Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 13, 30 March 1906 — Page 2
This text was transcribed by: | Jacob Rosen |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, MALAKI 30, 1906.
TISIA O ATICA
Ka Wiwoole o na Wiwoole
Ke Ahikanana Nana i Ulaa ke Kanawai o ka Make o Ciretia
MOKUNA X.
TISIA, KA WIWOOLE O NA WIWOOLE.
A ia Tisia no ka ike i kona wa kupono o ka paio ana a oiai ua pii mai la ka huluaa iloko ona no ka paio ana me ka hoohakalia ole ua lele aku la no oia a kau ana maluna o ke kua o ka holoholona hihiu a maluna olaila i houia iho ai ka pahi a komo pono loa aku la iloko o kahi o ke ola e noho ana, a emoole ua lele ae la kona hanu ola. Ma keia paio ana o ke kanaka opio ua loaa aku na liona apau i kana pahi ma ka puuwai wale no, i houia aku nae ma na wahi like ole o ke kino i kokoke aku i kahi o ka puuwai, a o ka make ana iho la o ka holoholona hope loa oia ka pio ana o umikumamalua liona o ka lua liona o Ciretia.
"A-no," wahi a Tisia i hooho ae ai iaia i kukuli iho ai ilalo a kukuli iho la no hoi na hoa e ae ona apau, "e hoomaikaiia na akua no ka mea ua wehe mai lakou i ke alanui no kakou e hemo ai mai keia wahi aku." A holoi iho la oia i ke koko i hapala maluna o kana pahikaua iluna o ka hulu puhuluhulu o ka a-i o ka liona, a hookomo iho la iloko o ka wa-hi o ka pahikaua.
"A owai ka mea nana e alakai ia kakou iwaho," i ninau aku ai o Galasia.
"Owau no," wahi a Tisia i pane aku ai, "a e oluolu no hoi aole e hoouluhua mai iaʻu no ia mea, aka, e hahai mai mahope oʻu."
Ia manawa koke no oia i hoomaka mai ai i ka wiliwili ana i ka pokaa lopi silika ma kahi e moe la ka lopi a oia no hoi kahi a lakou e nee malie ana me ka loaa ole o na hoohuoi i kona mau hoa no keia lopi silika. He nui na kikekee a lakou i hele ai e komo ana no hoi iloko o na wahi pouli me he mea la ua paoia, a komo aku la no hoi iloko o na ana aaki loa o ka pouliuli.
He nui no na wahi a lakou i hoomaopopo ai me he mea la e i mai ana oia ke alanui kupono a o ke alanui pololei no hoi ia e puka ai iwaho, aka, aole i manuheʻu aku kahi lihi o ka noonoo o ka kakou wiwoole, no ka mea, ua lilo mua kona hilinai maluna o ke alakai o ka lopi silika. Ua noi ikaika mai no kona mau hoa iaia e huli ae ma ia mau ala, a ma keia manawa ua hoole maopopo aku oia, aka, i ko lakou hiki ana i kekahi wahi ua ike aku la o Galasia i ka pala memele mai o na huaai o na laau loloa ame ka popohe mai o na pua like ole a he ku maoli no i ka makahehi nui i ka nana aku.
"E hele kakou ma keia wahi aku," wahi a Galasia i koi aku ai me ka ikaika.
A kokua ae la na hoa e ae apau.
"E na hoahanau," wahi a Tisia i pane aku ai, "ina ua makemake loa oukou no kela mau huaai e pala memele mai la no ka hooko ana i na iini, alaila, e hele iʻo kakou ilaila, aka, e hoomaopopo oukou, aole he nui o ko kakou manawa i koe mamua o ka uapoo ana aku o ka la."
"Aka, malia o ke alanui pololei aku ia," wahi a Galasia i hoopololei aku ai. "E hoao kakou ma ia ala i pau ai ke kuhihewa."
"Pela iʻo, a oia no la hoi ka mea e ike ai," wahi hou a Tisia, a me ia mau olelo i huli ae ai lakou a hele aku la i kahi i makemakeia, mahope iho o ka hoopaa ana o kona wawae i ka lopi silika me kekahi pohaku a hookakaa hou ae la oia i ka pokaa lopi no ka hookuukuu hou ana i ka lopi no kahi a lakou e nee aku ai.
Ua hoea iʻo aku la no na pio i kahi i makemakeia a ua ike iho la lakou he kihapai maikai a nani maoli ia i oi ae mamua o ka nanaina a lakou i ike mua ai ma ka manawa o lakou i ike mua ai. He nui na laauulu o na ano like ole--he mau laau huaai, a he mau laau malumalu me na pua e oluolu ai na maka ame na nahele e ae o ka waokele. A iluna no hoi o na lala-laau o na kumulaau nunui na manu like ole e lelele ana mai kahi lala aku a kahi aku me ke mele ana i ko lakou mau mele hoolana noonoo.
"E kuu Galasia maikai," wahi a Tisia i pane aku ai, "he mea pono e lawe ae oe i ke alakai ana ia kakou a nau ia e pailaka aku ma kahi au e ike ai e puka malaelae ana kakou. E hele ae oe mamua a o makou ke hahai aku mahope ou."
Ua komo ae no ka manao iloko o Galasia e hoole aku i ke alakai ana ia lakou, aka, no kona hoomaopopo ana iho, mamuli ona i hele ai lakou ma keia kihapai maikai, nolaila, ua lawe ae la oia i ke kulana alakai no lakou, alaila nakuhele aku la lakou malalo o ke alakai ana a Galasia, a ma ia wahi aku la ua hoi mai la o Tisia mahope loa o ka huakʻai.
A hala kekahi manawa o ka nakuhele ana ua hoea aku la o Galasia ma ka palena pau mai o ke kihapai; a i kona puiwa nui e ku mai aua kekahi kakai-pali kiekie ku pololei, a ma kahi kokoke e ku ana kekahi kumulaau nui, a ma ia kumulaau oia i pii aku ai no ka nana ana ina e loaa ana i alanui no lakou. Aka, ua oi loa aku kona puiwa i ka ike ana he kihapai ia i hoopuniia me na kakai-pali kiekie a he kihapai hoi nona na palena kikekee owaho. A hoi mai la oia ilalo no ka hoike ana i kona mau hoa i kana ike me na noonoo kaumaha.
"Ina pela iho la ke ano," wahi a kekahi i pane ae ai mahope iho o ka hoike manao ana a ke alakai hou, "alaila, he mea pono ia oe e hoihoi hou ia kakou i hope i kahi o kakou i hoomaka mai ai ma keia ala hou."
Ma keia mea ua olioli nui loa o Galasia no ka mea ua ike koke iho la oia i kona hemahema nui, a ina e hiki hou ana lakou i kahi o lakou i hoomaka mai ai, alaila, e waiho ana oia i ke kulana alakai me ka loaa ole o na hoohalahala ia mai, alaila me ka panekua ole hou aku ua huli ae la oia a hookolo aku la i kahi o lakou i hele mai ai. A o ka mea hilu loa aole i loaa ke alanui mua a hu aku la lakou he wahi okoa.
"E kala mai iaʻu e na hoahanau," wahi a Galasia i pane aku ai ma kona ike ana iho i ka hiki ole iaia ke alakai hou aku, "e oluolu e hookuu mai iaʻu ma ke ano i alakai no kakou, a e hoi hou mai o Tisia i alakai no kakou. Noʻu ka hewa ma keia alakai ana mai nei la kakou ma keia wahi."
Me na minoaka maluna o na papalina o ka kakou wiwoole i lawe hou ae ai i ke kulana alakai, a me ka pokaa lopi ana i hoomau ai i ka hookuukuu ana i ka lopi ua wiliwili malie mai la no oia e like me ko lakou nee ana, a aole no hoi i loihi loa ka lakou hele ana ua ike iho la lakou apau ua hiki hou lakou i kahi a lakou i hoomaka ai e hele no ke kihapai.
"A-no," wahi a Tisia mahope iho o ka loaa ana o ko lakou alanui, "aole kakou e hoohala manawa wale no iloko o keia wahi, no ka mea, eia ka la ke iho aku nei a e nakuhele auanei kakou iloko o ka pouli mamua o ko kakou puka ana iwaho. E oluolu e hilinai mai iaʻu a naʻu no e alakai pololei ia kakou a hiki i ka puka pono ana iwaho o ka lua.
"E alakai aku ia kakou," wahi a kona mau hoa i hooho like mai ai, "ua hilinai piha makou maluna ou, a e hana aku oe i ka mea i kupono ia oe i kau ike a makou e manaoio nei he pomaikai like ia no kakou apau."
Alaila alakai kanalua ole aku la o Tisia ia lakou ma ke ala a ka lopi silika e moe ana, e maalo ana hoi ma na wahi a lakou i komo mua ai.
"Ke hoomanao nei au ua hiki mua no kakou maanei ma ka manawa o kakou i alakaiia mai ai," wahi a Galasia ia lakou i ku iho ai ma kekahi ponaha.
Aole i pane aku ka kakou wiwoole no keia pane a kona hoa, aka, aia oia ke ike la i ka pololei o ke alakai a ka lopi silika, ana hoi e hopohopo ole la i ko lakou puka pono iwaho.
"He keu iʻo no keia a ka lua liona pohihihi nui wale aʻu i ike ai," wahi a Tisia i hooho ae ai ia lakou e hoomau ana ma ko lakou ala. "Aka, e hahai mai no oukou mahope o kuu meheu a mai nana nui i ka nanaina oloko o keia lua.
Ua hoomanawanui aku la no lakou i ka nakuhele ana--e komo ana iloko o na ala-liilii, a puka aku la a iloko o na nahele loloa, eia nae, he maikai wale no ke alanui, a pela ka lakou hele ana a hiki i ko lakou komo ana iloko o kekahi alanui me he mea la ua paoia a he loihi no hoi ia hele ana a lakou, eia nae, i ko lakou puka ana iwaho ma kekahi aoao ua hoopuiwa nui loa ia lakou i ka ike ana i ko lakou hiki hou ana i kahi o lakou i hoomaka ai e komo iloko o ka lua a oia no hoi kahi i uhiia ai na maka o lakou, kahi o Moi Mainosa i haawi ai i kana mau olelo hope loa mamua o ko lakou alakaiia ana iloko o ka lua.
A ma keia manawa no hoi ua ano ahiahi loa a aole no hoi i liuliu loa ua napoo aku la ka la. Ua kukuli iho la lakou apau ilalo a haawi aku la i ko lakou mau hoomaikai he nui i na akua no na maikai i panaiia mai e lakou, ma ka hoopakele ana ia lakou mai na waha mai o na liona a ma ke alakai ana ia lakou a puka pono iwaho o ka lua i puhili mau ai ka poe i kiolaia iloko olaila.
MOKUNA XI.
NA KE ALOHA I KOI IA ARIENDA E MAHUKA.
I ke ao ana ae i kekahi la, ua puka mai la ka la me kona nani piha, a he kakahiaka nui malaelae a maikai hoi ia, a ua hui hauoli ae la na moi a elua ma ko laua puka ana mai ma ka lanai o ka Halealii a hanu aku la i na ea huʻihuʻi o ke kakahiaka e pa mai ana mai ka moana mai. Ma keia manawa no hoi i hoomaopopo hou aku ai o Sarepisa ia Moi Mainosa no ka male o laua me ke Kaikamahinealii Arienda, i lilo mai ai oia i wahine nana, a ma ia mea aole he mau hoohalahala i panaiia mai e ka Moi o Ciretia.
"Ke manao nei wau," wahi a Moi Sarepisa, "aole paha i loaa ke aloha i ke kaikamahine noʻu ma keia manawa, aka, ina he oiaio e like me kau i olelo mau mai ai iaʻu, oia hoi, aole oia i haule i ke aloha no kekahi mea okoa aku, alaila, aole e poho kuu manaolana."
"O kaʻu mea i haʻi aku ai ia oe," wahi a Moi Mainosa, "ua ike wau i ka oiaio o ia mea. O ka puuwai o kuu kaikamahine aole ia i lilo aku i ka mea okoa."
"Alaila, e kuu hoahanau," wahi a Moi Sarepisa, "e maleia maua e pono ai me ka hoohakalia ole hou aku. Ina ua like ko kaua manao no ka hoolilo ana mai iaia i wahine naʻu no ke aha e hooko koke ole ia ai; a ua hiki iaʻu ke hulihoi aku i koʻu aupuni ma na manawa apau aʻu e makemake ai."
"Ma ke ola ana o kuu kino nei," wahi a Moi Mainosa i hooho ae ai, "nau no e haʻi mai i ka manawa e hookoia ai."
"Aohe no he manawa kupono e ae mamua no o keia manawa a-no," wahi a Moi Sarepisa. "E hoomanao no hoi oe e kuu hoahanau, o na manawa apau e hoea mai ana, aole ia no kaua wale no."
"A e like me kau i makemake ai, pela no auanei e hookoia aku ai," wahi a ka hoakuka.
"Alaila, ke makemake nei au i ka lima o ke Kaikamahinealii Arienda e haawiia mai iaʻu i keia manawa no."
"E kuu Sarepisa maikai," wahi a Moi Mainosa, "o kau i hoike mai la ua lokahiia e kuu manao. He mea oiaio ua hoopaaia aku oia i wahine nau, a no ia mea i kaunuiia aku ai ka manawa e hooko ai ia hana. E kahea aku wau i na makaainana koʻikoʻi o kuu aupuni ame na kahuna o ke kulanakauhale nei, a ke akoakoa mai lakou o ka hoomaka koke no ia o ka male. Eia nae, ke pau ka male a hui olua, ke noi nei wau ia oe i keia manawa no, aole oe e hoi koke a hala kekahi mau la no ka hauoli pu ana i kou mau la ano hou me aʻu mamua o kou kaawale ana aku mai iaʻu aku."
"Aole paha e hiki iaʻu ke ae aku i kau noi e kuu hoahanau, no ka mea, he aupuni nui koʻu a he nui na hana e pono ai, a no ia mea i koi ikaika ia mai ai au e hoi koke aku no ka malama ana a hooponopono ana no lakou. Aka, aole au e hoole loa aku ana i kau noi, aka, e ae mai oe aole au e noho loihi loa ia@ei."
Alaila kauoha aku la oia i kana mau elele, a ia lakou i waiho aku ai oia i ke kauoha no ka akoakoa mai o na makaainana o ka aina ame na kahuna o ke kulanakauhale, a i ka pau ana o ia hana ua hele aku la oia i ka lumi o kana kaikamahine no ka hui ana me ke Kaikamahinealii Arienda.
"Auhea ko wahineukali?" i ninau aku ai o Moi Mainosa.
Aole i haʻi koke aku o Arienda, a mamua o ka hoomea ana aku ona e pane, ua komo-e mai la o Kalia ma kekahi o na pukaaniani.
"Pehea keia!" i hooho ae ai o Mainosa me ka puiwa nui; "o kau hana anei ia o ka auwanahele ma na wahi like ole o ka halealii nei?"
"Iluna aku la wau o ke kaupoku ma keia kakahiaka e hanu ea huihui ai," wahi a ke kaikamahine, ka hoanoho o Arienda.
"E akahele loa oe ia oe iho, e ke kaikamahine naaupo. E hoomanao oe aole kekahi mea e helewale mawaho ae o na k@ a ina e kuhihewaia mai ana oe e na kiai he mea okoa o ka poino mai no ia ia lakou, no ka mea he malama maluhia ka lakou hana, a manao mai lakou he kipi oe."
Alaila huli ae la o Mainosa ia Arienda a hoike aku la i na mea e hoomakaukauia ana no ko laua male. A e mea mai ana o Arienda e pelu iho i kona mau kuli imua o ka makuakane, aka, ua papa-@ ia mai la e ka moi.
"E ke kaikamahine," wahi a Mainosa me ka pupuku ana ae o kona mau kuʻemaka a he ku maoli no i ka hoomakaʻukaʻu ke nana ana, "aole oʻu makemake e hoolohe hou i na hoohalahala ma keia hope aku no keia hana nui aʻu e makemake nei e hookoia. E hoomanao oe, ua lilo oe i ka Moi o Aikupika, a o ka mea wale no i koe oia no ka hoopili aku i ke siia ma kou lae. E hoounaia mai ana kou mau paalalo, a iloko o ka hora hookahi e maki ae ai oe iloko o ka holo nui o ka halealii, ke keena kalaunu hoi o ke aupuni o Ciretia."
A me keia mau olelo i haalele iho ai ka moi, a i ka wa no i hala aku ai oia a paniia mai la ka puka, ua puili ae la o Arienda i kona mau lima a hooho ae la me ke kaumaha nui:
"O e na akua, e hoopakele mai iaʻu mai keia ino nui mai."
"A ina e hoopakele ole mai na akua ia oe, heaha kau e hana ai?" i ninau aku ai o Kalia.
"E lilo no wau i mea hoowahawahaia ke lilo wau i wahine na kela Moi o Aikupika," wahi a ke kaikamahine alii; no ka ---"
Ua oki pu iho la oia i kana olelo a hoopili ae la i kona mau lima ma kona umauma me ka paʻiauma nui ana me he la ua hala aku kekahi pili ona i ka make.
"O kaʻu i manao ae nei e olelo," wahi hou ana, "oia kuu hoopaa ana iaʻu iho na kuu aloha wiwoole o Atica; aka, o ka ninau nui, aia oia ihea i keia manawa?"
"Aole au i ike aku nei he hiohiona mai ka aleo aku, e kuu hakuwahine. Eia nae, malia ua palekana no oia--koe wale no e ---"
"Aole e hiki ia oe ke manaoio aku pela," wahi a Arienda i hoopau pono ae ai i ka manao hope o ka Kalia mau olelo ma kona koho wale ana aku pela.
"Ua pololei kau i koho mai la," e kuu hakuwahine, "no ka mea, oia maoli no koʻu noonoo. I na manawa apau aʻu e noonoo ai no kela lua liona, aole i nele ke komo mau ana mai o na noonoo iloko oʻu he mea paakiki loa ka lanakila o kekahi kanaka ke kiloiia oia iloko olaila."
"Ua lawa," wahi a Arienda me ka hoomalu koke ana iho i kona noonoo. "E ae aku i ka ino e hele mai ioʻu nei. Ua makaukau wau no ka hui kino ana aku me lakou. He mea pono iaʻu e hoolohe i kuu makuakane. He hookahi mea i maopopo loa aole e hehi ana kuu mau kapuai-wawae iluna o ka lepo o Aikupika, a aole no hoi au e lilo i wahine na kona moi."
"Ina ua hala aku kuu kane aʻu i hoopalau ai ma ke awawa o ka make," wahi hou a Arienda i hoomau aku ai, "aole oia e hele hookahi no ka mea e uhai aku ana wau iaia. A-no, e kuu Kalia, e hele oe e hoomakaukau nou iho, e aahu i kou aahu piha no ka ukali ana iaʻu no ka holo o ka Lumi Kalaunu.
"E like me ka mau o ka hookikina o kuu makuakane e hooko aku i kona makemake, he mea pono iaʻu e hoolohe aku a e hele aku ilaila, a o ka poe apau e ike mai ana iaʻu e alakaiia ana e ia, aole lakou e ike i ka nui o na ehaeha iloko o kuu uhane. Aka, e malama mau ana wau i koʻu kulana kaikamahinealii no Ciretia ma na manawa apau a ko lakou mau maka e kau mai ai maluna oʻu.
Ina e mau kuu noonoo maikai ame ka ikaika o ka hoomalu ana iaʻu iho, he hoike ana ia aole i haalele mai na akua iaʻu ame kuu ipo aloha ina ua hala oia, a aole no lakou i haalele iaia (Tisia). Nolaila, e hakalia ole kou makaukau a e makaukau e hele pu me aʻu i ka manawa e hoea mai ai ke kii mai kuu makuakane mai."
Mai kela manawa aku i hoopaa loa ai o Arienda i kona manao no ka hooko ana i ka makemake o ka makuakane e like nae me kana i hooholo iho ai iloko ona. Oia hoi, ua hooholo iho oia aole oia e ae iki e hele i Aikupika a aole e lilo i wahine na ka moi o ia aina. Alaila komo iho la oia i kona aahu piha nani loa, a i ka makaukau ana a i ka hiki ana mai o ka manawa ua makaukau ae la na wahine ukali ona no ka ukali ana aku iaia no ka Lumi Kalaunu.
O ka Lumi Kalaunu o ka halealii o Moi Mainosa, aia iwaenakonu. A o kona kilina ame kona mau paia ame na puoʻa nunui he mabala wale no o ke ano maikai loa a ua hookinohinohiia me ka maiau loa. Aia ma kahi e kokoke ana i ka noho kalaunu he mau ku he umi-kumamalua a o na paku e kuuwelu ana he ku maoli no i ka nani no ka mea he mau mea lakou i waeia maiwaena mai o na mea maikai loa, a o ka noho kalaunu, ua hanaia me na laau kaulana o ke kuahiwi o Ciretia, a o kona mau kinohinohi he gula aiai no ia.
A iluna o ka noho kalaunu i noho iho ai o Moi Mainosa, a ma kona aoao akau kona hoahanau moi, ka Moi o Aikupika, oiai o mua pono iho ua piha i na maka hanohano o ka aina ame na lede pu hoi kekahi. A ma ka papa noho mua na kahuna o ke kulanakauhale kahi i hoonohoia ai.
He anaina haiamu ia ma ka manawa i kuu iho ai na hooponopono ana, oiai, oia no ke ano mau o na anaina o ia ano, aka, i ka manawa i komo aku ai o ke Kaikamahinealii Arienda o Ciretia, he mea-e ka hooho paa ole ana o ke anaina oloko e i ana i ka uʻi luaole o ka lakou aliiwahine opio Arienda, a no ia mea i puka okoa mai ai na hooho mahalo ana mai ka Moi Sarepisa mai no ka uʻi iʻo o ka wahine opio e lilo aku ai i wahine nana.
(Aole i pau.)
KA HUI HOOIKAIKA KINO MAILE ILIMA, KA MOHO LANAKILA O KA HUI PAANI POPO-PEKU HAWAII O 1906.