Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 7, 16 February 1906 — Page 4

Page PDF (1.32 MB)

This text was transcribed by:  Pualani Lopes
This work is dedicated to:  Grandma & Grandpa Lopes

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, H. T., POALIMA. FEBERUARI 16, 1906

            o Atenai a ia manawa no hoi e pukuia ae ai kou male ana me ka moi o Aikupika i panina no na pio o Atenai e mamaia mai ai e na liona." Hoomaha i@i iho la ua Mainosa nei no kekahi mau minuke, a hoomaka hou aku la:

            "Mai keia @@anawa aku a hiki i kou wa e lilo ai i wahine male na ke M@i Sarepisa, aia oe malalo o ka'u hoomalu ana. a aole au e makemake iki e ike ia oe e hana ana i na mea e kaa aku ai mawaho o na palena kupono a'u i makemake ai ia oe e hana. A ina e hana oe a hu mawaho o ka mea kupono, i ku ole i ko'u makemake, alaila, e hoopoina no wau i ka ike iho he kaikamahine oe na'u."

            Me keia mau olelo ikaika i haalele i ho ai ka Moi Mainosa i ke kaikamahine a waiho aku la no hoi ka u'i Arienda maluna o kona wahi-moe me na manao kaumaha ame ka huhu nui, eia nae, aole ka maka'u me ia ie manawa.

            Akahi no hoi a loaa iaia kekahi hooku'i ikaika, a mai ka wa ona e opiopio loa ana, aole oia i ike ia mea he kaumhaha o ka naau, aka, i ka wa i haalele iho ai ka makuakane i kapa ai iaia i ho he makua, akahi no oia a ike i ka i'o o ia mea he hoowahawaha. Ua piha koke ae ia kona uhane i ka hoowahawaha no ka Moi o Aikupika. Eia nae ua hoike mua ia ae no ia ano ona mamuli o kona ha'i moakaka ana aku i kona makua i ka oi aku o ka maikai o kona kiolaia iloko o ka lua @ona mamua o kona @ilo aku i wahine mare na kela kanaka.

            A e moe malie ana no oia iluna o kona wahimoe, oia no ka wa i weheia mai ai kekahi wahi puka uuku a komo mai la he kaikamahine opiopio. He kaikamahine onohi eleele oia o ke kulana wahine u'i no e uhiia ana hoi kona nui kino e kekahi koloka lahilahi o ke ano maikai. Ua puia ae no hoi kona lauoho kalole maikai mahope o kona poo a e wahio lahalaha ana no hoi kona umauma ame na poohiwi i uhi hapaia e kona aahu e komo ana.

            "E kuu hakuwahine," wahi a ka u'i maka poni eleele, "heaha keia ano-e ou?"

            "O Kalia anei keia?" wahi a Arienda i ninau ae ai iaia no e pulou ana i kona mau maka.

            "Ae, owau no. E ae mai ia'u e hapai ae i kou poo iluna i ole e kakauha loa. Heaha keia ou? Heaha ka pilikia? Nawai i hoano-e mai i kou noonoo? E ha'i mai e kuu hakuwahine, malia o hiki ia'u ke kokoua aku ia oe."

            Alaila ala ae la o Arienda me ka hapai pu ana ae o kona wahine ukali, kona wahine lawelawe. a noho iho la oia iluna o ka moe, a maluna hoi o kona helehelena na hiohiona o ke kunahihi nui ame ka li-o.

            "O,e kuu Kalia maikai, eia au iloko o ka poino," i hooho ae ai o Arienda.

            "Komo oe iloko o ka poino, e kuu hakuwahine? Me keia maikai no ka ou ame ka maluhia no hoi o ka noho ana, o ka poino iho la no ka keia. Pehea hoi i komo mai nei keia ino? Aole no he ala okoa e kau ai ai maluna o kuu hakuwahine ia poina, koe wale no mai ko makuakane uahoa mai no."

            "Aole ia," wahi a ka u'i o Ciretia i hooho ae ai, me ka luliluli ana o kona poo.

            "Alaila, heaha la ka pilikia, e kuu hakuwahine?"

            "Ua ike anei oe ia Moie Sarepisa o Aikupika?"

            "Ae, e kuu hakuwahine." wahi a Kalia i pane aku ai me ka ee@e pu ana ae o kona mau poohiwi.

            "Pehea kou manao ma ke ano i kane male?" i ninau aku ai o Arienda.

            "O, aole-" i hooho ae ai ka wahine-ukali me ka wi o ka leo me he la ua nahuia e kekahi holoholona nihoawa.

            "Alaila, e i mai ana oe," wahi hou a Arienda, "aole oia kupono ma ke ano he kane male?"

            "o, e alohaia mai kaua," i hooho hou ae ai o Kalia. "Ua oi aku ko@@ male aku i ka lo-pa. Aka, heaha ke kumu o kau ninau no keia mea?"

            "No ka mea, ua hoopaa aku nei kuu makuakane i kana olelo e haawi ana i kuu lima no ka male ana me Moi Sarepisa," wahi a Arienda.

            Ku lohaloha iho la o Kalia ma ke kuaana nui ame ka puiwa nohoi no kekahi mau minuke. Alaila pane aku la oia:

            "Aka, aole oe e lilo i wahine nana. O, he weliweli ka nanaina o keia kanaka mukcki. Aole nele ke komo o ka lia maka'u iloko o'u nona. Uh, aole oe e male iaia."

            "Aka, aole e hiki ia'u ke alo ae," wahi a ke kaikamahinealii i pane ae ai me ka manaolana poho.

            "Alaila, e hookikina ana anei kou makuakane ia oe e hana aku ia mea me kou ae ole?" i ninau aku ai o Kalia.

            "Ae. Ua hooholo iho kono manao no ka hooko ana aku ia mea, a aohe he mea nana e hoohuli i kona manao."

            "Alaila," wahi a ka wahineukali me ka noonoo ana iho, "he mea pono ia kaua e hana hoohakalia ole i ka hana ana i kekahi mea e ko ole ai ka manao o ko makuakane ame kela ko ka moi o Aikupika. O, aole he pono iki o kou hele aku iloko o kela aina pouli a ka wehiwehi nui wale, a lilo aku i wahine na kela moi o ka nanaina aloha ole."

            "Aole oe i ike i ka inoino o kela aina o Aikupika." wahi Kalia i hoomau aku ai i kana wehewehw ana, "aole no hoi wau i ike ia wahi, a aole no hoi o'u makemake @ ike. Ua lohe nae au mai kekahi mai o na ukali o Moi Sarepisa, he keu kela a ka aina i nohoia e kau weliweli ame ka hoomaka'uka'u.

            "O kopa mau muliwai he piha mau ia e na moo nunui aikanaka, a maluna o na kino o na wahine ame na kamalii ko lakou ola. A o ka la no hoi. e pa ikaika mau ana maluna o ka aina, a he nui maoli n@ ka ka wela ; a o ka makani, aole i like me ko kakou oonei, ka pa k@l@na@@ mai, aka, he ulaa pu ia na kauhale a puehuliilii na wahi pono. A ke hiki mai ia makani taifuna, alaila kau-e mai la ka maka'u maluna o kolaila poe."

            "O, he weliweli io no kela mau mea," wahi a ke kaikamahine alii i hooho ae ai: "aka, aole lakou i kulike aku me ka ehaeha e noho nei iloko o ko'u uhane no ka weliweli e kau la maluna o'u ma ka ike ana iho i ko'u lilo aku i wahine na kela kanaka."

            "Aka, i ka manawa hea ko makuakane i hoike mai ai no kou male aku?".

            "Mahope iho o ka hoea ana mai o na pio o Atenai no ke kiolaia aku iloko o ka lua liona. E hala ana paha ka pule hookahi a i ole mamua iki mai paha." wahi a Arienda.

            "Alaila, e hoolana i ko kaua manao e kuu hakuwahine. Aole kaua e haawipio koke. E hoomaopopo no oi kaua, aole o na moi apau he poe naauao wale no, a aole no hoi e hiki ke olelo mua ae i ka lanakila aaku o na hana o kekahi mau kaikamahine elua wale no e ku-e a e hookahuli ana i ka papahana o na moi."

            "Aka," i hoomau aku ai o Kalia i kana wehewehe ana, "he mea pono no ia kaua e oao. Eia nae, e akahele loa oe i ka hele ana imua o na moi, a e hana aku ma kou aoao i na mea e loaa ole ai na hoohuoi ana mai a laua mai. No ka mea, in a e ike lihi ana laua i na hana apakee a kaua e hookahuli ai i ka laua papahana, alaila, e lilo auanei laua i mau mea hiki ole ia kaua ke kaoma aku."

            "E kuu Kalie maikai, mai maka'u oe no ia mea." wahi a Arienda.

            "Manao au ua hiki no ia'u malama pono ia'u iho imua o na moi. Aka, he mea pono i'o no ia kaua e akahele, a i ka wa kupono no a kaua e hookaawale ai mai ke alo aku o kuu makuakane, oia no ka wa o kaua e mahuka ai. a e hoomamao loa ai mai nei aku, a e hele. hele no kau mau loa me ka hoi ole mai."

            "Alaila, aole au hoohalahala no ka haalele iho i ko makuakane?"

            i ninau hou aku ai o Kalia.

(Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

…….AME……..

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeona K. Nawaa.)

 

MOKUNA XXV.

NA PILIKIA- KE KAILIIA ANA O KA EA O KA AINA AME

KA HOIHOI HOU IA ANA MA-KE KUKULU AUPUNI

HOU ANA AME NA MEA ANO NUI I ALA MAI.

 

            (Hoakaka :- Ma ka mokuna mamua a'e nei ua hoike aku ka meakakau i kekahi mau pilikia i kau mai maluna o Hawaii aloha mai na mana nui mai, ma keia hoi ke lawe mai nei ko oukou meakakau a panai aku i na mea i ala mai mahope o ia mau pilikia, a o keia hoike "Kau Poo Eha" o ko Hawaii nei ola ana o ke "Kenekuria Umi-ku-mamaiwa.")

 

            Me he mea la aole he wa mamua aku i hoao nui loa ia ai o Hawaii nei, ma kona noho aupuni ana, elike iho la me keia kau a kakou e hoomaka nei e kilohi aku i kona mau mea ano nui. Ua ike kakou i na koi a Kapena Laplace, o ka mokukaua Farani "Artemise," eia na'e ua aloia kana pilikia i hookau mai ai me ke koikoi ole o na kaumaha.

            No Farani, mai mua mai o kona hoomaka ana e hookomo mai i ka hoomana Kakolika Roma, aole loa i hiamoe kona mau maka a hiki wale i ka hookoia ana o kana mea i iini ai : eia na'e aole i pau iho kana hana malaila. Ua ala mai he like ole mawaena o na hoomana Hoole Pope ame Kakolike Roma maluna o na kanawai e pili ana i ka hoonaauao ana i ka lahui a ma na hiohiona o ia pilikia, ua hiki ke hahaiia aku a loaa ka mole iloko o ko ke Kanikela Farani Keena. Ua hoohalahala nui keia kanikela i ka hookoia ana o na kanawai auhau maluna o na waiona, oiai he ku-e ana ana i ka aelike i hanaia e ke Aupuni ame Kapena Laplace a mamuli o ka nui maka'uia o Farani ia mau la, aole i hookoia na manao o ke kanawai laikini waiona o Maraki 20, 1832.

            Ma ka la 24 o Augate, 1842, hoea hou mai la no he moku Farani ma ka inoa o "Embuscade," Kapela Mallet, aole na'e oia i kipu aloha a'e i ko ka aina nei. Kipa a'e la ua kapena la e ike ia Kiaaina Kekuanaoa, a hoike aku la iaia ua lawe a'e ke Aupuni o Farani i ka Paeaina o Makuisa ma ka malama o Iluai, a ua loaa aku hoi iaia na hoohalahala ana no ka ha'ihaiia ana o ka aelike a Laplace, a no ia mea ua hoounaia mai oia e huli pono i na mea apau.

            Ma ka la i o Sepatemaba, hoouna aku la o Kapena Mallett he lete i ka moi, e hoohalahala ana "au hoohaahaaia na makaainana o Farani ame na Kkanuna Kakolika, a ua hanaia aku hoi na kanawai kupono ole, a'u hoi e manao nei aole i hoikeia aku ia oe e ka Moi." Alaila waiho mai la oia he ewalu mau koi, a e kalele nui ana au mau koi la maluna o na mea pili i na kula hoonaauao, e koi ana hoi e hoihoiia no na hooponopono ana i na kula Kakolika malalo o ka hoomalu ana a na agena kula, i kohoia e na kahuna o ia hoomana a aponoia hoi e ka moi, a e haawi ke aupuni i aina e kukulia ai ke kula kiekie o ia hoomana, a e hoike ana hoi i kona (Kapena Mallet) manao, o ke kanawai laikini waiona ua ku-e ia i ka aelike me Kapena Laplace.

            Ma ka aoao o ka Moi Kamehameha III., au pane aku oia aole i kue-ia aelike me Kapena Laplace, a o ka pono o na hoomana ua hoikeia a ua malamaia e na kanawai o ka aina ; a o kanawai kula hoonaauao ua hanaia no ka hooholomua ana aku i ka hoonaauao ana i ka lahui kanaka, a aole hoi he pono e hoololiia no ka pono wale no o kekahi hapa o na kanaka ; a in a hoi ua hanaia kekahi mau hana lokoino, aole na ke Aupuni i hoomana aku ia mau mea, a ua hamama hoi na aha hookolokolo no na mea apau, a e loaa no na kaupona pono ana ina e waiho ia a'e na hoohalahala ana imua o na aha. E pili ana i ke kanawai laikini waiona, au pane aku ka moi. au hanaia ke kanawai no ka poekuai hilii, i mea e hookaawaleia ai na mea ino a ua hiki hoi ke loaa ka laikini ke hele a'e imua o ka luna aupuni iaia ia mana. Ma ka panina o ka pane ma ka aoao o ka moi. au hoike aku la o Kamehameha III., au hoounaia aku he elele no Farani no ka hana ana i kekahi mau kuikahi.

            Ma ka aoao o Kapena Mallet ua pane mai la @la e wai@@@@ ana oia i ka leta a ka moi @a A@@@@@ala Du Peta Thomas, e@a ua m@@ ia eia e hoea mai ana i Hawaii nei i kekahi makahiki a'e @@@@ manawa aia keia Adimarala ma na @@ kupuni o Soc@@@@ I k@@@@ a'e hoi malalo o ka mana hoomalu o Farani ma ka la @@ @ Sepatemba,, 184@.

            Mamuli o keia may onene mawaena o Farani ame Hawaii nei. ua lilo iho la ia i mea na Kanikela Charlton o Pelekane e makaleho @ca ai ia Hawaii nei a aia Iloko ona ka @ini nui e ike aku i kona aupuni e lawe a'e ana a paa iho malalo o kona mana i ka Paeaina Hawaii nei. O ka maikai loa no na'e. mai ka manawa mai o @oki i make ai a hikiiho la i keia wa e ala nei keia mau onene, aole loa i aia a'e kekahi o na alii nui a ku-e aku ia Kamehameha III., a ae wale aku hoi e piepieleia kona mau pono, aka ua ku ih@ na mea apau. hookahi umauma, hookahi ke pana like ana o na manao.

            I keia manawa ua ala mai he mau hoopii mamuli o na lawelawe hana ana ma Honolulu, a au hookolokolia imua o ke kiaaina me pa kiure i waeia maiwaena a'e o na haole. a na keia mau hoopii i hoala kiure i waeia maiwaena a'e o na haole, a na keia mau hoopii i hoala a'e i na manao inaina mawaena o na haole Amerika ame Pelekane.

            I ka 1826 ua haawi aku na @i he elua apana aina i ke Aupuni o Pelekane. hookahi e kokoke ana i ke awakumokum i wahi e kukulu ai i ka hale oihana. a hookahi iloko loa nei o ka aina. i wahi hei e noho ai. Hoko o Aperila, 1840 , waiho a'e la o Mr. Charlton no ka manawa mua loa, he koi no kela apana aina i kapaia o Pulahelaho. e waiho nei aneane e pau loa kela kuea e ikeia nei ikeia manawa mawaena o na alanui Kaahumanu ame Nuuanu. o ua koi la hoi mamuli no ia o kekahi palapala hoolimalima i oleloia na Kalanimoku i hana i ka makahiki 1826 a o ka manawa hoolimalima he eleua haneri me kanaiwa-kumamaiwa makahiki.

            Ma ka aoao hui o ka moi au pane a'e oia. ma na hoike ame ka manawa o ka paaia ana o au aina la. no Kaahumanu ka aina ame kona mau hooilina, a aole hoi he mana o Kalanimoku e hoolilo aku i kekahi aina me ka ae ole o Kaahumanu, ke kuhina nui. O au palapala hoolimalima ia aole i hoike mua ia, aka ua hunaia no umi-kuma-makolu makahiki mahiope mai o ka make ana o Kalanimoku, a he nui hoi na hale i pau ae i ke kukuluia ma ua wahi la me ko Charlton akeakea mua ole ae. Ua manaoia o keia palapala hoolimalima ua hanaia me ke apuka, a i ole ua kakauinoaia me ka maopopo mua ole o na manao.

            Ma keia mau mea a'e la i hoikeikeia aku la, ke ike la ke Aupuni Hawaii i na hana uahoa a na enemi, a ke ikelea ia aku la ka nee mai o ka pilikia nui, a au hoomaka mua iho na lawelawe ana no ke noi ana aku i na mana nui e ike mai i ke kuokoa o ka Aupuni Hawaii ma ka hana ana i mau kuikahi. Hoko o Malaki 17. 1840. ua komisinaia aku la o Mr. T. J.Farnham. he loio amerika mai ka Mokuaina o Oregon, e ke Aupuni, e holo aku no Pelekane, Farani ame Amerika. eia na'e aole he mea i hanaia.

            Mamuli o na alakai  hewa ana au huikau a'e la ke aupuni me ka hui o Ladd & Co., i wehe a'e hoi i ka aina o Kolona ma ke ano mahiko. a ua mahalo ka moi ame na alii i keia hana. Ma ka la 24 o ka mahina o Novemaba. 1841, ua hana maluia iho la kekahi aelike ma Lahaina e Mr. Brinmade, he lala no ua hu la ame Mr. Rikeke, a kakauinoaia e ka moi ame ke kuhina nui. Ma au aelike la au hawiia ka mana i ua hui la e hoolimalima i na aina i wwehe ole ia ma na wahi e a'e o Kauai, no hookahi haneri makahiki, me kahi uku hoolimalima haahaa, a aole hoi e emi mai malalo o umi-kumamalima eka ka nui o ka aina e kukuluia ai ka hale wiliko, a o na aina e pili koke mai ana ma kela ame keia wahi e kukuleia ai na hale wiliko, no lakou hoi ka nui aole e oi aku mamua o elua haneri eka, o ia na wahi e mahiia ai a e loaa pu hoi ka mana maluna o na ululaau ame na ainae hanai hooloholona. O keia mau kahua nona'e e kohoia iloko o hookahi makahiki : aka mahope mai au hoololiia a'e a hoomahuahua hou ia aku i eha makahiki. a e hoomaka hoi ke kanu ana i ke ko mahope o elima makahiki, a hoololiia i umi makakhiki. O na pono o na kanaka Hawaii he mau kuleana aina ko lako@. e malamaia e au hui la. Ua aelike hou ia no hoi ma ua aelike la e mana ole ua aelike la aia wale no a ike mai na aupuni o Pelekane, Faraniame Amerika Huipuia i ke Kuokoa o Hawaii nei.

            Mahope koke iho o ke kakauinoaia ana o au aelike la, au haalele iho ia o Mr. Brinsmade ia Hawaii nei. e lawe pu ana hoi i ua aelike la no ke kuai hoolilo ana aku i ka poe e makemake mai ana. e waiho ana hoi ia Mr. Hooper kona hoa hui, ma ke ano he kokua kani@ela. Ua haawi pu ia no hoi na a'o ana iaia ma na palapala e imi aku i ka ae lokahi ana mai o na mana nui ekolu. Pelekane Farani ame Amerika Huipuia, e ike mai i ke Kuokoa o ka aina. Me keia mau manao a'e la ua holo aku la oia no Wasinetona, Amerika, a mahope iho no Pelekane.

(Aole i pau.)