Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 10, 9 March 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

M r >KUXA xxv. NA I'ILIKIA—KH KAILiiA AXA OKAEA O KA AINA AME KA HoU IA AX \ M.AI—KE KI'KI'LU AL'PUNI HOU AXA AMXA MLA AXO X I I I ALA -'L-\I.

I ka manawa i noikeia aku ai i na aia he mau lawelawe pon<"> "ie ana īioko o ka halepaahao. ua h' »opau iho la lakou i kekahi ?nau kan:iwai. L'a hoopukai?. a*e ke kuahau hoopau kanawai ma ka la 27 o Apcri!a. a h«>ounaja aku i na kiaama ma na mokupuni apau. a ia manawa 1 kookuuia a e ai na paahao apau e paa ana ilo.<o 0 na hale|»aahao. Mahope koke iho o keia i aia niai ai na hana ino apau v like !7K - ka manawa o Liholiho. >iarnun o keia hana i hanaia ua waiho a'e la o Kauka Judd i kona palapaia haaiele' «">ih.ana ma ka la 10 o Mei. a ma keia ano ua huki mai ia <ua i k.i nioi maiioko mai o na koikoi o na hana a ke komisina i iiana ai. Mamua aku o keia manawa ua haalele mua aku o Mr. }-hckav i k"tia kulana mamuli o ka nawaliwali. nolaiia. ua hoemiia mai-ka m:i o na !ala <> ke komisina a hiki i ka elua, o ia no o Kap« na l'auiet ame Lukaneia Frere. Iloko o keia manawa aia 110 na iauna ma-iu ana ke malamaia la inawaena o ka mO i;mc kona keena ma Honohilu nei inamuii o ka ho».iunaia ana o na kanaka maiuna o na waa. e holo ana hoi n'iawaena <> H» tv 1- 1 ame■ I.ahaina. Ua kukuluia a'e kekalii wahi pualikoa o na kanaka Hawaii e na k<iiniMna. a kapaia iho ia ua j»ualikna la ka "Regimana Moiwahine," n ua k"oh:kiia a'e la na.koa-i komo iioko o ua pualikoa la e ka,koo ana i ka tr.»«iwahine o l'eh.'kane. a ua alakaiia a'e hoi keia poe a a'oia ka 'ikau <• na aliik<>a !'<. lekane. i a hoopukaia a'e na hila kikoo (lala i ke aupuni no ka malama :-.na 1 keia mau koa. a ma ka nana ana iho ua uhaai maoli ia 'na elala' oke aupuni e keia mau komisina. Ma ka la 12 o lune. ua loaa mai la ke kauoha ia Kanka hnhl mai ka moi.mai e papa mai ana.iaia mai ka iio< puka hou ana aku i na <la!a o ke aupuni no ka malama ana 1 k< ia ];ual.koa. Ma ka la 20 o keia mahina liookaiii no ua waiho rV la ke komisina i ka hila'kikoo no $713 no ka malama ana i keia pualikoa amo na makai, a hooweliweli a'e ia no hoi e hoopau aku ia Kauka Ju<i<! mai kona kuiana puuku a e hookomo a'e i kekahi mea ma ia niakalua. Mamuli o keia ua kuahaua a'e la ka moi ame kona kuiiina nri e ii<~»aiiewa ana i ke komisina, a e hoike ana ua hewa ke mamu'i o kona uiia'i nna i ka aelike hoolilo aina. mannili o k<» ke komisina ho<>pau ana i kekahi inau kanawai, a no ke kikoo nui hoi-i ke <iala iloko o ka waihona o ke aupuni. Mamuli o ka mnka'u o Kauka Jiuld o hoopaaia a kailiia aku ko ke aupuni keena wailio puke. ua huki ae la o Kauka Judd i na dala ame ua huke o ke aupuni a huna aku la iloko o ka hale ilina o na 'lii. Ma ka la 1 o lulai holo aku la ka mokukaua ,t Carysfort" 110 Lahaina ame Hilo, a hoi mai la ma ka la 16. I kekahi la a'e ku mai la ka mokukaua Pelekane "Hazard," Kapena Bell, mai Tahiti mai. Ma ka la h ku mai la ka mokiikaua Amerika "Constellation," Komodoa Kearney, mai Kina mai. Ma ka la ti, hoopuka a'e la ua Koinodoa la i ke kuahiua ku-e i ka hoolilo aina ame na hana a ke Komisina l'elekane. Ua kipa aku la na alii opio ame Kiaaina Kekuanaoa iluna o ka mokukaua "Constellation," a kipu mai la na papu o ia moku i ko Hawaii hae aloha, a ua lilo keia i mea no ka Haku Paulet e inama ai. Ma ka la 25, hoi mai la ka moi mai Lahaina mai, a i kekahi ia a'e ku mai la ka mokukaua Pelekane "Dublin" mai Vaiaparaiso mai. e lawe ana hoi i ka hae o Hope-Adimarala Kamaki, ke alakai nui o ko Pelekane aumokukaua ma ke Kai Pakipika. Mamua o ke komo loa ana inai o ka moku iloko o ke awa o Honolulu, ua loaa mua a'e la na kukai ana i ka moi, a ua hooponopono koke ia iho la no ka hui launa ana mawaena o Adimarala Kamaki ame ka moi. a iloko o na hora pokole ua loaa a'e la ka ike i hoihoi mai keia Adimarala i ke ea oka aina. I kekahi la a'e ua hooholoia a'e la na kumuhana no ka hoihoi ea ana. a hooholoia iho la e mnlamaia na hana hoomanao ma kekahi la a'e, o ia no hoi ka la 31 0 lulai. L'a hoopuka a'e la o Adimara!a Kamaki i ke kuahaua, ma ka inoa o kona moiwahine, e hoike ana i ka ae ole ana o ke aupuni Pelekane i ka hoolilo aupuni i hanaia e Kapena Paulet, a ua iini hoi ka Moiwahine Vitoria e hoomau aku o Kamehameha 111 i ka hookele ana i kona aupuni. a e hana aku hoi ma ke ano he aupuni kuokoa, e waiho ana hoi i na hooponopono kanawai ana ma kona (Kamehameha III) mau lima. Ua kakauinoa iho la ka moi ame Adimarala Kamaki i kekahi aelike,*a ma keia i oni paa ai ko Pelekane mau nono maanei, e ike aku ana no na'e i ko ka moi kuleana piha. Ua iioopuka pu a'e no hoi ka moi i ke kuahaua e huikala ana i na poe apau i ha'iha'i i na kanawai o ka aina, a e hauoli hoi na poe ap(au no umi la. O ka la 31 o lulai. he la poina ole ia iloko o na puuwai o na Hawaii aloha aina o na la i hala aku {a he mea pono no i na hanauna Hawaii o keia au e hoomanao ia la). oiai ma keia la, ma kahi e kapaia nei i keia manawa o "Kamaki Kuea. malaila i malamaia ae ai ke anaina hoomanao hoihoi ea. Ua kukuluia a'e he elua mau hale loloa malaila, a kukulu pu ia a*e la no hoi he pahuhae malaila. Maanei i naue a'e ai na kanaka ame na malihini e noho ana ma Honohilu, no ka ike kumaka maoli ana i na hana oia la. Ma ka hora nmi o ke kakahinka. ua ku laina a'e la na koa marina o na mokukaua "Duhlin." "Carrysfort" ame ko "Hazard/' me ka lakou mau pukuniahi. a pela no hoi me ko ka moi mau pualikoa, a na lakou i h.ookipa a'e ika moi ma ke kahua ona hana oia la. I ka manawa 1 hukiia a'e ai ka hae alii o Hawaii. o ia ka manawa i ui na a e ai ka leo o nO iwakalua-kumamakahi manawa. a ia wa pu no hoi i pii ]>u a'e ai ka hae Hawaii nialuna o ka papu o Puowaina. a kipu aioha a'e la no hoi ia papu me ka panai ana mai o na mokukaua eku ana iloko oke awa. O keia ka manawa i hoomaka ai na kanaka e huro. me ka lelele ana. me ke kiola ana i ko lakou mau papa'e iluna, Mahope o keia mau kipu aloha ana. ua malama a e la na koa manna i na paikau hookahakaha ana. a hoihoiia mai la ka moi uo kona hnlealii. a malaila i hele a'e ai na Hawaii i komo iloko o ka puaiikoa "Rejiimana Moiwahine" e noi i ka moi e kala aku ia lakon. a hoohiki ; ho la no hoi malalo oke aupuni moi o Hawaii. Ma ka hora 1 o ka auwina la, ua hele a'e la ka moi ma kekahi anaina nui i malamaia ma ka luakini o Kawaiahao, a malada ik> hoi ka moi i haiolelo a'e ai imua o kona mau makaainana. e hoike ana hoi eiike me kana i manaolana mau ai. ua hoihoi i o ia mai no ka ea o ka aina. a o keia ke anaina ame kahi 1 lohe mua .loā ja aku ai kela mau olelo kanlana e o mau nei: "Ua mau ka ea oka Aina ika pono." M nmua o ka pau loa ana a'e o na hoomanao hauoli no ka hoihoi hou ia ana mai o ko Hawaii hae atoha ame kona aupuni moi. aia hoi ku mai la ka mokukaua Amerika 4, Amerika Huipuia," Komodoa loiu >. ( \usjate ;) a mahope koke iho ka mokukaua "Cs'aue," Kapena S;nb!ine. a hoikeia a e la ka lono hauoli o ha holopono ana o na hana a na Flele Hawaii ma Eurona. Xoho iho la o Adimarala Kamaki ma ka aina nei e kali ana hoi o ka loaa mai o na apono ana mai kona aupuni mai no kana mau hana i hana'i. I kona manawa e noho ana ua haawi a'e la oia i na kokua ana apau i ka moi ma na lawelawe aupuni ana. e hoomalu ana hoi i ka aina. a e hooku'ikahi ana hoi mawaena o na aioao a i elua. a ma ka hoopokole ana a'e, ua apono loa mai kona aupuni i kana hana i hana'i 110 Hawaii nei.

I Ena he-a Hawaii. ua maopopo aela ia kakou ka hoihoi hou ia| : «īa: o : ;3 ea o kak .n: aina ī kailikuīa ai e ka Haki: Pa"!et.; aka na'e a-U- ih- aku ka meakakau t hana aka Elele Hawaii) h*>>u!.ata aku ai ir.ak"'.-e 0 1:0: * I f ī'\ Mar>haH. īf<.eKaru nieii e ?bo. ? R:k«:ke aine i"iaaiHto f ua :;apa ia Ka iaK ! hana: nolaila he ntc-a poro Kaua hou aku ?hape 1 ntaoIp.po a: ia kaua ka huakii a Mr. a:::e Mr. Sim P son ihope- ! knikHa l'elekane). Ua maopopo ia kakou ua knu like aku laua maluna o ka moku h«»kahi a holo'aku me ka loaa oie o na n;anao h«x>htioi ia Simpien. Y, aka !a 10 o Aperiia. 1843. ku akr. la laua ma San Blas. a hele like aku la no laua :na Mekiko aku a lnki i Yera Cruz. a malaila laua i kaawale a'e ai. e hoomau loa ana hoi v- Mr. Simps«.>n no Pelekane. a no Mr. Mar>haH hoi ua hoio awiwi a:<u la o:a no X\ asmetona. Kahi hoi « lauhha koke a'e ai ka lono o ke kailiia ana o Hawaii e Peiekane. Hiki aku la oia i Mr. >tarshaii) ma Ladana ma ka la 28 o lune, he pule hoi mahope o ka hiki ana o Mr. >impson malaila. Ma ka la 13 o lune. mamua hoi o ko Mr. Mar>nali hiki ana aku. ua haawi mua a'e ia ka Haku Ahenieen i na hooia ana ia Mr. Kikeke ma, e hoike ana hoi aole he manao o ke aupuni moi o Pelekane e paa iho i ko Hawaii Paeaina ma'ale o kona malu. Mahope koke iho o keia manawa.ua hui a'e la o Mr. Kikeke ame ke Keikialii Haaliho me Mr. Marshall, a hoomaka koke iho la 'iakou e maīama i na kukai ana me ke Keena o na Aina H o Pelekane. e ]>a!ie ana iioi i na kumuhoopii a Messrs. Chariton ame i lawe maī a: a ku-e ike aununi moi o Hawaii. Ma keia ua kokuaia aku hi na Hiele Hawaii e Mr. Brinsmadc. a pela no hoi me ka mana oka hui Hini>on Bav. .\!annili o keiamau kakeo e a'e i loaa aku 1 ko Hawaii nei maii Elele, ua hoihoiia a'e la keia i>inau a ku maluna «■» na kanawai. a peia iho la i eo ai ia Hawaii ka lanakila ma keia n ir.au nui. Ma na kumu ap?u i waihoia aku, ua paa maoii 110 ko Hawaii nvi kah.ua. aoie he kunni nana e hoohina, koe wale no keia ninau :.ina hoolimalima o ,\lr. Charlton. Mahope knke mai. ma ka la 28 o Xovemaba. 1843, hui a'e la 0 Pelekane ;ime Harani ma ke kuahaua ana i ke Kuokoa o Hawaii Paenina, a maloko o keia kuahaua i hoike a'e ai ka Moiwahine o FVlekane ame ke aupuni o harani aole laua e lawe ana ia Hawaii nei malaio o kekahi kumu, « o keia iho la 110 hoi ka hana hope loa 'nana i hoike a'e ia Ilawaii imiia o ke ao holookoa he Aupuni Kuokoa. e hana ana a e laweiawe ana i kona mau hana iho me ke komo akeakea ole ia mai e na īnana aupuni o'waho. I ka ike ana o tia Eiele aole a lakou hana i koe ma Parisa, hoi a'e la o Mes?rs. Haalilio ame. Kikeke no Amerika Huipuia. I ka la--6 o lulai, 1844. loaa aku la ia laua ka lohe mai ia Mr. J. C. Calhoun. ke Kakauolelo o Amerika, e.hoike a'e ana i na Elele Hawaii, ua manao ka Peresidena o ka hoike a Mr. \Yebster i hoike mua ai la i laua. o ia no ko Amenka Huipuia manao maoli a o ka ike piha ana |no hoi ia i ko Hawaii kuokoa. Ua hoounaia mai o Mr. George P.a--i raunu niamua aku o keia manawa no Hawaii nei ma ke ano he komivina ma s;a aoao oke Aupuni o Amerika Iluipuia, aua hiki io mai oia innei i ka la t6 o Okatoba, 1843» Ua hookohuia a'e la o Generala William Miller i kanikela no ke Aupuni o Pelekane ma Hawaii nei, ma ka la 25 o Aup:ate. 1843. a Moko o Feberuari, 1844, hoea mai la oia ma Hawaii nei. a ua lawe pu mai oia i ka palapala aelike a Pelekane', a kakauinoaia iho la.e ka moi. me ka loaa ou mai no hoi o keia ike, he wahi palapala wale no ; a no ka manawa. Mahope iho o keia 1 haalele iho ai o .\dimarala Kamaki. me ka nui o na hoomanao ana a na kanaka Hawaii nona. elike no hoi me ke ano mau o na kanaka llawaii he puuwai hamama. Maanei e hoike aku ka meakakau i na manao mua o na alii o ka aina nei e pili ana no ka noho aupuni ana. Ua maopopo, ma ka iakou hakil'o ana aole he alahele okoa a'e e hiki ai ke hoomauia aku ka ikaika o ke aupuni, aka o ka hoohui pu ana mai i na lahui o na aina e. na ilikea no na'e, e hoolilo ana hoi i ka moi i rula maluna o na lahui apau e noho ana maanei, a e puunaue aku ana i ka oiaio ame ka maha o na kanawai maluna o na mea apa'u. Nolaila, kukuluia a'e la ka Oihana Keena Kakauolelo o ke Auouni a ua hookohuia a'e o Kauka Judd ma ia kulana, a nana hoi 1 paa iho a hiki i Malaki 26, 1845, a malalo no o kana (Judd) noi maoli ana, ua haawiia aku la keia kulana ia Robert C. \\ yllie. 0 kekahi o na pilikia mamua aku o ia ka loaa ole o ke kanaka kupono nana e kuhikuhi mai i na manao o na kanawai, nolaila, ma ka la 9 o Malaki, 1844, ua heokohuia a'e la o Mr. John Ricord, he haole hoi i hoea mai ianei mai Oregona mai he manawa pokole mamua aku, ma ke kulana 1010 kuhina. Ma ka la 23 o Malaki, 1845, hoea mai la o Mr. Rikeke ianei. mahope o kona liolo ana mai ma ke alahele o Hona, a me īa pu ke kino wailua o ke Keikiaiii Haalilio, oiai ua loaa oia i ka nawaliwali, oiai lakou e lawelawe ana ina hana i hoounaia ai lakou. L T a malamaia a'e la ke kanikau ana nona, elike no hoi me na mea i ike mau ia 110 na alii o ka aina. Ia makahiki hookahi 110 kau iho la ka ma'i iluna o ka aina, a he nui na kanaka i make, a iwaena o lakou o ke Kuhina Xui Kekauluohi kekahi, a ua paniia a'e kona hakahaka e John \oung". Jr. I k'eia manawa hookahi no hoi ua hookohuia a'e Ia o Mr. Rikeke i kahukula no na kula aupuni, a hoomaka koke aku la oia e kukulu i na kula. I kona make ana hoi ma ka la 7 o Novemaba. 1847, ua kohoia a e o Mr. Liinaikaika ma ia makalua. a ua paa iho ia wahi a hiki i kona make ana i ka 1860. i Ma ka ia 20 o Mei, 1845, ua weheia a'e la ka ahaolelo e ka moi, a ma keia kau i kauohaia ai o Mr. Ricord. ma kekahi olelo hooholo, I e kakau oia i mau kanawai e kukulu ana i na keena oihana elima o ke aupuni. Ua hoomahuahua hou ia a'e 110 hoi ka dute maluna 0 na waiona a hiki i ka 5 pa-keneta. 1 keia m?.n'awa iiookahi no hoi i ala mai ai he wahi onene ma Maui mawaena o na kanaka Hawaii, e alakaiia ana hoi e David Malo. a ua kakauia a'e he palapala noi i ka moi e hoopau aku i na haole apau mai na oihana, a koe liookahi o Mr. Rikeke, a aole hoi e ae hou :a e hookupa ina ilikea. Mamuli o keia. ua holo aku la ka moi ame Keoni lana a kaapuni a'e la i ka mokupuni o Maui, e haiolelo ana hoi imua o na makaainana, a e hoomaopopo aku ana ia lakou i ke kulana o ka aina. Ma ke kau ahaolelo o 1846 ame 1847, ua apono loa ia a'e la na kanawai 5 Mr. Ricord i kakau ai. a o ka hooniaka no ia o na mea paahana o ke aupuni e nee aku elike rne na aupuni naauao. Ua maopopo i na alii ame ka moi, o na lawelawe ana e pili ana no na aina o ke aupun', elike hoi me na wa i hala aku, he puupuu ikaika lon ia nana e hookueini hope i ko ke Aupuni nee ana aku '*mua. nolaila. ua hooholoia ; kanawai aina, e ka ahaolelo, malalo no na'e o na a'o ana a Kauka Judd, e kukulu ana i, papa komisina hookuleana aira. a imua o keia papa e hele a'e ai na kanaka apau he man aina ko lakou a waiho a'e i ka lakou mau koi. iloko no na'e o na makahiki elua, a o ka poe e hookomo ole ana i na koi aina. e hoonele!ia no lakou. LTa kur ulaia keia papa ika 1845, aua ku P e^a a h*ki 1 ka la 31 o Malaki, 1855. Mahope o ka huliia ana no kekahi manawa loihi, ua loaa iho la keia ike. he ekolu no papa i kuleana i na aina. o ka mua. oia no ka moi. oka lua. na kaukauahi. ao ke kolu oiano na makaainana. Ua hooholo iho ka Papa Komisina Aina, ina e hooholo ana ka moi i hookahi-hapakolu i na haku aina, a i na makaainana hoi i hookah:hanakolu, a i hookahi no hoi hapakolu iaia. alaila e kau ana no na pilikia maluna ona. Xo kekahi mau makahiki ke ku ana o ka ninau mahele aina mawaena o na alii ame ka moi. a i ka hope loa no hoi ua laweia mai keia ninan innia o ka aha o na alii. i Dekemaba. 1848. a malaila : loaa a'e ai ke ?no oka mahelehele ana oka aina. Ua hookohuia a*e !a o Kauka Judd i lunahoomalu no kekahi komike nana e mahele. a o ka hoomaka koke no ia o ka mahele aina ana ma ka la 27 o lamiaiS, 1&48. (Aole ! pan.)