Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 14, 6 April 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

MOKUN'A XXVIJI. MANiUA IHU O KE K '.L"A KU.OKO.

-1 Kaleponi e liio i mokuaina a k«mo pu akn ia iloko o £. u,na ° na mo ™ a ' n ? »P»« a hwholo nu ia ae la ke Kanawai o ~a Kauwakuapaa Mahuka. \ ma keia manawa no hoi i ikeia ae ai ,;a P" mahuahua o ka waiwai ame ka ulakolako o ka aina a he nui :;o 1101 na apana i hoohloia ae 1 mau mokuaina a me ka pii mahuamia ana o ka hehma Kanaka, a hiki i ka wa i hoomaopopoia ai ua nui loa ae na hoa ahaoleio a uuku hoi ka ha!e ahīolelo ma Wakinekona. j" ' ' hoonoho ae ai ka Peresidena i ka pohaku-kihi o ka hale pakui hou o ka nale kaukanawai o Amenka o īa mau !a. a ka holo ana o ke Kanawai o na Kauwakuapaa Mahuka. mai |a manawa mai ka homimi ana o ka mau ana o na hana o ka malu- . ma . a nc .s ana 0 manawa ame ka like o!e o na noonoo kauKanawai ua nii ae qo na ikiiki a mamuli o na hana o keia ano nvaihoia aku iloko 0 na aha hookolokolo kekahi mau kumu o ka iki•m loa ana. A o ua kanawai nei me na hoololiloli ana ua nele ole ke K<»mo mau ana o na haku-kauwakuapaa me ka ikaika nui a kokua aku no ua kanawai nei. Ma kekahi mau mokuaina, ua !oaa aku la na kauwakuapaa i holo mahuka mamua loa akti a i ma!e a loaa na ohana iloko o ia mau mokuaina a i ka loaa ana,rfiiamuli o na pa!apala hooia i hooiaioia. ua hopu hou ia aku la lakou a mamuli o ka ikaika o na kanawai I*eclerala ua hiki ole ia lakou ke hoopupu iho a haawipio aku la iloko o ka nohona kauwakuapaa. A ma keia ano iho la i ulu mau mai ai na hakoko ana. mamuli o na makemake hoopakele o ka poe nini i ke ano kauwakuaoaa. O kekahi o na hana kaulana loa iwaena o na hana hoopakele i ka poe kauwakuapna i mahuka oia no ka hana hoopakele i lawelaweia ma Bosetona, iloko o ka malama o Feberuari o ka makahiki 1851. ma ka hoopakeleia ana o kekahi Paele ma ka inoa o Shadrack mai ka iima mai o ka Ilamuku mai o Amerika Huipuia e kekahi poe he nui wale a o na paele nae ka hapanui, a na lakou i hooikaika a komo ua paele mahuka nei iloko o Canada, ke kumu o kona pakele ana. He nui na pohihihi maluna a iloko o keia Kanawai Kauwakuapaa, no ka mea, he nui ka poe i lokahi ae ma ia kanawai a he nui no hoi ka po i ku-e maoli, a ku kulanalana ae la ke kahua o Amenka ma ke ano hui iloko o na noonoo like ole. oiai kekahi poe makaainana, e : ana o ka hoomau ana i ke ola o ua kanawai nei oia no ka mau o ka hui ana o na mokuaina, a o ka hoopau ana ae iaia oia no ka hoailona o ka helelei aku o ua mau mokuaina huiia nei. A ua :kaika mai la ka like ole o na noonoo maluna o keia ninau a ikeia ae la ka mahae mawaena o ko ka Akau poe mai ko ka Hema ae. a i ka hoomaka ana o ke kau koho perefiidena o ka makahiki 1852 o keia ninaju kekahi i komo pu aku a nana i hoouluku nui ae i na makaainana. Ma ka halawai makaainana I>emokarata nui i malamaia iloko o P»altimore ma ka la 1 o lune, 1852. o na alakai ikaika loa no ka waeia ae i mau moho oia no Lewis Cass o Mikikana, James Buchanan o Penikilivenia ame S. A. Dougflas o Ilinoi. Aka, na na rula ano-e o na I.)cmokarata e i anji aia ka holo i ka elua-hapakolu o na balota e lilo ai kekahi i moho, ke kiimu i komo ole ai he hookahi 0 na inoa ekolu i moho. Alaila, ma ka noonoo nui ana o ka Ahaelele ua huli ae la ka wae ana o ua aha nei maluna o kekahi kanaka opio ma ka inoa o Franklin Pierce o Nu Hemesia. He kanaka nanaina u'i keia opio, a lie mau oihana aupuni kekahi ana i lawelawe ai, a he aliikoa hoi ma kekahi manawa, eia nae. aole he lawa o ka ikaika ame ka makaukau 110 ka hoopiha pono ana i na hana apau o na oihana ana i nolio hana ai. Maluna o na kaluiahana a na aoao kalaiaina ua maopopo loa ua lioea mai na hana kalaiaina maluna o ke kahua paonioni ikaika loa. Ua kuahaua a'e la no na aoao kalaiaina \Vhigs ame Democarata, mawaho a'e o na mea mau, i ko laua ae lokalii ana i ke kanawrai hookauīike maluna e ka ninau hookaliwakuapaa. , Aka na'e, ua ala mai la he mea nana e hoonioni i keia mau aoao kalaiaina nui o ka aina ma ka Aha Klele a ka aoao Free Soil (Aina Lanakila), i liui a e hoi ma Pittsbunr, iloko o ka mahina o Augate, ma ka la n. Ua kukulu hou a'e no keia aoao kalaiaina i ka lakou i hoopuka mua ai i ka 1848, e ku-e ana hoi i ke Kanawai Mahuka o na Kauwakuapaa 'na nej*ero) he kanawai hoohaahaa i ke kulana Karistiano ame na kahua oiaio o ke kanawai. a kukala a'e la hoi i kana papa hana: aole e kukulu liou ia i mau Mokuaina Hookauwakuapaa, aole hoi e kukulu hou a'e i mau Teritori Hookauwakuapaa, aole hoi e malama ka lahui i na kauwakuapaa, a aole hoi he ahaolelo lahui 110 ka punuku ana aku i na kauwa. Aole i loaa i keia aoao ka ikaika i loa^a'ai 1 ka 1848, oiai aia ka aina ke hoao la e kuu iki iho mai na houpuupu kalaiaiua i puoho a'e i na makahiki mamua iho, a aia no hoi he

:-rh:-a o j>->e VVhi£s ke k::ianaiana !a na rt!arao a hiki ole h ak< m ke keho aku ma ko lakou 2v?ao. ā'o na De:riOcarata hoi. aok > nianat-. a t:a kak«x> i:ke a*e no hoi lakou i ka hkm! molio pere- /•!' * isifC < >is 20?.' •. a k<? Kau inai ana t»a niao--1 >a ko lakou lanakila o:keiake*a. He iU:2 niau kanaka nuī o ka aina i make i ka wa e maiamaīa iHa ho.;»niakatikan ana no ki' Kau basota Pere>j\iena. oia o 'r. CL"v ; me \'r. \Wb<ti i T: r.o!aī!a. ua kaa aku ia na hana o na aoae •:a!a:asna :!:,ko o na alaka: hou. Ma ke keho ba!ota i :r. :larnaia. ua lanakila hou no na Demo- j :.? 4 mta. a t:a k*?ho'a o Mr. Pierce i Perc?idena. ma o ka līlo ana o na J :r 'kt.nīna aoau ?asa a koe na nv."»kua:na o Vermont. Makekukeka j f*vncse arne*Kenetake, a ka nu: o na eu !e o ka aha hoonoho pere>i-1 iena i h\o ia \>r. Pierce. he elua 'naneii ame kanalinia-kuiiiamaha. a , k- t itnera!a Scott hoi he kanaha-kumamaiua. Ua piī pu a e ne k-i ikaīka o na Democarata īloko o ka Hale he kanakoiu-kuma--nahiku. a īloko hoi o ka Senate he eon.,j. Mamua o ka hoea ana mai o keKaliī kau koho ba!ota hou. u;k ; oisi3 r. f !a ka aoao kalaiaina \Vhi<j mai kona noho mana ana a ii!o a e ia kena makalua i ka aoao Repubalika. he aoao hou hoi i ku \-utuia nana e anai aku i ke keiki punaheie a ka aoao Demokarata. o a ka hookauwakuapaa ana i na Paele. I ke!a manawa hookahi no hoi 11 a kukuluia a e !a he aoao kalaiaina hou e oni ae ana e lawe ia'makalua hookahi, a «a kapaia keia aoao hou ka aoao "AmenKa. 1 ua kapaia aku keia aoao e na aoao e ku-e ana iaia he "Aoao no kr Poe Naaupo." a ua ala mai keia aoao a ku-e ikaika loa i ke <como ana mai o na limahana mai na aina e mai. 1* kela manawa aia ke pii mahuahua la ke komo ana mai o nr •imahana m?.i F.uropa mai, a oiai aia o Europa iloko o ke ahi enaena 0 ke kar.a, ua hooi !oa ia aku ka nui o na kanaka e haalele ana ia mau aina a holo no Amerika. Mamuli o keia. ua ala mai na manao. ku-e. a 11 a lilo a'e ia i kahua na ka aoao Amerika e kukala mau ai: "Nana Amenka ro e rt:!a :a Amerika. Iloko o keia manawa aia no ke pii mahuahua la na manao ku-e 1 ka paa ana i na kauwakuapaa. a ua hanaia a'e he mau liaua e hoouluulu mau ia ai na manao ku-e ikaika i keia mea. L a kakauia a e na moolelo i haku wale ia e pili ana i na hana hoomainoino a na haole o ka Hema maluna e ka lakou mau kauwa. a o kekahi o keia mau moolelo ua hu aku mawaho' o ka mea kupono: eia na e ua manaoio loa na kannka o ka Akau ia mau mea. a ua lilo īa he mea nana e '■•oomahuanua aku i ko lakeu inaina i ka hookauwakuapaaia ana o na Ma'ka !a s o Dekemaba, i853» noīio iho la ka Ahaolelo Democarata i koho pu ia ai me Mr. Pierce. a iloko'o keia kau 1 hoomaka hou ai e hahana na paio ana ma na aoao elua iloko o ka Aliaolelo. mahma-o'ka ninau 110 ka wehe hou ana i na mokuaina hou. L a hookomoia a'e la e Mr. S. A. Doiu?ias iloko o ka Seuate he bila 110 ke kukulu ana i ka Teritori o Nebraska. a ma ua bila la. ua hookuiiia na kela ame keia mokuaina e hana no lakou, he ipuka hoi e wehe ana i na hana hookau wakuapaa : aka. ua like oie iho la ka manao o ka -enate a i mea e make ole ai ua bila la. ua laweia aelaeke konuke a.heokomo hou ia ae la iloko o ka mahina o lanuan, eia nae ua hooleliia kekahi mau pauku a nia kahi hoi o ke kukulu ana a e 1 h°okahi wale no Teritori, ua hookoinoia a'e !a ma ua bila la e kukuluia 1 elua Ter:tori, a o keia 110 hoi na Teritori o Kansas ame Nebraska. Ua hoomauia aku keia paio ana, e ku-e ana lioi ka Senate 1 ka Hale a o ka Hale hoi i ka Senate; nolaila. ua mau no ka pn īkaika ana o ka nir.au hookauwakuapaa a liiki i ke kau koho o 1854. Ma keia kau ua ikaika loa inai la ka aoao "Amenka.' a ua liio a'e la ia lakou kekahi mau lala o ka Ahaolelo. a pela no hoi ka lakou mau moho Kiaaina o Makekukeka ame Delaware. Mamua hoi o ka hui ana a'e o ka Ahaolelo o 1855, ua lilo a'e la i keia aoao liou na Mokuaina o Nu Hamesia, Makekukeka, Roda Aiiana, Kenetiketa. \"u loka, Kenetake, ame Kaleponi. O ke kau ahaolelo o 1855, o ia kekahi o na ahaolelo i nui loa ai na aoao kalaiaina like ole. Aia he mau hoa no ka aoao e ku-e ana : ka hooliio nna a'e ia Nebraska i Teritori. pela hoi me na Democarata. na Whigs kakoo-hookauwakuapaa, ame ka aoao Amerika, a mamuli o keia nui huikau ua lilo lie elua mahina ma ke koho ana i lunahoonialu no ka Ha!e. lioko no na e o liookahi makahiki mahope *nai, Me a'e la na poe ku-e 110 Nebraska a poholo iloko o ka aoao Repubalika. Iloko o ka makahiki mua o ke ku ana o keia aoao hou. ua lilo mai la na koho ana a na mokuaina he umi-kumamalima, a ua kohoia kona mau lunamakaainana he hookahi haneri ame umi-kumamahiku no ka Hale o na Lunamakaainana, a lie umi-kumamakahi hoi Senatoa. O ke kau koho o 1856 he ia no ka paio o na aoao kalaiaina eha. O ka aoao kalaiaina mua i hoomaka a'e e-haku i kona kahuahana o ia no ka Amenka, i nolio a'e lioi kana ahaelele ma ka la 22 o Feberuari, 1856, ma Pilaelelepia. Ua waeia a e o Mr. H!lmore i moho-peresidena no ia aoao, a o kona kahuahana ua like no me mamua, e paa ana i ke komo ana mai o na ialiui e, ka malama ana i ke Kumukanawai ame ka hookaawale ana i na pono o na mokuaina, a ma ia ano ua manao keia aoao kalaiaina pela iho la e hukiia aku ai ka neonoo o ka lahui mai ka ninau hookauwakuapaa aku. Iloko hoi o lune. ma ka la 2, noho ilio la ka ahaelele Democarata, ma Cincinnati, a iloko no o ka mahae o ua ahaelele la. ua ku ilio no na lala a nana i ka ihiihi o ka aoao kalaiaina a lakou e ku ana. Ua makemake mai la na elele mai na mokuaina o ka Hema e wae liou ia no o Mr. Pierce i moho Pcresidena: aka. ua ku-e mai la na elele o ka Akau, a waiho a'e la īa Mr. Huehanan . o kekahi poe hoi ua make-

ma?<e a*e !a lakou e wae :a Mi. D«">as:!as. Mahope okc koho am tk» aiui-kumainahikK nianawa im waeia aV o Mr. Buchanan i moh« Peresniera. ao j. C. Breckcnrīd£c b>v, j Hopc-!VrcsiUena. Ma ka la 17 hoi o hsne. ma'ama a'e fa na Kepuhalika » ki> lako* halawaī ahaeleie mua loa ma Pilade?epiai. l"a hiki a> na ekk mas na moktiaina apau o ka Akau. koe na'e o Maret,ina, Dcla\varr ame Kenekate. He opiopio loa keia a«>ao s kela manawa e hiki ole ai iai* ke wae aV i na alakai i makaukai*. ma na lawelawe ana ma na ka«: koho ba«o;a. eia na e ua wae a'e no īa jo!vn C. Frem< >tu, kela aliīko* i hoikeia ma kekahi mau mokuna i hala nana 1 kii a kaili mai i kt. Nfokuaina o Kaieponi mni na Mekiko mai. Ua hui a*e la hoi ke koena o ka aoao W'hie rna r>a'ati:r\oa mt ka ia 17 o Sepatemaha. a kako»> aV ia iakou ia i : illmore i moho na :ak:ni, a o keia no ho: ka moho a ka Amerika. Ma ke koho haloia i malamaia ua puka hou no na Democarata». aka. ua maopopo i°a ma ia kau koho ka pii ikaika !oa ana o ka aoa* Kepiihalika. oiai ua lilo ?/e Ia la aoao he 1.341. halota. a o ko m Democarata hoi he t.838.1'*). l*a li!o ma keia koho ana na mokuaina o ka Akau a koe o IVne>e!evenia. Nu lrese. liuliana ame Ilinow eia na'e ua ikaika no na Repuba!ika ?na ia mau inokuaina. a o keia ke kau koho haloia i tuaojH»po loa ai. aia no he manawa a e kau n® 0 Repubalika i ka hanohaweo. I ka noho ana o Mr. lUiehanan ma ka noho Pcresi\lcna iloko » ke kau mua. ua kau mai la ka pihkia (iala maluua oka aina. Mamu* aku oia manawa. mai ka 1846 mai, ua holemua na hana apau oluni o ka aina. a i ka wa 1 kau mai ai keia pilikia ua hooikaika na mei apau e hapai hoit i ka aina iluna. lloko o ka manawa pokole hot hou mai la ka holomua; aka na'e, ma na ninau ka'aiaina aia no ke paonioni ikaika la. Mamuli o ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie maluna o ka hihī* o Dred Scott. he Paele kauwa. ua onouia aku ka aina iloko o ke knua kuloko. a he pvtupuvt ikaika loa hoi ia i kiolaia aku imua v> na mak*. ona Repuhalika. L*a laweia aku keia kauwa e kona haku ma Mtsouri, a mahope mai ma ka Mokuaina o Ilinoi, a mahope mai no kt Papu o Snelling, a hoi hou no MisourL Ma Ilinoi ua hookapuia k* malama ana i kauwa. a pela no hoi ke Kanawai iae lokahiia i 18» e pili ana no na Teritori ma ka hema o Misisipi. I ka wa i hoi ho* ai keia Paele 10 Misouri. ua hoao a'e la oia e hookuuia oia mai koniL noho kauwa ana. a ua ala mai la ka ninau iloko o ka Aha Kiekie» ina paha o ka hehi ana o keia kauwa ma ka lepo o kekahi mokuaina i papaia ka malama ana i na kauwa. he mea ia no ua kauwi !a e hemo ai mai kona noho kauwa ana a lilo aV i makaainana» aole paha? Ma ka noho ana o ka Aha Kiekie o ke Aupuni Fe<lerala a noono* 1 keia ninau, ua puka mai la ka olelo hooholo e paa ana no i kei* kauwa malalo o kona haku, oiai he kauwa no t>ia i laweia mai ai. Na keia olelo hooholo a ka Aha Kiekie i hoopiha loa i na kanak* i ka inaina. a 6 ka oi loa aku 110 nae īwaena o na Kepuhalika i ku-e ikaika loa i ka noho hookauwakuapaa ana o.'na Paele, a i ole o kekal» lahui e aku paha, ma Amerika Huipnia. O ka ikaika maoli o ka aoao Democarata nia ka Hema no ia. & nolaila. ua kaa aku hilinai o ka aoao I)emocarata no ia mui aku ma ia mau Mokuaina. Ona lawelawe ana aka Mana Hooko « ke Aupuni ka mea nana i hooikaika loa aku i ka aoao ku-e iloko o ki nhaolelo, o ka oi aku no na'e maluna 110 ia o na mea e pili ana ia. Kansas. Ma na hana kuloko iho o Kansas. ua lilo aV la ka ahaolelo i ka aoao e hookuu laula ana ia Teritori 110 ke komo ana aku o ka poe e makemake ana e hookahua iho malaiia, elike hoi me ia i ikeia ai ma ke kau mua o ka noho Peresidena ana o Mr. lUiehanan : aka, mamua. o ka hookuu ana aku i kona mana, ua kahea a'e la ka aoao e makemake ana i ka hookauwakuapaa i ahaelele Mokuaina, no ka hui ani. a'e ma Lecompton iloko o ka mahina o Sepatemaba. no ka hoomakaukau ana i kumukanawai no ka Mokuaina. l'a hui i'o a'e la u* ahaelele nei, a apono a'e la i kekahi kumukanawai iloko o ka mahina o Okatoba, a ma ua kumukanawai la ua hookaawaleia no ke kukul» hoomau loa ana aku i ka hana hookauwakuapna. Ca hooholo iho ua ahaelele la aole e w ? ai'no aku i keia kumukanawai holookoa imua 0 na makaainana 110 ke koho balota ana. o ka ninau wale no e oili ana i ka hookauwakuapaa ana, o ia hoi "ma paha e aponoia ant. ka hookauwakuapaa a i ole aole paha"—he hana hoi e kikoo ole an* 1 na mea e a'e i hookaawaleia maloko o ua kunuikanawai la nana e malama ana i na waiwai i paa malalo o na haua hookauwakuapaa e ku ana ia manawa. Ua ku kaawale aV la na poe ktt-e i na hana hookauwakuapai ma ka la koho balota 1 malamaia*iloko o ka mahina o Dekemaha: nolaila ua aponoia ae ua kumukanawai la. Ma ka noho ana hoi keia o ka Ahaolelo, i lilo*aV hoi ka hapanui o na lala ma ka aoao e ku-e ana i ka hookauwakuapaa ana. ua hooholo iho la ia e waihoia ak» keia kumukanawai holookoa imua o na makaainana no ke koho ana, a ua malamaia a'e la ke koho balota ana ma ka la 4 o lanuari, 1858»» a ma ia koho ana ua haule ua kumukanawai la, oiai ma keia iho la tta noho aku la na poe kakoo i ka hookauwakuapaa a o ka poe ku-e ka i hele a'e e koho. Ma keia no hoi ua komo pu mai la ka mana hooko e hooikaiki ma ka aoao kakoo i ka ninau hookauwakuapaa. ma ka hooikaika ana 0 ka Peresi(lena iloko o ka Ahaolelo Nui e hooliloia mai o Kansaj 1 mokuaina malalo o ke kumukanawai i hanaia e ka ahaelele o Lecompton: aka naV. oiai no he mau lala Democarata no kekahi iloko o na Hale a i elua. ua hiki ole ke hooholoia ua kumukanawai la iloku oka Hale ona Lunamakaainana. () ka aoao ku-e iloko ona Dem<v carata ua noho alakaiia e Senatoa Douj?las. i ku aV hoi ma ke kahua e haawi ana i ka mana laula. a mamuli oia kumu aole «>ia i makemake e lilo oia i niA nana e hookonokono aku i kekahi kum\ikanawai maluna o na makaainana e noho ana ma Kansas. Ca hoa'oia a'e e lawe mai i ae lokahi ana malalo o kekahi mau kuimi, aka ua haule no: 110 ia mea ua kali mai la 110 o Kansas i kona pono ma ka loli ana a'e o ke kulana o na aoao kalaiaina iloko o ka Ahaolelo NuL Ma ka la 11 o Mei. 1858. ua hookomoia aV la o Mitiesota a lilo i Mokuaina ina o ke kanawai a ka Ahaolelo Nui i hooholo ai iloko o Feheruari, 1857. Ma ke kau koho balota o 1858. ua ikeia a'e ka pii mahuahua, hou ana aV o ka ikaika o ka aoao Kepuhalika, he mea hoi e hoike aku ana ina Democarata e makaala lakou. Me ka paakiki no hoi i hiki ai ia Dousrlas ke hoi hou iloko o ka Aha Senate. a i kona ma« nawa e hele haiolelo hooikaika ana ua aia mai na makaainana a ku-e iaia. Ua hoike mua ae no hoi na Repttbalika o Ilinoi i ko lakou manao e hoolilo ae ana ia Aberahama Linekona i Senatoa no lakoo, he kanaka kakaolelo kaulana i loaa iaia ka hanohano ma na pai® kalaimanao ana. ahe kanaka ano nui hoi ma kona Mokuaina. Uat ikeia mamua iloko o ka aoao kalaiaina \Yhig, mahope iloko o k* aoao e ku-e ana no Nebraska a mahope he Repubalika. Iloko o ka wa e malamaia ana na haiolelo h<»ikaika balota, ua hui ae o Aberahama Linekona me Mr. Dougta§ a paio ikaika maluna o ka ninau hookauwakuapaa, a ma ia paio ana i hoike ae ai o Mr„ Linekona i kona manao ku-e ikaika loa maluna oia ninau. Ma k<> Linekona manao he ninau ano nui ia a ka lahui e hiki ole ai ke kapa iho ia Amenka Huipuia he "'Aina a he home no ka Lanakila." elike hoi me ka hookumuia ana 1 ke au o Wasinetona. Wahi hou no a Linekona. ua mahae ka lahui maluna o keia ninau, a o ' ka hale i mokuahana iaia iho aole ia e mau ana." Wahi hou a Linekona ma kona manao paio me Douglas: "Aole o'u manao e hiki ana i kei* Aupuni ke ku me kekahi hapa e malama ana i na kauwa a o kekahl 1 hapa hoi e hele lanakila ana. Aole o'u manao e hiolo ana keia hale, aka, o ka'u e manao nei e pau ana kona makuahana ana. E hiki mai ana ka manawa, e lilo ae ai i hookahi, ma kekahi aoao paha a * ole ma kekahi paha." (Aole ī