Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 48, 1 December 1905 — MAIKAI NO KA MALAMA ANA I NA A'O MALAMA OLA. [ARTICLE]

MAIKAI NO KA MALAMA ANA I NA A'O MALAMA OLA.

He hana maikai loa a kupono no na mea apau i ka malama ana i na a'o maikai apau no ke alakai ana a komo aku i ka palekaua a hala ae ka ino—o na a'o maikai no nae i i ka hoo•waiwai ,a o kekahi o na a'o maikai e maikai ai no ka lehulehu i ka malama ana o ia no ke a'o pili i ka malama ola ana, e like me kela i hooaiai moakakaia e Kauka La pili i ke kumuhana o ka inu ana i ka wai kahi e po-ha mai ai ke taifoi flva i hoopukaia ma ka helu 1 hala o ke Kiiohana nei. , Ua paipai nui mal o Kauka La e hooikaika ke Aupuni e kukulu i ka oihana kananawai me kona lawe pu mai 1 na hana o na aupuni malamalama e ae o ka honua i kukulu ae I ka oihana kananawai ame ka emi ana mai o ka make mamuli o keia rula kananawai malok» o ke taifoi flva ame na ma'i 0 na ano like ame ka pii ino o ka makēr iwaena o na lahui o ia mau aina ma ka inu ana i na wai i kanana ole ia ma kahi olelo ana he wahi 1 maikai ole a maemae ole, a wahi hoi a ke kauka ola Inu ana i na wai ino a maemae ole o ka inu ana no ia i na wai ma'i ta!foi flva oiai he noho na anoano o ia ano ma'i iloko olaila. He mee maikai i ka lahui ame ka lehulehu apau e lawe i na a'o o keia ano. Wahi a ke kauka aole i hala o Hawaii i ka loohia i ka make o na ma'i taifoi fiva ame na ma'i o na ano llke. Ma ka huli hooikaika ana ua loaa aku la ka io a kau nui aku la kona hoohalahala i ka waiinu o Nuuanu ame na wailana e ae a ke oie e kananaia a i ole e pailaia aole ia ano wai i kupono no ka inu ana oiai, aole e nele ka loaa mai i na anoano ma'i taifoi flva a ma'i e ae o ia ano kaina. A o ka wai kananaia wahi ana oia ka ikaika ku-e aku i ka ma'i taifoi flva t ma kekahi olelo ana, na ke kanana ana i ka wai i mea maemae ai ia a kupono ai no ka inu ana, a o ke pale ana no hoi ia i ke komo ana mai o ka ina'i oiai aohe he ma'i iloko o ia wai kananaia. *■■, •J—"» « A e like me ka oiaio o ia wai kananaia pela no hoi ka oiaio o ka wai i paila welaia, ma kekahi olelo ana, o ka paila mo'a ana oia ka hoomake ana 1 na ano anoano ma'i apau a o ke kupono ana no hoi ia no ka inu ana i k i

«ra e pau ai ka wela a huMhu'i hou ae no ka inu ana e kena ai ka makewai. a wahi a ke kauka oia ke ku-e ana aku i ke komo ana mai o ka ma'i iloko 0 ke kino a noho hookahua ole iho a lilo i mea e make ote ai ke kino. Nolaila. ke houluulu ae i na mea apau a ke kauka i wehewehe ai e loaa auanei i ka lehulehu keia oleloa'o—"e pailaia ka wai e pono ai a kananaia lna he mea hiki alalla ua kupono ka tvaJ no ka inu ana, a makou e kalele nei 1 ka maikai ma ko kakou aoao o ka lehulehu e malama ia ano a'o e like me kekahi poe e hoomau nei. Ina nei he paakiki ka loaa ana o na pono kanana i hiki ai a wai kananaia alaila aole he hoonui lilo o ka paiia ana i kou e inu ai—paila a mo'a pono alalla waiho no kekahi manawa kupono e hala ai he mau hora o ke kali ana, alaila i ka lawe ana mai ia wai no ka inu ana aole e noho ka maka'u lloko ou no ka ma'l ftva e komo mai ai a he lana maikai hoi ia no ka noonoo. A pela makou 1 pane ai ma ke poomanao "Malkai loa e malama i na a'o malama ola." No ke kulana o Hawaii nei ,oi loa lloko o ke kulanakauhale nei kahi i noho pupulu nul ai na lahui like ole. na lahui o 3ca Hikina, ola hoi na Aina Komohana o kakou aku nei. a o Pake ma ame lapana, a o Rukini mai ana. ho! kah! ina e holo pono ae ana na kukal limahana ame Foko Hiko, Korea anw na haole no hoi (o na haole llke ole) ame na lahui e ae e noho nel pau pu no hoi me kakou Hawaii, ua hiki loā ke hooinaopopoia a manaoio io no e nele ka hu mai o na ma'l ano mamuli o keia noho pukui huikau ana o na lahui llke ole apau— h? noho ana hoi iloko o na kuiana nohona like ole e Uke me ka noho ana llke o!e o kela ame kela iahuL A ma ka hoike o ke kaūka nana na hoohalH noonoo ana maluHa o ke kum«hana w#i ua hooaiai mai ola i lt» kuiana make o Hawaii Hoko O na kahiki eiwa i hala a« e h<jomaka su3a

! mai ka mak&hiki mai e like me ; kana pane, malaio ibo nei penel E pono ia sakou i keia manawa e huli ae a aana i ke kuiana o Honolulu Inei ma ka ma'i taifoi fivaUa huliīa e a u ka moolelo o ka Papa Ola no na makahiki eiwa i hala ae nei. mai īanuari lS9ti, a hiki i Dekcrnaba, 1&(4. a no ka pono o ka hoohalikelike ana ua hoonohonoho iho wau 1 kekahi papa aveflka a o ka mea i loaa mai ia'u ua like aku me ko kekahi īnau kulknakauhale e aku. | Ke huli aku a nana i keia papa e 'loaa no auanei kekahi mau mea ano nui a oiaio. Ua hookomo iho waa i .na make mai ka ma'i taifoi, malaria, ame ka fiva maoii ma na kolamu ko-wa like, no ki mea he mea p»ono no lakou e hoohui like ia maanei. kahi hoi o ko kakou mau hoike helu kanaiia o ka wa i hala i ano nawaliwaii. E ikeia auanei i ka IS9<? ame 1597 o ka pa-keneta make mai na ma'i flva :t->au he 51. ame 34, a i ole he 14.1 ame 9.0 pa-umi-kaukani kanaka pakahi. I !S9s. ame 1900 ua pii hikiwawe aku la na pa-keneta a hiki i ka 100.131 ame 124. a i ole he 26.3, 35.6 ame 34.0 pa-umi-kaukani. he pii hoi i ikeia i na la o kakou e hoonee ana i na hana o ka aina imua me ka holopono no ka hono ana e hoihoi ae i ko kakou kulanakauhale a liio i kulanakauhale maemae. I ka manawa i hoomoeia ai na paipu sua a pau hoi o Kinakaona kahiko. ua emi koke iho la na pa-keneta i lf> a hiki i ke 43, a i ole he 11.0 pa-umi-kaukani. Mai ia manawa mai ka pii mahuahua mau ana o na pa~keneta make. ? He mea hiki no noi ke ikeia aku i keia manawa aia no ke kau nei iluna na pa-keneta make a i ka nana ana

ae i kahi i hoe«r mai ai o ka wai no ka loaa maii ana ia kakou o na ma'i fiva, aole'no hol he l| ki ka hooiaio 1 ana i ka mana o ka ma'i mamuli o na lua waiino o ka wa i hala na lakou i hoala rnai i na ma'i fiva, aka i ka hanaia ana o na paipu sua o ka mea i loaa mai mahope koke iho o ia ka emi ana o l<a ma'i, a ma ia ano i loaa mai ai ia kakou na, hooia ana ua loaa mai ia kulana mamuii o na hana hou pili i ke kulana maemae." j Alaiia i ka lawe ana i keia mau hooaiai (e pono e malama i ka hoike o , ke kauka i hoopukaia ma ka helu i hala o ke Kilohana) ma ka aoao o ke Kuokoa ua manaoio oia he mea pono io no i ke Aupuni e nana mai i ke ola o ka lehulehu, a aohe he kumu kupono e alo ai na luna aupun'i i kau koikoi ka mahele malama ola iike ioa me ka Papa Ola me ka nana ponoia mai e ke pooaupuni ke Kiaaina o ka Teritori, ame na hoa ahaoieio o na kau ahaolelo e noho mai ai, eia nae, he haawina maikai loa no ia no na makaainana e maiama no lakou pakahi iho ma ka malama ana i keia mau rula i hooaiaiia mai la e ke kauka—Kauka La, e pailaia ka wai e pono ai mamua o ka inu ana a i ole e kananaia no hoi ina ua lako e like me kekahi mau ohana o ke kulanakauhale nei i makauikau. Ma ka nana ana i na hoike helu make 0 ka Papa Ola i na wa ona i hoopuka mai ai o na Hawaii no ka pii mau o ka heluna make aole no nae ia he mea e hdike mai i ka nele ole o ka make me na lahui e ae, oiai he make no lakou, aka, o ka oi aku o ika make oia no na Hawaii. He mea oiaio no aole no ka wai maemae ole w r ale no ke kumu o ka make nui ana no ka mea aia no he mau kumu e ae, e like me ka hookina ino mau i ka ona a lilo ke kino i mea nawaliwali, a e like me ke puhiopiuma a mailo wale mai ke kino, a e like me k& make malalo o ka malama hemahema a ae ole i na kauka e lapaau mai a me ia ano i huna ai a hele i na kahuna hoopunipuni, ame ka lapaau lalau no hoi o na kauka, a aia a make alaila loaa iho la ka hoomaopopo maoli ana he laau okoa ka haawiia ana no ka ma'i okoa. A he nui aku no na kumu i kau mau mai ai na ma'i a kau mau mai ka make, a o keia inu ana i ; ka wai maemae ole oia kekahi ona kumu o ka make ana. j Pela i loaa ai keia kalele ana ia kakou na Hawaii ame ka lehulehu apau 1 ka maikai ae o ka malama ana i -keia mau rula a aole no e poho ke malamaia ia loina. E noonoo e ka hoakanaka ma luna o keia kumuhana oi loa aku nae i ko ke kulanakauhale iho nei amfe kela o Hilo ame na wahi e ae no apau.