Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 11, 16 March 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.) MOKUXA XXV. XA PILIKIA—KE KA3LIĪA ANA O KA F.A O KA AIXA AME KA HOIHOI HOU IA AXA MAI —KE KUKL'LU AUPUNI HOl' AXA AM*? XA MEA AXO XUI I ALA MAI. I j • I ka la mahope koke iho o ka pau ana o ka mahele ana o na aina mawaena o na alii ame ka moi, ua mahele hou iho la ka moi • kona mau aina, o ka hapalua ua hooliloia a'e i mau aina aupun:. i o ke koena iho ua hookoe iho la oia nena iho. a o keia no hoi na aina lei alii e ikeia nei. Ua haawua mai na aina hookuleana t na kanaka Haw?;-;. ua loaa maoli ke kuonoouo i na kanaka. Ma keia aole i aeia ra ilikea e lawe i mau aina hooknleana. O kekahi o na oihana hemahema loa o ke aupuni, o ia nr» ka oihan?. hookolokolo, a o na enemi o ke aupuni ua kaiii ria 1 a'e .ikou i na pono apau e hiki,ara ia lakou ke komo a'e. Mamua aku o keia manawa ua hookolokoloia a'e na hihia iloko o na ah.i Kiin - ; hmkau. a o Kiaaina Kekuanaoa ka lunakanawai. a i na manawa apau. e no au.inei o Kekuanaoa a loaa mai na a'o ana mai Ka loio kuhina mai mamua o kona heopuka ana i kana mau olelo hoonoio. I. a malama hou ia a'e ka helu kanaka ana mawaena o na makaniki 1836 ame 1850, a ua ike.a a'e ka emi awiwi ana o na kanaka Hawaii. Iloko o.ka makahiki 1848 na lalia a'e la ka ma'i ulalii maluna o ka aina, a o kahi i loaa mai ai o keia ma'i ma ka hoomaopopo ana, mai Kaleponi mni r.o ia, a o'keia hoi kekahi o na ahulau i luku nui loa ia ai na kanaka Hawaii. O keia a'e la na mea ano nui i ikeia iloko o keia mau kau no Hawaii nei. a ma keia mua aku e nee aku aua kakou elike me na manawa i hala a'e nei, a e lele ana ko kakou hoohialaai ana ma na mea ano nui i ala mai na ailia e. MOKUNA XXVI. (KAU'POO ELIMA.) ENELAKI MA ASIA AME AFERIKA. (Hoakaka. —O ka make ana o Keoki IV.. ame ka pii ana'e o Wiliama IV.. o ia ka mea nana i alako aku ia kakou e ike aku i ka bila kanawai hoomaemae, ame na mea ano nui i ala mai i ka manawa e noho knhina ana o Melbourne, Grey ame Peele. Ma ke kau poo hoi i hala i pii a'e ai ka Moiwahine Vitoria ma ka noho kalaunu o ka Liona.) 0 ka Bila Kanawai Hoomaemae, o kona kahua o ka hookumu ana mamuli no ia o na onene e ala ana ma Farani, a e noi ana hoi ua bila la i ka Ahaoleio o Enelani e lawe a'e i ka pono o kekahi mau apana koho balota, he kanalima ko lakou nui, o ia hoi e hoemi mai ana i na lunamakaainana e kohoia ana ma ia apana. Ua hooholoia ua bila la e ka Hale o na Makaainana. a i kona haule ana ua hoohalahala aku la ka Aha Kuhina ma ka waiho ana aku i ka lehulehu. Hooholo hou Iho Ia no ua Hale la o na Makaainana, a ua pii maoli no ka inaina i ka manawa i kiolaia ai e ka Hale o na Haku; nolaila, i ka manawa i hookomo hou ia mai ai ua bila la, o na Haku i ku-e ikaika i ua hila la. ua huki mai la lakou i ko lakou paio ana ma ka aoao ku-e, a hookuu aku la i ua bila la e lilo mai i kanawai. O ke kau Ahaolelo Hoomaemae o 1833, mamuli o ka makaukau hana ole 0 kona mau lala hou, a o ka oi aku no na'e o ia na hana a o'Connell 1 hana'i, na ia mau mea i hoala nui mai i na manao onene iloko o ka aina. I ka manawa i haalele aku ai ka Haku Grey i ka Aha Kuhina, i ka 1834, ua hoala hou ia mai ka Aha Kuhina malalo o ke alakai ana a Viscount Melbotirne ; a oiai no na'e ua hoopau koke ia a'e ua Aha Kuhina la e ka Moi, i lilo aku hoi kana mau kakoo ana ia manawa ma ki aoao Tories, a hoonoho a'e hoi i Aha Kuhina hou maialo o Sir Robert Peele; i ka wa i malamaia ai ke kau koho nui ua 'puka aku la ka aoao Whig a lo'aa iho la he Ahaolelo Wliig. na ia ahaolelo no i hoihoi hou a'e i ka Aha Kuhina a ka Haku Melhoume i noho alakai mua ai. 1 ka manawa i pii a'e ai ka Moiwahine Vitoria ma ka noho kalaunu o Pelekane, aia na paonioni ana mawaena o Pelekane ame Kina ke hoomauia la, a ua ala mai hoi keia paonioni mamuli o ke kalepa opiuma. Penei kekahi mau olelo pokole a Lunakanawai McCarthy, M. P.. kekahi o'.na kanaka kakau nioolelo kaulana o Pelekane. i hoikeia a'e ai: "Ua ala koke mai ke Kaua Opiuma mahope koke iho. Ma ka hoopokole ana a ? e me na wahi huaolelo moakaka, o ke kahua a Pelekane i kaua.ai ma Kina o ia no ko Beritania Nui kuleana e onou aku ai i kekahi lawelawe kalepa kupaianaha maluna o kekahi lahui e iloko no na'e o na akeakea ana o ke aupuni ame na manao e a'e o ka lehulehu. O ke kahua 110 ka hoomalamalama ana ia Kina, i kela manawa i ala mai ai ke Kaua Opiuma, ua hookahuaia maluna 0 kekahi mau kumu a kekahi aupuni naauao o keia au e i a'e ai ua kupono ole a ua hewa maoli. Aole i makemake ke aupuni o Kina ame kona mau makaainana e ulu a'e kekahi launa kalaiaina ana a i ole komo pu aku paha me kekahi aupuni e aku. Aole no o lakou (Kina) ku-e ikaika loa i na \auna. kaiepa o ke ano hoaloha : aka, aole loa o lakou makemake e launa ma na mta pili kalaiaina me kekahi aupuni e aku, a aole no hoi lak'ou i ae a'e e ike aku i na lahui e ma ke ano he mau mokuaina. O ka lakou mau hana ame na lawelawe aupuni ana a lakou ua kupono no ia i ko lakou manao. He hookahi mea a Kina i noi a'e ai i na Aupuni o Europa. a ua kapaia ua mea la ka Holomua o ke Au HOll, a o ia keia, e hookuuia aku 110 lakou pela. Ua hoopuka hou ia aku ka palapala kukulu hou i ka hui ame ka pono kaokoa 0 ka Hui Inia Hikina, i ka 1834. mahope iho o ka pau ana o ka mana o ka palapala mua; a ua hoololiloli mau ia a hiki i ka wa i wehe hamamaia a'e ai na launa kalepa ana me Kina. O kekahi o na lawelawe kalepa ano nui a keia hui o ia no ke kalepa opiuma ana." I ka manawa i pau ai ke 'iauna kalepa o keia hui ua lilo koke a'e la na launa kaiepa ana i na kanaka kalepa kaokoa, a kuai r.*e la keia mau kanaka kalepa i ka opiuma i hanaia ma Inia a kuai nku i na Pake. Ma ka aoao o ke Aupuni o Kina. ame na kumu. ke ano o ka nohona o ka lahui ame kekahi }»e kakaikahi i hoonaauaoia 0 na Pske, ua komo iho ka iini iloko o lakou e hookaawale a'e i keia mea nana e hoopoino ana i ka lahui. Ua lawe a'e lakou i keia mea a nana aku ma ke ano he mea hoohaahaa a hoopoino loa i ke ola o na kanaka. aine ko lakou holomua ana. No ia mea ua hookapu loa ke Auouni o Kina ame kona mau kanawai i na launa kalepa ana ma keia mea. Eia na'e ua hoomau aku la no na kanaka kalepa o Pelekane i ke kuai ana i keia waiwai i papaia. a ua lilo keia i kumuwaiwai nui no lakou. Ma ka nana ana ame ka makaikai ana i keia mau hana a na Pelekane ua hana maoii lakou i ka hoopae malu ana 1 ka opiuma. elike no me ia a lakou i hana'i i ka ti ma Amerika Huipuia, kekahi hoi o na knmu i ala mai ai ke kaua mawaena o Amenka

1 2.n:e Hemania Xui. a !i!o ai o Amenka i keia manawa he aupuni ka- \ okoa. Ma na nu'a » a i ho^ponopon< v ia n'.awaena * ; Kina an'e iVteka";c a la ka !»»»kahiTa paa ioa ia ana «• na 'auna kaj '-epa a«a tna Cant : n anie Makao: a nialalo o ka nia!ufttahs <> keta 1 :nan h<»p-?nopono ana ī pee aku ai na kanaka kalepa o !Vteka.ne a j 'awelawe akn i na I?.una kalepa opiuma ana. e knkuhi ana hoi i k<> | 'akou mau keena oihana ma keia mau taona a'e ta ī hoikeia. | I kīnoh; no loaa iho !a ka hoohuoi ia Kina. o na tunalv»hana i hoounaia aku at no keia mau wahi, no ka nialama ana no ia i na | iauna kalepa opiuma ana. a no ka hwkonokono ana mai ia Kina e | komo aku ma na laana kalaiama ana me na mana Aupuni o ke Ko- | mohana. a ke hoike aku nei no hoi ka meakakan. o ia maoli no ka • 'Haio: no ka mea. so!e he wahi lawelawe hana a keia niau lunaJkX>iiana no ke kokna ana akn i ke Aupmu o Kina :na ka paie ana aku i na launa kaiepa opiuma ana. .\?ahopc mai ua hoike a e la ke Aupum o Pe'ekane. "O ke Aup-;ni. Moiwahine o Pe!ekane ua hiki oie iaia ke komo akenkea a'e no ka manao ana e ha'īha'i na makaainana Pelekane i na kanawai o ka aina a lakou e malama ana i na »auna kalepa anaa o "na poho e Joaa mai ana ma ia mea e loaa ana paha i kekahi mea mamuli o ka hookoia aim o na kanawai o Kina. e pili ana no nae i ka opiuma. e kau no ia mahma o na poe i lawe mai ia mea maluna o iakou ma ia liana ana." 0 keta hana naauao no na"e a Pelekane i hana'i ua hala hope loa. L a h«x>kuuKuu waW ia na poe kalepa o Pelekane e hana aku pela no kekahi manawa loihi. malalo o ko lakou manao e malama aku ana ke Aupuni o Pelekane » ko lakou mau pono. a ua paa hoi ko lakoa aupuni malalo oka lakou mau umii ana. Ika manawa ake Aupuni 0 Kina i hoomaka ai e lawelawe lima maoli ma ka hoopaakiki ana e haawi mai na Pelekane i na opiuma e paaia ana e na kanaka kaiepa o Pelekane e noho ana ma keia mau taona, a lawe mai hoi i na hana ikaika no ke kinai ana i keia mea, ua hoouna koke aku la o Kapena £lliott, ke poo iunahoohana, i ke noi i ke Kiaaina o Inia, e hoouna aku i na mokukaua apau e ku ana malaila no ka malama ana i na nono o na kanaka Pelekane e noho ana ma Kina. Aole i ioihi loa mahope iho ua hoea i o aku la no ua mau mokukaua la. a o ka hoomaka keke iho la no ia o keia mau aupuni elua e kaua. Penei kekahi mau olele a kekahi o na hma aupuni o Pelekane i hoopuka a'e ai: U He wahi hana palaie loa keia ma ka aoao o Pelekane. l*a loaa mai no he mau lanakila liilii ma ko kakou aoao. Ma na wahi apau.ua paio mai na Pake me ka wiwoole. a ma .ka hiohiona o k.\ lakou Kaua ana ua hoike mai lakou i ko iakou iini nui e haulehia ole lakou. I ka manawa i iilo a'e ai kekahi o na kulanakauhale o Kina ia Sir Tlugh ua hele aku la ke £enerala nana e paa ana 1 ua kulanakauhale la a hiki i kona hale mahope koke iho o kona ike ana e poino ana Kona aoao. kauoha aku la oia i kana mau kauwa e puhi a e i ka hale i ke ahi, alaila hoi aku !a oia a nolio iho la iluna 0 ka noho me ka oni ole a hiki i kona pau ana i ke ahi a make oia. L a lilopio koke mai la ia kakou kahi mokupuni o Chusan ma ka aekai hikina o Kina: ua holo aku ia hoi kekahi hapa o ko kakou aumoknkaua iloko o lea Aiuliwai o Peiho no ka hooweliweli ana aku 1 ke kulanakauhale kapitala : alaila hoomaka koke'iho.la na .launa | ana no ka hoopau ana i ke kaua a hana koke ia iho Ia no hoi na lawelawe ana no ka haku ana i ke kuikahi: eia na'e aole no i loaa i a'e na ae lokahi ana mawaena o ke Aupuni o Pelekane ame Kina. aMioomaka hou iho la ke kaua. l'a lilo hou a*e la kalii mokupuni o Chusan ia kakou. Haulehia iho la hoi ke kulanakauhale o Xinin>o. kekahi o na kulanakauhale nui o Kina e ku ana he mau niile iinko' aku o ka aina. ia kakou: a o Amoy hoi, ma ka hema loa, kekahi i lilopio mai: e ku ana hoi ko kakou mau koa ma ke alo o ke kulanakauhale o Xankin, a ia inanawa i ike a'e ai ke Aupuni o Kina he me* waiwai ole ka he.omau hou ana aku i ke kaua. Xolaila. imi mai la lakou ('Aupuni o Kina) i ke kuikahi hoopau kaua malalo o na kumu a Pelekane e waiho aku ai. O ka kakou koi mua o ia no ka hoolilo loa ana mai i kahi mokupuni o a ua hookoia pela. Alaila, nc>i hou a'e la kakou e wehe hamamaia na awakumoku o Canton. Amoy, Foo-Chow-Foo, Xig:po, ame Kanahai i na kanaka kalepa o Pelekane, a e hoonohoia hoi i mau kanikela malaila: a ua hookoia pela. Alaila aelike hou iho la keia mau aupuni ona poho o ke kaua e ukuia e ke Aupuni o Kina—ua like me eha miliona am| ka hapa ma ke ano he uku'no ka opiuma i hoopoinoia. Pau iho la ke kaua o Kina ma keia, aka na'e, elike me ke ano o ka hau, he wa no e kau ai a he wa no e hehee ai, pela no me na kaua i ala hou mai mahope mai ma Kina." 1 keia manawa no hoi ma Aferika Hema, ua ike iho la ke Aupuni 0 Pelekane he mea pono nona e haalele aku i kana papahana mua e ku-e ana i na hana a na poe Boer e komo ana iloko o ka aina, nolaila, ua hoomaka a e la kela paio no ka loaa hou ana o kekahi mau okana aina ma Aferika Hema, a o keia no hoi ka mea i ikeia iloko o ka moolelo o Aferika no ka hapa kenekuria a oi. Penei kekahi mau mea 1 hoikeia ma ko Aferika moolelo: "O ka hooku'i mua loa i ala mai ma ke Kolone o Xatala no ia e ikeia nei i keia manawa. he aina hoi i hookaawale ia mai Cape Kolone aku e kekahi lahui kuokoa o ka ohana Kafir (ohana Zulu ma kekahi olelo ana), a e rulaia ana hoi lakou eka Moi Dingaan. I ka manawa i lohe ai na Boer i ka momona o ka lepo o keia aina a o ia no hoi kahi maikai loa o Aferika oiai he loaa ka wai. ua komo nui loa aku la lakou, mahope o ko lakou auwana hele ana ma na aina kuahiwi, a hiki aku la lakou i keia wahi i ka 1838, a mahope o ke kaua pokole ana me na Zulu, a make mainoino he elua mahele o keia poe, ua kukulu iho la lakou i ke kulanakauhale ma ka inoa o Pietermaritzburg (ke kapitaia o Xatal), a kukulu a'e la hoi i Aupuni Repubalika a kapaia ke Aupuni o Xatalia. Mamuli 0 keia ua hoonioniia a hoouluhuaia na Peleknne e noho ana ma Cape Kolone. i makemake ole hoi e ike aku i kekahi lahui e aku mawaho o na Pelekane e kukulu ana i aupuni ma ka aekai. Aole i nana nui aku na Pelekane ina no e kii a'e ana kekah» aupuni okoa i na apana iloko o ka aina. oiai ma ia ano e lilo ana ka lakou mau launa ana me na ohana hihiu o ka aina. O ke ku ana o kekahi aupuni kuokoa ma ka aekai, me kona liae ponoi e welo ana, he ninau okoa ia. Ua komo pu aku 110 hoi ka makau iloko o na o ala mai he mau haunaele mawaena o na Boer ame ka poe Zulu. a malia paha o ia na mea nana e hookemo pu aku ia lakou iloko o ka paio. Xolaila. ua hoouna aku la na Pelekane i kekahi pualikoa i ka 1842 no Xatal, a aneane e iukuia keia pualikoa holookoa, aka hoea koke a'e la na kokua. a haulehia iho la na Boer, a nalo aku la no hoi ke Aupuni Kepuhalika o Xatalia. a he hapanui o na Boer i hoi hope aku ma ke alahele a lakou i hele mai ai, me ka mii o ko lakou inaīna t ke aupuni nana i kaiH aku mai ia lakou aku i ke aupuni a lakou i kukulu ai mahope oka haulehia ana ona Zulu ia lakou. Pela iho la i pau ai ke kaua mua o na kaua eha i ala mai mawaena o na Pelekane ame na Boer, a o ka mua loa hoi o ko lakou hoao ana e keehi ko lakou mau kapuai wawae maluna o na apana o Aferika. "I keia manawa hookahi no hoi aia na apana oloko loa o ka aina ke uluao'a la, a oiai he kakaikahi loa na poe Boer i keia manawa ua hiki ole ia lakou ke hoomalu aku 1 ko lakou mau enemi iwaena o na kamaaina o ka aina, ame na keiki a na makua Ailiki i moe i na wahine Hottentot, a i kapaia Gric{ua<, a e noho ana hoi ma na palena akau o Cape Kolone. Mahope ona hoa'o lehulehu ana a ke Aupuni o Pelekane e hoala a*c i mau mokuaina kuokoa mailoko a'e o kona mau lahui e noho ana ma Aterika, ua haalele a'e la .lakou ia mea, a hoonee aku la i kona mana hooinalu ma ka hoohui ana mai i ka aina mawaena o ka Xohoalii o ka Muliwai Alani (Oranc:c River Sovereignty) ame ka muliwai o Yaal, a ma ia ano ua noho mana iho la maluna ona Boer e noho ana ma ia wahi. Ua kapaia iho la keia wahi ma ka inoa i hoike mua- ia a'e nei. a kukulu iho la i i papu ma kahi i kapaia Bloemfontein. Ua hanaia keia mea i ka' | 18.46. O kekahi poe Boer i makemake ole i ka noho ana malalo o ; ka mana o Pelekane. ua ala a'e la lakou me na meakaua. ame na 1 kokua ana a kekahi poe Boer e a'e no o lakou e noho ana mawaho | aku o Vaal, ua haulehia iho la kahi pualikoa uuku o na Pelekane i hoonohoia malaila. Ua hoounaia aku la kekahi pualikoa Pelekane malalo o ke aiakai ana a ke Kiaaina o Cane Kelone, a haulehia iho la ua ooe Boer nei, a hookahuaia iho !a hoi ka mana o Pekkane. (Aole ! pao.)