Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 51, 22 December 1905 — Page 4

Page PDF (1.40 MB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  Ko'u keiki hanauna Lincoln Trippett o Arizona

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

4                              NUPEPA KOKOA, POALIMA, DEKEMABA 22, 1905.                              .

 

     Iuda e hahai ana hoi o Selima ame Oma mahope ona, a e alakai ana hoi laua i kekahi kanaka i paa kona mau lima i ka nakinakiia a paa loa.

     "E kue haku, o keia ke pio."

     "Aka, auhea ka hoi o Kuliana!" i ninau aku ai o Horama me ka leo kalakala.

     "O Kuliana keia."

     "Oia nei?" i hooho a'e ai ka moi, me kona ka'i ana mai imua a kaulono pono loa aku la kona mau maka i ke kanaka i nakinakiia.  "Oia anei!" i puana hou a'e ai ka moi a kaulono pono hou aku la kona mau maka maluna o ka helehelena opiopio.  "Aole keia Kuliana."

     "Oia nei ke alakai o na powa," i pane hou aku ai o Iuda.

     "Ae - a owau hoi keia ka mea a oukou i kapa mai ai ka Weli o Damaseko." i pane mai ai ke pio, e ku ana hoi me ke kilakila a nana pono loa aku la i ko Horama mau maka.  "Owau no keia o Kuliana, ka enemi o Horama, a o ka mea hoi nana e pana'i nei i na hana hewa a Horama i hana'i no kekahi mau makahiki loihi i kaahope a'e nei."

     I ka moi e nana pono ana maluna o ka helehelena o ka kaua Kuliana, a i ka manawa hoi i pa aku ai ko Kuliana leo i kona mau pepeiao, me he mea la ua hoopuiwaia aku oia me na hoomanao ana o kekahi moeuhane kahiko.  No Aboula Casema hoi oia pu kekahi e pahaohao nei.  Aia ko Aboula mau maka ke haka pono loa la maluna o ka helehelena o ke alakai opio o na powa, e like no hoi me ko ka moi nana ana.

     "Owai oe?" i ninau aku ai o Horama.

     "Owau no o Kuliana, ka Weli."

     "Aka hoi, heaha hou a'e?"

     "E ike no oe ia mea, e ka moi ikaika a mana nui.  Ua hoao wau ma na ano apau e hoonaueue ia oe."

     "Aka," i hookonokono aku ai o Horama, me kona nana ole a'e i ka pane i haawiia aku iaia, "no keaha oe i huli mai ai e hoopoino ia'u?  Owai oe, i loaa mai ai he kumu e lilo mai ai i enemi no'u?"

     "Owau no ka mea i ike i ka awahia o ka hewa i hanaia mai maluna o'u," i pane aku ai o Kuliana.  "Me ka makuakane ole ame ka makuahine ole i nee a'e ai ko'u mau kapuai wawae mai ka wa kamalii mai; a ua ike hoi wau o Horama ka mea nana i pepehi i ko'u ma makua."

     "Ha" i hooho a'e ai ka moi me ka puiwa.  "Owai kou mau makua?"

     "Aole loa wau e hoike aku ana i ko laua mau inoa imua oko'u alo."

     "E akahele, e ka powa!  E hookonokono no auanei wau ia oe e hoike mai."

     "Ina he mana kou e hookonokono aku i ke alelo o ka mea i make e hoike aku i ka haina o kau ninau, alaila e hiki ana ia oe ke hookonokono mai ia'u e hoike aku."

     "He kanaka hookiekie maoli no oe."

     "Ina pela, e nakinaki iho i ko'u alelo e like me ka nakinaki ana o keia poe koa ou i ko'u mau lima."

     "Aole," i pane a'e ai o Horama, e hooikaika ana hoi e hoomalu iho i kona inaina; "he papahana e a'e no ka'u.  O ka meahuna a'u e huna nei mai ia'u aku aole loa oe e hoopuka ana ia mea.  E hanai aku no oe ma na kapuai wawae o kou mau makua, e like me ka hikiwawe a'u e hoouna aku ai.  E Iuda!"

     "Eia no wau maanei."

     "Ua ike no anei oe i ka lua hohonu loa, a pouli hoi, kahi hoi e hoopaa mau ia nei na pio inoino loa?"

     "Ae, e kuu haku."

     "E lawe aku i keia kanaka no ia lua.  Hoopaa aku iaia iloko o ka opu o ka lua hohonu loa, kahi hoi he mau pani puka hao kona, ame na kaulahao kila paa loa, a e hoopaa aku hoi iaia nei a paa loa malaila.  Ia oe ame keia mau koa hana pololei, ke waiho aku nei wau iaia na oukou e kiai a hiki i ka la apopo.  Ina oia e hemo ana o ko oukou mau ola ka uku panai no ia mea."

     Kau hou aku la na maka o ka moi maluna o kela helehelena opiopio, alaila huli aku la a nana ma ka puka aniani.

     "E kuu haku."  wahi a Aboula i pane aku ai, i ka manawa i laweia aku ai ke pio mai ko laua alo aku, "heaha kou mea i hookoe ai i ke ola o kela kanaka no kekahi mau hora loihi?  Heaha kou mea i pepehi koke ole aku ai iaia?"

     No ka mea," i pane aku ai o Horama, "aia he manao iloko o'u e ike owai la ia.  Aia kekahi mea pohihihi ma kela helehelena ona.  Ke kokoke aku nei i ka hora e malama ia ai ka aha kuka, a aole hoi he manawa no'u e noonoo a'e ai.  He mea pono ia'u e ike hou aku iaia.  Aole anei oe i ike i kekahi mea pohihihi maluna o kona helehelena?"

     "Ae, e kuu haku.  Aia kekahi mea maluna o kona helehelena a'u e manao nei ua kamaaina mua wau iaia."

     "Ma kuu ola nei, e Aboula, me he mea la ua oiaio ka kaua ike.  Aole anei oe i hoomaopopo i kela nanaina koa; kela helehelena mohaha; kela ihu moioio maikai?  Aole anei oe i hoomaopopo i kela mau maka uwila; ame ka milo o kela lauoho nani?"

     "Ae, e kuu haku."

     "A aole anei e hiki ana ia oe ke koho aku i kana meahuna?"

     "Aole.  Ua hiki anei i kuu haku?"

     "Aole i keia manawa - aohe i keia manawa, e kuu Aboula; aka e ike aku ana wau ia mea.  Aia iloko o'u he wahi manao ano-e; a na ia ano-e i hoohakalia mai ia'u i ka hooko koke ana aku i ka make maluna ona."

    

MOKUNA VIII.

HOBADANA.

     Aole i nalowale aku ko Ulina nani mai iaia aku; aka na'e ua haikea kona helehelena, a o ka mohaha mai o kona mau maka ua nalo aku mai iaia aku.  I ke ahiahi loa ana aku e noho ana oia iloko o kona lumi-moe, me kona lae e kalele ana maluna o kona lima, a e halii ana hoi ke kaumaha nui maluna ona.

     "E kuu haku aloha," i pane aku ai o Alabia iaia, me kona nehe ana aku ma ka aoao o kona haku, a kau aku la kona mau lima me ke aloha maluna o ko Ulina lima, "aole e hiki ia'u ke nanamaka aku ia oe e kaumaha ana.  Heaha ia au e kaumaha nei?"

     "Aole ia he mea ano nui, e Alabia," i pane aku ai o Ulina me ke kulou ana no o kona poo ilalo."

     "Aole hoi pela, e kuu haku."  i hookinakina aku ai kana kauwa me ke aloha.  Kukuli iho la ua Alabia nei, a haka pono loa aku la kona mau maka maluna o na maka kaumaha o kona haku.  "O, e kuu haku, ua kaumaha maoli no kou nanaiua a ua nalo aku hoi ka hauoli mai ia oe aku.  Heaha la kou mea e hoike ole mai nei i kou kaumaha?  Malia paha ua hiki no hoi ia'u ke auamo pu me oe ia mau kaumaha.  Ua ike no oe ua aloha wau ia oe; ua maopopo no hoi ia oe e hoomanawanui pu ana no wau me oe.  E hoike piha mai ia'u a e kaumaha pu wau me oe; a e kokua no hoi wau ia oe, ina aia he mea hiki ia'u ke kokua aku ia oe.  E like me ko[u ola ana i keia manawa, pela no hoi wau e ike aku nei i ke kupono ia'u e waiho aku i ko'iu ola nei no kou pono.  Aole anei oe e hilinai mai ana ia'u?"

     Kau aku la ko Ulina poo maluna o ko Alabia poohiwi, a hoomaka iho la e uwe.

     "O, e Alabia, o oe ko'u hoaloha oiaio - he kaikuaana oe no'u.  Ua ike no wau ua aloha oe ia'u; a ke hiki ole nei ia'u ke hoike aku ia oe i ka nui maoli o ko'u aloha nou."

     "Alaila, no keaha hoi oe e wehe ole nei i ka uhimaka o kou kamaha a ae mai ia'u e ike aku i kou mau kaumaha apau?"

     "Ke aneane nei wau e hooholo i ko'u manao pela."

     "Alaila e hooholo iho oe ano, a e hookomo aku ia'u iloko o kou hilinai ana."

     Holoi a'e la o Ulina i na waimaka e kiheahea ana maluna o kona mau papalina, alaila hapai a'e la i kona poo mai ko Alabia poohiwa a'e.

     "E kuu Alabia aloha, ke maopopo ole knei ia'u pehea la wau e hoomaka aku ai.  He wahi keiki wale no wau - ae, he wahi keiki naaupo - a e kapa mai no oe ia'u pela ke hoike aku wau ia oe i na mea apau.  E olelo mai ana oe ia'u he mea pono no ia'u ke kaumaha, a o ka hoopa'i e kau i'o mai no maluna o'u."

     (Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

AME

Kana Mau Han Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

MOKUNA XXII.

(KAU POO EHA.)

KA HAUNAELE KULOKO O 1830.

     Maanei no hoi, he mea pono ke hoike a'e i ka 1832, ua alakai a'e la o Dom Pedro, ka Emepera-i-pau o Brazil, i kekahi pualikoa o ka poe ku-e a manao anunu, Don Miguel, no ka hookahuli ana i ke aupuni o kona hanaumua.  I kekahi makahiki mai ua halawai a'e la na mokukaua o dom Pedro, Moi o Potugala, me ko Don Miguel, ma ka Lae o St. Vincent, a lukuia malaila.

     I ka 1833, make iho la o Ferdinand VII o Sepania, a lilo a'e la ka nohomoi i kana kaikamahine, Isabela II, oiai oia e bebe ana no, a hoonohoia ae la kona makuahine i kuhina nui.  aka na'e, ua kuahaua a'e la o Don Carlos iaia i moi, nolaila ala mai la he hoopaapaa ana.  I ka 1834, hganaia iho la he kuikahi mawaena o Enelani, Farani, Sepania ame Potugala, e ku-e ana ia Don Miguel ame Don Carlos, a i ka 1837 ame 1838, halawai iho la ko Generala Espartero pualikoa me na poe e kakoo ana ma ka aoao o Don Carlos, a hoohaulehia iho la ia lakou.

 

MOKUNA XXIII.

(KAU POO ELIMA.)

KE KAUA O MEKIKO.

     Aia ma na palena komohana-hema o Amerika Huipuia ka Mokuaina o Texas, he mahele hoi o ke aupuni kahiko o Mekiko, i lilopio mai i na Sepania.  Ala ku-e a'e la na poe Mekiko a kukulu a'e la i aupuni kuokoa, a lilo a'e la i aupuni repubalika malalo o ke kumukanawai i like aku me ko Amerika, a ua maheleheleia a'e iloko o na Mokuaina he umi-kumamaiwa ame elima Teritori; o Texas kekahi iwaena o na Mokuaina.  Ua hoohoihoi mai la ke aupuni o Mekiko i ke komo ana aku o na kanaka iloko o ia aupuni, a i ka 1833, ua hiki aku la i ka umi-kauykani poe Amerika i nee aku a noho iho ma ia wahi.  Ua hooliloia a'e la o Santa Ana, he kanaka huhu hikiwawe, anunu a hoopoino i komo mau hoi na manao hoala haunaele, i alakai a kuhikuhi ma ka oihana kaua no Mekiko.  Mamuli o ia ano, ua hoole aku la na kanaka o Tesas i ka noho ana malalo o kona malu, a hoala a'e la lakou i ke kaua i ka 1836 a kuahaua a'e la ia Mokuaina he aupuni kuokoa.  I kela manawa aia o Santa Ana ma ia wahi me kekahi pualikoa nui; aka ma ke kaua ma kahi e kokoke ana ma ke kahawai o San Jacinto, i ka hapa hope o Aperila, ua haulehia iho la oia ia Generala Houston, alilo a'e la oia i pio.

     O keia ka pau ana o ke kaua no ke kuokoa o Texas, a ikeia aku la kona kuokoa e na Mokuaina Huiia o Amerika i ka 1837.  Eia na'e, ua hooweliweli mau ia aku ko Texas poe e na poe Mekiko pepehi wale; a i ka 1843, hui kukai a'e la o Peresidena Tyler me ko Amerika Peresident no ka hoohui ana ia wahi me ka Repubalika Nui o Amerika, a aeia aku.  Ua hanaia a'e he kuikahi maluna o ia manao, a kakauinoaia i Aperila, 1844, e ke komisina mai Texas mai ame John C. Calhoun, ke Kakauolelo Mokuaina i kela manawa; aka na'e ua hooleia e ka Ahaolelo Nui.  Ua lilo a'e la keia i ninau nui iloko o amerika, e hoike ana hoi kela ame keia loea kakaolelo i ko lakou mau manao pakahi no ke ku-e ana a no ke apopo ana.  Ua komo pu a'e la iloko o ke kau hooikaika koho balota Peresidena o 1844, keia ninau.  Ua wae a'e na Democarata ia James K. Polk o Tenese, he kanaka hoi i kakoo ikaika i ka hoohui ana mai ia Texas, i moho Peresidena, a o Keoki M. Dallas o Peneselevania, i hope peresidena.  Ua kohoia a'e laua a haule o Henry Clay, o Kenetake, ame Theodore Frelinghuysen, o Nu Ierese.

     O ke kulana hoaloha mawaena o Mekiko ame Amerika Huipuia ua moku a'e he mau makahiki mamua aku o ka hoohuiia ana o Texas mamuli o na hana hookaumaha mau a ke aupuni o Mekiko maluna o na waiwai o na kan aka Amerika e noho ana malaila, a i ole maluna o na moku ma ke Kaikuono o Mekiko.  He lehulehu na manawa i haawiia aku ai no Mekiko e mihi mai, aole no na'e i holopono.  Ua hoole mau ke aupuni o Amerika i ka limanui ana aku, no ka mea he aupuni nawaliwali ia; nolaila, ua ike a'e la ke aupuni o Mekiko ia hana a Amerika he hoohewale.  Koi aku la o Amerika i eona miliona no ka hoopoino wale ia o na waiwai o na kanaka Amerika malaila, a ike mai la no hoi o Mekiko ia koi ua pono a ua pololei; aka mahope o ka hoopanee mau ia ana, ua hoole loa mai la i ka uku ana.  Mamuli o na launa maikai ana me ko Mekiko ae ana mai e ukuia ka Amerika koi, ua ike aku la o Amerika me ka manao maikai ia aupuni; aka na'e i ka manawa e lawelaweia ana na kukakuka ana e pili ana no Texas, ua komo a'e la o Mekiko ma na launa ana me Texas no kona ike a'e i ke kuokoa oia aupuni, ina no na'e e ae ole ia wahi e hoohui a'e me Amerika.

     O keia iho la ke kulana i kamanawa i hooholoia ai ka olelo hooholo hui e na Hale a i elua o ka Ahaolelo o 1845, ma ka la 28 o Feberuari, e hoohui ana ia Texas, kakaunoaia a'e la e Peresidena Tyler, o Texas ma ka la 1 o Malaki.  He elua la mahope o ka hoonohoia ana o Peresidena Polk ma ka noho poo aupuni, ua waiho aku la o Gneerala Almante, ko Mekiko kuhina ma ke Kapitala o Wasinetona, i kona noho a moku a'e la ke keala kaakolu mawaena o keia mau aupuni.  Ua kukala a'e la o Peresidena Herrera o Mekiko, he kuahana, e kukala akea ana, o  ka ho huiia ana o Texas me Amerika aole no ia he mea e pau ai ko Mekiko maua malaila, a e koi ana lakou ia pono me ka mana o na meakana.

     Hoomakaukau iho la keia mau aupuni no ke kaua, ma ka la 4 o Iulai, 1845, lilo a'e la o Texas i Mokuaina no Amerika i ka hoomaopopo ana o Peresidena Polk e oia i'o mai anba no ke kaua mawaena o Amerika ame Mekiko ua haawi aku la oia i ke kauoha ia Birikekia-Kenerala Zachary Taylor, ke alakai nui o na koa ma ke komohana-hema, e komo aku iloko o Texas a lawe a'e i kona kulana ma kahi e kokoke anai Rio Grande.  Ia manawa no hoi ua hoounaia aku o Komodoa Conner, o ko Amerika oihana kaua moana, me kekahi aumokukaua ikaika no ke Kaikuono o Mekiko no ka malama ana i ko na kanaka Amerika mau pono, ma ke kai ame ka aina.

     I kela manawa, aia o Santa Ana he kuewa ma Cuba, kona wahi i hookukeia aku ai mai Mekiko aku no umi makahiki, a hana iho la o Peresidena Polk i kekahi kuikahi ma-lu e kumakaia mai ai ua kanaka la i kona aina hanau ia Amerika.  Penei ka hana ma=lu ana o keia mau mea:  E hoouna aku o Peresidena Polk i kekahi pualikoa no na palena o Mekiko.  E komo aku hoi o Santa Ana iloko o kona aina a ma kahi hoi o kekahi pualikoa Mekiko i hoonohonohoia ma na palena aina, a i makaukau hoi e hoike a'e ia lakou o Santa Ana ko lakou alakai.  Alaila, o ia iho la ka manawa e hoomaka ai ke kaua.  O ka pualikoa a ka Peresidena e hoouna aku ai e papalua iho ia i ka ikaika o ko Santa Ana, a e lilo hoi ia i kumu kupono no Santa Ana e haawipio mai ai, a maalahi ke komo ana aku o Amerika iloko o Mekiko.  E ukuia hoi ua kanaka la i kekahi huina dala mahuahua mai ka waihona ma-lu mai o ke Aupuni Amerika e paaia ana e ka Peresidena.

     Ua hoouna i'o ia aku la ua pualikoa la, a hoounaia aku la no hoi o A. Slidell McKenzie o ko Amerika oihana kaua moana, no Cuba no ka hoomaopopo loa ana i keia papahana me Santa ana, e noho ana hoi i kela manawa he mau mile kakaikahi wale no mai Havana aku.  Ma kahi o kona hele ana aku me ka ma-lu, ua komo iho la no oia i Ana, i ke awakea o kekahi la, me ka nana mai no o kekahi anaina kanaka nui.  Na keia mea i hoopakalaki a'e i ua papahana la, oiai ua ike mua ia ae la ia mea a hiki ole ia Santa Ana ke komo aku iloko o Mekiko.

     I ka hapamua o ka 1846, ua kauohaia aku la o Taylor e lawe a'e i kona kahua ma ka aoao hema o Rio Grande, e hulipono ana hoi i ke Kulanakauhale o Matamoras, oiai na ikeia aku aia na koa o Mekiko ke houluulu a'e la malaila me ka manao e lawe a'e i ka Mokuaina o Teas.  Hoolohe aku la o Generala Taylor i ke kauoha a komo aku la iloko o ua mokuaina la ma ka Lae o Isabela a malaila oia i kukulu iho ai i kahua hoomoana nona, me ka nana ole aku i ko Mekiko hoohalahala ame ka hoike ana mai iaia, o ka aina ana e ku ana no Mekiko ia.  Haalele iho la oia i kona mau lakoai ame kekahi hapa o kona pualikoa malaila, a hele aku la oia me kekahi hapa no Rio Grande, a malaila oia i kukulu iho ai i papu lawa kupono no elua kaukani koa.  Ua kapaia keia papu ka papu Baraunu, oiai o Mekia Baraunu ka i waihoia a'e i alakai no ua papu la.

     Ua kauoha aku o Generala Taylor ia Mekia Brown e kia a'e i mau piha pukuniahi ina oia e ike ana ua ano kupilikii ua papu la.  Ma ke ahiahi o ka la 6 o Mei, ua kiia a'e la na pu hoailonba pilikia, a i kekahi ahiahi mai, ua maki aku la o Generala Taylor mai ka Lae o Isabela aku me kona pualikoa i hoopuipuiia mai e ko Teas pualikoa kokua ame na marina i hooleleia mai na mokukaua mai.  I ke awakea o ka la 8, ua halawai aku la lakou me kekahi pualikoa Mekiko o eono kaukani koa, e alakaiia ana e Generala Arista, ma kekahi kula e hoopuniia ana e na lokowai, a e hoowehiwehiia ana hoi e na laau, a kapaia iho la ua wahi la o Palo Alto.  Ua kaua aku la o Taylor me kona mau koa kakaikahi me na Mekiko no elima hora a i ke ano ahiahi ua auhee aku la na enemi.  O kekahi keia o na lanakila kamahao i loaa ia Taylor, oiai, i ka wa i auhee aku ai na Mekiko ua ano kupilikii no oia, a i ka wa i auhee ai na enemi, ua hina iho la konba mau koa iluna o ka lepo no ka maluhiluhi maoli.  O ka nui o ka poe i eha a i make ma ko Taylor aoao he kanaliula-kumamakolu; a o ko na Mekiko he eono haneri paha.

     I ka hora elua o ka wanaao o ka la 9 o Mei, ua hoalaia a'e ko Taylor pualikoa no ka nee ana aku no ka Papu Baraunu.  Ua hoomakaukau iho ko lakou alakai no ka lelekaua aoao ia mai, oiai ua hoouluulu hou ia a'e ka pualikoa o na enemi; aka aole lakou i ike iki aku i na enemi a hiki i ke ahiahi, a i ka wa i oili aku ai na Amerika maioko aku o ka hihipea o na laau, ua ike aku lakou i na Mekiko e ku ana iloko o ka laina kaua ikaika ma kekahi awawa e kaupale ana i ke kula ame ka Papu Baraunu.  Ua kapaia keia wahi o Resaea de la Palma, o ia hoi ka "Muliwai Maloo o na laau Pama."  Ua eli iho na Mekiko i mau papu lepo e huli pono ana i ke alanui a na Amerika e nee aku ai; aka aole i kuha'u iho o Taylor; nee aku la no oia imua, a mahope o ke kaua kikipu ana o kekahi hapa o kona pualikoa me ko ka enemi, ua kauoha aku la o Generala Taylor ia Kapena May, ke alakai o ka pualikoa kaulio e lelekaua aku maluna o ko na enemi pualikoa pukaa.

     (aole i pau.)

 

     KO NA MAKAI HOPU ANA I NA RUKINI KIPI MA KO LAKOU HALAWAI.