Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 3, 19 January 1906 — Page 1
| This text was transcribed by: | Linda Zane |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XLIV, HELU 3.
NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IANUARI 19, 1906.
NA HELU APU 3103
LANAKILA NA LIBERALA MA PELEKANE.
-----
Haule ka Aoao o ka Lahui ma ke Koho Balota Ana.
-----
Kakoo o Amerika ia Geremania ma ka Ninau no Moroko,
Na Lono e ae o na Aina-E.
-----
HUI MOKUAHI HOU.
LOKO PAAKAI, U@a, Ian. 12. - Eia ka Hui Mokuahi Holomoana Pakipika ke kuka@yka nei no ka hoolimalima ana i elua mau mokuahi e holo ana mawaena o Sana Pedro ame Hawaii. O ka Hui Huaai o Honolul kekahi i komo a’e ma keia mau hoolala ana a ua ae e haawi i kana mau ukana i kela laina mokuahi hou.
POE REPUBALIKA MUHEE.
WASINETONA, Ian. 12. - He kanalima mau lala o ka Ahaolelo Nui o Amerika o ka aoao Repubalika i hoopaa a’e ia lakou e ku-e ana i na bila mokuaina, e huipu ana hoi me na Democaraia.
HOOPOINO I KEKAHI KULA HANAI.
TIFLIS, Ian. 13. - Ua hoohioloia a’e e na Kosaka he kula hanai no na Amenia maanei. e pepehi ana a e hoeha ana ia 350 poe. Ua ala mai keia mea mamuli o ke kiolaia ana o kekahi mea hoopahu.
NA LILO O KE KAUA ME IAPANA.
SANA PETEROBORO. Ian. 13. – Ua hoike mana aupuni ia a’e o ka lilo o ke kaua me Iapana ua hiki aku i ka hookahi biliona ame kanalima miliona dala.
MAHAE KA PILINA.
WASINETONA. Ian. 13. – O na launa ana mawaena o Farani ame Venezuela ua moku a’e nei.
(Ma ka auwina ia mamua iho, Ianuari 12, ua loaa mai la he lono telegarapa ma Honolulu nei e hoike mai ana o na launa ana me Venezuela ma ka uwea telegarapa ua akeakeai.)
E HULI ANA I NA MOKI MAANEI.
KAPALAKIKO, In. 13. – O Bolles ame Bulger, na lunanana o na iwikaele ame na ipuhao, e holo aku ana no Honolulu i kela la maluna o Alameda. E hoolilo ana laua i elua mahina no ka huli ana i na moku o Hawaii.
(E ku mai ana laua i keia la.)
KOHO BALOTA O PELEKANE.
LADANA, Ian. 14. – Ma ke koho baleta ana o na mahele he kanakolu-ku-mamaiwa ua loaa aku i ka aoao Liberala he umi-kumamawalu noho a he eha i na Limahana. Ua lanakila o Horridge, he Liberala, maluna o Balfour. Ma Manchester o ka hopena i loaa a’e he mea hoopahaohao, ua kohoia a’e o Winston Churchill malaila. Iwaena hoi o na poe Uniona i kohoia a’e o Gilbert, Parker ame Wyndham kekahi. Mailoko mai o na mahele he eono ma Manchester, he elima i lilo a’e i ka – aoao Liberaia, a o ka eono ua lilo aku i na Limahana. O na mahele he kanahiku-kumamakolu, e huipu ana i na mahele he iwakalua ina Ladana, e koho ana i ka Poakahi.
NAWALIWALI KA OIHANA LAWEKOA.
WASINETONA, Ian. 15. – Ua hoike a’e nei o Kakauolelo Taft o ka oihana Kaua ua nawaliwali maoli ka oihana lawekoa. Ma kona manao ua lawa ole maoli no ka halihali ana ina no o ka ikaika kaua o ka aina i keia manawa a e halihaliia i ka wa o ke kaua.
E KAKOO ANA IA GEREMANIA.
LADANA, Ian. 16. – E kakoo a’e ana o Amerika ia Geremania ma kona manao no ka wehe hamama ana i na ipuka ame ka malama laula ia ana o Moroko.
HOLO KA BILA KANAWAI O PILIPINE.
WASINETONA, Ian. 17. – Ua hooholo a’e nei ka Hale o na Lunamakaaiana i ka Bila Kanawai o Pilipine ma o ke koho ana la a 258 ae, 71 ku-e.
(O ka bila i oleloia a’e la, elike hoi me ia i waihoia a’e ai e ke komike o na alahele ame na loaa, he bila ia e hoemi ana i na auhau dute maluna o ko Pilipine paka ame ke kopaa e komo ana iloko o Amerika Huipuai, e hoemi ana hoi mai ke 75 a i 15 pa-keneta, o ka papa auhau a Dingley, a o na waiwai e a’e ua hookomoia aku ma ka papa o na waiwai dute ole ia. O ke kopaa ame ka paka e hookomoia aku ana iloko o Pilipine mai Amerika aku aole e dute ia.)
LANAKILA NUI NA LIBERALA.
LADANA, Ian. 17. – Ua lilo a’e nei i na Liberala ka hapanui o na noho ma ke koho balota i malamaia ma keia kulanakauhale. Ma Liverpool ua koho hou ia o Burns. Mailoko mai o na noho he 245 i alualuia iho la ma keia kau koho, ua lilo aku i na Liberala he 125 noho, na Uniona 54, na Limahana 28 a ma ka aoao Lahui he 28.
HUI O PELEKANE AME RUSIA.
LADANA, Ian. 17. – Ua hui a’e o Rusia ame Pelekane a ae lokahi a’e e ku ma na hana mau ma ka ninau o Moroko.
POE LIMAHANA I HOPUIA.
SANA PETEROBORO, Ian. 17. – He kanalima-kumamalua laia o ka Ahakuka o na Limahana i paa a’e nei i ka hopuia, a he lehulehu wale o na palapala pili hoohauaele i loaa aku.
Na Huina Dala i Makemakeia no na Kula.
-----
O na huahelu i hoolakoia aku i na elele kuwaho e holo aku ana maluna o Monogolia i keia la, maluna o ka ninau hoihoi loaa o ka Teritori nei, a i makemakeia no na kula aupuni o keia Teritori, elike hoi me na hoomaikeike ana a Lunakula Nui Babbitt, penei no ia:
Na Ha- Na Ha-
lekula. lemoe. Huina.
Oahu… $140,484.00 $3,079.00 $143,563.00
Hawaii… 25,690.00 12,889.62 38,579.62
Maui ame Molokai… 69,889.23 8,800.00 78,698.23
Kauai… 20,994.00 4,813.24 25,807.24
____________ ____________ ___________
Huinai
Hooliloia $257,057.23 $29,590.86 $286,648.09
Na Hoike o na Halekula ame na mea. I Makemakeia no na Halemoe o na Kumu.
Na Ha- Na Ha-
lekula. lemoe. Huina.
Oahu… $468,500.00 $2,000.00 $470,500.00
Hawaii… 132,950.00 10,050.00 143,000.00
Maui ame Molokai… 97,000.00 37,500.00 134,500.00
Kauai… 35,200.00 5,300.00 40,000.00
____________ ____________ ___________
Huinai
makema -
Kela… $733,650.00 $54,850.00 $788,500.00
E ikela ana ma kela papahelu o ka nui o na dala I makemakeia no na kula he $788,500.00, a mailoko mai o kela huina he $470,000 no Oahu nei.
_____
He Mau Dala no Kow e Loaa Ana i na Kalana.
-----
Ua waiho a’e nei ka Lunahooia o ka Teritori he hoike o na kulana loaa o na Aupuni Kalana like ole no na mahina eono i hala a’e nei, e hoomaka ana mai Iulai a hiki i Dekemaba 31, 1905. Ma keia hoike e maopopo ai aole i pau loa mai ke kuleana o kela ame keia Kalana i ka ukuia, a ke koe koena nei no ma ka waihona o ke Aupuni Teritori. O keia malalo iho nei na huahelu i loaa mai:
Oahu – Na loaa, eono makahiki a hiki i Dekemaba 31, 1905, $337,183; ukuia, 257,743; koena e uku ia aku ana. $79,440.
Hawaii – Na loaa, eono mahina a hiki i Dekemaba 31, 1905, 78,503; ukuia, $60,313; koena e uku ia aku ana, $18,190.
Maui – Na loaa, eono mahina a hiki i Dekemaba 31, 1905, $61,377; ukuia, $34,859; koena e uku ia aku ana, $26,518.
Kauai – Na loaa, eono mahina a hiki i Dekemaba 31, 1905, $42,398; ukuia, $22034; koena e uku ia aku ana, $20,362.
O keia ka hapalua o na loaa auhau o ka Teritori nei i hookaawaleia Kalana. Ma kela hoike no hoi e maopopo ai, aia no he huina mahuahua o na dala e loaa mai ana i ke Kalana o Oahu nei, a pela no hoi me na Kalana e a’e.
I kela mau ia iho nei ua loaa a’e ia kekahi mau lono e olelo ana “aohe he wai e niniu ai na huila” o kekahi mau Kalana; ela na’e ke hoike mai nei ka Lunahooia Nui o ka Teritori, “ua piha no ka luawai i ka wai,” o ka pilikia wale no aole i hookuu ia mai ka wai e niniu ai na mikini.
_____
KA UWILA O KE KU=LANAKAUHALE NEI.
KA HALE UWILA HOU O KE AUPUNI MA NUUANU.
O ka hale uwila hou o ke kulanakauhale nei i kukuluia iho nei mauka o Nuuanu, a i hookomoia me na ipu uwila hou, elike me ka haawina dala a ka Ahaolelo i hala i hookaawale ai a ua hooponopono hou ia a’e no hoi na uiki o na kukui nui e kau nei ma na alanui i hiki ai ke a maikai.
O keia hale hou ame kona mau mea paahana ua hoauia a’e ma ka maikai. O ka mea kahiko ua hoopauia. Ke niniu nei na mikini oloko o keia hale uwila hou elike no me ka mea mua, o ia hoi na ka wai no e hoohana, a o na mea kahiko ke manao ia nei e hooliloia aku ana ma ke kudala akea ana.
O Mr. W. L. Frazee, ka Lunahoohana Nui o ka Oihana Uwila o ke kulanakauhale nei, ka mea nana i hooponopono iho nei i keia mau mea hou, a ua ili maluna ona na haawe koikoi o ka noonoo ana ame ka hoohana ana aku i maikai a’e ai ka malamalama o na kukui hoopipi o ke au i hala.
He makahii’i okoa ka hana ana i ka hale uwila hou, he hale uinihapa hoi i hamoia aku owaho me ka puna, a ke nana aku ua ano like me ka hale pohaku-puna-awiliia. O ka ipu uwila hou i loaa a’e mai ka Hui Kukui Uwila Hawaiana, a hookomoia iloko o keia hale, oia kekahi o na ipu uwila ikaika loa, a o ka huila nana e hookakaa i na mea paahana he 300 lio kona ikaika hoonee, a na ka wai o na luawai Helu 2 ame 3 e hooponiniu nei iaia. He hookahi huila i koe e hookomo ia a’e ana, a ke pau keia, o ka loaa no ia no ka ikaika niniu poahi i makemakeia.
I keia manawa he 205 ka nui o na kukui nunui iloko nei o ke kulanakauhale; a mailoko mai o keia huina he 168 e loaa nei ko lakou malamalama mai Nuunanu mai, a o ke koena aku na ka Hui Kukui Uwila Hawaiana e hoomalamalama nei. Ke loaa nei ka pomaikai i ke kulanakauhale nei o 35 ipukukui nunui e loaa nei ko lakou malamalama mai Nuuanu mai, a ua like hoi ia me $245 e koe ana i ke Kalana o Oahu nei.
O na pono uwila kahiko ua hoomakaia ko lakou hoohanaia ana i ka makahiki 1886. O ka ipu uwila kahiko ke mau nei no kona maikai, eia na’e aole i kupono no ka hoomalamalama ana i ke kulanakauhale. Aia ke waiho mai nei ma ka hale uwila kahiko he wahi ipu uwila uuku, a ua manao ia o keia ka ipu uwila kahiko loa i hoohanaia ma Honolulu nei, a na ka Moi Kalakaua i lawe mai a kukuluia a’e iloko o ka Paalii no ka hoomalamalama ana ia wahi.
LUNANUI W. L. FRAZEE.
E KILIA MAI ANA PAHA NA KEIKI PAKE I HOONAAUAOIA MAANEI.
-----
O na keiki Pake i hoonaauaiua maanei a i hemo maikai mai na kula kiekie o kakou nei ke hoohauoliia nei lakou mamuli o ka loaa ana mai o ka ike mai ia Kiaaina Fang, kekahi o na komisina o Kina i hoea iho nei ianei i kela mau pule aku nei a hala loa aku no Amerika, e hoike ana e hoouna mai ana ke Aupuni o Kina I kekahi mokuahi i keia makahiki a’e paha no ka lawe ana aku i na kanaka opiopio i hoonaauao maikai ia a i loaa na palapala hookuu maikai. O ka manao nui o keia kii ana mai o ke Aupuni o Kina i keia poe opio, o ia no ka hookomo ana aku ia lakou ma na hana aupuni, a ua manaolana ke aupuni na keia poe opio i hoonaauaoia mawaho aku o Kina e hoonaauao i ka lahui i ke ano o na lawelawe ana a na aupuni naauao, a e alakai aku hoi ia Kina ma na alahele malamalama.
E hoomanao ia, he mau mahina i hala a’e nei ua loaa mai ia ke kauoha mai ke Aupuni mai o Kina i ke Kanikela Pake maanei e hoopaa iho i na inoa o na keiki i hoonaauaoia maanei a i hemo mai me na ike like ole a i makaukau hoi e lawelawe i na hane e loaa aku ana ia lakou ma ka olelo Beritania. Ua manao wale ia maanei ua hookoia aku keia kauoha, a mamuli o ia mea i loaa mai ia keia mea nana e hoonioni i na noonoo o na keiki o ka Aina Pua, a ke kau aku nei ko lakou mau maka o ka hoea mai o ua manawa ia.
He nui na keiki e noho nei maanei o keia lahui i hemo maikai mai na kula kiekie, a o kekahi poe o lakou eia ke lawelawe mai nei ma na hana kalepa, a o kekahi poe eia me kekahi mau loio o kakou nei, a ke lawelawe mai nei hoi kekahi poe o lakou ua makaukau loa ma ke kakaupokole, a me he mea ia aole paha o lakou poe e noho wale nei me ka hana ole.
_____
AOLE O BOSETONA HE KULANAKAUHALE NO NA “IANAKI.”
-----
O ka lilo ana aku o Bosetona ma ka aoao Democarata ua loaa mai no ia mamuli o ka oi ana o na loaa mai no ia mamuli o ka oi ana o na poe i hanau ma na aina-e. Iwaena o na kane i loaa na makahiki koho balota i ka 1900, ua oi aku mamua o 46 pa-keneta ka poe i hanauia ma na aina-e. Aneane e elua hapakolu o ka huina lahui I hanau ma na aina-e no Irelani me Canada mai, he 70.147 mai Irelani mai, a he 50.282 mai Canada mai. O ka heluna lahui hoi o na Iudaio, ua emi iho ma ka hoohalikelike ana me ko Nu Ioka, eia na’e me he mea la o lakou ka helu ekolu.
Ina e hoohui pu ia aku ana keia poe i hanau ma na aina-e me ka heluna lahui o na keiki i-hanau ma Bosetona mailoko mai o na makua i hanau ma na aina-e, e aneane ana i ka akolu hapaha ka nui o na lahui e. He 26 pa-keneta o ka heluna kanaka o Bosetona i ka 1900 i loaa a’e ma ka aoao o na ilikea i hanau maoliia ma Bosetona mailoko mai o na keiki hanau maoli o ka aina.
Ua hala hope loa na keiki hanau o ka aina ma Bosetila. I ka 1900 mailoko mai o ka huina kanaka o 560.892, ua hiki aku ma kahi o 404.999 he poe o na lahui e – Nupepa La o Nu Ioka.
(Ina he oiaio keia mau hoikeike ana, alaila aole he wahi kumu a na aoao kalaiaina e ku-e nei i ka aoao kalaiaina Repubalika e maka’u a’e ai ke holopono ka huakai huli limahana a Kakauolelo Atkinson e hooikaika ia ma Italia ame Pokugaia. Ina o na Ioina keia i loaa ma Bosetona, a o ka maoli hookahi ia o na kanaka i hanau ma na aina-e, alaila e lilo ana ka hookomo ana mai o na limahana mai na aina-e mai i mea e hoopuipuila ai ka aoao Democaraia maanei, huipu me na Hawaii e kakoo nei ma ia aoao, o ka lanakila mau no ia o na Democarata. O ka mea a piki no na’e ke ku-e nui nei na Democarata maanei i ka hookomo ana mai i na limahana.)
_____
KA HALEKUKUI HOU O LAHAINA.
-----
O na hana hou e hoohanaia nei no na hale ipukukui kiai awa o Hawaii nei, ua hiki loa ke hoomaopopo ia ma ka nana ana’e ma kekahi wahi o ke Kuokoa e puka aku nei, elike me ia i kukuluia ma Lahaina, Kalana o Maui.
O ka hale ipukukui kahiko ( e ikeia ana ma ka hema o ke kii), he mau kukui kona i ano like me ko na lumi kuke, oia hoi he mau ipukukui kau aoao, a e pa pono ana ko laua malamalama i ke awa, e hoike pono ana i kahi e ku ai ka moku, a ma kekahi aoao no hoi ke kukui holu, a o na aniani ua hoopaaia ma na paia o ka hale. He haahaa keia hale a haahaa no hoi ke kau ana o na kukui e hiki pono ole ai no ke hoomaopopoia mai ne kukui aku o ke kulanakauhale o Lahaina.
OI ka hale kukui hou hoi, oiai no na’e he wahi hiohiona pupuka no kona ke nana aku, he kanalima kapuai kona kiekie mai na alanui a’e o ke iaona, a o kona kukui ua kau loa maluna o na kukui e a’e. O na palulu ma kela ame keia aoao o ke kukui oia na mea nana e hookaawale i ka malamalama keokeo mai ka ulaula a’e. Ke hookomo ka moku ma kahi e huli pono ana ka malamalama keokeo, ua maopopo aole he pilikia maialia; aka, i ka wa e paewa ai a huli ma kahi o ka malamalama ulaula, he mea pono e hookaawale kokoe aku ka moku mai ka aina aku, oiai aole ia o ke awa, a he poino ke hookanahoa aku.
Ua hooponoponoia keia mau palulu a kupono i na wahi i makemakeia. Ua imi aku o Kapena Niblack i ka papaku o ke awa, kahi hoi e huli pono ana i ka malamalama keokeo, a ma ia hana ana i loaa aku ai iaia kekahi pukoa i paa ole maluna o ka palapala aina kahiko, a no ia mea ua hoemiia mai ka nui o ke kahua e ikeia mai ai ke kukui haoilona awa.
_____
HE HOOMAHUAHUA UKUHANA.
-----
Kuai ke Kalana i ka Aina o Kunst ma Waikiki.
-----
Na Haawina Dala i Hookaawaleia ma ka Halawai a ka Papa.
-----
Halawai na Lunakiai i ka po Poaiua nei. Mahope o ka heluheluia ana o ka moolelo o ka halawai i hala a aponoia. @ p@la no hoi me ka moolelo o ka halawai kuikawa i malamala mamua aku, ua keike a’e la o Adams imua o ka papa i na palapala kikoo dala hou i aponeia.
NA HAAWINA DALA.
O keia malalo iho nei na haawina dala i hookaawaleia a’e:
Oihana Alanui. $5,008.91.
Apana o Koolauloa, no ke alanui, $20.
Apana o Koolaupoko, no ke alanui, $22.
Oihana alanui. $666.75.
Oihana Lawe Opala, $590.83.
HOOMAHUAHUA UKUHANA.
Na ke Komike o na Loaa ame na. Hana i waiho a’e i ka manao e hoomahuahua hou a’e i na ukuhana o na kakauolelo like ole o na keena kalana, a o ka huina i manao la he $135, e puunaue ana iwaena o lakou, a mahope o na hoike manao ana o na laia ua hooholoia ka manao o ke komike.
O na poe i komo iloko o keia pomaikai o ia iho keia; Patrick Silve, H. T. Lake. Eugene Buffandeau, Joseph Aea. Chris. Lewis. Sol. Maheiona ame Manley G. K. Hopkins.
Na Sam Johnson I waijo a’e I ka hoike o na hoolilo o kana oihana no na mahina eono I hala a’e nei.
OIHANA KINAIAHI.
Na ka Lunanui o ka Oihana Kinaiahi Kakina i waiho a’e he elua manao, penei:
E kukulu hou ia ka hale kaawai o alanui Maunakea ame Pauahi no ka hoihoi ana aku i ke Kaawai Helu i, e waiho nei i keia manawa iloko o ka hale kaawai kuwaena, a o na hoolilo no ke kukulu ana i $10,000.
No ka hoomana ana i ke kaa Aiapii ame Polohuku Helu i, a o na lilo i manao ia no ka malama ana ia kaa no hookahi makahiki i $1820.
Ua manao o Mr. Kakina o keia kekahi o na hemahema hiki ole ke hoopaneenee wale, a ke paa a’e hoi na mea i manao ia e ia he mau anuu hou ia e hoopuipui ana i ka ikaika o ka Oihana Kinaiahi.
Na Lunanui Frazee i hoike a’e imua o ka papa ua pau na hane no ka hale uwila hou ma Nuuanu a ua hookomoia hou ma Nuuanu a ua hookomoia na mikini, a eia ke niniu mai nei, a he mea pono no na’e e loaa i waihona hoihoi uwila hou a 50-kukui ka ikaika, a o na lilo no na pono apu no ia mea e hiki ana i ka $650.
NA KANAWAI.
O ke kanawai e hooponopono ana i ka oihana palama ua hooholoia a’e kw poo no ka elua o ka manawa a hooholoia.
O ka heluhelu ekolu ana i ke kanawai e hooponopono ana i na kaa otomobila ua hoopaneeia no ke kali ana i ka halawai a na ona kaa otomobila.
NA ALANUI O NA PUU KULA NUI.
Ua hoike a’e Lunanui o ra hana Hou Holloway ela ke hanaia nei na palapala hoolilo i ka Teritori i na alanui nui ame na ala oloii o na Puu Kuia Nui, (ma Manoa) e na Kahu o ke Kuia Nui @ Punahou.
NO KE ALANUI O WAIKIKI.
He leta ka i loaa a’e i ka Papa mai ia Alekanedero Iana (Young) e pili ana i ka hana hou ana i ke alanui o Waikiki ame na paipu e moe nei mai ke halemahu a komo iloko o Moana Hotele. Ma ua leta ia ua manao o Iana he mea pono e hoomoe ia i hookahi paipu nui, a iloko o keia paipu e hookomoia ai na paipu e a’e, e laa na paipu lawe wai wela, ame na paipu uwila. O ka manao nui o keia o la no ka malama ana i ka maikai o ke alanui, oiai i keia manawa ke loaa a’e kekahi mau poino i na paipu i hoikela a’e nei, e ulaa koke ia no ke alanui a loaa ka mea e apuupuu ai. I ka wa hoi e komo ai keia mau mea iloko o ke paipu nui hookahi, aole he ulaa hou paipu nui hookahi, aole he ulaa hou ana i ke alanui; aka, ua hiki no ke hooponopono ia ma kekahi ano e a’e.
APONO NA REPUBALIKA.
He leta ka i loaa a’e i ka Papa mai ia B. J. Zablan, ke kakauolelo o ke Komike Hooko o ka aoao Repubalika o ke Kaiana o Oahu, e hoike aku ana.
(E nana ma ka aoao @.)