Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 4, 26 January 1906 — Page 4

Page PDF (1.24 MB)

This text was transcribed by:  Charlene Kazner
This work is dedicated to:  Natalie Kehaupili`ianeke Kazner

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, POALIMA. IANUARI 26, 1906.

 

Me ka haalulu, nana mai la kona mau loa iaia a hoola ai la ua hiki iaiake hele aku elike me ka moi.  O kona helehelenma wale no ka mea e ikua mai ai, eia nae ua hiki no ke hunaia a nalowale main a maka mai o na kiai o ka halealii.

 

Alaila hoomau aku la lakou I ka hele ana elike me ka lakou I hele mua ai mamua o ka hoea ana mai o ka moi.  Ku iho la lakou ma kahi e waiho ana o Binoni, a I ko lakou hoomaoopo ana aole ia e hemo ana a hiki I kona kokua ia ana mai e kekahi mea, hoomau hou aku la lakou I ka hele ana.  Eia lakou ke pii la iluma I kela manawa, e hele ana.  Eia lakou ke pii la iluna I kela manawa. E hele ana hoe o Selima mamua me ko lakou nei kukui, a o Oma no hoi le hahai ana mahope o ka moi hoonalonalo.  Pela lakou nei I hele aku ai a hiki I ka lumi oluna, kahi hoi I kukuluia a`e ai na koa kiai eia na`e aole hookah iwaena o na koa I lawelawe mai I ka kaua Kuliana, aka ku pololei a`e la lakou ma kela ame keia aoao o ke alahele me ka haawi ana mai I ke aloha, elike nno me ka maa mau ma ka lakou oijana.  Hele aku la o o Kuliana me ke kulou ana o koma poo ilalo, e opea ana hoi koma mau lima mamua o kona alo.  O ka ikeia ana mai o Selima ame Oma, kekahi o na kauwa hoolohe loa a Horama, e hele pu ana me ka moi hoonalonalo o ia kekahi mea I hoohuoi ole ai na koa kiai ia lakou nei.

 

Hoomau aku la no lakou nei I ka hele ana me ka akeakea ole ia mai, a hiki wale I ko lakou nei ku ana mawaho o ka puka pa o ka halealii, a malaila I wehe a`e ai o Kuliana I ka aahu alii am eke kalaunu a kiola ilalo.

 

“No keia leialii e malama no wau,” wahi a Kuliana I puana a`e ai, “ aole mamuli o kona kumukuai nui aka I mea hoomanao na`u no keia po a`u I halawai ai me ka Moi o Damaseko.  Ano, e kuu Oma maikai, e awiwi a`e kakou no kahi e kali mai nmei kuu Hobadana hoolohe.”

 

Iloko o keia mau hora pouliuli ame ka meha no hoi, I alakai aku ai na koa paele I ke alakai o na powa ma na alahele I maa ia laua, me ko laua makaukau pu pu no hoi e kokua aku I ka wa e ala mai ai kekahi pilikia.

 

MOKUNA XI.

 

 MAI KAHI POINO A I KEKAHI.

 

Ia Oma I haalele aku ai ia Ulina ma no kana huakai imi ola no Kuliana aole loa oia I makemake e hoi aku e hooluolu a hike I kona manawa e lohe ai mai ia Oma mai ua hoopakeleia ke alakai o na powa.  Noho iho la oia iloko o kona lumi moe, e a uuku ana hoi ke kukui, a e noho mai ana no hoi o Alania ma kekahi aoao.

 

“Ma ko`u manao iho,” wahi a Alabia I puana a`e ai, e oki pu ana hoi I ko laua noho hamau ana, “ua hana aku nei kaua I ka mea I hiki ia kaua no ka hoopakele ana a`e I ka haku o na powa.”

 

“O ka kaua I hana`I, e kuu Alania maikai, no ka pono no ia o keia kulanakauhale,” wahi a Ulina I pane aku ai me ka hjookoikoi ana I kona leo.  “Ina e hema ana o Kuliana e loaa ole ana he mau poino I ka moi.”

 

“O,” I hooho a`e ai o Alania me ka leo I ku maoli I ka hoowahawaha.  “Aole o`u nana ia moi.  Aia oia a lilo mai I kane nau alaila ike wau iaia aka I keia manawa aole o`u nana aku iaia, heaha la oia ia`u.  Ua oi aku ko`u nana I keia kanaka kulana hiehie, u`I a hanohano e paa mai nei malalo o ka halealii o Horama.  Ke hoomanao a`e no hoi wau I ke kaumaha o kona helehelena I kona manawa I haalele a`e ai ia kakou I ke awawa, he me e ke aloha nona.  A ke ha`I aku nei no hoi wau ia oe, elike me ka oiaio o kuu ola nei, pela hoi au e I a`e ai ua aloha aku au iaia.  O keia ke kanaka u`I hookahi a`u I halawai ai.”

 

“E kuu Alabia, mai kamailio mai oe pela imua o ko`u alo.”

 

“E kala mai ia’u, e kuu haku.  Aole o`u manaoino ma keia.:

 

“Aole wau e hoahewa aku ana ia oe – aka, o ka inoa o keia powa wiwoole he mea maikai ole ia e hoopukaia imua o`u.”

 

“E kuu haku maikai, ina wau I nana aku ia Kuliana ma kea no he kanaka hana I na hana karaima, ina no aole au e hoopuka I kona ioa.  Aka, ke kau aku nei ko`u maka malunma ona ma kea no he kanaka oiaio e hoopono hoi.”

 

“Ua lawa, e kuu Alabia.  E waiho kaua I ke kamailio ana maluna o ia mea.  O ka hora ehia la keia?”

 

“Ua hala ka hapalua o ka po – me he mea la he hookah paha hora I hala.”

 

“Ina pela e hele aku oe iloko o ka malapua malia paha ua hoi mai nei o Oma.”

 

Puka aku la o Alania iwaho me ka pane leo ole mai, a ia Ulina I noho hookah iho ai, ku a`e la oia ilouna a hookmaka a`e la e holoholo iloko o ka lumi.

 

“Aole o`u manao ua hana hewa aku nei wau ma ke kokua ana e hookuu I keia haku o na powa,” wahi a ua Ulina nei iaia iho.  “Aole loa wau e ike hou aku ana iaia, aole no hoi o`u makemake e ike iaia.  Aole no hoi o`u manao e ake mai ana kela e ike hou ia`u.  Ke manaolana nei wau e hemo ana oia – a ke manaolana pu nei no hoi au e noho ulakolako aku ana oia ma keia mua aku.”

 

Hoopau iho la oia I kana kamailio ana I kekahi manao nana e paialewa mau ana I kona noonoo.

 

He hapalua hora paha keia noho ana o ua Ulina nei a hoi mai la kana Alabia.  He mama me ka awiwi no hoi kona mau kaina wawae, a aia he nanaina hauoli maluna o kona helehelena.

 

“O, e kuu haku,m” I hooho a`e ai oia, iaia I pani aku ai I ka puka, “ua pakele o Kuliana!”

 

“E hoomaikaiia na lani!” I hooho a`e ai o Uliana, me ka naka haalulu ana o kona kino.

 

“Ua hemo mai oia, a I keia manawa ua haalele iho oia I ke kulanakauhale nei,” wahi hou a Alabia.

 

“Pehea I hgiki ai kona hoopakeleia ana?”  I ninau aku ai o Ulina.

 

“Ua hele pu mai o Oma ame Selima me ia; a o ka`u mea wale no I lohe mai nein a laua I alakai mai ia Kuliana iwaho o ka halealii.  E kali ana no o Hobadana ma ko kakou malapua nei, a I kona manawa I ike ai I kona haku opio ua lele aku la oia maluna nei, a I kona a-I a honi iaia me na waimaka e kiheahea ana maluna o kona mau papalina.  Aole laua I hoohala wale iho I ka manawa malaila, aka hoomakaukau koke iho la laua no ka hele ana aku.  Hele mai la o Hobadana imua o`u a hoomaikai mai la, a noi mai la oia ia`u e haawi mai I na hoomaikai ana he nui I kuu haku me kona I pu mai e pule mau no oia nou iloko o kona mau la e ola ana.  Ua ike aku wau ia lakou e hele ana, alaila hoi mai la au.”

 

“Ke manaolana nei wau aole lakou e halawai hou ana me kekahi pilikia,” wahi a Ulina.

 

“Aole e loihi loa a o ka loaa no ia o ko lakou wahi e palekana ai,” wahi a Alabia, “ano, pehea hoi kaua?”

 

Puiwa a`e la o Ulina I keia ninau a kona kokoolua, me kona pa`I ana iho I kona mau lima.

 

“Ke kokoke a`e nei e elua hora mahope o ka hora umi-kumamalua, a iloko o na hora ekolu o ka puka mai no ia o ka malamalama o ka la,”  wahi a Alabia I pane hou aku ai.

 

“O e Alabia, he mea pono ia`u ke haalele iho ia Damaseko nei.  Aole e hiki ia`u ken oho iho maanei.

 

“He mea oiaio e holo ana no kaua mai nei aku,” wahi a Alabia/

 

“Ua aelike mua kaua pela mamua o ko Hobadana hiki ana mai, a nau no hoi I hoike mai ia`u I keia po no oe e holo ai.”

(Aole I pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

Ame

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

 

MOKUNA XXIV.

 

KEKAHI MAU MEA ANA NUI O HAWAII NEI

 

I KELA WA UA LILO MAI LA KA MOKU “Don Quixote” I ke kuaiia I ke aupuna a lilo ae la I mokukaua, me kona mau pukuiahi he umikumamaha.  Ua hoololiia ae kona inoa mahope mai a kapaia ka mokkaua “Kai.”  Ma ka la 12 o Aperila, 1837, ua lawe aku la ka moi I ke kino-make o koua kaikuahine no Lahaina maluna o “Kai,” a ma keia huakai he ewalu ka nui o na mokukuna I holo pu aku.  Ua waihoia aku ke kinowailua ma ka aoao o Keopuolani, ko Kamehameha III makuahine.

 

Ma ka la 9 no oia mahina I ku mai ai ka moku “Mary Frazier” mai Bosetona mai me na kumu missionari a o keia ka huakai I hoouna nui ia mai ai na kumu.

 

KA HOI HOU ANA MAI O BACHELOT AME SHORT. Ua hiki hou mai la kakou I ka lua o na manawa I hoomaka hou ai na paoniomi ana ma ke hoo,mana.  Ua kau mai la o Rev. Bachelot ame Short maluma o “Clementine,” he moku Pelekane I onaia e Mr. Jules Dudoit, he haole e noho ana ma Honolulu, mai Sana Babara mai, a hoea mai la maanei ma ka la 17 o Aperila, 1837.  Oiai e kaawale an aka Moi ame Kinau mai Honolulu aku, ua kauoha aku la o Kekuanaoa I ke kapena ame ka ona o u moku la e hoijoi hou I na kahuna Kakolika iluna o ka moku, a hole mai la laua.  Ma ka la 19 na waiho aku la oia I ke kauoha I na kahuna e hoi aku iluna o ka moku, a ua aponoia keia hana a Kekuanaoa e ka Moi ame Kimau, a hole mai la keia au kahuna.

 

Mahope o na hoao ikaika ana ae na kukakuka ana me ka holopono ole, a I ka moku e hoomakaukau ana e olo, ua jooko aku la o Kekuanaoa I kana kauoha I hooopuka ai ma ka la 20 o Mei, a hookauia aku la ua mau kahuna la iluna o ka moku me ka limanui ole.  Alaila, kauoha aku la o Mr. Dudoit I na luina e lele iuka o ka aina, huki iho la I ka hae o ka moku ilalo, a lawe aku la imua o Charlton, ke Kanikela Pelekane, a nana I puhi ae I ua hae la I kea hi iwaho o ke alanui.  Alaila, hoohalahala aku la ua haole la imua o Charlton, e hooiaio ana ua hopuia kona mau luina e ke Aupuni Hawaii, a hooko ae la oia I kana koi poho o $50,000.  Ua waiho pu ae la no hoi ko Amerika Kanikela he koi poho, ma ka aoao o Mr. W.l French, I ke Aupuni Hawaii, ka haole hoi nana I hoolimalima I ua moku la.

 

KE KU ANA MAI O NA MOKU “SULPHUR” AME “VENUS,” – Ma ka la 7 o Iulai, 1837, ua ku mai la ka mokukaua Pelekane “Sulphur,” Kapena Edward Belcher, ma Honolulu nmei mai San Blas mai, a ma ka la 10 hoea mai la ka moku Farani Venus, Kapena du Petit Thouars, mai Kalao mai.  Ua hookomo koke ae la e paa ana iluna o “Clementine,” O keia mau kapena elua amen a kanikela eloua, o iakou ka I hele a`e I na kahuna Kakolika e paa ana ilouna o “Clementine.”  O keia mau kapena elua amen a kanmikela elua, o iakou ka I hele a`e hui me Kinau ma Kauila Hale I ka auwina o ka la 10, a malaila I malamaia ai na kukakuka ana me ka ikaika o na olelo.  Ma keia hui ana I haalele ai o Kapena Belcher I kona kulana keonimana, a wiliwili aku la oia I kana puupuu imua o Kinau.

 

I ka hala ana aku o keia kapena keonimana ole ame kona mau hoa, ua hoi aku la o Charlton a hoike aku la ia Kinau ua panikuia ke awa o Honolulu, a aole hoi e aeia kekahi moku e haalele iho I ke awa, koe wale no kahi oku “Clementine” I hoopaaia ai na kahuna.  Mahope o ka ninau ana o Kinau I ka manao o keia hana, ua pane aku la oia:  “O ko`u moku kekahi e holo ana.”  Alaila pane aku la o Charlton.”  “Aole: e kipoka koke ia no kou mkoku ke hana aku pela.  Ina he makemake kou e kakau leta aku I ka moi, ua hiki no I kou elele ke holo aku maluna o ko makou moku me ka leta.”  Hooleloa aku la o Kinau.  “Aole,” wahi ana, “e holo ana no ko`u moku.”

 

He mea oiaio ua holo i`o aku no ua moku la me ka hoopilikia ole ia.  Ua hoounaia aku la kekahi pualikoa o na marina @ o “Clementine” no ka hookuu ana a`e I na kahuna, a mohope iho I ala @ ai na kapena o keia mau moku I na kahuna no ko laua home @ Pelekane maluna @ moku la e kii I ka moi ma @ kekahi manawa loihi.

 

Ua hoahewa like a`e keia ma kapena I ke alahele a ka moi I lawe ai, aka @ no lana I ko ka moi mau kuleana malalo o na kanawai iahui.  Iloko o keia aha I hoohaahaaia ai o Rev. H. Binamu e kekahi o na alakoa o na aina e nolaila, ua kaa a`e ma ka aoaoa o na hi ka malama ana I kona ola.

 

I mea e pau ai keia like ole, ua ae a`e la o Kapena Du Petit Thouars e kakauinoa I kekahi olelo hoopaa ma ko M.Bachelot aoao, a ma ua olelo hoopaa la ua oleloia “e haalele koke iho no o M. Bachelot ia Hawaii nei I ka manawa no e loaa ai iaia he oku a e holo aku no Lima.  Valparaiso, a I ole ma kekahi wahi okoa a`e paha, a iaia e poho ana ma ka aina nei aole loa oia e haiolelo a a`o paha.”  Ua kakauinoa iho no hoi o Kapena Belcher he palapala hoopaa no o keia ano no Mr. Short, a kakauinoa iho la no hoi ka moii kekahi palapala e ae ana I ua mau kahuna la e noho iho me ka hoopilikia ole ia a hiki I ko laua manawa e haalele iho ai I ka aina nei.  Ma kekahi hui kuka hou ana o keia mau kapena me ka oi, ua kakauinoa iho la ka moi I kekahi aelike me Kapena Du Petit Thouars, e haawi ana hoi I ka pono kaulike I no makaainana Farani e noho ana maanei elike me ka loaa ana I na makaainana o na lahui e a`e.  ma ka la 24 haalele like ino la keia mau moku I ke awa me ke kipu aloha ole mawaena o laua me ka papu aina.

 

 KA HIKI ANA MAI O MAIGRET AME MURPHY. – O keia ke kolu o na manawa I ala ou mai ai na paio hoomana ana.

 

Ma ka la 20 Novemaba, 1837, ku mai la ka moku “Europa.”  Kapena Shaw, mai Valparaiso mai, maluna o ua moku la o Rev L. D. Maigret ame Mr. J. C. Murphy. Mamua o ka haaloele ana aku o ka moku ia Valparaiso, ua koi ua aku o Mr. H. Skinner, ka mea nona ua moku la, I keia mau ohua e hoopaa ia laua iho malalo o kekahi bona aole laua e lele ma Hawaii nei a hiki I ka loaa ana aku ia laua he ae ana mai ka moi aku.

 

 I ke ku ana mai o ka moku ua hoopaa aku la o Kinau I ke kapena o ua moku la malalo o kekahi hona o umi kaukani dala aole e hookuu mai I keia mau ohua ana no ka aina nei.  He ekolu mau kanaka Kile I mahka mai I aeia aku e lele mai.  Ua malama ia a`e he mau kukai ana mawaena o ka mana aupuni ame Mr. Maigret, a ua hoike a`e keia kahuna o kona manao wale no oia ka noho ana iho maanei a hiki I ka loaa ana o ka moku nana e lawe aku iaia nmo ka Paeaina o Makuisa.  Ua hoole loa aku la no na`e ke aupuni I kona lele mai I ka aina, aia wale no a hoopaa aku o Mr. Dudoit I kekahi huina dala kupono e hooia ana I ko Mr. Maigret haalele iho I ka aina I ka wa kupono.  Ua aeia aku o Mr. Murphy e elel mai I ka aina amuli o ka hooia ana aku a ke Kanikela Pelekane aole oia he kahuna.

 

Mahope mai kuai iho la o Mr. Maigret I kekahi mokukuna ma ka inoa o “Honolulu,” no $3000, a holo aku la maluna o ua moku la no ka Paeaina Maikonisia ma ka la 23.  Ua kau pu aku o M. Bachelot me ia, me kona kino nawaliwali: eia na`e aole oia I pohala a`e a make oia ma ka moana, a kanuia oia ma ka mokupuni o Ponope, kahi hoi a Mr. Maigret I noho iho ai no kekahi manawa.

 

KA HOOMAAUIA ANA O NA KAKOLIKA – Ma ka la 18 o Dekemaba, 1837, ua kuahaua a`e la ka moi ame `lii I kekahi kanawai koikoi e kapae ana I ka hoomana Kakolika, a ma ia ano ua papaia ke a`o ana I ka hoomana Kakolika, a ma ia ano ua papaia ke a`o ana mas ia hoomana ame ka hoounaia ana mai o na kumu misionari.  Iloko o keia mau makahiki o ka inaina ame ka hoomaauia o na Kakolika, ua hoala hou ia main a hana hoopilikia I na kanaka Hawaii I huli ma ia hoomana.  A hiki wale I ka 1835 a me na manawa like ole iloko o na makahiki ekolu mahope mai, aneane he kanakolu poe I hoohanaia ma ka hana oolea, a he hapa uuku hoi e hana ana iloko o ka papu.

 

Ua komo akeakea a`e no na makaainana o na aina-e, I huipu no hoi me na kumu misionari, I keia mau hana a ke aupuni, a I Sepatemaba, 1838, ua kakau aku la o Kinau I kana pane ia Kapena Eliot o ka mokukana Pelekane “Fly,” a maloko o ua pane la keia mau huaolelo: “Heaha ka makou e hana aku ai”  E hoi hou anei makou I ka hoomana ana I na kii ame ka hookahe koko.”

(Aole I pau.)

 

Na Elele Hawaii no Wasinetona I Hala Aku Nei.