Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 8, 23 February 1906 — Page 4

Page PDF (1.35 MB)

This text was transcribed by:  Kenneth Sato
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, H. T., POALIMA, FEBRUARI 23, 1906

 

            “He mea oiaio, e ke keonimana maikai.” wahi a Ulina i pane aku ai, me ka mau no o ke Kuliana paa ana i na lima palupalu o ua kaikamahine ia, “aole paha oe e hoole mai ana ia’u i ka pono au i koi mai ai nou.  Ina he huki ia oe ke hiipoi iho i na hoomanao a’e ai i ka hopena weliweli a keia poe Arabia i hoomakaukau ai no’u, ua hiki ole ia’u ke hoopoina a’e i na hoomaikai ana i kupono loa e haawi ia i ka mea nana i hoopakele a’e ia’u.”

            “Aia no ia i kou oluolu mai, e ka lede maikai.” wahi a Kuliana i pane aku ai.  me ka hookuu pu ana aku i ko Ulina lima.  “O ka loaa ana mai o ka ike ia’u ua hoomaikai mai oe ia’u, he kiahoomanao ia iloko o’u.  A eia hoi ka kaua Alabia maikai,” wahi hou a Kuliana.  me kona huli ana’e imua o ko Ulina hoahele – a o ka mea i nana pono aku i keia huli ana o ua Weli la o Damaskeo ua hiki no iaia ke ike aku, he hana ia na ua Weli la i hana’i no ka huna ana a’e i ka “waiwai mapuna e pipii” a’e ana iloko o kona puuwai.  “Aole au i poina nou no kekahi mau hoomaikai ana,”  wahi a Kuliana i hoomau aku ai.

            “Ua hana aku wau no ko’u hakuwahine nei.”  wahi a Alabia i pane aku ai me ka leo kumuhana e kamailio ai o ia ka mea nana e hoomama a’e i na hakukoi ana o na opio, puana a’e la oia – “Ua aie nui maua ia oe, e ke keonimana maikai, a ma ia ano e hookonokono ia ana oe e lawe aku i ka’u mau hoomaikai ana a hoohui aku me na hoomaikai ana mai ko’u haku aku.  Ano, ina na’e e aeia mai ana au e kamailio aku, e ae ana anei oe e hoike mai ia maua, pehea la oe i ike mai ai ia makou?”

                “He mea pa@aie i@a, e kuu lede maikai,” wahi a Kuliana i pane aku ai, e hoike ana hoi imua o Ulina, “a malia paha he wahi ano ulia laki wale no, aka na’e aole e hiki ia’uke kapae a’e i ka noonoo ana me he mea la na kekahi uhane maikai i hoomakaukau e i na mea apau.  Ia makou i haalele aku ai ia Damaseko, ua hele a’e la makou ma kekahi alahele okoa mai keia a’e: aka, ia makou ma ko makou alahele halawai iho la makou me kekahi kanaka ilihune i powaia.  Aole oia i hoike mai ia’u he poe kanaka Arabia na mea nana i powa iaia, a komo iho la iloko o’u ka maka’u, malia paha o keia poe nana oia i powa o kekahi paha ia o kou poe kanaka: nolaila, hooholo iho la wau e imi aku i ka mea oiaio.  O ke alahele a keia poe i hele ai he lauwili maoli  no, a i ko makou hiki ana i ka ulu bama, ua hooholo iho la au e hoopau i ka huli ana.  E moe ana makou iloko o ka ulu bama, a o Oma kai ala a’e i ka manawa’a oukou i haalele a’e ai i kahi punawai.  Holo aku la oia e nana i ka oukou huakai, a ike mai la oia he poe kanaka Arabia, a he elua wahine me lakou.  Ma keia hoike, ua kauoha aku la au iaia e kau a’e maluna o kona lio a hahai mai mahope o oukou a hiki i ka wa e maopopo ai iaia owai la keia mau wahine.  Iaia i hoi a’e ai hoike mai la oia ia’u he poe Arabia powa keia, a aia hoi me lakou ke Kaikamahinealii Ulina.  O ke koena aku na olua ia e hoopau pono a’e.”

            “Ua maopopo ia’u ke koena aku i koe, e ke kanaka puuwai aloha.” wahi a Ulina i pane koke aku ai, me na hiohiona hoomahie maluna ona.  A iaia hoi i hoopuka aku ai i keia mau olelo, ike aku la o Ulina i ka pu-a ana mai o ka ula ma ke alo o ko Kuliana palule, a iaia i nana pono loa aku ai aia hoi ike aku la oia i ke kahe mai o ke koko mai ko Kuliana umauma mai.

            “Ua eha ia oe!” i hooho a’e ai ua u’i la.

            “He wahi pohole wale no, e kuu lede maikai,” i pane aku ai o Kuliana me kona minoaka ana iho. “Ua hoopuni mai keia poe lapuwale ia’u, a ke manao nei no au, ina i lele mai keia poe mamua o kuu alo, aole loa lakou e heluia e a’u; aka, ia lakou i lele mai ai ma ko’u mau aoao, ua ano kupilikii ko’u kulana.  Eia na’e hoi ua lelel mai ka kakou Subala e kokua ia’u iloko o ka wa kupono, a malia paha pela iho la au i pakele ai mai ka eha i oi aku mamua o keia.  Nolaila, e haalele ana au ia oukou, a e hele a’e au i kuu lukanela a nana e nana mai i keia wahi pohole, a mahope aku e hoomakaukau kakou no na mea e hoea mai ana.”

            Kauoha aku la o Kuliana i na koa paele e hookaawale a’e i na kinomake o na kanaka Arabia i make, a e lawe a’e hoi mai ia lakou a’e i na dala gula ame na mea makamae i laweia e na Arabia a haawi aku ia Ulina, alaila e uhi iho i na kinomake i ke one, a mahope iho o keia ua noi aku la oia ia Hobadana e nana mai i kona wahi eha.  He wahi puka uuku ka i loaa aku, ma ka aoao hema, malalo iho o ka iwilei, a oiai aole he kahe nui mai o ke koko, ua manao ia iho la aole he poino e loaa mai ana.

            I ka wa i pau ai ke kanu ana o na koa paele i na kinomake o na kanaka Arabia, hele a’e la ka kaua Kuliana imua o Ulina, a ninau aku la iaia (Ulina) i kona wahi e makemake nei e hele.

            “E lawe aku no wau ia oe a hiki i ka hopena o kau huakai.” wahi a Kuliana i pane aku ai, “ina no o kau huakai a no ke kulanakauhale o Damaseko.”

            “Aole no laila ka’u huakai hele,” i pane aku ai o Ulina.  “He iini ko’u e loaa aku ke ana e nohoia nei e Beni Hada.”

            Ua hoopuiwaia o Kuliana i kona lohe ana e keia pane; aka na’e, aole i liuliu iho ua hala a’e la ia haawina mai iaia aku.

            “Ua kamaaina anei oe i keia elemakule nona ka inoa au i hoike mai nei?” i ninau aku ai o Kuliana.

            “Aole – aole au i ike iaia mamua aku nei; aka,, he hoaloha oia no kuu makuahine, a ua manao wau e lilo mai ana no oia i hoaloha no’u.”

            “Alaila, ke hele nei anei oe mai Damaseko aku no ka huli ana i hoaloha nou?”

            “E noi aku ana au ia oe, e ke keonimana maikai, e ninau ole mai oe ia’u ia ninau.  Ina ua ike oe i kahi o keia olomana e noho nei.  a he mea hoopilikia ole aku hoi ia i kau huakai, alaila, e ae aku ana au nau e alakai aku ia’u i kon wahi.”

            “E kuu lede maikai, ua ike au i kahi e noho nei keia olomana, a no ia wahi no hoi ka’u huakai.  Ina kakou e hoomaka koke ana e hele i keia wa.  a halawai ole hoi kakou me na kuia, e hoea no kakou ilaila mamua o ka hohola ana mai o na kukuna malamalama o ka la apopo.”

            “Ipa pela he mea pono lea e hoomaka koke aku kakou i ka kakou huakai.” wahi a Ulin, “a e hiki ana hoi ia’u ke holo aki no kekahi manawa loihi me ka hoomaha ole.”

            “E holo no kakou elike me ka hiki i ko kakou mau lio ke lawe aku ia kakou.” i pane mai ai o Kuliana, iaia i huli aku ai e hoomakaukau no ka lakou huakai.

            Iloko o na minute pokole mahope iho aia lakou iluna o na lio, a o Ulina ame Alabia ua kau a’e la no laua maluna o ko laua mau lio mua i haalele ai ia Damaseko, a i ka makaukau ana o na mea apau, holo aku la o Kuliana ame kona lukanela mamua, e waiho ana hoi ia Subala me na lede, a o Oma ame Selima no hoi mahope mai.

            He mau hora mahope iho o ke awakea hiki aku la lakou ma kekahi wahi ululaau uuku, a malaila lakou i hoomaha iki iho ai i ko lakou nei mau lio, a ai iho la hoi i ko lakou nei paina awakea, a inu aku la hoi i ka wai huihui o kekahi wahi punawai uuku e waiho ana malaila.  Maanei hui a’e ia ua mau opio la a kaua a papaleo iho la, e ninau aku ana hoi o Kuliana i ko Ulina kulana ma ka lakou huakai, ina paha ua maluhiluhi oia, a iloko o ai mau hoohialaai ana, me he mea la he mau mea laua i ulu like a’e mai ka wa kamalii a hiki i ka nui ana.  oiai he hookohukohu hoi kau o na kike olelo ana.  Mamuli o ka lilo mua ana na Kuliana e wehe i ko laua kukai olelo ana me ka hoomeamea ole iho, ua lilo ia i mea na Ulina e uumi ole iho ai i ka hoopakiwai ana mai, e ninau mai ana hoi i ko Kuliana wahi i eha, me ka hoike pu ana mai hoi o ua u’i la i kona manaolana e lilo ole mai keia wahi pohole i mea hoopilikia i kona (Kuliana” olakino.  I ka pau ana o ka laua papaleo ana, huli aku la o Alabia a pane aku la i kona haku:

            “Elike me ka loihi aku o ko’u hookamaaina ana i kela kanaka, pela no ka pii a’e o ko’u aloha iaia a makaukau hoi e hookauwa aku nana.  Ma kona kulan aole oia he kanaka no ke kulana haahaa, e kuu hakuwahine.”

            “E hoomanao mau no au iaia me he hoaloha oiaio loa la no’u,” wahi a Ulina i pane aku ai me ke kulou ana iho o kona poo ilalo.

(Aole i pau.)

 

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

------AME------

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

________

MOKUNA XXV.

NA PILIKIA – KE KAILIIA ANA O KA EA O KA AINA AME

KA HOIHOI HOU IA ANA MAI – KE KUKULU AUPUNI

HOU ANA AME NA MEA ANO NUI I ALA MAI.

_______

 

            Iloko o ka malama o Feberuari, 1842, ua hoea mai la o Sir Geo. Simpson ame Kauka McLaughlin i Honolulu nei. he mau alakai no ka Hui Hudson Bay, i hele mai laua no ka hana ma ka aoao o ko laua hui, a i ka noho like ana me na kanaka ua ike iho la laua ua kaa ka hemahema ma ka aoao o ko laua lahui.

            Oia hoi, he mau hoopaapaa a like ole mawaena o ke Aupuni Hawaii ame na makaainana o ko laua wahi, a o ke Aupuni Hawaii ka i hoino kumu ole ia mai.  Alaila, haawi mai la o Sir Geo. Simpson ma ka hoai-e ana i ke aupuni he umi kaukani paona ma ke kuike a a’o mai la i ka moi e hoouna i mau komikina i Amerika a i na mana aupuni o Europa me ka mana piha no ka hana ana i mau kuikahi panailike hou me ka hooikaika ana e loaa mai i mau hoopaa ana mai no ke kuokoa o ke aupuni moi. 

            A mahope o ka noonoo ana ua hookohuia ae la o Sir Geo. Simpson, Haalilio, ke kakauolelo o ka moi, ame Mr. Rikeke, i mau komikina i haawiia me na mana piha elike me ka makemake, a ma ka la 8 o Aperila, 1842, ka hooholoia ana o ia koho komikina ana.

            Ua hoomana pu ia aku no hoi o Rikeke me ka mana piha ma ke ano he loio no ka moi.  Ua holo aku o Sir Goerge Simpson no Alaska, alaila hele a’e la ma ka aina o Siberia, a hoea aku la i Pelekane iloko o Nevemaba.  Haalele iho la o Rikeke ame Haalilio ma ka la 8 o Iulai, 1842, maluna o kekahi mokukuna, a holo aku la no Mazatlan, ma ko laua alahele no Amerika Huipuia, me ka maopopo ole i kekahi mea na mea ano nui o ka laua huakai.

            I ka wa i loaa a’e ai o keia ike ia Mr. Charlton, hahai aku la oia mahope o na elele Hawaii, no ka makemake e hoohaulehia i ka lakou hana.  Haalele koke iho la oia ia Honolulu nei ma ka la 26 o Sepatemaba, no Ladana, e holo ana hoi no Mekiko.  Ua kakau pu a’e no hoi oia he leta hooweliweli i ka moi, a ma ua leta la i hoike a’e ai oia ua hookohu aku oia ia Mr. Alekanekero Simpson i kokua kanikela no Pelekane.

            Mamuli o ko ka moi ike ana he haole keia i ikaika loa kona mau manao e hoohui aku ia Hawaii nei me Pelekane, a ua hooweliweli a’e hoi i ke kiaaina o Oahu, ua hoole aku la oia i ka ike ana aku iaia ma ia kulana.

            Ia Mr. Charlton i hiki aku ai ma Mazatlan, Mekiko, waiho aku la oia imua o Haku George Paulet, ke alakai nui o ka mokukaua Pelekane “Carysfort,” i kana mau hoohalahala.  Ia manawa hoookahi no hoi ua hoouna aku la o Mr. Simpson i ka lohe no Amerika, e hoike aku ana aia na pono ame na waiwai o kona mau hoa lahui iloko o ka pilikia, a na ia mea i kono aku ia Hope Adimarala Thomas (Kamaki) e kauoha a’e i ka mokukaua “Carysfort” e holo mai no Honolulu nei no ka huli pono ana ia hoohalahala.

            Hoea aku la o Rikeke ame Haalilio ma Wasinetona iloko o Dekemaba, a ua malamaia a’e he mau launa ana me Daniel Webster, ke Kakauolelo o Amerika Huipuia, a mai iaia mai i loaa a’e ai he leta ia Rikeke ma, ma ka la 19 o Dekemaba, 1842, e hoike ana hoi ua leta la i ka ike ana mai o ke Aupuni o Amerika Huipuia i ke kuokoa o ke Aupuni Moi o Hawaii, a maloko o ua leta la, ua ikeia keia mau huaolelo, penei: “Ma ko Amerika Huipuia manao, he mea pono e ikeia aku ke aupuni o ko Hawaii Paeaina: aole hoi kekahi mana aupuni e lawe a’e a paa iho, ma ke ano i na’iia, a i ole me ka manao e kukulu aku i kolone; a aole hoi he mana aupuni e imi aku e noho mana hoomalu maluna o ke aupuni e ku nei, a i ole ma kekahi pono kaokoa, a i ole ma na hana pili kalepa.”

            Ua hoike pu ia keia manao a’e la ma ka palapala a Peresidena Tyler i hoouna aku ai i ka Ahaolelo Nui o Amerika ma ka la 30 o Dekemaba, a iloko hoi o ka hoike a ke komike o na hana pili i ko na aina-e i kakauia e John Quincy Adams.

            Haalele iho la o Rikeke ma ia Wasinetona a hoomau loa aku la i ko laua alahele no Ladana, a malaila i halawai aku ai laua me Sir George Simpson, a hele aku la lakou e hui me ka Eale o Aberdeen, ke Kakauolelo o ke Aupuni no na Hana o na Aina E, ma ka la 22 o Feberuari, 1843.

            I kinohi aole i ike mai ka Haku Aberdeen ia lakou ma ke a@@ he mau elele mai kekahi aupuni kuokoa, a i ole kukakuka hoi me lakou no ke kuikahi, e olelo ana hoi aole na ka Moi (Kamehameha III) e hoomalu nei, aka, aia oia malalo o ka mana o na Amerika, a ma ia ano ua hoopoinoia ke Pelekane mau pono, a aole hoi oia e hooiaio ua ike piha a’e ke Aupuni o Amerika Huipuia i ke Kuokoa o Hawaii.

            Ua lilo ole keia hoohokaia ana i mea na Sir George ame Mr.Rikeke e paupauaho ai, aka hele aku la laua no Brussels, ma ka la 8 o Malaki, a i na elele Hawaii e noho ana malaila, ua hui kuka aku la lakou me Leopolo I., ka Moi o Belegiuma, a ua hookipaia mai lakou me ke ohohiaia, a ae mai la no hoi ia moi e hooikaika oia i kona mana e ikeia mai ke Kuokoa o Hawaii Paeaina.  O ka mana o keia moi he mea nui ia.  oiai na pilikoko no iloko o na ohanaalii o Pelekane ame Farani.

            No ka loaa ana mai o keia ike i na elele Hawaii, ua hooikaikaia a’e la na manao o na elele Hawaii, nolaila, hoomau aku la lakou i ka lakou huakai no Parisa, a ma ka la 17. ua hookipaia mai la lakou nei e M. Guirot.  ko Farani Kuhina o na Aina F. a hoomaka koke iho la no @a kuka ana me keia luna aupuni no ka ike ana mai o Farani i ke kuokoa o Hawaii.  Na keia keenimana no i kukai aku me ka haku Cowley, ko Pelekane Amebaseda, ma ka la io, a ma ia ano i maweheia a’e ai ke alahele no na elele Hawaii ma Pelekane.

            Hoi koke aku la lakou no Pelekane, a hui koke aku la o Sir George me Haku Aberdeen ma ka ia 25, a ma ia hui ana i hoomoakaka aku ai o Sir George i ke ku@ana maoli o na mea e hanaia ana ia manawa ma Hawaii nei a ma ia hui ana i loaa mei ai ka ike m@@ loa, e hookaawaleia ana o Mr. Charlton mai kona noho kanikela ana no Pelekane.  Ma ka la @ o Aperila, 184@, hoike a’e la o Haku Aberdeen i na elele Hawaii, e ae ana no ke Aupuni o Pelekane e ike mai i ko Hawaii kuokoa malalo o ka noho-moi ana o Kamehameha III, aka nae, ua hoopaakiki mai la oia, he mea pono e loaa ke kaulike loa mawaena o na lahui e a’e e noho ana maanei, imua o na maka o ke kanawai, a e hoike pu mai ana no hoi ua loaa aku i ke Aupuni Pelekane ua hoohalahala ana he nui mai kona mau makaainana e noho ana maanei, no ke kau kapakahi o na hookolokolo ana.

            Alaila, haalele aku la o Rikeke ame Haalilio ia Pelekane, a holo a’e la no Farani, no ka ike ana mai o ia Aupuni i ko Hawaii kuokoa, a he mea hauoli ke hoike a’e, ua loaa koke ka mea i iini nui ia, a e hoemaopopo pu ia iho no hoi, ma keia, he elua mana nui i ae mai i ka ike ana i ko Hawaii kuokoa, a o keia mau mana nui oia no o Amerika Huipuia ame Farani, a koe hookahi o Pelekane.

            Ia Haalilio ma ma Farani, ua konoia mai la laua e Mr. Brinsmade e huipu aku me ia ma Brussels, no ka noonoo pu ana i ka aelike me ka Hui Belgian of Colonization, he hui waiwai nui hoi i komo pu ka Moi o Belegiuma ma ke ano oia kekahi o na ona. Ma ua aelike la, ua haawi aku o Ladd & Co., ma o Mr. Brinsmade la, i keia hui o Belegiuma i ka hoolimalima i hanaia i ka la 24 o Novemaba. 1841 (elike hoi me ia i hoikeia ma ka helu i hala), ame na waiwai e a’e o ia hui (Ladd & Co.). a ma ka aoao hoi o Kamehameha III., ma o Rikeke la. e hoopaa ana i eha pa-keneta ukupanee maluna o ke kumuwaiwai o ka hui no eono makahiki, e paa hoi ia mea malalo o ka molaki ana i na loaa o ka aina.

            Ua aelike hou ia a’e no hoi, aole e hookoia ua aelike la a hiki i ka manawa e hoike mana aupuni ia a’e ai ke kuokoa o ka aina e Farani, a e aponoia a’e hoi ua aelike la iloko o hookahi mahina mahope mai o ke kukala ana i ko Farani ike ana a’e ia Hawaii ma ke ano he Aupuni Kuokoa.  Ma ka moolelo o keia aelike, aole wahi e hoike ana ua aponoia ua aelike ia, a i ole hoi hookoia a’e hoi ma kekahi ano okoa a’e e mana ai. Ua ulu a’e ka ninau maluna o keia mea, ina paha o ke apono ana a ka Moi Kamehameha i ua aelike la ua lawa ia no ka hooko ana i ka manao o ka aelike, aole paha.

            I ko Hawaii mau elele e hooikaika ana ma Europa no ke kuokoa o ka aina, aia hoi ma ka aina nei, ua ala a’e la ka hana nui a koikoi loa i ikeia ma ko kakou moolelo, a o keia hoi ka hana i pu-a mai ai ka leo o ke aloha mai ka noho kalaunu mai, e i ana: “E o’u mau makaainana aloha, e pelu iho na kuli ilalo a nonoi aku i ke Akua, e hoihoi hou ia mai ka Ea o ka Aina.”

            Ma ka la 10 o Feberuari. 1843, ku mai la ma ke awa la’i o Kou nei ka mokukaua “Carysfort,” malalo o ka noho hoomalu ana a ka Haku George Paulet, a ma na hiohiona o ua moku al i kona manawa i komo mai ai, ua hiki ke ike e ia aku, aole kana he misiona o ka hauoli, oiai aole oia i kipu aloha a’e i ko ka aina nei.  Ma na ano apau, me he mea la ua waiho aku keia Haku o Pelekane iaia iho malalo o ko Mr. Alekanekero Simpson mana.  Ma ka la 13 mai hoi hoea mai la ka mokukaua Amerika Bosetona, a ku iho la maanei.

            Ma ka la 16 o ia malama no, hoea mai la o Kamehameha III., mai Lahaina mai, mamuli o ke kauoha a ka Haku Paulet.  Ua hoole aku la ke kapena o keia maokukaua Pelekane i na kukai ana me Dr. Judd, oiai ua hoomana aku ka mei i i keia keonimana e ku ma kona (ka moi) aoao, a i ke ahiahi o ka la 17. hoouna a’e la o Kapena Paulet he leta i ka moi, me kona waiho pu ana a’e hoi i kana mau koi, me ka hooweliweli pu mai, ina aole e hookoia ana elike me kana i koi mai ai ma ka hora 4 o ke ahiahi o kekahi la a’e, e hoomaka koke auanei oia e lawelawe mai elike me kana i manao ai.  Penei na mea ano nui o kana koi:

(Aole i pau.)

 

            Ka Luawai o Wahiawa i ka wa e hanaia ana. O ke kii keia e nana ana mai ka huli kuahiwi mai a e hoike ana i ka paia pohaku o ka papaku olalo me ka hoopiha pu ana i ka lepo, e holo ana hoi kahi i hoopihaia no 500 kapuai, a pili i ka uwapo kea’ni.