Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 12, 23 March 1906 — Page 3

Page PDF (1.36 MB)

This text was transcribed by:  Dee L. Palakiko
This work is dedicated to:  Dedicating this page to Generator Masters in Ka'u

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

--AME—

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon N. Nawaa.)

_____

MOKUNA XXVI.

(KAU POO ELIMA.)

ENELANI MA ASIA AME AFERIKA.

 

                “Eia na’e aole he mau hiohiona malaila iho la pau ke kaua.  Ua ala mai le kekahi ohana o ka lahui Kafir, a i kapaia hoi Basutos, e noho ana hoi ma na kuahiwi ma ka hema o ka Nohoalii o ka Muliwai o Alani, a ua ikaika maoli no lakou mamuli o ko lakou heluna nui ame ke ano o ka waiho ana o ka aina.  Ua lele a’e la lakou maluna o na Pelekane, huipu mai hoi me ke kakoo ana mai o na Boer ma kekahi aoao, ame ka lelekaua ana o kekahi hapa o na Zulu ia Cape Kolone, ua kau na Pelekane i kahi o ka poino.  Aole he manawa e hiki ai ke lawe hou ia mai na koa mai Pelekane mai, huipu me ke kaea o ke Aupuni o Pelekane i ke ala mau o na haunaele ma na aparna oloko loa o ka aina, ua haalele aku la na Pelekane ia wahi.  Ua hana a’e la no hoi ka Aha Kuhina o Pelekane i hoike e hoole ana i ko lakou makemake e paa i na aina oloko loa o Aferika, e waiho ana hoi i na boer ame na Zulu e hakaka no lakou iho me ke komo akeakea ole a’e o ke Aupuni o Pelekane.”

 

MOKUNA XXVII.

(KAU POO ELIMA)

KE KAUA KULOKO O 1848.

 

                (Hoakaka.-O ka poe i heluhelu a hoomaopop i na mokuna mamua aku nei e ike ana no lakou a hoomaopopo i ke kumu i alakaiia aku ai a ala mai ke Kaua Kuloko o 1848.  He anuu wale no ia mai ka 1830 aku.  Aia o Europa i kela manawa iloko o ka iini piha e hoala kaua, a o ke  ahi nana i ho-a mau a’e ma Italia no ia.)

 

                Mamuli o ke komo akeakea ana o Auseturia ua kau iho la ka maluhia, elike hoi me ia a kakou i ike mua ai i ke ala kaua kuloko ma Piedmont ame Napela i na makahiki 1820-1821.  I ka manawa no hoi i ala mai ai o kekahi kaua kuloko elike a’e la ma keia ma Modena ame Roman, i ka 1831, ua kinaiia aku no e ko Auseturia pualikoa.

 

                O ka pii ana’e o Charles Albert no ka nohoalii o Piedmont (1831), o ia maoli no ka haina i loaa mai o ka niau i waihoia e Mazzini, ke kanaka i hookahua i kona manao maluna o ka hoomaemae aupuni, imua o ka Moe, e koi ana hoi iaia e lawe a’e oia i ke kulana hoopakele a alakai no Italia.  Penei  kekahi mau mea i hoikeia ma na moolelo o ia au:

 

                O ka Moi o Piedmont, mamuli o kona ae ana aku i kekahi mau hana i ala mai i kona manawa, ua hoomakaukau iho la oia no ka hookahua paa ana i ke Aupuni o Piedmont, a e lilo hoi ia i aupuni paa malalo iho o ka la.  O ka pii ana’e o Pope Pius IX i ka 1846, me he mea la o keia ka mea ana i kukulu a’e he au hou no ka Moi.  Mahope koke iho o keia  i hoopuakaia a’e ai ke kuahaua huikala holookoa ma ka hanaia ana o na kanawai naauao, a i aponoia hoi e Tuscany ame Piedmont ma ke ano e hoopapa aku ana ia Italia.

 

                Ua hoole aku la o Napela ame kekahi mokuaina okoa i ka hoomaemae ame na kanawai o ia ano, a mamuli o na paio i ala a’e ma Sicily ame Milana iloko o Ianuari, ua hoomaka iho la ke kaua kuloko nui ma Italia.

 

                O ke kaua kuloko o Farani iloko o Feberuari ua like no kona puunaue ana aku i na manao ulu elike aku me ko kela o Ialia, a me ka hikiwawe i ike koke a’e ai o Napela, Piedmont ame Roma i ko lakou kuleana kumukanawai iloko o na koi e waiho ana.  Ua ala like a’e la na poe Milana a ku-e aku la i ka Auseturia hoomalu ana ma ka la 17 o Malaki, a mahope o ke kaua wiwoole ana no elima la, ua kipakuia aku la na poe Auseturia mai ke kulanakauhale aku, a ua koiia aku o Radetsky, me kona mau koa he kanahiku kaukani e haalele iho i ke kulanakauhale.

 

                Ma ka la 29 o Malaki, ua komo aku la o Kale Albert ma Lombardy, a malalo hoi o kana alakai ana i manaoia ai o ia ka hoopakele o ka lahui, ua waiho a’e kela ame keia Moi i ko lakou mau koa iaia, a i na koa kuikawa o Roma e puka aku ana mai Lombardy aku, ua hoopuka a’e la ka Pope Pius IX i na kalokalo ana i ka mana lani e hoopomaikai mai i keia pualikoa.  Iloko o hookahi mahina mai keia manawa aku, ua kaha’u iho la ka Pope me kona ano he hoopakele no ka lahui, a haalele aku la i keia kaua, i ala mai hoi mamuli o kana hana ana, me kona hoinoino pu ana aku.  O ke kauohaia ana o ko Napela pualikoa e hoi mai o ia ka hua mua o ka palapala a ka Pope i hoouna aku ai, a e manao ia hoi maanei o ia ke ahi nana i ho-a a’e ia Italia holookoa.

 

                A o Palani ka mea nana i haawi ae i ko hoailona e ume ana i na Ikalia no ke ku-e ana aku.   Iloko o ka makahiki 1848, i ka wa i kahea hou ai o Palani i kona moi a hoi hou ae ai ke kaua iloko o Viena ame Belina ua manao iho la na Ikalia ua hiki mai ko lakou manawa o ka hoopakele.  A no ka hooulu nui ia e na manao hoouluku ame na ano hooikiiki i kau maluna o lakou, ua hului pau aku la lakou apau no ka hoolako ana ia lakou me na meakaua.  A na keia mea no hoi i haawi aku i ka nuhou maikai i ka poe Ikalia i kipakuia e hoi hou mai i ka aina ma ka hookuuia ana o na ipuka no lakou, ka poe i hoomaleleia aku mai ka aina aku a i loaa na hoomaopopo ana aole e ike hou i ka aina.

 

PICTURE HERE!!

KEKAHI NANAINA NANI O KA PUU KAULANA KAIMANA HILA

I PENAIA E ALEKANEKELO SCOTT.

 

                O ka makemake nui o keia hoouluulu kaua ana oia no ke kipaku ana aku i ka poe o Aukuria a o ka hope aku no hoi o ia mea, oia no ka hoihoi @ ana ae i ke ola o ka lahui ame ka noho lokahi ana a malalo hoi o ke alakai ana ame ka hoomalu ana o kekahi keikialii @ manaoia ua lawa me na mana hoomalu lahui.  A o ka Pope hoi ua mihi koke ae la oia i kona ano nawaliwali a hui pu aku la no ka loaa ana mai o kona wahi malu mai na mana aupuni mai.  Ua ae aku la oia i kona mau hoahanau Kakolika e huipu iloko o na pualikoa.  Ua wehe ae la oia i kana aelike a waiho aku la i na kauoha e wehe kona poe ponoi iho mai na hana kohu ole mai no na mea i ku ole i ka makemakeia e na Lani.  O ka mea maopopo, he kahuna maoli i’o no oia na ke Akua a he makua no hoi no na ohana kristiano.

 

                O kahi koena manaolana o na poe aloha aina he hookahi wale no, a oia o Kale Alapaki, ka Moi o Sadinia, he alii no hoi i ike nui ia, eia nae, he keikialii ano naaupo, paa oia ma na hana kupono ma ke ano he alakai no ka lahui, a he kanaka kupono ole ma ka oihana koa.  A i ka hoomaka ana o ke kaua ua pii ae no na hioniona manaolana no ke kaua, aka, no ka makaukau ole o ke alii ma ke alakai ana i ke kaua oia ka mea nana i hoopilikia nui a kau aku la na poino he nui maluna o na koa.

 

                A mahope o ka luku ame ka lilo nui ana o na ola me ka waiwai ole ua lilo aku la o Novaro, a o kona pio ana oia ka pau ana o ke kaua, a na ia mea i koi aku i ua moi hoopilihuaia nei e haalele i ka noho moi a e waiho aku i kana keiki.

 

                Ma ia manawa hookahi no hoi ua kukulu ae la na hoa i pili aku ai i ka Pope he wahi aupuni republika mahope iho o ka hookuu ana i ko lakou pili i ko lakou poo.  Ua holo aku la ka Pope i Gaeta i loaa ai kona malu, kahi e noho ana kona hoahanau, a ua apo mai la no hoi ka moi o Napela iaia me na apo ohaoha ana.

 

                A o Louis Napoliona ua lilo ae la oia he Peresidena no ke Aupuni Repubalika o Palani.  Ma kona ano maoli iho, he kanaka manao ole oia i ka hoomana a i na kahuna no hoi.  Aka, ina e hooka’ulua o Palani ma ka hui kuka pu ana e eleu koke ae ana o Aukuria a lawe ae ia manawa a ia hana no lakou.  No ka mea, o ke kakoo ana o na kahuna he ikaika kalaiaina loa ia, a ma ia kumu i lilo loa ai na kahuna ame ka hoomana he punahele nui na ua Peresidena nei, a o kona lilo ana he mea hooikaika iloko o ka oihana hoomana mamuli no ia o kela kulana kalaiaina a aole ma kona manaoio he mea pono ka hoomana.   A ua hoouna aku oia ia Generala Oudinot me kekahi mau pualikoa nui a no lakou hoi ka huina o 45,000 koa Palani no ka hoihoi hou ana ae i ka Pope.

 

                A o ka poe i kukulu ae i kahi aupuni repubalika ua hooikaika aku no lakou e like me ka ikaika i loaa ia lakou, a mahope o ke kaua hookuanui ana me na koa Palani, oiai ua paa no ka manao o ka Peresidena o ka Repubalika o Palani e hoonee aku ka hana imua, a iloko o keia kaua ana ua loaa ae la he lanakila ku i ka hilahila i na koa Palani mahope iho o ka hoohiolo ana ia o na pale kaua ikaika o na koa o kahi aupuni repubalika uuku.  A o kekahi o na ki o ke kulanakauhale ua haawiia ae la i ka Pope a haawi ae la ka Pope he hoomaikai akea i kona poe nana oia i hoopakele a hoi hou aku la oia i Roma no ka rula hou ana.

 

                A hoi hou ae la ka malu iloko o Ikalia.  Maikai na hooponopono aupuni ana.

 

                Ua hoonohoia ae he pualikoa Palani ma Roma no ka malama ana i ka maluhia o ka Pope ame kona nohoalii.  Aka, o na koa Aukuria ua palaha aku la lakou me ka limaikaika ana ma ka akau o Ikalia a hoopuhiliia ae la ka ikaika pale o na aloha aina o Ikalia.  A o na alakai Ikalia ua pau hou aku lakou i ke kipaku hou ia, oiai kekahi poe o lakou ua okiia ae ko lakou mau poo a hoopaaia aku kekahi iloko o na luapaahao.  Ua hele maoli no o Ikalia a piliaiku maoli.  A oiai o Ikalia iloko o ia kulana maewaewa aia hoi ua pii ae la kekahi o kona mau makaainana ma ke ano he uwao, he kanaka hoi nana i alakai ae ia Ikalia iloko o kona kulana lanakila, ma kona hoomaka ana i kana hana hoopakele.

 

                A o Kauna Camolli di Cavour kona inoa, o kanakolu-kumamawalu makahiki.  Ma kona ano iho he kanaka oia i hanauia mai me na talena hoopomaikai a me keia manawa oia kekahi o na hoa o ka Ahaolelo Sadinia, he kanaka hoi nona ka inoa e pii mahuahua ana ka ike nui ia ma ke ano he kalaiaina.  Ma kona kulana, aole oia he koa ano wiwoole i ka nana aku, no ka mea, he ano pokole kona kino a ano homamali no hoi, eia nae, he kanaka oia nona ka lolo i piha i ka makaukau alakai a o kona helehelena ua piha i na ano o ka manaopaa ame ka manaokoho ikaika, he helehelena i piha me na nanaina o ka waipahe.

 

                Ua hoohuli nui ia kona noonoo maluna o ka pono o ka lehulehu ma ka loaa ana iaia ka ike, aole e holomua ka hooponopono aupuni ana me ka holomua o ka lahui ke ole e loaa ke kulana kuokoa o ka aina ame ke aupuni; a e ku i aupuni kumukanawai, a e hooholomuaia na oihana hoowaiwai me ke ke’ake’a ole ia, a no ia mea i ikaika loa ai kona aloha no kona aina, pela i lilo ae ai i anoi nui na kona uhane ka hui lokahi ana ame ke kuokoa o Ikalia.

 

                I ka makahiki 1850 i komo ai oia iloko o ka Ahaolelo o Sadinia:  a mai ia manawa mai a hiki i kona maka ana o kona moolelo oia no ka moolelo maoli o Ikalia.  Ua haawi mai na Lani ia Ikalia, ka aina i hoopilihua mau ia a hoopilihua nuiia no hoi, he kanaka nana oia i hoopakele ae, ka mea hoi nana i hoohana a loaa ae na haawina lanakila i hiki ole ke hookukuia me na haawina kaumaha i kauia maluna iho ona ma na manawa aku mamua.  Mahope iho o ka poino nui o ka makahiki 1841, ua paipai nui aku la o Cavour, o na kokua mawaho mai he mea nui loa ia e pono e loaa mai no ka hoopakele ana ae ia Ikalia.  Ua loaa pu no hoi na noonoo, he mea pono e loaa ia Ikalia he kuokoa holookoa, aole e loaa hapa, oia hoi, e kuokoa kekahi hapa oiai hoi kekahi e kauwakuapaa no kekahi hapa.  Ua oi aku ka maikai e kuokoa holooko a i ole e lilo i pio.  He mea pono i ke kulana kuokoa e kipaku aku i na hana hoohaiki a i ole o lakou ke pu-keia ae a pili i ka paia.

 

                Eia nae i na koa Palani e paio ana iloko o Ikalia aole i hookunana iho o Aukuria.  Iloko o Mei  ua lawe ae o Aukuria ia Bologna mahope iho o ewalu la o ke kaua ana, a iloko o ka malama o Iune, mahope iho o ke kaua ana iloko o iwakalua la ma ke kai a ma ka aina ua lilo pio iho la o Ancona ia lakou.  Ua lilo pu ae no hoi ke Kalana Duke kiekie o Tuscany, a iloko o Iualai, i hoi ae ai o Leopolo II i knoa aupuni i hoihoiia ae ai iaia ma ka aelike ana me ka huipu ole ana mai o na mana kuwaho, a komo aku la oia iloko o Florence mawaena o na laina koa elua, he mau koa Aukuria, no ka wawahi ana hoi i ke kanawai ana no hoi i hoohiki ai, he kanawai nona hoi ka manao aole kekahi mana kuwaho e Konoia a hookipaia mai paha.

 

                Ua kakau aku no ke Kuke Kiekie i ka Emepera o Aukuria mai Gaeta aku e noi ana me ka haahaa no ke kokuaia mai ma na meakaua.  Ua pane ikaika a ku no o Francis Joseph, aka, ma ka panina o kana pane ua haawi aku oia i kona kokua.  O keia iho la na mea ano nui i hanaia iloko o ke Kalana Duke o Tuscany i mea e loaa ai na hoomaikai mai, a ina aole i alohaia mai o ka poino no ia o na pono apau malalo o ka manao o ko Tuscany poe, a oia no hoi ka holoi ana ae i kekahi ke’ake’a nui o ka loaa ana mai o ka lokahi like no Ikalia.

 

                A no ka lanakila ole ana o na Aukuria ma ka hoolokahi ana me ko Hungary poe ua hana iho la oia i kekahi kanawai kupono ole e kahea ana a e ae ana i elua haneli kaukani koa Rukini e hui lokahi mahope iho no nae o ka hoopaa aelike ana, eia nae, i ka pau ana o na hana, ua hiki aku la kona mau aie e mau ai oia no ka hookaa ana.  O Venice wale no ka mea i ku mau aku no ke ku-e ana i kona mana.  A mai ka manawa a Novara, o ka hua mua, oia no hoi ka waiho ana o na Komikina o Sadinia i ko lakou mau kulana, a o lakou no hoi ka poe i lawe ae i ke aupuni ma ka lokahi like ana, ia manawa e hoomaluia ana o Venice e Manin malalo no nae o na kulana ana i hoike ai:  “Ua makaukau ane oakou,” i ninau aku ai oia i ka Ahaolelo o Venice:  “e hookomo aku i ke aupuni me ka mana kaupalena ole ia, i mea e loaa ai ke pale kupono ame na mana malama maluhia ana?”  Aka, ua pane mai la no lakou:  “Ke ku-e loa nei o Venice i ko Aukuria poe ma na ano apau: a no keia kumu i hookauia aku ai maluna o Peresidena Manin na mana kiekie loa.”  Alaila, haawi ae la lakou i ko lakou kakoo mau ana i ke kulanakauhale a hiki i ka hope.  A ua malama no Ikou i ko lakou olelo hoopaa.

 

                A he mea paakiki no hoi ka olelo ana ae o ka mea hea la ka oi ae o ka hanohano ame ka oi ae o ka mahaloia-o ka manaopaa paha o na koa a i ole o ko Peresidena Manin paha?  O ka malama mau ana i ka maluhia o ke kulanakauhale ame ka hoala mau ana i na noonoo aloha aina o ka lehulehu, he hana paakiki loa ia, ina no he wahi mau hebedoma a mau mahina paha, aka, i na malama e ha’a ae ana a e nee aku ana i ka lua o ka makahiki, i ka wa i ike nui ai kela ame keia i ke eha maoli o ka pono pilikahi, aole no ka manawa hookahi a pau ae, aka, he eha no ka manawa loihi, a i k wa i ikena iho ai o na pono kupono o ke ola ana ua lilo i mea hoowaiwai ole, a i ka manawa i halii iho ai ka ma’i ahulau, ka wa hoi e welo ae ai ka hae o ka eleele-melemele ame ka make-weliweli, oia auanei ka manawa i kupono loa ai ka lilo ana ae o kekahi kanaka maiwaena ae o ka hapanui a lilo i alakai no ka hoonee mua ana i na mea e hoohiolo ai i na ino o ia ano.

 

                O ke kulana waihona dala o kahi Repubalika he kulana maikai no ia me ke ano hoomakaulii.  He nui na kokua haawi wale ia mai na makaainana mai no apau o na papa like ole apau, mai ka poe waiwai a na Kiu maauauwa ilihune loa.  Ua olelo ae o Mazzini ma kekahi manawa me ka ikaka loa, he mea maalahi ka loaa ana o kona mau makaainana kuaaina no ka haawi ana i ko lakou koko mamua o ko lakou mau kenikeni, aka, maanei he haawi lakou i na mea a elua.  O ka lawelawe naauao ana o Manin ma na mana kuwaho o kahi aupuni repubalika uuku oia kekahi mau haawina ano nui e malamala ai a i kupono loa e hoopukaia no ka mea ma kona hooikaika ana i ume nui ia ai na naau a haawiia mai na kokua ana mai na hoa kahiko mai, oiai nae, aia na hoomaopopo ana ua poho ka mahalonala no ka loaa mai o ia mau kokua.

 

                Aka, malalo o ka ino i pahola mai maluna o ka aina oia na ma’i ame na poino e ae, ua hooemiia mai ka ikaika o iwakalua kaukani koa o Venice i ka umi-kumamawalu a malalo mai no.  Eia nae, he ku mau aku no oia ma kona kulana hana mau.  O ka papu pale o Malghera, ka papu ikaika e malama ana i ke alanui e moe ana no Padua ame ka uwapo o ke alahao o Venice-o kona ikaika ame kona makaala malama maluhia, oia kekahi o na haawina kamahao loa i loaa i na koa o kekahi aina e like iho la me keia.  O ka papu, he iwakalua-kumamalima haneli wale no koa iloko ona, a o na enemi hoi i ku-e mai ia lakou he 30,000 ko lakou nui malalo o ke alakai ana o Haynau.  Ua hoohalua mua ia no ua papu nei e Radetsky, aka, ua haalele iho la oia i ke ku-e ana mamuli o ka luhi i ke kali ana mawaho aku a haalele iho la lakou mamua o ka hiki ana i ka hopena o ke kaua hoohalua.

 

                A ma ka la 4 0 Mei i hoomaka ai ke ki pukuniahi ana a iloko o na la ekolu ame na po i lilo ae he mau heluna koa ame na mea ae i poino maluna o ka papu.  A ma ka po o ka la 25 o ke Generala nui Ulloa, ma ke kauoha o ke aupuni ua haalele iho la oia i ua wahi nei a lawe pu ae la i kona mau koa, a i ke ao ana ae ua hoopuiwa loa ia na Aukuria i ka ike ana aole ko lakou mau enemi iloko o ka papu, no ka mea, ua pau aku lakou i ka haalelel i ka papu me ka ike ole ia o kahi puka ai, a laweia ae la ka papu maluna nae o ka puulehu o ka waiwai e a ia ana e ke ahi ma ka manawa o ka haalele ana i ka papu.

 

                Iloko no o ka maluhia o ke aupuni e noho hoomaluia ana e Louis Phillippe, eia nae he nui maoli no na hoolilo o ka lawelawe aupuni ana.  O ka pualikoa nana ka malama ana i ka maluhia o ka noho kalaunu ame ka malama mau ana i ka hanohano o ke aupuni aia ma kahi o eono haneli ame kanaha kaukani koa.  A oi aku maluna o iwakalua miliona dala e hoolilo mau ia ana no na hana hou o ke aupuni.  A o ka hoolilo holookoa o ke aupuni mai ka makahiki 1829 aku, he iwakalua miliona dala a ua pii mau aku a ke kanaono miliona.  A o na loaa aupuni aole i lawa no ka hoolawa ana ma keia mau hoolilo, a na ia mea i hoonui aku i ka aie aupuni i na makahiki apau, ke kumu hoi nana i hookomo aku i ke aupuni iloko o ke kaua kuloko a oia no hoi ka mua.

 

(Aole i pau.)