Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 6, 9 February 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Ka.kauia Simeon K. Nawaa.)

MOKUNA XXIV. KEKAHI MAU MEA AXO NUI 0 HAWAII NEI Oiai ua hooko aku ke Aupuni Hawaii i na koi a Kapena Laplaee he mea hoi nana i moeuhane mua ole ai, ua kakau hou ia iho la he olelo aelike ho'u e ua kapena la a waihoia a'e la i ka moi ma ka hora 5 ahiahi o ia la no, a ua koiia hoi ka moi e kakauinoa i ua aelike la mamua o ka aina kakahiaka o kekahi la a'e. Aole i ae ia mai e hoololi a e pakui paha i na manao o ua aelike la : aka e kakauinoaia e ka moi elike no me ia i hoounaia aku ai iaia. Ua noi aku ka moi i manawa nona e hui pu ai a noonpo me na 'lii, aka ua hoale loa mai la o Kapena Laplaee. O na pauku ano nui ma keia aelike hou o ia no na pauku eha ame eono; o ka pauku mua e hoike ana aole loa e hookolokolo ia kekahi makaainana o Farani no kekahi karaima, koe wale no imua o kekahi kiure o na lahui e i kohoia hoi e ko Farani Kanikela, a o ka lua iho o ka pauk'u, e koi ana e hookuuia na waiwai o Farani, o ka oi aku no na'e o ia ka waina a i ole balani paha, ekomo mai iloko o Hawaii, a e kauia hoi na auhau dute aole e oi aku m.amua o elima keneta. Mahope 0 ka pau ana o kana hana i liele mai ai, ua haalele iho la ka moku "Artemise" i ke awa nei ma ka la 30. KU MAI O' KOMIDOA READ.—Ma ka la 19 o Okatoba, 1839, ku mai la ka mokukaua Amerika "Kolumebia," malalo o Komodoa Read, ame ka mokukaua "/ohn Adams," malalo o Kapena Wyman, ma Honolulu nei, a noho iho la maanei a hiki i ka la 4 o Novemaba. O na koi poho a Mr. Dudoit ame Mr. French, no ko laua mau poho mamuli o ka paaia ana o ka moku "Clementine" maanei i ka 1837, na hoihoiia aku la ia Komodoa Read nana e hooponopono mai, a ma ka la 25 o Okatoba, ua pau a'e la ia ninau mamuli o ka uku ana a'e o ke aupuni ia laua he ekolu kaukani dala pakahi. Ua noi pu ia aku no hoi ua Komodoa la e malama i aha nieniele, e imi pono ana hoi maluna o ka ninau, "ua pau anei ko na kumu misionari noho makaainana ana no Anierika Huipuia, aole paha, a i ole o lakou anei na kumu i ala mai ai na hoinoia." Ua hoole a'e ua Komodoa Read nei mamuli o ka lawa ole o ka manawa nona e noonoo ai; aka, ua hoike aku la oia i kona manao ua makaukau ke Aupuni o Amerika Huipuia e hoomalu mai ia lakou. He umi-kumamaono o na aliikoa o keia aumokukaua i kakauinoa a'e malalo o kekahi olelo kuahaua e apono ana i na kumu misionari, a haawiia a'e la no hoi ke kauoha e pa'iia i hookahi kaukani kope o ua kuahaua la me ka moolelo piha o na hana a ka mokukaua "Artemise," a e hookuu ana i na kuinu misionari mailoko mai o na hoohihia ana a ke Aupuni o Farani. j

KE KUMUKANAWAI MUA O HAWAIĪ NEI.—I ka 1830 i kakau mua loa ia ai ke Kumukanawai 0 Hawaii nei ma ka olelo ni «fe kuahine ma Lahaina e ka ahakuka, i hoi e kekahi 111:111 mana i hemo mai ke kulanui o Lahainaluna. La kakauinoa iho la ka moi i ke Kuahaua o na Pono. a pukaia ma ka la 7 o lune, 1839, a aia iloko o keia kuahaua kekahi niau mamala olelo elike me keia: "Ma keia ke haawiia aku nei ka malama maluhia ia ana o ke ola o na kanaka apau. pau pi: nie ko lakou mau aina, ko lakou mau pa-hale, ame ko lakou mau waiwai apau, ia lakou e malama ana i na kanawai o ka aina, a aoie hoi e laweia o ka aina, a aole hoi e laweia mai kekahi mea mai kekalii kanaka mai, koe wale 110 malalo o na manao o na kanawai." O ka loaa ana o keia Kuahaua Pono, o ka loaa ana 110 ia o ka maluhia i ka waiwai o ke kanaka, he mea hoi i loaa ole mamua aku. a o keia no hoi ke keehina mua o ka loaa ana o na aina i na kanaka. Maloko pu o ua kuahaua nei. ua haawiia ka pono i na mea apau e hoomana i ke Akua elike me ko lakou manaoio, a o keia kekahi mau lalani oua kuahaua nei e hooiaio ana ia mea: "O na kanaka apau o na hoomana a])au e malamaia no nia ka hoomana ana ia lehova a hookauwa aku laia elike me kana i ike ai a manaoio ai." Ma ka la 8 o Okaloha, 1840. ke kuahaua mua loa ia ana o ke Kumukanawai. Iloko o ua. Kumukanawai la ua kukuluia ka oiliana kuhina nui ame na kiaainā eha a Kamehameh.a 1., i lmokunm ai. a hoakakaia 110 hoi ka lakou mau hana ame ko lakou mau mnna. l'a ■knkulu pu ia a e 110 hoi ka ahaolelo. nona na lala'he nmi-ku!.v\-nalima i waeia maiwaena a'e ona 'lii ame ehiku lunamakaainana. \v> hn: ae ke'.a poe iloko o ke keena hookahi i kela ame keia makahi'a. (> na lunamakaainaua ua kohoia ena makaainana. Xa ka ahaolelo no hoi e hookohu a'e i na lunakanawai eha. a o lakou me ka jr.oi a?ne kc kuhina nui o'lakou na lala o ka Aha Kiekie hoohalahala ii<M>e loa. XA KAXAWAT IlOl'.-l'a hoij]ionopono hou ia a'e n:> kanawai kahiko a pakuiia aku la i mau kanawai hou. a i ka houiuuiuia ana'e o keia mau mea apau, ua pa'i huke ia a'e la a hoopukaia i ka 1842. Ua kauia na auhau kaulike, a hoopauia.hoi na kanawai anie na auhau hookaumaha. l*a hoopauia 110 lioi e keia mau kanawai na kanawai hookikina ame kela o na hookapu kai lawaia. A <> na kanawai kula mua Joa ua hoolioloia ae iloko o 1841. • Eia nae, ma ka makahiki mamua iho, 1840, i kukuluia ae ai ho kula oljana no ka hoonaauao ana i na alii o])io o ka aina a he umiiaimamalima o na alii.-kick.ic loa o ka aina i nolio ae iloko o ia kula n ma ka hoonaauao olelo P»eritania ka hooikaika ana ma kalii o umi" makahiki. A ma ka makahiki 1842 i kukuluia ae ai he kula ma Punahou.e-' ka Papa Misiona Amerika a i kapaia ke Kulanui o Punhou. A o ka unuhi ana ame ke pa'i ana i ka Palapala Ilemolele ma Jca olelo Hawaii ua hoopau pono ia ae ia a hoolahaia ma ka makahiki 1830, a o ka hoolala ana 110 ke kukulu ana i ka luakini o Kawaiahao. ua hoemaka mua ia ma ka makahiki 1836 a mahopemai i hooholo loa : a ae ai a hoomaka ka lulu laulima ana ona alii ame na īnakaainana hoahanau o ka ekalekia a hiki i ka piha ana o eono kaukanidala, he 'iapa nae oia huina i hookupu ia ae eka moi. Hoonohoia ka pohaku kihi i Ka la 8 o lune, makahiki 1839, a paa no hoi ka hale i ka niaka'iiki 1841.. N T A E'LELE MUA INA AINA-E.—lloko oka malama o I:eheruari, 1842, ua hoea mai la o Sir Geo. Simpson ame Kauka MeLau-h--lin i Honolulu nei, he mau alakai no ka Hui Hudson Hay. i hele mai laua no ka.hana ma ka aoao o ko laua hui, a i ka noho like.ana • me na kanaka ua ike iho la laua ua kaa ka hemahema ma ka aoao.o ko laua hui. (Aole i pan.)