la me $24,000,000.00 ka oi o na hoolilo mamua o na loaa.  O na hoike i ka 1897 a Peresidena Makinale i noho mua ai he $365,000,000.00, a i ka makahiki 1898 he $443,000,000.00.  Ua oi aku na lilo i keia makahiki e noho wale nei me ke kaua ole, mamua o ka makahiki o ke aupuni kaua i kauaia ai me Cuba.  Hoopahaohao.--Ka Hoaloha, Dekemaba, 1905.

Hopuhopu i na Ma'i o Kona, Hawaii.

 

          Ma ka mokuahi Mauna Loa o ka Poalima i hala i loaa mai ai ka hoike aia kekahi o na hana hopuhopu i na ma'i lepera ke pahoIa [pahola] la ma na Kona, Hawaii.  He hului pau ke ano o ka hopuhopu ana, mai ka poe i loaa maoli a ka poe i kau aku na alina pepee mamuli o kekahi mau ulia.

          Ua loaa hou mai no hoi na hoike, he haawiia he uku i kela ame keia mea e waiho aku ana i ka inoa o kekahi kane a wahine paha i loaa a i ole kauia paha e kekahi mau alina e hiki ai ke hoohuoiia aku he ma'i lepera; a ma keia ano iho la ka mawehe nei ka pilina o ka hoaloha i ka hoaloha, ka ohana i ka ohana, no ka makemake wale mai no e loaa he mau wahi kenikeni.

          Ua loaa hou mai no hoi he hoike, ua ala mai keia mau hana hoaloha ole mamuli o na hana kalaiaina, oia hoi he koho aku oia iho la ka puana o kekahi mau olelo i hoopukaia e kekahi mau moho i holo iho nei ma ke koho balota Kalana a pau nui i ka opeopeia e na makaainana o na Kona a kiolaia ilalo o ka Pali o Keoua.

          Ea, ina he oiaio keia mau hana hoaloha ole, alaila, he hookoia nei ka olelo kaulana a na Hawaii "i make no kakou ia kakou iho" ma na kaiaulu o Kona; a ina no ke koho balota mai kekahi alaila aole ia o ka hana e hiki ai ke loaa na balota ma keia mua aku, aka he hana ia e "pupuhi ai ka i'a o uko'a," a he papai ka i'a e loaa ana.

 

No ka Heluhelu Ole i ke Kuokoa ke Kumu.

 

          Mr. Lunahooponopono Kuokoa:

          Aloha oe:--Ua kuhi hoi wau o na wahi kanaka o Koolau ae nei ka poe heluhelu ole i ke Kilohana Pookela, no ka piha i na hoolaha laau, moraki a pela wale aku, eia ka hoi eia no i Honolulu nei kekahi poe e heluhelu ole nei.  Penei au i hoomaopopo loa ai i keia manao:

          Ma ka nupepa Puka La "Ka Na'i Aupuni" i oili ae ai i ka Poakahi iho nei, ike iho la wau i ka manao malalo o keia poo "No Keaha e Hoolaha Akea ole ia ai ma ka olelo Hawaii," a o ke kinomanao e hoohalahala ana i ka hoopuka ole ia o na kanawai a ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu.

          He mea lawe wau i ke Kuokoa, a i ka pule i hala i ike iho ai wau i ke kolu o na kanawai a ka Papa Lunakiai i hooholo iho nei, oia hoi ke kanawai ilina-kupapau, o ka pololei paha keia, o oe ka ike ame ka lehulehu ina aole wau i kuhihewa.

          Kupaianaha no paha kakou na Hawaii.  No ka lili mikanela paha i ke Kuokoa, nolaila, he "lapuwale ia nu pepa, a he piha i na hoolaha" a pela wale aku, heluhelu ole ia ai ke Kuokoa e kahi poe, a nele ka ike i ka hoolahaia o na kanawai a ka Papa Lunakiai e hooholo nei.

          Ea, a o'u mau hoa Hawaii, kokoke e pau keia makahiki, i keia makahiki ae lawe i ke Kuokoa i ike i na mea apau; mai na meahou like ole a hiki i na hoolaha aupuni, i komo ole na hoohalahala e like me i hoolahaia ma ka Na'i Aupuni.

          Me ka mahalo ui i ka Lunahooponopono ame na keiki o kou papapa'i, owau iho me ka haahaa,

J. K. MILLIE.

Honolulu, Nov. 29, 1905.

          (Aole oe i kuhihewa, aka, ua pololei loa.  Ua hoolahaia na kanawai apau a ka Papa Lunakiai o ke Kalana o Oahu a he hooko ana ia i ka pihapono.  Nana:  No ka pipiwai lole, Kuokoa, Okatoba 6, 1905.  Okatoba 13, 20, 1905, no ka piliwaiwai.  Nov. 24, 1905 no ka ilina.--L. H.)

 

          O Pohaku, kekahi o na Hawaii o Kona, Hawaii, i hopuia ai a laweia mai no Honolulu nei no ka hoohuoi ma'i lepera, ua hookuuia e ka Papa Ola, a ua hoi aku oia ma ka Mauna Loa o ka Poalua nei.

 

Hoopaaia ka Piliwaiwai Moore Elua Haneri Dala.

 

          Ma ka papa hoike hihia o ka Oihana Makai o ke Kalana o Oahu i ikeia iho ai ka haawina i hooholoia e ka Aha Hookolokolo Apana o Honolulu a o ka o-pa pu ana hoi ia i ka mea piliwaiwai Chas. Moore a mamuli no hoi o kona noi ana aku e ahewaia mai oia a o ia hoi ka hookomo ana ma kahe e noi ana "aole i hewa."  A oia hoike a ka Oihana makai oia keia malalo iho:

          "Poalima, November 24, 1905.--Ka Teritori o Hawaii ku-e ia Chas. Moore.  Mai Novemaba 21, 1905.  Komo ka hoopii Novemaba 9, 1905.  F. E. Thompason, loio ame aoao pale.

          "Unuhi ka aoao pale i ke kakoo" "aole i hewa" a hookomo ma ia wahi "ua hewa."

          "Hoopa'iia no ka uku ana i ka uku hoopa'i o $200 ame na koina $2.00 ame na uku o na makai, $1.00."

          Nolaila, ma keia iho la i maopopo ai ka hoopa'iia ana o ka Mea Piliwaiwai Moore he haole hoi nana ka piliwaiwai i hoopuhili ae i na makai no na wa i hala ae nei nona hoi ka hale piliwaiwai manae iki iho o ke alanui Liliha ma ke alanui Moi ma ka hale-ekolu o ka halekiekie e ku nei mau ka o ke alanui Moi, he wahi piliwaiwai hoi nona na pukaaniani i hoopaaia me na kukuluhao ame ka pukakomo manoanoa i mea e hiki ole ai i na kauwa o ke kanawai o ka aina ke komo.

          Ma keia mau la iho nei i ike mau ia ai o Moore ma na alanui ame he la aole ka nui o ka hana piliwaiwai me ia, ka mea hoi nana i hoolilo aku iaia i mea hoopapau nui ma ia hana.

 

Ke Kahunapule Pake Mua i Hiki Ilaila.

 

          Ka Piledelepia Amerika--O Rev. Kong Yin Tet, ke kahunapule o ka luakini Petero no na Pake, Honolulu, a he malihini hoi na ka Rev. Herman L. Duhring, ma Chestnut, Hill (Puu), oia ke kahunapule Pake mua o ka Hoomana Hoole-Pope Episekopela i makaikai mai nei ianei.

          O ka Rev. Tet (Pake) huakai makaikai i hele mai nei i keia kulanakauhale e  pau ana ia i ka Poalua iho, oiai, e hoohala wale iho ana no oia he manawa pokole iloko o keia kulanakauhale a o ke koi mau ana ia ona e ha'iolelo ma na wahi like ole kahi o na leo e hoea mai ai nona no ka ha'i ana i ka olelo ua koikoi a nui no hoi ia mau no.

          Ua hoike ae oia i ka holomua o na hana hoomana iwaena o na Pake ma Honolulu, a wahi ana ua puka mai na haawina kamahao iloko o na makahiki hope mai nei.  Ua kukulu ae oia i ka buke Pake mua o ka nohona hoahanau o Sana Anaru.

          I keia la e ha'iolelo aku ana o Rev. Tet he ekolu ha'iolelo, he hookahi i ke kakahiaka iloko o ka Luakini Kristo, Kaonakelemania, a ha'iolelo hou no i ka hora ekolu o ka auwina la i ka luakini Hoomanao Hemolele Pukolu a i ka hapalua hora ehiku o ke ahiahi i ka Luakini Saha Simeon.

          Ma ka po Poakahi ae e ha'iolelo ai oia ma Sana Anaru Luakini ma ke alanui 36 ame alanui Baring.  E ha'iolelo pu ana no hoi o Rev. Curhring ame Rev. L. N. Caley.

 

Na Hui Hoolewa.

 

          O ka Hui Hoolewa Hou a Agena Silva ma i kukulu iho nei he mau malama i hala loa ae nei e hakoko nei hoi me ka Hui Hoolewa Lala Honolulu a Harisona me he la e hilikau aku ana ma ke komo a hoopiiia iloko o ka hihia ku-e i ka pono kuleana aelike.

          O ka Hui Hoolewa a Harisona he palapala kuleana hoolewa kana mai ke Aupuni Amerika mai nona na ano hana i komo like iloko o na nui Hoolewa Hou a Silva ame ko ka Hui Hoolewa, Honolulu a Harisona.  A o Mr. Burk ke poo o ua hui Harisona nei ke paa mau nei oia i ka hana o na hihia no ka hoopii ana i na hui hoolewa e ae o Amerika no lakou na loina ame na hana i kulike me ka Hui Hoolewa Harisona.  No ka Hi a Silva ua hoikeia aku lakou e Mr. Burk o Amerika e hoopau i ke kukulu ana i ko lakou hui no keia mau kumu iho la;

          I mea e hoopakele ai i ka lehulehu ua oluolu nui o Mr. Burk ke poo o ka Hui Harisona a hoolaha ae i na olelo hooholo o ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia he mau olelo hooholo e haawi ana i ka pono ma ka aoao o ka Hui Harisona e ku-e ana hoi he umi-kumamalua poe hoolewa i hoopiiia a pilikia.  He hihia hoao kekahi i kukuluia ae no ke ku-e ana ia Mr. Miller oiai o kona hui ka hui ikaika hookahi iwaena o ka hapanui i hoopiiia a pilikia, oia hoi, kela huina umi-kumamalua.  Ma ka aoao o Mr. Burk he hookahi wale no ana loio oia ma ka aoao hoopiiia aia ma kahi o umi a oi loio eia nae ua hoopuka mau ae ka Aha Kiekie o Amerika Huipuia i ka pono ma ka aoao o Mr. Burk.

          Ma keia manawa aia he elua hoopii e ku nei i keia manawa iloko o ka lima o Mr. Burk iloko o Amerika.  Aole e waiho wale oia i na hui hoolewa e ae apau i hana a i ku maluna o na loina ame na hana o ka Hui Hoolewa Harisona i haawiia mai ai e ke Aupuni Nui nona wale no ma ka palapala kuleana o ia mau hana a iloko o na hoopii ana apau aole he hoopii i haule a e pokai mau ana no hoi na hui e ae o na lunanui nae oia mau hui ke kanono mau ke ku i kahi o ka hoahewaia aole e emi malalo o $250 ka hoopa'i.

--Nupepa Advertiser.

 

LOAA I KE ANU A PAINA PAHA O KA IHU.

 

          O keia nawaliwali i hoikeia ae la ma ke poomanao e hoola koke ia no ma ka wa e ikeia ai kona mau hiohiona ma ka lawe ana i ka laau kunu a Chamberlain.  He mau kaukani o ka poe i lawe i keia ano laau i ka makahiki aku nei i hala a ua loaa mai ia makou ka ike a lohe no kekahi nawaliwali i nele ole ka loaa o na manao hauoli no ka ikaika hoola o ka laau kunu.

          No ke kuai ana e loaa no ma kahi o Benson, Smith & Co., Ltd., na Agena no ka Paeaina Hawaii.

 

Ku i ka Pilikia na Moku ma ke Kai Melemele.

 

          SEATTLE, (Wasinetona), Novemaba 12.--O ka holo moku ana ma ke Kai Melemele e ku ana no ia i ka pono no kekahi mau makahiki lehulehu e hoea mai ana, pela ka manao o E. O Tullte, ke kupakako o ka mokuahi Pleiades, i hoi mai nei mai na aina Hikina mai.  Wahi ana ua piha ke kai me na maina e lana hele ana a pela no hoi me na topido i hemo ae hoi mai ko lakou mau wahi i mouoia ai.  Penei ka tullte i hoike ae ai:

          Ua hoikeia ae ma kekahi mau aekai o Kina ma ke Kai Melemele e ku mao@@ ana no i ka pilikia no kekahi mau makahiki.  O na maina i hoomoeia ma Poto Ata eia ke hemo liilii nei mai ko lakou mau wahi i mouoia ai a aole hoi he mea i ike i ko lakou mau wahi i hoomoeia ai.  Eia kekahi o keia mau maina ke lana nei e hiki ai no ke ikeia aku lakou i ke ao, aka o kekahi o lakou ua poholo ilalo e hiki ole ai ke ikeia aku.  O ka moku kalepa i poholo mai nei ua piholo iho ia i ke ao, a aole he wahi hapa ona i ikeia aku la makou e nana pono ana nona.  Aole i loihi loa mai keia wahi aku ua ike aku la makou i kekahi maina e lana ana ma kahi paha o ewalu iniha malua ae o ka ilikai, a hoike aku la makou i kona wahi e lana ana ma ke awa mua a makou i hiki aku ai.  E like me ka hikiwawe o ka ike i kahi e lana ana o keia mau maina pela no hoi ka hikiwawe e hoikeia aku ai i hoounaia aku la kekahi mokukaua no ka hoopahu ana ia lakou me ko lakou mau pu liilii, a pela iho la e hoemiia mai nei ka poino me ka hikiwawe.  Aole loa he wahi kaupale no na moku e holo ana i ka po ma keia mau kai."

 

Hoole i ka $2,500 no ka Makahiki.

 

          Ua haawi aku kekahi o na hale kalepa o ke Kulanakauhale o Nu Ioka i ka uku o $12,500 no ka makahiki hookahi i kekahi kahu o ke Ekalesia Epikopo o Bosetona, ina oia e ae e hoi e hana me lakou.  Ua hooleia aku.  Ua oi aku kona makemake e hana no Kristo.  Pahua ka mana hoowalewale o k@ dala i ka mea i haawi oiaio iho e hana no Kristo.--Ka Hoaloha o Dekemaba, 1905.

 

BERLIN

 

TYPHOID CHART

 

UNFILTERED WATER

1843, 1000

1844, 2000

1845, 2000

1846, 1000

1847, 1000

 

FILTERED WATER

1897, 1000 to 10,000

1898, 1000 to 10,000

1899, 1000 to 10,000

1900, 1000 to 10,000

 

HONOLULU

FEVER CHART

1896, 1030

1897, 1030

1898, 1030

1899, 1030

1900, 1030

1901, 1030

1902, 2600

1903, 2600

1904, 1030

 

NA PAPA HOIKE MA'I FIVA A KAUKA LA.

 

          Ma ke Kuokoa o ka pule i hala i puka aku ai ka manao o Kaula La e pili ana i ka ma'i fiva ma Honolulu nei mamuli o ka inoino o ka wai inu o Nuuanu.  O na Papa Hoike elua e puka aku nei, hookahi no Belina, e hoomaka ana mai ka 1843, 1844, 1845, 1846 ame 1847, ua ikeia ka ikaika loa o ka laha ana o k@# ma'i taifof [taifod] fiva.  Ua hoike ae o Kauka La penei, ma kana palapala imua o ka Ahahui o na Kauka, i hoopukaia aku m ka pule i hala

          "I mea e maopopo ai, o Belina mai ka 1843 a hiki i 1853 mamua o ka inu ana i ka wai kananaia, aia he averika o hookahi make no kela ame keia hookahi kaukani kanaka i ka makahiki hookahi, ma ka 1891 a hiki 1901, mahope o ka inu ana i ka wai kananaia ua hoemiia mai keia averika a hookahi make no kela ame keia iwakalua kaukani kanaka; ua like no hoi ia me ka olelo ana ae he 950 poe i hoopakeleia i keia ame kela makahiki."

          Maopopo loa ma keia papa hoike, i ka wa e inu ana ko Belina poe i ka wai i kanana ole ia, he uuku loa ka hoailona keokeo ma ka papa e puka aku nei; i ka wa hoi i inu ai i ka wai kananaia, he keokeo hoi mailuna a aneane e hiki ilalo.  He mau hooiaio ana ia i ka waiwai e kananaia ko kakou wai inu.

          Ma kekahi papa hoi, oia ko Honolulu nei, e hoomaka ana mai 1896 a hiki i ka makahiki i hala, a he pouliuli hoi kau mai o a o, he hoike ana mai ia i ka ikaika o ke laha ana o ka ma'i fiva maanei.  E hoomanao i keia manao a Kaula La i hoopukaia aku ma ka helu i hala:

          "Ua huliia e a'u ka moolelo o ka Papa Ola no na makahiki eiwa i hala ae nei, mai Ianuari 1896, a hiki i Dekemaba, 1904, a no ka pono o ka hoohalikelike ana ua hoonohonoho iho wau i kekahi papa averika o ka mea i loaa mai ia'u ua like aku me ko kekahi mau kulanakauhale e aku.

          "Ke huli aku a nana i keia papa e loaa no auanei kekahi mau mea ano nui a oiaio.

          "Ua hookomo iho wau i na make mai ka ma'i taifod, malaria ame ka fiva maoli ma na kolamu ko-wa like, no ka mea he mea pono no lakou e hoohui like la maanei, kahi hoi o ko kakou mau hoike helu kanaka o ka wa i hala i ano nawaliwali.

          "E ikeia auanei i ka 1896 ame 1897 @ ka pa-keneta make mai na ma'i fiva apau he 51, ame 34, a i ole he 14.1 ame @2 pa-umi-kaukani kanaka pakahi.

          "I 1898, 1899 ame 1900 ua pii hikiwawe aku la na pa-keneta a hiki i ka 160,134 ame 121, a i ole he 36.3, 35.6 ame 34.@ pa-umi-kaukani, he pii hoi i ikeia i na la o kakou e hoo@@@ ana i na hana o ka aina imua me ka holopono no ka hoao ana e hoihoi ae i ko ka@u@ kulanakauhale a no i kulanakauhale maemae."

 

E Malama i kou Ili

 

KE ANO O KA MALAMA, HOOMAEMAE ME KA HOOUI ANA I KA @E A ME KA HELEHELENA.

 

          No ka malama, hoomaemake ame ka hooui ana i na ili, i ole ai e loaa i ka huehue, ili pohaka, ili akaakaa wale, kolekole, lena, hou nui, ili nakakaka, ili lahilahi, a i na ano kinaunau lehulehu wale o ka ili, aole loa kekahi kopa ili a helehelena paha e hiki ke hoohaukeia ma ke KOPA KUTICURA, no ka mea, aohe kopa e ae e hiki ai ke imi aku a loaa na kumu penei:  ka paakiki, upehupehu a hoopaaia paha o na pukapuka o ka ili.

 

E Malama i kou Lauoho

 

KE ANO O KA PALE ANA I KA LAUOHO HELELEI, NA EHAEHA O KA ILI POO ME KE KEPIA.

 

          E holoi pono i ke poo me ka lauoho me ka wai KOPA KUTICURA pumehana, holoi i ke kope me ka wai pumehana, hoomaloo maikai, alaila, hamo malie me ke KUTICURA, ka laau hamo maemae loa ke komi malie ia a komo iloko o ka ili o ke poo.  O keia wahi laau hoonui lilo ole, iloko o kona ano ole, he oi aku o ka maikai no ka hoomaemae ana i ka ili o ke poo, a e pa@ ana ka ekaeka o kau lauoho me ka ili ame ke kepia, e oluolu ana na aai eha, ka wewela, a e hooikaika ana i na kumu lauoho, e hoolawa ana i na@ me na mea kupono e ulu ai, a e ulu auanei ka lauoho maluna o ka ili maemae, a o@ maikai no hoi, ma kahi i nele ai i na laau e ae a pau.

 

E Malama i kou Lima

 

KE ANO O KA HANA ANA I NA LIMA A PALUPALU ME KE ALAI I KA PO HOOKAHI.

 

          E holoi a lumai i na lima i ka wa e makaukau ai e moe, iloko o ka hua@ua KOPA KUTICURA manoanoa hoi i hoopumehanaia.  Hoomaloo pono a hamo puni me ke KUTICURA HAMO, ka laau hoola ili oi loa, a o ka oi aku no hoi o ka laau hamo maemae loa.  E komo i mikilima alualu i ka po, me ka hana nae i mau pukapuka ma na manamana.  No na lima ula, kalakala, @ nokumoku, maloo, nakakaka, maneo, owelawela o na poholima, maiao kekee me na manamana hu'i, o keia lapaau ana no hookahi po wale no ka mea kupanaha loa, a he mea hoopomaikai no hoi i ka poe e pau i eha, mokumoku, kalakala a lahilahi paha o na lima.