Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 4, 26 January 1906 — TISIA-O-ATICA Ka Wiwoole o na Wiwoole Ke Ahikanana Nana i Ulaa ke Kanawai o ka Make o Ciretia. [ARTICLE]

TISIA-O-ATICA

Ka Wiwoole o na Wiwoole

Ke Ahikanana Nana i Ulaa ke Kanawai o ka Make o Ciretia.

MOKUNA V. KOMO ILOKO 0 KA NENELU POULI. A aia ihea o Cario ame Casana ma? I ke ala ana ae o Cario a mahope iho o ka anaanai iki ana iho i kona mau maka a hoi mai la kona noonoo maikai, akahi no oia a hoomaopopo i ka pouli e aaki la iloko o kahi ana e noho la, he pouli poeleele haalele loa e haha poele ai, nolaila ua kahea leo nui ae la oia i mea e lohe mai ai kona hoaloha Casana, oiai aole he hiki aku iaia. "Halo e Casana, ma ka inoa o ke aloha, aia oe ihea, a ua ala anei kou hiamoe?" "Pela hoi?" i hooho ae ai o Casana, "aia i'o la hoi wau i hea? Ma na eheu malu o Mauna Tatasa, oia maoli no ka'u e makemake nei e ike i kahi a'u e noho nei. Auhea kou lima?" a ia manawa hookryhi no o Casana e hahahele ana a hiki i ka loaa ana aku o ka lima o kona hoa Cario iaia no hoi e haha pu mai ana. "Aia! ua pono ko kaua hui hou ana ae la. Alaila, o ka mea maikai wale no ia kaua e hana ai me ka hoohakalia ole oia no ka imi pono ana i ke ano o keia wahi a kaua i hoonohoia mai ai." No na hoahele o Tisia, ua like no a like ia laua ka pouli oloko o kahi o laua i hoonohoia ai, ina no e po'i na maka a i ole kaakaa ae. Hc-wahi pouli loa i'o no ia i like loa me kekahi lua iloko loa o ka honua kahi o ka maka o ka malamalama aole ilaila, a mawaho ae o keia he ku maoli no i ke kawa-u ame.ke ino o ke ea polopolona. Kokolo aku Ia laua a hiki i ka loaa ana o na paia, a ma na paia ka hoohele hookolo ana, e hele ana kahi ma kahi aoao, i kekahi no hoi e nee ana no kahi aoao a hiki i ko laua hui hou ana. Ma keia hana ana ua ioaa iho la ia laua ka hoomaopopo he laumania wale no na paia o ka lua o laua e noho la me ka papahele ano anuunuu no nae e okukuia ana e na pohaku nunui. "Heaha kau hoomaopopo no keia wahi e Casana?" wahi a Cario i pane aku ai iloko o ka pouli. "Ke loaa nei ka ike. ia'u aia ko kaua Haku iloko o ka upena o keia wahi," wahi a Casana i hooho ae ai ma ka hoomanao koke ana ae i ko laua Haku Opio Tisia. "Ma ka inoa o Mauna Olimipia, ke manaoio nei au i kau olelo he oiaio," wahi a Cario. "E like me ka loihi o ko'u ola ana ma ka ili-honua «aole lua e hiki ia'u ke manaoio, o ka hale i'o keia o Oreta, ka mea hana elala. O kela elemakule lapuwale nana ka hinai huaai a'u i paa mai ai. ke manao nei wau he kumakaia oia no ka Haku Alii o kaua." "Pololei e kuu hoa," i hooia aku ai o Casana i ka kona hoa. "A ke manao nei vau no kaua iho, eia kaua iloko o ka lua-pouli o keia elemakule. īa'u i hapapa heie mai nei i loaa mai nei ka puka ame ka luka pu a hoao mai nei wau e wehe e like me ka ikaika i loaa ia'u aohe lie wahi mea a manuhe'u mai." "Ae, ke ike la wau," i pane aku ai o Cario. "A eia hou; o kela waina a kaua i inu ai oia ka mea nana i hoomaalahi i ko kaua hoopaaia ana iloko o keia lua, a kaa hoi malalo o na umii ana o na enemi o ka llaku Alii o kaua. Akahi no wau a hoomaopopo i ka mulea o na liana i j>anaiia mai nie he la he haua ku la i ke aloha. O, he. huakai pakalaki maoli keia o kakou." "Aka." wahi a ke kokoolua i hooponopono aku ai, "aole i inu ko kaua Haku i kela waina. He wahi hoopa wale ana iho no kana a 0 ka pau r.o ia. Malia paha aole oia i hoopaaia e like me ko kaua ano e h"«>paaia nei." "O." i hooh«:> ae-ai o Cario me ka leo ha'uha'u o ke aloha aiii i ko laua haku alii opio, me ka puili ana ae i kona mau lima iloko o ka poeleek- pouli, "ina no hoi e loaa ia'u ka haku o kaua, e haawi aku wau i h.ooleahi wahi olelo'no ka makaala ana iaia iho me ka hoike aku a< le keia o.ka hale o Oreta, no ka mea ua ike no wau he keonimana ohiolu loa a puuwai hamama oia i piha i ke aloha hana pono. Aole loa e ae o Atira e hoouna mai i kana keiki aloha i keia wahi o ka enemi." A meia ano i!io la i hoohala ae ai na kamahele o ke Alii Opio Tisia. l*a ike a hoomaopopo loa iho la laua ua hoonohoia aku laua iioko o ka iua-pouli ma ke ano paahao. Ua ike pu 110 hoi laua ua laweia aku ka laua mau meakaua ame na dala oloko o ko laua mau ekeeke. A no ka manawa a laua e noho la iloko o ua lua-pouli nei, aole i hiki ia laua ke olelo aia paha ke ao nei a i ole he po paha ia. Aka, ua manao wale ae no !aua eia paha i ka wanaao. A mahope ua lohe aku la laua i ka nakeke ana mai me he poe la e hele mai ana, a uuina ana ka puka, emoole o ana he wahi malamalama uiuiki uuku o ke kukui iloko o ko laua wahi e noho ana e pa iho ana iluna o ka papahele. Me ka hikiwawe no ho: i alawa aku ai na maka o na kamahele o Torene i kahi o ka malamalama i pa mai ai a ike aku la laua i ka waihoia ana mai o kekahi kini wai a he wahi onioomo palaoa hookahi 1 paneeia mai e kekahi limakanaka. Ua kahea aku «o na kamahele aole nae i paneia mai. Alaila pani hou ia ae la ka puka a o ka nalo !?ou ana aku la no hoi ia o ka malamalama a noho hou iho la laua iloko o ka pouli aaki paa. MOKUNA VI. ILOKO O KE KUMAKENA Nl4. A i ka lua o ke kakahiaka a Tisia i ala ae ai mai kona wahi moe mai ua hoi mai la no kona ikaika ame kona kulana a ke ano mau —he kanaka u 4 i me na noonoo uilani o ka hooikaika kino ame ka lawelawe i na meakaua. a iaia e kahi ana i kona lauoho a e palaki ana hoi i hope mai kona lae aku a waiho laelae mai la ka lae i punia e na noonoo o na kulana kiekie o ka hoopomaikai ia ha'i, ua lohe aku la oia i kekahi kuwo wawalo leo o ke kanikau mai ke alanui mai i hiki ole iaia ke alo ae i ka ike iho he mau leo uwe kela o kekahi poe i komo iloko o na hoopilikiaia. Alaila holo koke aku la oia i ka pukaapiani e huli ana i ke alanui aupuni, a aole 110 hoi i liuiiu kona ku ana malaila, e kilo ana o ka ike ana i ke kumu o keia uwe kumakena ana, ua ike i*o aku ia oia he puulu kanaka nui, mai na kane a na wahine ame na kamalii pu e nee ae ana. He huina nui i aahu me na aahu eleele kanikau, e alakaiia

2na <• na a!akai me na hae eleele. a maopopo loa i?io !a iaia he poe j lak< ■; :I .ko «-» ke kanikau nui, eia nae ka niea kupaīanaha tea aole he | keia aku o ke kaa kupapau. I Ulupuni ae ia ke kanaka opio i ke aloha no keia poe kanikau i maopopo ole nae iaia o ke kumu nui o ke kanikau ana. a iaia me ia ano ua ulu ae la ka noonoo me ia e bui pu aku iloko o ka puulu i :ke ai oia i ke kaumaha. a iaia i huli mai ai. aia hoi. ua komo aku la ka hakuhale iioko o ke keena ana e noho ana. "Maikai keia kakahiaka. e kuu keiki," i pane aku ai ke kanaka me kahi kunou ano keonimana. me na \vahi minoaka maluna o kona mau papalina. "He kakahiaka maikai i o keia/" wahi a ka kaua wiwoole i panai aku ai: "eia nae ka mea kupaianaha, iloko no o keia maikai la aia no nae he poe iloko o ke kaumaha. O ko u ike koke ana aku nei no ia i na hiohiona o ke kaumaha iwaho o ke alanui." "A f oia aku la ka huaka'i oke kanikau. Ua ike aku nei oe?" "Ae. aka aohe ke kaa kupapau. Ua make anei kekahi kanaka ko'iko'i o ka aina nei ?" | "O, e kuu keiki, aole anei oe i ike i ke ano o keia huaka'i ?' r i| ninau hou aku ai ka elemakule. | "O, e hoomanao oe, he malihini au iloko o Atenai nei/' wahi a j ka opio alii i hoopololei aku ai. "Aiaila aoie oe i ike i'o i ke kumu maoli o ka hekau ana o ke kanikau maluna iho o ko makou ku'.anakauhale nei ma keia kakahiaka/' wahi a ka elemakule, me ka leo ano kaumaha o ke kanikau. "O, e Tisia, he la keia nana i hookomo aku ia Atenai nei iloko o ka pouli o ka ehaeha nui i hiki ole ai i na makaainana ke alo ae i ka ike ia mea he kaumaha, a mai na kane, na wahine ame kamalii pu kekahi i komo poko aku iloko o ia haawina hoehaeha nui waie. I keia la e waeia ai he ehiku mau kanaka opio u'i ame ehiku poe wa-j hine opio u'i mare-kane ole a lumai aku ia lakou iloko o ka make i j maopopo a i hoopaa mua ia." "Ua lohe iki au i kahi mea o keia ano, M wahi aka opio wiwoole i hooho ae ai, "aka, ua manao wale ae no wau ua hookiia ae ia hana ! hoomainoino, eia ka aole, Ke makemake loa nei wau e lohe i ka moolelo holookoa ina he mea oluolu ia oe e hoike mai." j "Alaila, e nolio iho ilalo e kuu keiki. a na'u e hoike piha aku ia j oe." | Noho iho la o Tisia ma kona noho a hoomaiea mai la ka elema- j kuie umiumi loihi i ka moolelo: j "He mau makahiki i hala ae nei, ua kaua aku ko Atenai nei poe maluna o ka Moi Mainosa. ko Ciretia poo-aupuni ia manawa. Ua luku aku ko Atenai poe iioko o ka aina. e wawahi ana i na kauhale o kolaila mau makaainana, a mai iuka a ke kai i holopapa ai ka weii o ke kaua a he. nui o na kamalii ame na wahine pu i pepehiia a make loa. "Alaila, ala mai la o Moi Mainosa a emoole ua ku ae la na makaainana o kona aupuni mahope ona a hoomaka iho la ke kaua, a pau ko Atenai nei poe i ka puhee, eia nae, aole i lawa a na ka manao nini o ka Moi o Ciretia no keia lokoino o ko Atenai nei poe. "Ua liuliu koke ae Ia oia i kona mau pualikoa holookoa, a maluna o na moku i pae mai ai lakou iluna o ka aina o Atica nei, a o kona kulanakauhale nei ua lilopio aku malalo o ua Moi nei. A no kona nini nui loa i ka lukuia ana o kona poe kamalii ame na wahine pu ua hooholo iho la oia e haawi aku ia haawina hookahi maluna o na wahine ame na kamalii o ke kulanakauhale o Atenai nei, a o kana haawi kauoha ana i kona poe koa no ka hooko ana oia ka ikaika loa o ka poino e kau ana maluna o koonei moi, ka mea nana i koi ikaika aku iaia e hele aku imua o Moi Mainosa no ke noi ana e hoopau i ka lukuwale. "A i ka liele ana aku o Moi Igiasa o Atica nei e noi iaia e hoopau ine ka wehe ana i kona papale a ku aku imua ona me ke ano haahaa, ua hoololiia ae la ka noonoo o ka Moi Mainosa a mahope o ke kuka ana me kona poe aliikoa, ua puka mai la ka lakou olelo hooliolo., e like me keia: "'I kela ame keia makahiki, he hookahi manawa, e waiho ae ai ka Moi o Atica nei i ka Moi o Ciretia i ehiku mau kanaka opio u'i loa ame ehiku wahine opio u'i loa i male-kane ole i mohai moe-puu no ka poe wahine ame na kamalii o Ciretia i pepehiia ai.me ka hoomainoino. 4< He kanawai inoino loa ia a he ikaika ka ino i koonei poe ke komo iloko olaila, aka, o ka ino o ka lilopio ana o ke kulanakauhale holookoa ame ka iukuwale aku i koonei poe wahine ame na keiki pu ua oi ino loa kona ino, a mahope o ka noonoo iki ana.ua haawi aku la o Moi īgiasa i kona ae, ke kumu hoi i hoihoi ai o Mainosa i kona mau pualikoa no kona wahi a oia ia kanikau e kau la maiuna o makou i keia la." "A e ha'i aku wau ia oe e kuu keiki maikai. ua hooko mau ia aku ia haawina weliweli maluna o Ve kulanakauhale nei i na makahiki anau i 1 " i1 i ae nei no ka hookaa ana i ka nku ino a koonei poe i kau ?.I:u ai maluna o lakou. a'u e manao nei he mea pono e hoopauia keia ino, aka, aole hookahi mea nana e wehe ae. aia wale no maluna 0 na kahuakaua e pono ai. "A i keia kakahiaka, e like me ka maamau i na makahiki apau, oia ka hoailona ana ma na balota, a o ka mea e ku ana iaia o ke koho ana oia aku la ka mea e laweia i mohai no ka niake, a he ku maoli no ika weliweli na hana. A mahope oka wae ana e hoounaia aku ai keia poe opio kane ame wahine i Ciretia." "A ilaila e pepehiia ai a make," i hoomaopopo hou'aku ai o Tisia mahope o ka hookuu ana iho o ka ha'i moolelo ana o ka elemakule. "Ae." wahi a ka elemakule i pane ae ai me ka eeke pu ana ae o kona mau poohiwi, "a hiki lakou ilaila, alaila, e alakaiia aku no lakou iloko oka lua e hiki hou ole ai ke puka iwaho. Ke komo ilaila, oka pau no ia o ka ike ana i ka maka o ka la." "O keia lua," wahi hou a ka elemakule. "ua hanaia me ke akamai loa, ame ka noeau no hoi i hanai?. ai na alanui me na kikekee like ole. a hiki wale i keia manawa, aole hookahi liona i pahemo aku mai ka iua aku. Ina e komo kekahi liona ahiu iloko olaila. oka pau no ia o kona pnka hou ana. E hele wale no oia maloko o keia mau.ala kikekee aole oia e puka iwaho. E nakuhele wale no aohe e hiki." "O', he mau liona ka kahi oloko olaila?" i hooho ae ai o Tisia me ka eeke pu ana ae o kona mau poohiwi i ka iohe ana i ka inoa "Hona." "'Ae," wahi hou aka elemakule. "Aia he umikumamalua liona e hoopaa mau ia ai iloko o ia lua, a maluna o ka i'o o ka poe i hooholoia no ka make ko lakou ola e oia nei. He ku maoli no i ka weliweli na hana." "A iloko o keia weliweli manaonao. ua ae aku no ko Atenai nei poe e noho raau iloko o keia ino?" i ninau aku ai o Tisia me ka pii j ana ae o kona ano ikiiki. "Ae. Aole e hiki ke alo ae. O Moi Mainosa he alii mana maoii no ia a he ikaika, a i ka wa e ha'o ai ko Atenai nei i ka hooko ana 1 ke kanawai weliweii i aeia aku e ka Moi Igiasa, he mea maopopo loa ka iilo o keia kulanakauhale i pio, a malia Hlo aku i puu lehu." "Aole anei he mea hiki ke hoopakele ae? Aole anei i haawi mai 0 Moi Mainosa i mea e hana aku ai i pau ae ai keia poino?" wahi hou a ka ninau a ka opio wiwoole. "Ae," wahi hou a ka elemakule, "ua haaw r i mai no oia i kekahi hana aole nae he mea i hiki ke hooko a hiki wale i keia la. He nui na manawa ana i kukala ai. o ka poe apau i hooieiia iloko o ka lua liona. e hele kuokoa no lakou mai ka make aku ina e pau na iiona 1 ka make ia lakou, a aole wale o ia, aka. o ke kanawai weliweli o ka haawi mau ana i na ola makamae he umi-kumamaha i kela ame keia makahiki, e kalaia no ia." (Aole ! pao.)