Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 3, 19 January 1906 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

“Binoni, ke manao nei wau he mea pono ia o eke noho iho maanei. O keia ke alaheie hope loa, a e hele hookah aku wau no ke koena o ka’u huakai.”

“He mea pono owau pu kekahi e hele pu aku me oe e kuu haku.”

“Aole-ua hooholo wau i kolu manao e heie hookah aku.”

“Aka” i pane hou aku ai o Binoni. “he apuupuu ke alahele a pakikakika no hoi a malia o hehi hewa aku oe.”

“Hele pela, e ka lapuwale!” i hooho a’e ai ka moi me ka inaina.

“Ke manao nei anei o eke nawaliwali aku nei ko’u mau kaina wawae? Ke hoike aku nei wau ia oe ua oi aku kolu Ikaika i keia Manawa. E hele aku no wau no ke koena o ka’u huakai e like me kalu i hoike aku nei. E loaa aku ana o Selima ia’u ma ka puka o ka lua, a nana e haawi ma ii na kokua ana a’u e makemake ai. He mea pono ia’u ke ike hookah aku i keia pio. Aia me ia kekahi meahuna i kupono ia’u ke huli aku mamua o ke oki ia ana a’e o kona poo.”

“Ke nonoi aku nei wau ia oe, e kuu haku, e makaala.”

“E hamau oe e Binoni. Mai noonoo oe no’u nei. Ua maopopo no ia’u ka’u mea e hana aku ai. E huli no wau i ka moolelo o keia kanaka powa, alaila, e moku koke no kona poo me ka hikiwawe. E noho oe maanei, a e kali no ko’u hoi mai.”

Me keia mau huaolelo, hoomau aku la ka mo ii kana hele ana, a i ka Manawa i nalo aku ai na kapuai wawae haalulu o ua moi la mai ko Kuliana ma lohe ana, hohola aku la o Kuliana i kona lima a hiki i ka pa ana o kekahi o kona mau hoa.

“Owai keia?” i ninau aku’ai o Kuliana me ka hawanawana.

Aole keia he mea e aku, aka o Selima no.

“Aole he Manawa i koe. He mea pono e paa keia kapena. E wehe a’e i kau kukui, a e hopu no wau i keia kanaka,” wahi a Kuliana i pane aku ai.

Hooko aku la o Selima e like me ke kauoha, a i ka Manawa i poha aku ai ka malamalama o ke kukui, ua hoopuiwaia a’e la o Binoni. Eia na’e iaia i huli awiwi mai ai o ia no kona Manawa i loaa koke aku a ii kekahi mau puupuu mahanahana mai ia Kuliana aku, a hina aku la ua kapena la iluna o ka papahele, a mamua o ka hiki ana iaia ke oni a’e, ua paa iho la oia i ka nakinakiia, a hoopaaia iho la ko Oma kuapo opu ma ko Binoni waha.

“Ano,” i hooho a’e ai o Kuliana, “o keia ka wa no ka moi. He wahi mea Liilii wale no oia i hiki ke  palai’e wale ia aku no a o ka paa no ia.”

“A pehea oe e hana aku ai iaia?” i ninau aku ai o Oma.

Ua hoholo koke a’e la he wahi noonoo pouli iloko o ko Kuliana waihona noonoo. O keia iho la ka Manawa kupno loa nona e hookaawale aku a ii kona enemi mai kona alahele aku, a ia Manawa no hoi hookuu a’e ia Damaseko mai kekahi kanaka i haalele aku i ka hoomalu ana me ka pololei. Eia na’e aole i loihi loa keia noonoo iloko ona. Aole loa i makemake kona uhane e hana aku oia i kekahi hana paumaele e like iho la me ia i komo mai ai iloko o kona noonoo ana. Ike aku la o Oma i ke kuha’u ana iho o kona haku, alaila ninau aku la oia me kona haalulu pu ana a’e:

“E pepehi ana anei oe iaia?”

“Aole, aole,” i pane awiwiia aku ai. “He hana hoohewa wale ia. He elemakule hupo a ike ole oia i kana mea e hana nei, e lilo mai ai kona ola ana i mea e hoowahawaha mau loa ia ai. E waiho aku kakou iaia ma kahi ana i waiho aku ai ia’u, a na kona poe kauwa no e imi a’e iaia mahope o ko kakou hala ana aku. E hahai mai mahope o’u-o wau hoi ke alakai a’e ia kakou ma keia mea, a pau no hoi ia, na olua hoi e alakai aku no ke koena o ka kakou huakai.”

Me ka pane hou ole aku, hele aku la o Kuliana no kahi ona i hoopaaia ai, e hele ana hoi o Selima ma kona aoao me ka paa no i ke kukui. Aole i liuliu iho ike aku la lakou ne ii ka moi e hele ana manua o lakou nei, alaila hookuuia aku la o Selima e hele mamua. Ua hiki aku o Horama i kela manawa ma ka puka o ko Kuliana lumi i hoopaaia a ii ka wa a Selima i hoea aku ai.

“Ha-Selima, o oe anei ia?” i ninau aku ai ka moi.

“Ae, e kuu haku.”

“Aole wau i ike ia oe i kuu wa i hele mai nei. Ihea oe kahi i pee ai?”

“Aole wau i pee, e kuu haku; aka e hana ana no wau i ka’u hana.”

“A pehea ka paahao?”

“Eia no oia ke paa mai nei.”

“E wehe aku i ka puka. Ke makemake nei wau e kamailio pu me ia. Ua paa loa anei oia i ka nakinakiia?”

“Aole he uhane e hiki ke wehe a’e i kona mau kupee i hoopaaia aku ai.”

“Ina pela e wehe aku i ka puka-wikiwiki. Ua paa anei kona mau lima?”

“Ae, e kuu haku.”

“A aole e hiki iaia ke oni a’e mai kona wahi i hoopaaia ai?”

“Aia na kaulahao apau ua hoopaaia i ka linahao iwaenakonu o ka papahele.”

“Ina pela e noho oe mawaho nei, e Selima. Ua makemake wau e kamailio hookah me keia paahao.”

Aole i maopopo ia Selima ka hana e lawelaweia aku ana, aka, ua maopopo iaia aia ma ko Kuliana aoao ka hana, nolaila hoomaka aku la oia e wehe i ka puka a hamama.

“Ua hiki ia kakou ke pani aku iaia a paa iloko olaila, a haalele iho iaia malaila,” i hawanawana iho ai o Oma ia Kuliana i ka wa i komo aku ai ka moi.

“Aole, aole,” i pane koke aku ai o Kuliana. “He manao okoa a’e no kekahi o’u. Malia o loaa mai he wahi hana ma ka lawe ana ma ii kela mau aahu alii.”

“Auwe no hoi e!” i hooho a’e ai o Oma, “ua oi ka waiwaii o o ia mea mamua o umi kaukani o ka’u mau mea i noonoo ai. Ina oe e komo ana i kela aahu, ua hiki ia Selima ame a’u nei ke alakai aku ia oe mai keia wahi aku. Mailuna mai keia noonoo ulia laki. Ha!  ke komo la oia iloko. E hahai anei au mahope ou?”

“Ua hiki no ia o eke ku kokoke mai.”

A hiki iho la i keia Manawa ua noonoo mau o Kuliana e lele aku maluna o ka moi me ka pane leo ole aku-e ku’ipalu iho ia ka moi ia hiki; ka moe malie ana iluna o ka papahele, a nakinaki aku, a haalele aku iaia me ka maopopo ole o ka mea nana i hana aku ia mea, aka i kela Manawa ana i ike aku a ii ka moi e komo ana iloko o ka lumi, ua komo mai la he noonoo okoa iloko ona. O kona manao e ku aku no imua o ka moi a hoike aku i kona hoohaahaaia ana. Ua ala Ikaika loa iho la ia iloko o Kuliana e hiki ole ai ke kapae aku. O ka noonoo iloko ona ua hiki iaia ke hehi aku i ke kania-i o ua moi la me kona mau wawae ponoi, a kaili a’e ke ola mai iaia aku ua nalohia aku la ia. Aia no he kumu hou a’e a Kuliana i iini ai e ku aku imua o ua moi la, oiai ua loaa mai la ka Manawa me ka maopopo ole. Ua hele a’e ua Horama la no kekahi kumu e ike iaia, a e ike hoi i kekahi meahuna. Nolaila, ulu a’e la na manao o ua Kuliana la e ike i ka manao o ka moi.

“E noho iki iho maanei.” I pane aku ai oia ia Oma: a iaia i hoopuka aku a ii keia mau huaolelo, komo aku la oia iloko o ka lumi, a o keia no hoi ka Manawa a Horama i ike ai ua lele mua ka manu.

“Ho! Selima!” i kuhea a’e ai ka moi, me kona huli pu ana ma ii kahi o ka puka. “Heaha hoi keia? Aole anei o keia ka—“

Pau iho la ko ka moi kamailio ana, oiai ua kau mai la ka malamalama o kana kukui maluna o ke kanaka i hahai aku mahope ona, e hoike ana hoi i kekahi helehelena okoa.

“E Horama,” wahi a Kuliana i pane aku ai, “ua loaa mai la ia oe ka Wele o Damaseko aole he pio e like me kau i manaolana ai.”

(Aole i pau.)

Kenekuria Umi-kumamaiwa

---AME---

Kana Mau Hana Kamahao.

 

MOKUNA XXIV.

KEKAHI MAU MEA ANO NUI O HAWAII NEI

 

Hoko o keia Manawa o ka uluaoa na hooikaika kela ame keia kiaaina o kela ame keia mokupuni e kina ii na karaima e ala a’e ana amen a haunaele, a i ka hala ana’e o ke kupikipikio ua hoi mai la na hiona o ka holomua ame ka maluhia o ka aina. O ka lawe ana o Kamehameha III i ke keiki ekolu a Kinau i hooilina kalaunu nona, o ia hoi ke Keikialii Alekanedero Liholiho o ia ka maawe hope loa nana i hipuu paa loa iho i ka iokahi mawaena o ka moi ame Kinau.

Iloko o Malaki, 1834, ua kaapuni ae la o Hoapili ame kekahi mau kaukaualii i ka mokupuni o Oahu, e wawahi ana in a wahi hana waiona apau. Mahope koke iho o keia Manawa ua pau iho la ka hoomaopopoia ana o Kaomi, a loohia iho la oia i kekahi ma’i: eia nae ua kamau no kahi aho iaia i kau ai maluna o ka moku e holo ana hoi mai Lahaina no Honolulu nei, a make oia ma ka moana.

KE KIPA ANA MAI O KA MOKUKAUA “CHALLENGER”-I ka 1834 no, hoea mai la ka mokukaua Pelekane Challenger ma Honolulu, no ke koi ana e pepehiia he elua luina Hawaii, i pepehi ia Kapena Carter, he haole Pelekane, maluna o ka moku William Little, oiai ka moku e holo ana mai Kaleponi ae. Ua pepehi iho keia mau kanaka i ke kapena a make, alaila. Hooholo aku la i ka moku no Fanina Ailana, a malaiia i wawahiia ai ka moku. Mamuli o ia karaima a laua i hana’i ua houia laua a liia iluna o ka i-a o “Niu” ka moku o ka moi. Ua hoomaikai ae o Kapena Seymour o ua mokukaua la ia Kinau no kana mau kokua.

KA HOLOMUA O KA HOONAAUAO AME KA HOOMANA-Ma ka la mua o Mei, 1833, hoea mai la ma Honolulu nei o Rev. John Diell, he kahunapule no na luina, mai Ladana mai, a ua lawe pu mai oia me ia i ka papa hale no ke kukulu ana i halepule maanei. Ua kukuluia keia halepule ma ke kihi Ewa, ma ka aoao makai, o na alanui Moi ame Betela, he aina hoi i haawiia e Kinau. Ma ka la 28 o Novemaba, 1833, hoolaaia ua halepule la, a kapaia ka Halepule Betela, a ua lilo keia i wahi no na luina e hoomana’i, a o kona puoa he hoailona ia e hoike aku ana in a luina, ua maluhia ka aina no lakou.

I ka 1832 i hamama mua ae ai na kula no ka hoonaauao ana in a keiki a na makaainana, e pii maiie ana hoi ma na makalua o na makua.

Ia Manawa hookah no hoi aia na noi dala ana ke malamaia la no ke kukulu ana ae i kula olelo Beritania no ka hoonaauao ana in a keiki a na haole, a ua komo nui ae na kapena o na moku ma na kokua ana. Ua kukuluia ae la he wahi hale pohaku uinihapa, a weheia ma ka la 10 o Ianuari, 1833, malalo o ka inoa, ke Kula Puuwai Aloha Oahu, a e ku kokoke ana hoi ma kahi e ku nei ka hale aupuni.

O ke kula kaikamahine mua loa i kukuluia ma Wailuku no ia a weheia ae i ka 1837, a ia makahiki hookah no i kukuluia ae ai ke Kula Hanai o Hilo.

O ka helu kanaka mua loa i malanaia i ka 1832 no ia, a ia manawa o ka nui o na kanaka he 130,313, a i ka helu hou ia ana i ka 1836, he 108,579. O ka emi ana o na Hawaii ia Manawa he mea hoopioloke nui ia i ka noonoo o na kanaka.

O na nupepa mua loa i hoolahaia ma ka Moana Pakipika nei, o ia no ka lama Hawaii, i paiia ma Lahainaluna i Feberuari, 1834, am eke Kumu Hawaii, i hoopukaia ma Honolulu i ka malama o Okatoba, o ia makahiki no. I ka la 30 o Iulai, 1836, hoolahaia ae la ka nupepa The Sandwich Island Gazette, ka nupepa namu mua loa i hoopukaia ma Hawaii nei.

 

KE KII O NA HALE IPUKUKUI O LAHAINA. O KA HALE KIEKA O LAUA OIA

KA HALE IPUKUKUI HOU.

 

Ka hale aupuni mua.-a HIKI WALE I KA MAKE ANA O Kinau, aneane no e pau loan a hana apau o ke aupuni ma kona lima ame Kekuanaoa ke Kiaaina o Oahu, a iunakanawai hoi. O Hale Kau@a ka Hale Aupuni, a o keia no ka hale hookolokolo, kahi hookaa auhau, na hoolimalima amen a moolelo e ae. Maanei no hoi e malamaia ai na @ukai ana mawaena o ke aupuni amen a kanikela @ na ama-e, a malaila na kanaka Hawaii makaukau kahi i hana i malalo o na kuhikuhi ana a Kekuanaoa. Malaila e hookomo ae ai na kanaka i ka lakou mau hoohalahala, a pela pa no @ me na kapena o na moku, a he nui na hana hoolele haul ii hanaia maloko o ia mau paia.

I kela Manawa aole i makili ae iloko o ka noonoo o na kanaka ka like ole o ko ka moi kulana ame ka waihona o ke aupuni mailoko ae o ko ka moi mau loaa maoli.

 

NA PILIKIA ME NA MANA AUPUNI E AE.

 

NA KUMU O KA LIKEOLE-He elua kahua o na lii i paa i i ko lakou mau pono, a o keia na mea nana i hoala ma ii na pilikia me na makaainana o pa aina-e.

O ka mua o ia uo na poe kuleana maoli in a aina, a ua manao na ‘lii no ka moi no ia mau aina, oiai oia e noho poo ana maluna o ke aupuni, a he mea hiki ole ke hooliloia aku me ka ae ole o ka moi, nolaila, ua like na lahui e ae noho ana maanei me ka poe hoolimalima ma ka lok@ maikai o ka moi. O ka lua o na kumu o ia ka pono i loaa i ka moi e hole aku in a lahui e e komo mai, a ka moi hoi i manao ai he poe hoopilikia mai iaia.

Oiai no nae ua hole ae pa ‘lii aole lakou i manao e hoopilikia aku in a lahui e ma ka hoomana ana i ke Akua e like me ka lakou i koho ai, ua paaia aku na lahui e ao le e lawelawe in a hana o ka hoomana Kakolika Roma iwaena o na Hawaii, mamuli o ka makau o ala main a manao like oie nana e mawehe ae i ka nohona o na kanaka: a mamuli o keia i hoopaakiki ai lakou me ka Ikaika a kauia na kanawai kupono ole, a pela i kumo ai ke kuokoa o ka aina iloko o ka pilikia.

KA HIKI ANA MAI O REV. R. WALSH.-I ka 1835, loaa ae la na a’o ana in a kahuna Kakolika i kipakuia aku ai mai nei aku i ka 1831, mai ka Pope ma Roma, e hooikaika ana ia laua e kukulu i ka hoomana Kakolika ma Hawaii nei. Ma ka la 30 o Sepatemaba, 1836, ua ku mai la o Rev. R. Walsh, h@ kanaka Ailiki i hoonaauaoia ma Parisa, a he kahuna Kakolika hoi i holo mai maluna o “Garatilia” mai Valparaiso mai. Ua kauohaia oia e haalele iho i ka aina nei, aka ua komo akeakea ae la ke Kanikela Pelekane, a aeia o Rev. Walsh e noho iho a hiki i ke ku ana mai o ka mokukaua Pelekane “Aeteon,” malalo o ka Haku Eluene Lukela (Lord Edward Russell).

Ma ka la 8 o Okatoba, hoea mai la ka moku Farani Bonite, Kapena Le Vaillant, maanei, a imua o ua kapena ia i waiho aku ai o Walsh i ke noi e kokuaia aku oia, a mamuli o keia kapena i loaa aku ai ka ae mai ka moi aku e noho iho o Mr. Walsh maanei, malalo no nae o ka ae ana o Mr. Walsh aole oia e Hoohuli ma ii na kanaka Hawaii ma ka hoomana Kakolika.

Ma ka @a 23 o Okatoba, hoea hou mai la ka Haku Lukela, a mahope o na kukakuka ioihi ana me ke aupuni ua hanaia iho la he aelike a kakauinoaia ae ma ka la 16 o Novemba, e hoike ana in a pono amen a kuleana o na makaainaua Pelekane  maluna o na aina, e noho hoi a e kukulu aku i ko lakou mau home ma ka “ae ana no nae o ka moi.” Ua ukuia aku nap oho o Mr. George Chapman, i wawahiia kona hale e Paki ka mea i kuliana i ka aina.

MAKE O NAHIENAENA.-O ke Kama’liiwahine Nahienaena, kaikuahine o ka Moi Kamehameha III, oia kekahi o na pulakaumaka a ka lahui; eia nae ua lilo aku la oia malalo o na hoowalewale ana @ hoopuni ana iaia, a mahope o kona oia ana iloko o ke kaumaha, make iho la oia ma Honolulu ma ka la 30 o Dekemaba, 1836. Ua hanauia oia i ka 1815, a ua male hoi ia Leleiohoku, keiki a Kalanimoku, i ka 1835. Ua malamaia ae kona hoolewa ma ka ia 4 0 Feberuari, 1837.

Ua male iho ka Moi ia Kalama, ke kaikamahine a Kapihe, ma ka la 2 0 Feberuari.

(Aole i pau.)

 

HOOLAHA I KA POE AIE O KA

WAIWAI O LILY MAIOHO RICE

 

O ka mea nona ka inoa malalo iho nei William O. Smith, ma kp@ ho@ kohu ponoia ana mai @ h@ po@ waiwai me ka palapala k@ o ka Waiwai pakuila o Lily Maioho Rice mea i make o Kalaupapa Molokai, ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i ka p@ apau he mau koi ka lakou e ku-e ana i ka Waiwai o Lily Maioho Rice i o@ e waiho mai ia mau mea @aia ma kona k@aa @hana k@206, Judd Building H@, Honolulu, Oahu. ma@ko o @ mahina mai ka ia aku o ka hoolaha mua ana o keia “Hooiaha,” i ole e hole mau loa ia aku no lakou.

Hanaia ma Honolulu, Ianuari 5,1906.

WILLIAM O SMITH.

Lunahooponopono Waiwai me ka Palapala

Kauoha Waiwai Pakuiia o

Lily Maioho Rice. I make.

3102-Jan. 12, 19, 26, Feb 2, 9.

 

He Laau Kunu

 

AYER’S CHERRY PECTORAL-

“Ua loaa mai ia’u he ma’i pilikia loa iloko o ko’u ake a nawaliwali iho ia hoi a hiki pono ole la’u ke hele a kawaiho hoi. Ua manao ko’u mau hoaloha aole loa wau e oia ana. Hoomaka koke iho la wau e iawe i ka

 

AYER’S CHERRY PECTORAL-

A hoomaka koke iho ia wau e ike i ka pii ae o ko’u maikai. He elua wale no @u omole i lawe ai a o ko’u oia loa no @. He olalo ua hoopakele mai oia i ko’u ala.”

O kela kekahi o na hoike iwaena o na k@kini hoike i loaa mai e pili ana i ka waiwai o kamahao o ka

 

AYER’S CHERRY PECTORAL-

No kea nu, kunu, amen a ma’i apau o ke ake ame ko ka puu. Ka laau pookeia hookah i ikeia no kanaono makahiki. Iloko o na omole nunui a hi@ e loaa no keia laau a ma na halekuai laau lapaau apau.

 

Hoomakaukauia e Dr. J. C. Ayer & Co., Lowell, Mass. U.S.A.