Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 3, 19 January 1906 — Page 3

Page PDF (1.24 MB)

This text was transcribed by:  Lani Lofgren
This work is dedicated to:  Iolani Luahini

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IANUARI 19, 1906.

TISIA-O-ATICA

-------------

Ka Wiwoole O na

o Wiwoole-o

Ke Ahikanana Nan i Ulaa ke Kanawai o ka Make o Ciretia.

---------------

MOKUNA V.

KOMO ILOKO O KA NENELU POULI.

---------------

            "Komo mai e ka opio wiwoole," wahi a ke kamaaina iaia i ku ae ai a hele mai la imua me ka haawi ana mai i kona lima akau no ka lululima ana.  O kana mau olelo ua hoike ae ia i ka ohaoha o ka hookipa ana a o kona nanaina hoi e hoike ana i ka olioli i ka hui pu ana.

            "O Oreta anei ka'u e kamailio pu nei?" i ninau aku ai o Tisia.

            "Pela, ae ka opio u'i; a ke manao nei wau ua loaa ia'u ka olioli nui a ka hookipa ana mai i ke keiki a Atira malalo iho o kaupoku o kuu hale nei."

            "Oia no."

            "O Tisia?" i hooho ae ai ka elemakule poohina.

            "O kena au i ha'i mai la ko'u inoa."

            "A na ko makuahine maikai anei i hoouna mai nei ia oe i o'u nei?"

            "Ae." wahi a Tisia, "ame kona ha'i pu mai, nau e lawe ia'u i kuu makuakane."

            "Pololei.  O oe ka'u kaunui ai no keia mau la loihi i hala ae nei a akahi no kaua a hui pu.  Eia ka noho -- e noho iho ilalo, no ka mea i ka nana aku he mau wawae no kau i au mai nei."

            Alailal noho iho la o Tisia ilalo.

            "Ua hoomakaukau mai nei anei kuu mau kauwa i papaaina nau?" i ninau aku ai ka elemakule.

            "Ae."

            "A he waina anei kekahi?"

            "Ae."

            "He maikai anei ka waina?" wahi hou a ka ninau o ka elemakula.

            "Pela ko'u manao, eia nae aole au i hoomaopopo loa, no ka mea he hoopa wale ana aku nei no ka'u.  Aole au he mea puni waina."

            "Alaila hakapono mai la na maka elemakule maluna o ka opio e noho aku ana imua pono ona, a me ke akahele no hoi ka nana ana, a i ka wa mua no nae ua ano-e iki ae la ua poohina nei, a aole no hoi i liuliu ua hoi hou ae la a kona kulana mua.

            "Ua hoopomaikai mai kou makemake ole i ka waina ia oe e Tisia," wahi a ka elemakule.  O ka poe apau i haawi ia lakou no ka wai a Simona aole lakou i kupono no ka hoomalu ana."

            "Ua olelo mai nei oe no ko makuakane," wahi hou a ke poohina i hoomau aku ai, "a ina i hoea mua mai oe ianei i ka la mamua iho o nehinei ina ua hiki loa ia'u ke lawe pololei aku ia oe i ona la.  Aka, no keia manawa he mea pono ia oe e kali.  Ua hele aku oia mawaho o ke kulanakauhale a e hoi mai ana ke hala ae he mau la.  Aka, aole ia he mea pilikia no ka mea o ko'u home nei o kou home no ia a ianei oe e noho ai a hoi mai kela."

            "Aka, he hookahi hana e hiki ia oe e Oreta maikai ke hana mai no'u," wahi a Tisia i pane aku ai: "ua hiki ia oe ke ha'i mai i ka inoa o kuu makukane, a owai la oia."

            "Alaila aole i ha'i mai ko makuahine i kona inoa ia oe?"

            "Ina hoi ha pela, ina aohe he waiwai o ko'u huli ana mai ia oe," i pane aku ai o Tisia.

            "Oiaio e kuu keiki.  A ke ike la wau i ke kulana maopopo o ke kahua o ka hana.  Oia hoi, ua makemake loa oe e ike i ke ano o ke koko e holo la iloko o ko mau aa-koko.  Ua ha'i mai no anei ko makuahime no kou pii aku maluna o kekahi kulana hanohano iloko nei o Atenai?"

            "Aole ana wahi mea hookahi o ia ano i hoakaka mai ai ia'u.  O ke kauoha wale no o ka hele mai i ou la a nau e hoakaka mai no kuu makuakane."

            "Uh.  Aloha no, aloha no o Atira," i hooho malie ae ai ka elemakule me ke ano kaumaha, i kona mau lima e koo ana maluna iho o kona mau kuli, a i na maka hoi e leha ana ilalo o ka papahele.

            "No keaha hoi?" i ninau aku ai o Tisia me ke ano pihoihoi.

            "A, e kau keiki, ke maka'u nei au ua hoomahele loa ia oe a nui loa aku maluna o ia mea.  Ua ha'i mai no anei ko makuahine ia oe e pili ana i kona hui mea ana me ko makuakane?"

            "E ka elemakule maikai," i hooho leo nui ae ai ka kakou wiwoole, me ke ku pu ana ae iluna, "e ha'i pololei mai me na olelo moakaka.  Ua hiki mai nei wau imua ou no ka loaa ana mai o na mea i makemakeia mai ia oe mai.  A e ha'i mai i na mea au e hoike mai ai, a e oluolu no wau ia mau mea."

            "Ua ike-e au aole e oluolu ana kou lunamanao ke lohe oe i kulike ole e like me kau i anei mua ai," wahi a ka elemakule.  "O kou makuakane he koa ikaika a wiwoole oia, a oia kekahi o na koa kulana ko'iko'i iwaena o na koa apau o Atica nei, aka ----"

            "A pehea aku?"

            "E kuu Tisia aloha, e ae mai ia'u e a'o aku ia oe.  E kali oe a hiki mai ko makukane a nana no ia e hoike piha mai ia oe i na mea apau au e ninau ai iaia."

            "Ua i mai nei oe he koa kuu makuakane.  He wahi koa kulana haahaa anei oia?"

            "No keaha oe i ninau ai pila?" i ui aku ai ka elemakule.

            "I ike au, e Oreta."

            "A na maopopo ia'u e kuu keiki, aole e oluolu ana kou lunamanao no ka'u haina e waiho aku ai nau. "

            "O kou hai ole mai i ka haina o ko'u makemake oia ka mea nana e hooemi mai i ka oluolu o ko'u noonoo," wahi a ke koa o Atica.

            "Ina pela, e kuu keiki maikai, oiai ua koi ikaika mai nei oe ia'u e ha'i aku i ke ano o kou makuakane he koa kulana haahaa oia."

            "A pehea oia i hiki ai i ke kulana a mare ai i ke kaikamahine a ka moi?"

            "Mamua'o kuu ha'i ana i ka haina o kena ninau au e kuu Tisia maikai," i pane aku ai ka elemakule me ke ano pihoihoi o ke kanalua, "e ae mai ia'u e hoihoi aku i kou noonoo maloko o keia mea oiaio hookahi, a oia keia:  O Torene aole ia he wahi ano nui, a o kona moi ka mea e hoomalu ana iaia aole oia he moi ano nui a ko'iko'i."

            "Alia, e ka elemakule," i hooho leo nui ae ai ka opio me ka ikaika a holopuni ae la ke koko iloko ona a pii koke ae la ka ula nohua o ke kanaka u'i maluna o kona helehelena ma ke kulana noonoo ik'iki no pae, "o kuu kupunakane he moi oia a ua lawa ia.  Ke nookupu nei kona mau makaainana iaia me ko lakou aloha a hoomaikai mau ana iaia, a oia no joi ko lakou kau kanawai.  O kuu makuahine oia kana kaikamahine.  A ke ninau hou aku nei wau ia oe, pehea la kua makuahine i male ai me ke koa haahaa?"

            "E kuu keiki, he kanalua mau ko'u i ka haawi iha ana ia oe no ko'u noonoo iho he mea ia e ano'e ai kou manao, a o ka pono paha oia ka hoike piha ana aku ia oe," wahi a ka elemakule i hookuanui aku ai i kana pana.

            "O ko'u oluolu loa ia o kou ha'i piha mai."

            "A ke ha'i aku wau ia oe, a ma na ano apau aole oe e hoahewa mai ia'u nei."

            "Aole hookahi hoahewa ma na ano apau," i pane aku ai o Tisia.

            "Alaila, e kuu keiki maikai e oluolu e noho ilalo ae haliu pono mai lou mau pepeiao a hoolohe mai."

            A noho ka opio iluna o kona noho ua hoomaka mai la ka elemakule i ke kuauhau ana:

            "A ma ka hoomaka ana, ua manao wau e wehe mua aku i kou hanau ana a i ka meahuna hoi i pili ia mea a he hoomaalahi ana hoi ia i ko makukane ke hiki i ka manawa ona e hoi mai ai a hui me oe a wehewehe i kona moolelo ame ko ko makuahine.

            "Ua hoea mai ko makuahine i ke aloalii o Atenai nei oiai oia e opiopio ana no, a ua ume nui mai kona wahine u'i nohea i ka puuwai o kekahi o na keiki kulana hanohano loa o Atenai nei, he keikialii ma ka hanau ana, he pilikoko hoi no ka noi o Atica.  Ma na keena o ua makuahine nei ou iloko o ka Halealii, ma ka hale o luna ua hoonohoia he koa kiai, a oia no hoi kekahi o na koa wiwoole o na koa apau, he kanaka u'i no hoi a nohea kona helehelena.

            "Alaila, haule iho la ko makuahine i ke aloha no ua koa nei, a olu iho la ke aloha o ka wahine opio, no ka mea na aoha no na koa wiwoole nei iaia a like iho la ko laua manao aloha no kekahi i kekahi, a imi iho la ua koa nei i wahi e hookoia a ko laua manaopaa.

            "Mahope koke iho ua mahuka aku la ko makuahine me ua koa nei ana i aloha nui ai a maloko o ka makahiki ana aole he wahi mea a loaa iki, a aole no hoi he mea i ike, a waiho pu wale ka huli ana.  A hala kekahi manawa ua hoea mai la ko makuahine i Atenai nei me ka bebe iloko o kona poli.

            "A mahope o ka aloalo ana o kana kane iloko o ka laau no kekahi manawa me ka loaa ole ua loaa iho la iaia he manawa kupono nona i hele kuokoa hou ai ma kona hoopakele ana i ke ola o ke keiki ponoi hookahi a ka moi.  Na keia hana ana i huikalaia ai oia a ae hou ia oia e noho hou iloko o ke kulanakauhale, aka nae, aole oia i ae hou ia e ike ia Atira.  Ua hoounaia aku ke keki i Torene kahi o ka makuahine i aeia ai e ike iaia, he hookahi manawa o ka makahiki.  Makemake anei oe e lohe hou aku?" wahi a ka elemakule i hooki iho ai.

            "Ae.  Ke makemake nei au e ike pehea la i loaa ai i kuu makuakane ka pahikaua ame ka paa kamaa gula ana i waiho mai ai no'u."

            "Ua haawiia mai ia mau mea iaia," i hoomau hou aku ai ka elemakule, "mai kekahi koa wiwoole i malamaia e ia i aneane e make, oiai oia iloko o ka ululaau.  Ua oleloia he koa oia i kepakuia mai ka Mauna Olimipia mai i ka wa ona i hoohaumia aku ai oi na akua, a o ka pahikaua hoi ana he mau waiwai kamahao loa kahi i pili ai me ia i hana ole ia e ka lima'kanaka.  A no ka makua o ko makuakane o laweia ka pahikaua ame na paa kamaa pela oia i huna ai i kahi i loaa ai ia oe."

            "A ke hooki nei au i ko'u makemake ninau hou ia oe no keia mea no keia manawa a'no," wahi a Tisia i pane aku ai.

            "A e manaolana aku wau," wahi a ka elemakule i pane hou aku ai, "o keia mau mea a'u i waiho aku nei ia oe, aole e lilo ia i mea nou e lumaiia ai a nalowale.  Eia no oe ke opiopio nei, a malia, ma keia hope aku e loaa no ia oe he manawa e ka aku ai i ala nou e pii ae ai a na kulana hanohano a ke ao nei e haawi mai ai nou."

            "Na'u no e hoolala i ka'u papahana no ko'u ala no keia mua aku," wahi a ka opio wiwoole i pane aku ai me ka leo ko'iko'i, aka, ua hoomanao koke ae la oia iaia iho no ka elemakule, alaila, panehou aku ia oia, "Ke haawi aku nei wau i kuu hoomaikai ia oe no na mea au i haawi mai nei ia'u.  E oluolu e haawi mai i keia manawa i wa hoomaha no'u a i ka wa e loaa hou ai ia'u he manawa e hui kuka ai me oe, aole au e hoohala i ka ninau hou ana ia oe.  Pehea la ia?"

            Ua hiki ia oe ke noho me a'i iloko o kuu hale e like me ka loihi au e noho ai, e kuu keiki.  Ma keia lumi aku e loaa ai ia oe he wahi punee, au no hoi e manao iho ai me he la nou ia.  A mamuli o ko'u aloha no kou makuahine, aneane e hiki ole ia'u ke kapa aku ia oe he hoaloha no'u, a e kahea aku ia oe me he keiki ponoi la na'u."

            "A ke haawi hou aku nei wau i ko'u hoomaikai no kou lokomaikai i panei mai la.  A e hoaumoe i'o au me oe no keia po."

            I ka haalele ana mai o ka elemakule ia Tisia iloko o kona lumi i haawi ia aku, ua huna iho la oia i kona helehelena iloko o kona mau lima.  A hala kekahi manawa loihi ma ia ano me ka pa-e leo ole alaila ku ae la oia iluna a holoholo haka-nu iho la iloko o ua keena moe nei.

            "A o keia iho la paha ka meahuna a kuu makuahine u ae ole ai e hoike mai ia'u e pili ana no kuu makukane," wahi ana i hooho malie ae ai, i kona mau lima e puili ana me kona poo e kulou ana, "O keia iho la ke kumu o kona hoouna ana mai ia'u ianei me ka ike ole i ke ano o kuu makukane ame ke ano o ka auwai o'u i puka mai ai."

            "O, ina no wau i lohe mua i keia mau meahuna i kahi o kuu kupunakane moi, aole no wau e hole wale mai.  Ua hapala i'o ia no kuu kino nei, aole nae he hewa.  A he hilahila nui hoi no kuu inoa.  Ke ike maopopo nei wau i ke kumu i ae ole ai kuu makuahine e ukali mai ia'u ma keia huakai'i.  Eia nae, aole au e ae e hoahewa i kuu akuahine alii aloha.  Ua ike au ua oi aku kona mau ehaeha ame kona hoomanawanui ana ia mau ehaeha a uuku mai ko'u mau hakoko no na pono i alalai mai mamua o'u."

            "Aka, he mea oiaio," wahi hou ana i pane ae ai iaia iho no, "ke kanikau nei au me ke kumu ole.  Aohe he kahua o keia kaumaha wale ana.  Ma ka mea i hoikeia iloko o ka hokele ua ikeia au aia o Atica nei iloko o ka ai'e ia'u.  Owai ka mea nana i pepehi aku ia Polukula?"  A owai hoi ka mea nana i pulumi aku ia Perifita mai kona punana limakoko nui wale aku?  Ke manaoio nei wau ina e ike ana ka moi o Atica nei i ka make i'o o keia mau kanaka i weliweli nui ia e koonei poe a ike hoi i ka mea nana i pepehi ia lalua, e kaawi mai no auanei oia i ka hoohanohano ana maluna ona.  Eia nae, aole i pau ka'u hana.  Ua pololei ka olelo a Oreta i ka i ana iea no wau ke opiopio nei, a o ka hana nui hookahi a'u no keia mua aku oia no ke ka ana i alanui no'u no kuu inoa maikai."

            Me keia mau olelo i hoohala iho ai ka kaua wiwoole iloko o kona lumi me ka hoomaopopo ole ae i ka hele ana o ka la, a hiki wale i ka uhi ana iho o ka pouli o ka po.  Alaila laweia mai la nona he wahi kukui i malamalama no kona lumi, ama ka pukaaniani oia i noho hou iho ai a hanu aku la i na ea huihui o ka po e pa kolonahe mai ana.  A he mai la kona aloha no kona makuahine alii ame kona kupunakane moi, alaila, haupu ae la oia i kona mau hoahele.

            A hala kekahi manawa, ua waiho aku la oia iaia iho ma kahi moe no ka hooluolu ana i ka luhi o ka la i heleia, a i ke ao ana ae e waiho ana maluna o ke pakaukau ma ka lumi-aina he mau meaai i kupono no ka wa e ala ae ai i kukike ai me ko laila ano nohona.  A pau ka paina ana ua hele aku la oia i ke keena moe ma kahi punee ona i haawiia mai ai.

(Aole i pau.)

-----------------------------------------------------------------

-- KULIANA --

Ka Weli o Damaseko

------------

KA HOOKO MOEUHANE A KA U'I ULINA.

------------

MOKUNA IX.

KA HORA O KE AUMOE.

            "Imua o Alahe," i hoohe a'e ai o Kuliana, i ka manawa i paa aku ai kona mau lima konahao i ka pahikaua a Oma i haawi aku ai iaia, "ua hiki ia'u ke aka henehene aku i ka poino i keia manawa.  E alakai koke aku ia'u iwaho, a e lilo keia hora o ia ka hopena o ka mana o Herama!"

MOKUNA X.

HE HOONALONALO ALII.

            Me ka makaala ame ka malie i puka aku ai lakou nei mai ka lua aku; a ia Oma i hoopaa a'e ai i ka puka, hele aku la o Selima mamua me ke kukui.  Ua iako lakou me na pahikaua maikai, a he mau pahi pokopoko ke paa ana ma na kuapo o Oma ma.

            "Maka huli hea kakou e puka aku ai?" i ninau iho ai o Kuliana, ia lakou i hiki aku ai i ka palena o ka lua mua.

            "E hiki aku kakou ma kekahi wahi e kukulu mau ia nei he koa kiai," i pane aku ai o Oma: "a o kahi manaolana wale nono kakou o ia ka hiki ia kakou ke lele aku maluna o ua kiai la me ka pilikia ole ame ka haluku ole e lohe ia mai ai."

            "O ka mea e hiki ana ke hana aku me ka ikaika, e hana aku no kakou," wahi a Kuliana i pane aku ai; "a ke manao nei wau e maalea ana no hoi kakou a aole e pepehi aku iaia, aia wale no a maopopo pono loa e ko i'o ana ia hana."

            "E hilinai mai ia maua," i pane aku ai o Oma, me kona ku pu ana iho oiai o Selima e wehe ana i kekahi puka.  "Ua haawi a'e nei kakou i ko kakou mau ola iloko o ka pilikia, a o ka holopono wale no o ko kakou puka ana aku mai keia wahi aku ka mea nana e hoopakele a'e ia kakou.  Eia na'e, e like no me ka'u i hoike mua aku nei, aia he mau poino ma ko kakou alahele."

            "Ua ike mua oe i ka mea e loaa mai ana?"

            "Ae."

            "A ua makaukau oe e ku mahope o ka mea e ala mai ana?"

            "Ae."

            "Ina pela e ku aku kakou imua o ka ino e hoea mai ana.  Ina o ka olua hana i hele mai nei no ka hookuu laelae ana a'e ia'u, a ua makaukau olua no ia mea, pela no auanei ko'u makaukau."

            I keia manawa, oiai ua wehe mua aku la o Selima i ka puka a hele e aku la e nana i ko lakou alahele, i hoi awiwi mai ai; me ka nanaina pahaohao maluna ona.

            "Ua lohe aku nei au he mau kapuai wawae ma ke alahele maluna," wahi ana i hawanawana mai ai.

            "Pela anei?"

            "Ae.  Ua lohe moakaka aku nei wau."

            "Heaha keia alahele a olua e kamailio nei?" i ninau aku ai o Kuliana.

            "O ia no kekahi o na alahele a kakou e hele aku ai," wahi a Oma, "a o keia no hoi kahi a kakou e manaolana ai aole kakou e halawai ana me kekahi kiai."

            "Malia paha," wahi a Selima, "ua kukuluia a'e nei he kiai hou malaila."

            "Aole loa pela," i pane aku ai o Oma.  "Malaila ko'u hele ana mai he manawa pokole i hala a'e nei, a aole he mea ma ia wahi.  Hamau -- ke lohe aku nei wau i na kapuai wawae mai nei aku -- a ke manao nei wau eia ke hele mai nei maanei.  E ku iki iho.  E noho elua ma keia wahi, a e hele a'e wau e ike i keia mea."

            I ka pau ana o keia mau olelo, hele aku la o Oma iloko o ka pouli, no kahi i loheia aku ai na kapuai wawae, a malalo hoi o kekahi alapii e iho mai ai ilalo.  Mahope o ka hala ana a'e o kekahi mau minute pokole hoi mai la oia, a o kana huaolelo mua i hoopuka mai ai ka mea nana i hoike mai ua pihohoi oia.

            "Ke hele mai nei ka moi!"

            "Ka moi!" i hooho a'e ai o Kuliana, me kona hanu nui ana iho.

            "Ae -- a he elua o kona mau koa e hele pu mai nei me ia.  Ua hele mai nei kekahi mea me lakou a hiki i ke poo o ke alapii, a ke manao nei wau o ka moi ame na koa wale no ia e hele mai nei; a i ole ua waihoia kau nei na koa i hope, a ke hele pu mai nei o Horama me kekahi mea."

            "Alaila, e hele mai ana oia e hui me a'u," i pane aku ai o Kuliana.

            "Pela i'o paha," wahi a Oma; "nokamea aole he mea e a'e ma keia wahi ana e makemake mai ai e ike, koe wale iho no keia mau paia puanuanu."

            "Hamau!  Eia a'e lakou la.  Ke lohe nei wau i ko lakou mau leo, a ua hiki hoi ia'u ke ike aku i ka malamalama mai o ko lakou kukui."  O Selima keia e kamailio nei, a iaia e kamailio ana, ua hu-na a'e la oia i ko lakou kukui iloko o na alu o kona lole.

            Mai kahi aku o lakou nei e ku ana ua hiki ia lakou ke ike aku i ke poo o ke alapii ma kekahi aoao mai o ke alahele; a aole no hoi i liuliu iho, ike aku la lakou nei i ka ilio ana mai o kekahi mau kino kanaka elua, o ke kanaka mua loa e paa ana i ke kukui, a he aahu hoi kona o ka moi, a o kekahi iho me he mea la he aliikoa o ka halealii.

            "Akahi wau a ike maopopo i keia manawa," wahi a Oma, iaia i ike aku ai i na kanaka e nee mai ana i o lakou nei.  "Ua kuhihewaia wau.  Ua waihoia aku nei na koa i hope, a o Binoni keia, kekahi o na kapena o ka pualikoa kiai o ka moi, e hele pu mai nei me ka moi."

            I keia manawa aole i maopopo ia Kuliana kana hana e hana aku ai.  He manawa no, iaia e ku ana, i unuhi hapa a'e ai oia i kana pahikaua mai kona wa'hi a'e; aka na'e, me he mea la o Oma ka mea noonoo maikai o lakou, @ kona manawa i lohe aku ai i ka nakeke o ka Kuliana pahikaua.

            "E kuu haku, i hawanawana aku ai oia, me kona hoopa ana aku i ko Kuliana lima, "e kuemi hope aku kakou mai ke alahele aku, a hookuu aku ia laua e hele a'e."

            "Ua pono kau," i panai aku ai o Kuliana.  "Ma ia ano e kaa ana laua malalo o ko kakou mana."

            Aia mahope aku o ko lakou nei wahi e ku nei he puka i hala hope a'e ia lakou, a aia ma kekahi aoao he wahi kuono poopoo loa i hanaia no ka hoahu ana i ka opala.  Iloko o keia wahi i komo awiwi aku ai lakou nei, me ko Selima huna nalo loa ana iho i ko lakou nei kukui e ike ole ia mai ai kauwahi malamalama.  Iloko o ka manawa pokole koko@e loa mai la ka moi ma ko lakou nei wahi e pee ana, e paa ana no hoi i ke kukui mamua pono o kona alo, a e kulou ana kona poo, me he mea la ua hoomaka'uka'u oia o hehi hewa kona may wawae.  E hele malie ana ua moi la, a e naka haalulu ana hoi kona kino.  I kona manawa i hiki aku ai i ka puka o ke alahele e hiki aku ai i ko Kuliana wahi i hoopaaia ai, huli mai la oia a pane mai la i kona hoa@

           

."