Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 1, 5 January 1906 — Page 3

Page PDF (1.27 MB)

This text was transcribed by:  Matthew Shim
This work is dedicated to:  To Uncle Ah Fai Chau

NUPEPA KUOKOA, POALIMA IA@ @MA, 1906

5

 

TISIA-O-ATICA

 

Ka Wiwoole O na

Wiwoole

 

Ke Ahikanana Nani i Ulaa ke Kana-

wai o ka Make o Ciretia.

 

MOKUNA IV.

UWILA HOU KA HANA A KA NEWA HAO.

 

            "O ka puali o Korino---o kahi i kau nui ia e ka weli, i keia la aole ia he alaloa o ka make. O na pilikua hoopoino nui wale o ia mau kuahiwi---o Polukula ame Perifita, ua make laua," i hooho leo hou ae ai ka malihini me ha la e hoike ana. oia kona mea e maha ai mai ke kaumaha nui ana i noho piliaiku mau ai.

            "Make!" i hooho leo pahaohao a kamahao nui ae ka lehulehu oloko o ke keena. "Pehea oe i ike ai?"

            "Ua ikemaka maoli wau i ke kino make o Perifita, a mai ka poe lawai'a mai o ia mau kaha i lohe mai ai au i ka make ana o Polukula. Na kekahi opio ikaika a wiwoole i pepehi ia laua,---he opio hoi i hele mai kekahi wahi mai o Agolisa."

            "A, o oukou e ka poe hoomaloka," i hooho olioli ae ai ka Hakuhale Orifisa me ke o i ana ae o kona poo a kiekie, "heaha ka oukou pane no ka ike hala ole o kuu maka? Ma ka malu eheu o Puluta ua loaa maoli ka manao me a'u e kaiehu aku ia oukou apau iwaho."

            Aka, aole he hoolohe aku o na hoa walaau o ua hakuhale nei iaia no ka mea ua pili koke aku la lakou ma kahi e ku ana ka malihini me na hiohiona pihoihoi o ka hauoli nui, no ka hoolohe ana i ka moolelo.

            A i keia ha'i moolelo e mau ana ua komo hou mai la ke ekolu mau kanaka malihini no ka inu waina. A ia lakou e inu ana aia lakou ke hoolohe pu la i na olelo a ka malihini mua.

            A pii ae la ka pihoihoi me ua poe malihini nei ekolu i ka lohe ana i na mea apau, a mahope o ko lakou uku ana i ko lakou waina, ua puka aku la lakou iwaho a ma kahi pouliuli o ke alanui i ku nui iho ai lakou no ke kuka ana.

            "Heaha ko olua manao no keia?" i ninau hawanawana aku ai kekahi.

            "I ko maua manao, o Tisia kela," wahi a na kanaka.

            "Oia no ia." i hooia aku ai ka mea ninau. "A eia oia malalo pono o na kaupoku o ka hokele. Ke manaoio nei wau ke holopono nei ko kakou mikiona. E pono kakou e hoohakalia ole ma ka ha'i ana i keia meahou i ko kakou poo o hala auanei ka manawa a nele kakou."

            "Manao wau ua pololei kau koho," i pane aku ai kekahi me ke ano kakanalua no nae.

            "Aole au i kuhihewa ma ka'u koho ana. No ka mea, ua ike no kakou na haalele aku ua opio nei ia Torene i kulike ai me ka olelo o ko kakou elele i hoike mai ai. A ua ike pu no hoi kakou o ka make ana o na kupua a elua o na mauna, aole he mea okoa nana i hana aka. na keia kanaka opio no."

            Me keia @ @ olelo i hookuu ae ai lakou a mahope o ke kau ana maluna o ko lakou mau lio. hookahi ia helena o Atenai ka pahuhopu.

            I ke kakahiaka nui okoa no i ala ae ai o Tisia me kona mau hoahele, a oiai ua uku mua-e no aoi e ko lakou hoolimalima o ka noho ana ia po ua haalele aku la lakou i ka hookele me ka ike ole o ka nui kanaka o ia wahi ia lakou.

            A hala paha ka mile hookahi ua loaa aku la ia lakou he wahi pupupuhale no kekahi wahi kanaka hanai holoholona, a ilaila i hoopipaia ai lakou no ko lakou paina-kakahiaka. A i ke kiekie loa ana o ka la i hoomau aku ai ka lakou huaka'i.

            "Manao wau," wahi a Tisia, ia lakou i kau aku ai iluna o kekahi puu, "aole no i mamao loa o Atenai mai nei aku."

            "Ae, e kuu alii." wahi a Cario i pane aku ai. "Aole no i mamao loa, eia nae he loihi no kahi i koe a no keia mau kualono mai no ia. A ke hala ia mau kulono, a kau kakou i ka puu e oioi mai la, o ko kakou ike no ia i ka Heiau o Mineva ame ka Puu o Masa."

            "Pela anei ko kakou kokoke i Atenai?"

            "Ae, e kuu haku," wahi a ka hoahele hoolohe.

            "Nolaila, ua manao au aole he pohihihi ka imi ana a loaa o Oreta ka mea hana dala."

            "Owau kekahi e ike pu la i ke kumu e loaa ole ai ka Mea Hanakini," wahi a Cario i kokua aku ai i ka hoike manao a kona haku.

            "Ua ike no anei oe i keia kanaka hana dala?" i ninau aku o Tisia alii.

            "He lohe wale no ko'u i kona inoa. Aole au i ikemaka iaia."

            "Ma ke kalaunu o Iove!" wahi a Tisia i hooho ae ai, iaia no hoi e hilinai ana maluna o ke kano o ka newa hao a Perifita, "ke manao nei wau aole he mau ke'ake'a hou aku i koe ma ko kakou ala o ka neemua. Eia nae ua hoomaopopo wau i kakahi mau anoai ano-e."

            "Aole nae mai ka manawa mai a kakou i hoomaka ai ma keia huaka'i a hiki i ka make ana o Perifita." i hoomaopopo aku ai o Cario.

            "Pela io paha," wahi a ke alii opio, "aka, e liuliu kakou i keia manawa a e hoauau ko kakou hele ana i hiki awakea aku ai kakou no Atenai a mamua hoi o ka napoo ana o ka la e ku aku ai au imua o kuu makuakane he alo a he alo."

            Alaila. iho mai la lakou mai ka puu mai a i ko lakou hiki ana ilalo na komo aku la lakou iloko o ka laau oliva loloa a puka mai la no hoi lakou i ke kula mauu maikai kahi o na hipa e hanai ana ia lakou.

            A ua hiki mai la lakou ma kekahi wahi kahawai uuku nona ka aw aiai e kahi ana mawaho pono iho o ka ululaau ua ike aku la lakou i kekahi poe kanaka i lawa me na meakana a i aahu me na kapakila kaua e puka mai ana i o lakou nei.

            "A." i hooho ae ai o Tisia, "eia ae kekahi poe mai Atenai mai."

            "E ku anei kakou ma kahi aoao no ka hookuu ana aku ia lakou i ninau ole ia mai ai kakou?" i ninau aku ai o Cario.

            "Aole," i hoole aku ai ka opio; "no ka mea, he hoike ana aku ia ua maka'u kakou ia lakou. Ehia ko lakou nui, e kuu Cario maikai?"

            "Ua helu aku nei wau he iwakalua ka nui," wahi a Casana i pane ae ai no ka manawa mua.

            "Aole, aka, ua oi aku maluna o ka iwakalua. He elua ka oi aku." wahi a Cario i hooponopono ae ai.

            "He poe nanaina kino ikaika lakou ke nana aku," wahi a Tisia i hooho hou ae ai, "a ke ike nei au i ka oiaio o ke kaulana o na pukaua o Atenai ma ka nunui o na kino ame ka ikaika pu."

            Aole no hoi i liuliu ua kokoke loa mai la na pukaua o Atenai, a ia lakou i hele pololei mai ai i kahi o na kamahele o Torena ua ku iho la kanaka mua loa, a nana ke ku ana ua ku pu iho la na hoa apau. He umi-kumamawalu o lakou ma ka wawae, a he eha maluna o na lio.

            Ua kuene ae la ka kakou wiwoole no ka hookuu ana i ua poe pukaua nei. eia nae, aole lakou i ae aku ia hana keonimaua ana a ke alii. Ua ku pono iho la lakou mamua pono o ka opio o Torene, a o ke kanaka ano ko'iko'i o lakou---he pukaua kino ikaika a lahalaha no hoi i lawa me na meakaua---he kanaka aoo ma kona kulana me kana pahikaua ma kona lima akau ame ka palekaua ma kona lima hema, a e kau ana hoi ma kona lio me ka hiehie nui---oia ka i pane mai me ka leo o ke kauoha:

            "Alia, e ka opio, mai nee hou mai imua a paneia mai kuu ninau."

            I ka lohe ana no o ka opio Tisia i ka leo o ke kanaka me ka okalakala nui me he la ua huhu maoli, ua pii koke ae la ko ianei koko i ka wa pokole a uhi iho la ka ula nohea maluna ona.

            "Mai Agolia mai anei oukou?"

            "E hele ana makou no Atenai." i pane aku ai ka opio. "a o Atenai wale no ka'u e ae aku ai e ninauia mai."

            "Aka. ua hooholo iho wau e ninau aku ia oe no keia wahi." i pane mai ai ka pukaua Atenai, "a he hana naauao ia nou o ka pane maikai mai. No Agolisa mai anei oukou?"

            I keia mau kuka kamailio ikaika ana, aia o Tisia opio ke noonoo pu la i ke ano o na pukaua Atenai, a aole i liuliu ua loaa iho la kana haina, oia hoi, wahi ana aole lakou he poe hoaloha, oiai. na ka poe enemi na olelo kalakala o ka huhu. Ua ike pu aku no hoi ka opio i keia ano o na pukaua ma ko lakou nanaina maikai ole a ua hoomaopopo pu mai la no hoi o Cario i keia ano, a no ia mea i pane mai ai oia i kona haku.

            "E! e nana aku oe i ko lakou mau lima maluna o na kuau o ko lakou mau pahikaua."

            "Ke ike la wau," i pane ae ai o Tisia, alaila, huli ae la oia i ka lunakoa a pane hou aku la:

            "Aohe o'u makemake i ke ano o kou leo---he leo o ka huhu, a okiloa aku hoi ko'u makemake ole i ke ano o kou haawi aloha ana mai ia'u. Ina he hana kau i makemake ai no'u hoike mai me ke kanalua ole."

            "O ka mua," wahi a ua lunakoa nei, "e ike mua au i kou inoa."

            "A heaha kau ina e hoike ole aku ana wau?"

            "Alaila, aole oe e komo iloko o Atenai," i leo ikaika aku ai ke aliikoa.

            "Heaha ka mea nana e paa mai ia'u?"

            "Owau no ka mea nana e paa ia oe," i pane okalakala hou ia aku ai ke aliikoa.

            "O oe?"

            "Ae." wahi hou a ka Atenai.

            "Alaila, ma ka inoa o na akua." i hooho leo nui ae ai o Tisia me ka huhu nui iaia i hoihoi ae ai i kona lima akau e paa i ke kuau o ka newa hao nui. "ua ike-e no wau he poe enemi oukou no'u. No ka mea. ina aole oukou he poe enemi. ina ua hele maluhia ae oukou a hala aku mahope o makou me ka maluhia."

            "Aka," wahi hou a Tisia i hoomau aku ai, "ina he poe enemi i'o oukou no'u, a ua hoolala i na hana e hoopoino mai ai ia'u, alaila, e pane mai me ka moakaka i ole ai au e koho kuhihewa wale aku ai no oukou."

            "He mea oiaio e ka opio, aole oe e aa mai ana e hakaka mai ia makou," i pane aku ai ka lunakoa o na Atenai.

            "Aole, koe wale no a lele mua ia mai e oukou."

            "A heaha kau ina makou e hakaka aku me oe?" i ninau hou aku ai ka lunakoa.

            "O, na ka hana e hoike ae i ka aiaio."

            "E kahi keiki aw waiu, ua hoike mai kau mau olelo i kou make." wahi a ke alakai o na Atenai, "a ina io ua loaa ia ano manao ia oe no makou nei aole no e hunaia ia manao o makou mai ia oe aku. He poe enemi io makou nou a o oe ko makou i li'a mau ai. Ua ike makou i kou inoa. O oe no o Tisia a aole o Tisia e ike ia Atenai. A ina ua hooholo oe e ike ia Atenai, e waiho iho i kena hewa a e hoohana koke mai i kau pahikaua. Aole he manawa e kali hou aku ai."

            "Aole e inu ka pahikaua a kuu makuakane i ko oukou koko e na manu ai i'o holoholona make," wahi a Tisia i hooho ae ai me ka owili ana ae i ka newa nui me he kookoo laau la i ka mama pu i ka nana aku.

            Ma ka aoao o na kanaka o Atenai ua manao-e aku lakou aole e hiki ana i ka opio ke owili maalahi i ka newa nui, a ua puiwa nui loa lakou i ka ike ana i ka mama wale no o ka mea kaumaha. he hoike ana hoi ia i ka nui ikaika maoli no o Tisia.

            Ma keia owili ikaika ana no i ka newa hao ua waihoia aku la kona ikaika maluna o ke alakai o na koa o Atenai e ku kokoke mai ana no, a i ka pa ana ua hina aku la oia iluna o ka honua me ka ikaika a kanono no hoi me he la ua loaa aku i ke paku hoki a waiho kaanunu ana me ka hakihaki ana o kekahi mau iwi o ke kino.

            A i ka wala hou ana no o ua newa nei ma ka hapaiia ana ae e ka opio e hu ana ka makani iloko o ka lewa ua waiho aku la oia he ha-una ikaika loa maluna o kekahi mau koa Atenai helewawae e lele mai ana, a iho aku la maluna pono o lakou, a lilo ae la lakou i mau moepuu na ka newa. Ua lilo pu ae no hoi ka newa i meakaua a i palekaua no hoi. I na manawa apau ana e wili ae ai i ka newa he manawa puikaika ia no na pahikaua o na enemi e hou mai ai a loaa ka opio.

            Ia manawa like no aia o Cario ame Casana ke ulele pu nei a i ka hui ana mai o na koa Atenai me na hoahele o ke Keikialii Tisia ua hookuha'u pu ia lakou ma ka ike ana iho i ka hiki ole ke paaniia lakou ame ka hana keikikane ka hana e pono e lawelaweia e lakou, maluna o na kamahele.

            Ma ko Tisia aoao, ua opa pu aku oia he elua mau lio a pau no hoi he umi-kumamalua poe koa Atenai i ka make me ka hakihaki o na iwi i ka ikaika lua ole o ka hoohana ana ia o ka newa, oiai no hoi o Cario ame Casana e wiwoole ana imua o na koa Atenai i ku mai imua o laua a pau no hoi i ka make ia laua. A no ka ike ana o na koa elua i koe i ka pilipu o lakou ua huli ae la laua a holo me ka mama nui e hiki ana i ko laua mau wawae ke lawe i ko laua mau kino mai ka poino aku.

            "Ina he mau eheu ko'u ina---" wahi a Tisia i pane ae ai me ka nui o ka hanu iaia e nana ana i na koa Atenai e holo ana no ko laua ola iho.

            "Pela." wahi a Cario, iaia e holoi ana i ke koko e kihe'ahe'a ana maluna o kana pahikaua." eia nae, aohe a kakou kumu e hoohalahala ai."

            "Aole au e hoohalahala ana e kuu Cario maikai," i pane aku ai o Tisia me ka leo oluolu.

            "Aka nae." wahi a Tisia i panai hou aku ai ma ke kulana me he la e noonoo ana, "makemake loa wau ina aole i pakele aku nei kela mau kanaka. Aole he mea maikai no lakou e komo hou iloko o Atenai."

            "Eia he manao iloko o kena olelo au e kuu haku." i hoomaopopo aku ai o Caria, "a no ko laua loaa ole ke alualuia aku. no keaha no hoi e ukali a hookolo aku ai mahope o laua e like me ka hiki ia kakou?"

            "Ua pono kau e Cario. A aole no hoi kakou e loihi loa a hoea aku kakou i ke kulanakauhale." A me ia mau olelo ua kau ae la o Tisia i ka newa iluna o kona poohiwi a hoomau aku la ma ka huaka'i me ke auau no nae o ka hele ana, a nana ka hele ana ua hui pu aku la kona mau hoahele.

(Aole i nau.)

 

KULIANA

 

Ka Weli o Damaseko

 

KA HOOKO MOEUHANE A KA U'I ULINA.

 

MOKUNA VIII.

HOBADANA.

 

            "O Hobadana kou'u inoa, a owau ko Kuliana lukanela. Ua noho pu wau me ia mai kona manawa kamalii mai. mai kona manawa hoi i nui kupono ai e hapai ae i ka pahikaua. owau knoa hoaloha a hoahele hoi. Ua haawiia mai oia na'u e malama i na la i makili ae ai na noonoo kanakamakua: a i ka piha ana o kona mau makahiki e mana ai oia maluna iho ona ua hauoli wau i ka hookauwa ana aku nana. Ua aloha wau iaia e like me he kaikaina la no'u---oi aku no paha mamua o ka hapanui o na keiki a ka makua hookahi. Ua aloha wau iaia me ka haahaa ame ka oiaio, a na aloha no hoi kona mau hoahele apau iaia. He mau kaukani o na kanaka ikaika a makaukau i ke kaua i aloha aku a i haawi i ko lakou ola nona."

            "Heaha iho la ka manao o keia mau mea apau? No keaha hoi i hele mai ai o Hobadana e hoike mai ia Ulina i ko lakou aloha? Haalulu ae la o Ulina, me kona hoomaopopo ole i ka manao o keia kanaka, a haka pono loa aku la kona mau maka maluna o ke kanaka e kamailio aku nei iaia.

            "E ka lede." i hoomau hou aku ai ua kanaka la. oiai ua ku iho kana kamailio ana, me he mea la e nana pono ana oia ina paha ua lilo kana mau olelo i mea e hoehaehaia ai ka opiowahine. "eia kuu haku iloko o ka poino. Eia oia ke paa mai nei iloko o na lima o kona enemi ino loa. Eia oia iloko nei o keia kulanakauhale---a ua hooleiia aku oia iloko o kekahi lua hohonu, a ua paa ko Horama manao e pephi aku iaia."

            Haikea ae la ko Ulina heleheleana me he mea la ua make. a puili ae la i kona mau lima ma kona umauma. Ma kona nanina me he mea la e ninau aku ana oia pehea la i ala mai ai ia mea.

            "E hoike aku no wau ia oe." i hoomau aku ai o Hobadana, "i ke ano i kau mai ai keia pilikia i kuu haku. Ua ike anei oe i ke kanaka Iseraela ma ka inoa o Iuda?"

            "Ua kamaaina wau iaia," i pane aku ai o Albia. "He kauwa oia na ka moi."

            "A ua ike anei oe i na kanaka paele elua, o Oma kekahi a o Selima kekahi?"

            "Ua kamaaina laua a i elua ia'u," i pani hou aku ai o Alabia.

            "Ua hele ae lakou i ko makou kahua hoomoana." wahi hou a Hobadana. "a hoike ae la ia makou ia na moolelo ku i ka maalea a hooliloia ae la lakou i mau hoahanau pu me makou, a ua waihoia ae la hoi na kanaka paele i mau kauwa pili loa i kuu haku. Aka nae o ka hopena i loaa mai ka mea nana i hooiaio mai ua hoounaia ae lakou e Horama, a o ka lakou misiona i hele ae ai o ia no ka hopu ana mai i ka Weli o Damaseko. O keia ka lakou i hana'i me ka holopono. Pehea la lakou i hana'i aole e hiki ia 'u ke hoike ae. O ka'u wale no i maopopo ai oia kona nalo ana aku mai o makaou aku, a ua nalowale pu no hoi me keia poe kipi ekolu. Ua hele koke mai la wau no keia kulanakauhale, a loaa iho la ia'u ka ike o ia ka'u i hoike mua aku nei. Eia o Kuliana iloko o ka halepaahao, a ua kauia aku maluna ona ka hoopa'i make."

            "Aka," i puana ae ia o Ulina. e hooikaika ana hoi e pane aku me ka pihoihoi ole, "heaha iho la ka pili o keia mea ia'u?"

            "E ka-lede maikai. ua maopopo mua no ia'u o ka manao ana e imi mai ia oe he ku no i ka hehena; a malia paha o i mai oe he hana hu-e rula ia: aka mae aole e hiki ia'u ke noonoo ae i alahele okoa. Ua ike no wau o kou makuakane ke kuhina nui; a eia hoi oe ma kekahi kulana e hiki ai no ia oe ke hookomo aku i kou mana. Aole hookahi aliikoa ma Damaseko nei e hiki ai ia'u ke huli aku i ka lakou mau kokua ana. Aole anei he wahi alahele e hiki ai ia oe ke kokua mai?"

            "Ma ke ano hea? E kokua aku wau ia oe ma keaha?"

            "E hooikaika aku e hookuu ia mai kuu haku opio."

            "He mea oiaio. he alahele hehena io no kau i hele mai nei. Pehea e hiki ai ia'u, ke kaikamahine a Aboula Casama, e komo ake'ake'a aku mawaena o ke kanawai ame hana pio?"

            "A, e kuu lede." i panai aku ai ka lukanela, "ua manao kekahi poo o makou o kekahi mea okoa ae a kiekie hoi maluna o Kuliana ke kupono loa e paa i ka mana o ke kanawai."

            "Aka nae hoi." wahi hou a Ulina. "he hoohaahaa loa ka loa ana o ka noonoo ua hiki ia'u ke kokua aku ia oe ma keia mea."

            Ua loaa anei ia Ulina he manao na hoohaahaaia-mai oia ma keia mea? Aole. Ua maka'u anei oia i ka inoa o Kuliana me he mea la ua kupono io no oia e make i ka hoopa'i i kauia aku maluna ona? Aole. Me he mea la aia ua Ulina la ke paio la no ka hookaawale ana aku i kekahi manao o ke ano okoa. Ma keia ua hiki loa i ko Kuliana lukanela ke ike mai i ko Ulina ano, no ka mea ua hoomau hoi mai la oia me ke kuoo:

            "Mai koho kewa mai oe i ko'u manao. Ina he mea maalahi loa ka hoopakele ana ae ia Kuliana, aole loa wau e kipa mai e ike ia oe. O ka hana a'u i haawi aku nei iloko o kou lima o ia no ke ola o ke kulanakauhale o Damaseko nei. Ina e pepehiia ko makou haku e ka moi, e lukuia no keia kulanakauhale me ka weliweli. E weliweli auanei ka hoopa'i a ka poe i aloha aku i ka haku opio. Ina e make o Kuliana i ka pahikaua a ke kanaka oki poo, e hookahe no auanei kona mau hoaloha i ke koko a oi aku mamua o ka Polipesa i hana aku ai i ke kulanakauhale o ka akau. No ka hoopakele ana ae i keia kulanakauhale ame kona mau makaainana, e kuu lede maikai. aole anei e hiki ana ia oe ke kokua mai ia makou? Aole anei he mahele e hiki ai ia oe ke wehe ae i ke pani puka o ka halepaahao nana e paa nei i ko'u haku opio?"

            Oi loa ae la ko Ulina haalulu i keia manawa. a puana aku la oia, e hoike piha ana hoi i kona manao:

            "O, e ke keonimana, ua nele wau i ka mana e kokua aku ai ia oe. Aole i loaa mai ka mana ia'u e like me kau i manao ai. Ina he mana kekahi o'u, aole loa wau e kunana mai keia mea. Ina owau ka lunapaahao, e hookuu no wau i ko haku; aka, ke ike mai la no oe! Ua oi aku ko'u nawaliwali mamua o kau i manao ai. Ua like no wau me kekahi paahao, aole hoi he kaikamahinealii e like me ka manao o kekahi poe!"

            Maanei i ku ae ai o Alabia mai kona noho ae a nee aku la imua. Uwila ae la kona mau maka poni eleele, a hoike mai la na alu o kona lae me he mea la aia kona noonoo ke hoohanaia la me ka ikaika no kekahi mea ana i manao ai.

            "E kuu haku maikai," i puana ae ai oia me kona huli pono ana aku imua o kona hakuwahine. "he hookahi wale no alahele e hiki ai ia kaua ke hooko aku i ke noi a keia keonimana."

            "E hoike mai. e kuu Alabia." wahi a Ulina, me kona hoike maopopo ana mai aia no he iini iloko ona no ko Kuliana hoopakele ia ae.

            "Aole i keia manawa. e kuu haku." i panai aku ai o Alabia. "He me pono e haawaiia mai i manawa no'u. Ina e hiki ana i keia keo-