Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 11, 16 March 1906 — Page 2

Page PDF (1.28 MB)

This text was transcribed by:  Pei-fang Nakayama
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

TISIA-O-ATICA

Ka Wiwoole o na

Wiwoole-o

Ke Ahikanana Nanai Ulaa ke Kana-

Waioka Make o Ciretia

MOKUNA IX.

KA LUA LIONA.

 

A i ke ala ana ae o na koa, mai na alii a na kiai. ua kiekie loa ka hoku loa, a ike koke iho la ka lunakoa nui i ka makehewa o ka hoike ana aku i keia kuia mawaena o lakou i ka moi.  Aka, i ka moi, aia no me ia ka noonoo lana malie o ka hoomaopopo iho eia no kana mau paahao me ka maikai a i hoolalahu ole ia hoi kekahi.

 

A i ka wa hoi i hiki aku ai ke kaikamahinealii iloko o kona keena moe ua noho iho la oia ilalo a hoomaha aku la i kona poo iluna o na u-ha o Kaha.

 

“E kuu Kalia maikai,” wahi ana, “malia paha ke noonoo nei oe ua hana hewa loa wau?”

 

“A aole no hoi au i ike i kekahi hana okoa ae mawaho o na hana au i hana aku nei, e kuu lede maikai.  Mai oi loa aku ka maikai ole ina i laweia mai nei ke kanaka oplo mailoko mai o kona wahi paahao, aka aole pela oe i hana aku nei.”

 

“Aole ka oe i hoomapopo i kolu manao.  O ka’u e manao nei, malia o olelo oe aole i’o no i pono kuu ike ana aku nei ia Tisia.”

 

“Pehea no la e hiki ai ke alo ae, no ka mea, aia na noonoo o ia ano ua kunipaaia iloko ou.  Aole e hiki ke alo ae o ka ike ana aku iaia,” wahi a Kalia i hoolana manao aku ai.

 

“Malia o hiki no hoi ia’u ke noho mamao mai iaia aku,” wahi a ke kaikamahinealii i hoomaoe aku ai.

 

“A ina i hanaia pela, ina ua lilo ia i mea ku-e i ka makemake o na akua,” wahi a Kalia i pane koke aku ai ma ka hoolana manao ana.  “Aole anei oe i noonoo ia mea e kuu hakuwahine?  Hookahi mea i maopopo loa ua loaa ia oe he puuhonua kupono loa e pakele ai a e malu ai, ina e puka lanakila mai o Tisia.”

 

“Aka, ina e lanakila ole oia maluna o na liona.” wahi a Arienda i hooho ae ai.

 

“E manao aku kaua no ia mea ke hiki i’o mai pela,” wahi a Kalia, “aka, no keia manawa, e noonoo aku kaua ma na mea hoolana noonoo.  O kuu manaoio maoli aole oia e haulehia.  Aole anei ou hoomaopopo aku i ke kilakila maoli o ke kulana o ke kanaka opio iaia e ku ana imua ou?  A mawaho ae no hoi o ia, he kanaka u’i maoli no oia, a ua like no hoi kona olelo me kona kulana.”

 

A me ia ano iho la laua i luana iki iho ai a aole no hoi i liuliu loa ua waiho aku la laua ma kahi moe a hui aku la me niolopua, no ka pa’uhia loa ia e ka ikaika o ka hiamoe.

 

I ke ao ana ae i ke kakahiaka o kahi la ae, ua waihoia ae la na hana aupuni apau a piha mai la ke kahua pa-alii i na makaainana, mai na wahine ame na kane ame na kamalii, ua hele a le-i i ka ua mea o ka nui o na kanaka.

 

A i ka manawa i hooholoia no ka malama ana i na hana o ia la ua kauoha aku la o Moi Mainosa e laweia mai na pio elike me ke ano mau o na hana e malama mau ia ana no ia ano hana i na wa ihala ae, a pela nohoi kela ame keia opio kane ame opio wahine o Atenai i puka mai ai mai ko lakou mau keena paahao pakahi mai, a kuku ana imua o ka moi.

 

Ma ka manawa o lakou i laweia mai ai mai ko lahou mau keena paahao pakahi mai a nana aku la kahi maluna o kahi ua hu ae la ko lakou aloha no ka aina a no ko lakou mau ohana a no lakou no hoi, ke kumu o ko lakou kumakena hou ana, e iho makawalu ana na waimaka ma ko lakou mau papalina, aka, no Tisia aole he waimaka me ia a ua hoolana pu aku nohoi oia i kona poe hoa o ka huakai hookahi e hoolanaia na noonoo e pono ai.

 

“Ua ike au.” wahi ana.  “i na poino e nee mai nei imua o kakou, aka, ua makaukau wau e hui kino aku me lakou.  E ha’i aku wau ia kakou, owau ka mea mua o kakou e hele ai a i make au owau no ka mea o kakou e make mua ana.  Eia nae, aole au i manao pela.  Aole au e make ana.”

 

“I ka ponei, ua hoounaia mai kekahi elele anela i o’u ma kuu keena paahao o’u i hoopaaia ai a haawi mai la i na hooiaio no ka aeia o ka’u mau pule, a i keia la oukou e ike ai i na hua o ia mau pule.  E o’u mau hoa, e manaolana aku kakou-e ike hou ana no kakou ia Atiea nani.”

 

Ma keia hoike manao o Tisia alii, a ma ke ano no hoi o kona leo ame ke ano o kona kulana, na ia mau mea i hoomaalili iki mai i ka ikiiki o ke kumakena mai ia lakou ae.  A ma ka manawa i ku aku ai lakou imua o ke anaina hanohano o Ciretia no ka nana hope ana mai o Moi Mainosa, ua puiwa loa ia oia i ka ike ana mai i ka uwe nui ole o na wahine opio ame na kanaka opio pu, a puiwa pu no hoi ka moi o Aikupika no keia haawina kamahao.

 

“Me he mea la.” wahi a Moi Mainosa. “na ke kulana ikaika o kela kanaka opio ke kumu i hamau ai na wahine opio mai ka uwe nui ana.”

 

Ua lokahi ae la no ka manao o ka Moi o Aikupika ma ka haawi ana i kona kuuou, a la manawa no hoi oia i waiho hou aku ai i kana noi e aeia mai ke kanaka opio nana ma ke kuai, aka, aole he hooloheia mai e Moi Mainosa, a no ka hiki ole no iaia ke hana pela.

 

O ke ala kokoke i ka lua liona ma ka wai no ia a no ia mea i hoomakaukau moa ia mai he mau waapa nunui, a malalo o ke kau@ha o ka moi i laweia aku ai na pio he umi-kumamaha a ilunao ko lakou waapa na koa he mau haneli no ke kiai ana ia lakou.

 

A m@hope aku o ka waa o na pio ka moku o ka Moi Mainosa a m@hope mai o kona i ukali aku ai he heluna nui o na waa, maloko o ka huaka’i o ka make.  A aole no hoi i liuliu ka holo ana ua ikeia aku la ka lua liona a he elua paha hora ka holo ana ua mo-ku aku ia ka a@waa i kahi i makemakeia.

 

A hakaiia no a hooleleia na pio iuka o ka aina ua alakai koke ia aku la lakou iloko o ka laau, a he mau lepo no hoi ia o ka pekipeki wawae ana mamua o ka hiki ana aku i ka waha o ka lua, kahi e komo aku ai a hoea iloko o ka lua ponoi.

 

A oiai o Tisia no mamua, a i kona ike ana aka i ka waha e hamama mai ana ua huli ae la oia a ninau aku la i kekahi o na koa e hele pu ana me ia ina paha o ka waha e hamama mai ana o ke alanui ia e komo aku ai iloko o ka lua.  Aole i pane leo mai ke koa, aka, ua haawiia mai ka ae ma ke kunou poo ana o ke koa.

 

Hiki aku la na pio mawaho o ka waha o ke alanui e komo aku ai, ua eleu koke ae la na koa i ka lakou hana, oia hoi ka uhi ana i na maka o na pio me na lole eleele ame ke kupee ana i na lima, a i ka wa e hanaia ana pela oia ka manawa i nee mai ai o Moi Mainosa no ka haawi ana i kana mau olelo hope i na pio mamua o ka hoolei ana ia l@kou iloko o ka lua liona.

 

“E na opio kane ame na opio wahine o Atenai,” wahi a Moi Mainosa i pane aku ai me ka leo ano ko’iko’i, “aole he olioli iloko o kuu puuwai ma keia haawi ana aku ia oukou iloko o ko oukou manawa hope loa o ke ola ana ma keia ilihonua.

 

“Aka, aole e hiki ke alo ae, no ka mea, ua hoopaaia ke kanawai.  Ua lelekaua mai ko oukou moi maluna o ko’u aupuni a nui ke koko o Ciretia i hookaheia.  Eia na’e ua haawi mai na akua i ka lanakila ma ko’u aoao, a loaa iho la ia’u ka manao ikaika e luku aku ia Atenai holookoa me ko’u mau koa ponoi.

 

“Ma ka ike ana o Moi Igiasa, ko oukou poo-aupuni, ua hele mai la oia imua o’u e hoomaalili ai i kuu nini, a ma ka noonoo ana ua aeia ae la e ia e hooko aku i ke kanawai make o Ciretia i kau aku ai, ma ka hookupu mau ana mai o Atenai i mau opio wahine ehiku ame ehiku opio kane no ka lumai aku iloko o ka make mau loa, a oia ka hoomauia o ia hana a kako’u e ike kumaka nei i keia la.

 

“Eia nae, aole i poho loa ka manaolana o Atenai no ko lakou kuokoa ae mai keia kanawai mai o ka make, no ka mea, aia no he pono i haawiia ia oukou, a malaila hoi e hele kuokoa ai o Atenai no ka mau loa.  Ina e iawa ka ikaika me oukou e luku ai i na liona ahiu he umi-kumamalua e auwana nei iloko o ka lua a pau lakou i ka make, a pau oukou i ka hemo iwaho o ka lua, a e hele kuokoa hou o Atica holookoa aole no ka la hookahi, aka, no kamau loa.”

 

A i ka pau ana o na olelo hope o ka moi, ua alakiia aku la na pio ma ka waha o ka lua.  Ma ko Tisia aoao hoi ua loaa iaia ka manawa kupono loa o ka hooponopono ana iaia, a ma ka manawa i kupeeia ae ai kona mau lima mahope o kona kua, aia oia ke hoonioni la o ka haule pono aku o ka pokaa lopi iloko o ka poholima.

 

A hakalia no a pa kona lima i kekahi opu-nahelehele ua kahihi koke aku laoia i ka lopi iluna olaila, a ma ka hoolohilohi iki ana ua maopopo loa iho la iaia o ke kahihi i’o ana o ka lopi maluna o ke opu-nahelehele.

 

Alaila, nee malie aku la ka huaka’i me ke alakai pu ia ana e na koa, he hele kikekee ana e like me ke ano o ke alanui i hoomoeia-e komo ana iloko o na ana pouli i kekahi manawa a puka aku la iwaho iloko o na laau e ulu ana kahi hoi e mokio pololei mai ana kamakani, e hele ana maloko aku o na laau kuku a hiki wale i kahi o lakou i hookuuia iho ai e na koa.  Iloko wale iho no o keia pakaawiliia o ka hele ana ua paupauaho maoli no kekahi poe a oi loa aku na wahine opio.

A ma kahi o lakou i ku iho ai ua hookuu aku la na koa i na lima o na pio a lakou e paahele ana, a mahope o ka hoolohe akahele ana o Tisia alii i ka nakeke hele o na kapuai wawae o na koa a hiki i ka pau ana o kona lohe ana ua hoomaopopo koke iho la oia ua kaawale loa aku na koa ma ko lakou ala huli hoi.

 

“E Galasia,” Wahi a Tisia i kahea hawanawana ae ai, “me kona huli pu ana ae i hope i ka opio kane mahope koke ona.

 

“Eia no wau,” wahi a ka opio nona ka inoa i puanaia ae ai e Tisia.  A oia no hoi ke keiki a kekahi o na aliikoa kiekie o Atenai, kekahi o na kanaka wiwoole o Atenai.

 

“Ke manao nei wau ua hala aku la ko kakou poe i alakai mai ai ia kakou,” wahi a Tisia i hoomaopopo aku ai.

 

“Ina ua hala lakou a ua haalele mai hoi,” wahi a Galasia, “alaila, o ka manawa kupono no keia e wehewehe ae ai kaua i na kupee o ko kaua mau lima.  Aohe he kali hou ana aku.”

 

“He mea pono i’o no ia, a aohe no hoi ia he hana nui na kaua no ka mea he maaiahi ka wehe ana,” wahi hou a Tisia.  “E hulikua ae kaua a ma ka hui ana o ko kaua mau lima i kupeeia mahope o na kua o kaua, a i ka manawa e hemo ai ko’u mau lima ma kau wehe ana mai pela no hoi au e wehe aku ai i kou.”

 

Ua hulikua ae la laua a hui ae la ko laua mau lima a me ka hakalia ole i hemo ae ai na lima o ka kakou wiwoole, a i ka paa ana o ka pahikaua iloko o kona lima ua pii koke ae la ka’ huluaa ame ka hae o kona uhane e hui koke aku me na liona.  Alaila, waiho iho la oia i ka pokaa lopi ilalo me ka ike ole o kona mau hoa, oiai e paa ana no ko lakou mau uhi-maka, a hoomaka aku la oia e wehe i na kupee o kona poe hoa pio apau, a lilo ae la lakou i poe kuokoa hou mai na uhimaka ame na kupee o lakou i hoopaaia mai ai e ko lakou poe enemi.

 

A i ka hemo ana ae o na uhimaka, ua ike iho la lakou i ke ano o ko lakou wahi i waihola iho ai, he ano ana a o kekahi hapa he pali pohaku paa oiai hoi kekahi aoao he napelepoele wale no.  A ma na aoao a elua aia he ala e moe ana mailoko aku o ua ana nei, he hookahi e moe ana ma ke kukulu akau a ma ka aoao hema no hoi kekahi alanui.  Ma ke ala e moe akau ana he uluwehi kona mau lihi alanui me na launahele lipoiipo aole hoi pela ke ala ma ka aoao hema, a he pouliuli ano hoomaku’uka’u ke nana aku.

 

“Ma kela ala kakou i komo mai nei,” wahi a Tisia me ke kuhikuhi ana aku o kona lima i ke ala e waiho pouliuli mai ana.

 

“Pehea i maopopo ai ia oe?”

 

“Ua ike no wau,” wahi a Tisia me ka leo ikaika, a na ia ano i hoike aku i kona hoakuka ua lawa ia no ka ui hou ana aku no ia mea.  Aole hookahi o kona mau hoa pio i ike i ka lopi silika a hoonuoi ae hoi.  He okiloa no.  A o ka maopopo ana i ke Keikialii o Torene o ke ala a lakou i komo ai iloko o ka lua, o ka lopi silika ka meanana i haawi aku iaia i ka haina pololie.  Malia paha ua hoomaopopo no lakou i ka lopi silika a me na koa pu no paha kekahi, aka, malia paha ua manao wale ae no lakou he punawelewele a ka nanana.

 

 

O na opio wahine ehiku, he poe u’i lakou ma ka nanaina a he kulana lede maopopo, mai na ohana like ole mai no nae oloko iho o Atenai, aka, o ko lakou hui ana ae iloko o keia ano, e haawi ana ia lakou no ka pono o ko lakou aina, na ia mau haawina i ume mai ia lakou a hoolilo ae la ia lakou me he mau hanau ponoi la kahi no kahi, a ua pili aloha maoli no.  O ia haawina hookahi no ka i kau aku iluna o na opio kane, a maluna ae o na mea apau, o Tisia alii ka pulakaumaka iloko o na uhane o na opio wahine ame na opio kane, a i na opio wahine no nae, he mau maka ko lakou e kau aku ana maluna ona ma ke ano oia ko lakou mea e pakele ai a he puuhonua hoi no lakou.

 

E noho anei kakou maanei, a i ole, e nee aku paha kakou imua?” wahi a kekahi o na opio kane i ninau ae ai.

 

“E pono kakou e nee aku a loaa kahi kupono no kakou,” wahi a Tisia.

 

“Ina pela e hele kakou ma kela alanui, malia o komo aku kakou @loko o kekahi ulunahele, no ka mea, aia na nahelehele ke ulu la ma kae o kela alanui,” wahi a Galaisia.

 

“Aole kakou e hele aku a kaa mawaho o kahi o kakou i alakaiia mai nei,” wahi a Tisia, “no ka mea, aole kakou i ike i ke ano o ia mau wahi.  O ka’u e hoomaopopo nei, aole he pilikia o na wahi o kakou i alakaiia mai ai a ke lanakila kakou, malaila no auanei kakou e nakuhele aku ai a hiki i ka puka ana iwaho.”

 

A no ke ku-e ole o kekahi i kana alakai ua hopu iho la oia i ka pokaa lopi silika a hoomaka aku la oia e hele a uhai aku la no hoi na hoa e ae mahope ona.  He ala@ui peuliuli ia a i ka hakilo ana i na paia pohaku me he mea la ua paoia, a aole no hoi i liuliu ka lakou nee ana ua puka aku la lakou iwaho i kekahi wahi pohai i nakuheleia e na holoholona.

 

A ma keia wahi i ike ai lakou aia ma kahi o umi alanui liilii like ole e mana ana ma na wahi like ole, a ma keia mea ua lilo loa ia mea i mea hoopuhili mui ia lakou a maopopo ole ia lakou o kahi e nee aku ai.

 

“Auwe no hoi e,” wahi a kekahi o na opio kane i hooho ae ai, “owai i’o hoi ka mea hiki ke hoike mai i ke alanui pololei e puka ai iwaho ina nei no ke ake e hemo iwahi.”

 

“O, ke manao nei wau ua hiki la’u ke koho i ke alanui o kakou e puka ai iwaho,” wahi a Tisia i hoolana manao aku ai.

 

A mamua o ko lakou nee hou ana aku imua a iloko hoi o kekahi o na mana alanui ua hoopuiwaia ae la lakouapau, a na ia mea hoi i hoonaka ae i ko lakou mau au apau, ma ka lohe ana aku i ka leo weliweli o na liona i ka u-wo hele ana me ka ike ole ia aku o lakou.

 

“O e na akua,” wahi a Andomeda, kekahi o na wahine opio pio, i hooho leo kaumaha ae ai me ka weliweli nui, “ua hookuuia mai la na liona mai ko lakou mau wahi paa mai.”

 

Alaila kau koke ae la o Tisia alii i kona limaakau ma kona pepeiao me he ohe la a hoolono aku la no ka hoomaopopo ana pehea la ka mamao.

 

A loaa iho la ka ike aole no imamao loa na liona aikanaka mai ia lakou aku.

 

 

MOKUNA X.

TISIA, KA WIWOOLE O NA WIWOOLE.

 

Me he mea la i ka hoonaopopo aku o na pio o Atenai, aole no i mamao loa na liona mai ia lakou aku.  Malia ma ka manawa o lakou I hoea aku ai i kahi o lakou e nakuhele ana, ua lawe aku na ea moe kololio o na ala-liilii o ua lua liona nei i ka hauna kanaka a pela i ikaika loa ai ka n-wo o na liona, a me he mea la he lohe aku no lakou i ka uwi mai o na niho o ua poe holoholona weliweli nei.

 

“Aohe he mea hiki ia kakou ke hana,” wahi a Galasia i hooho ae ai ma ka pii ikaika ana mai o ka weliweli o ka maka’u iloko ona a ha-ukeke ae la kona mau au ame ka pihoihoi nui no hoi o ka nanaina i ka nana aku.  “He make moakaka loa keia o kakou no ko kakou aina aloha, Atica.”

 

“E kukuli iho kakou me ke pani ana i ko kakou mau maka,” wahi a ka lede opio Andomeda.

 

“Alia iki,” wahi a Tisia i pane ae ai.  “Ina e hele paalu mai ana na liona, alaila, e paakiki ana ka kakou paio ana aku i aka hoi, ina e hana aku kakou i mea no lakou e hoea pakahi mai ai a hele mai no hoi me ke akahele, manao wau na kakou ka ai o keia la, a o ko kakou pakele no hoi ia.”