Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 15, 13 April 1906 — Aikupika Kahi o na Poe Molowa. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Aikupika Kahi o na Poe Molowa.

(Hoomauia.) KO AIKXJPITA LOAA ANA I KA MA'I HUKI. "Penei ke komo ana o Aikupita iloko o ka poino. I ka manawa e noho ana 0 F*rdfnand de Lesseps ma ke Keena Kanlkela o Farani ma Kairo, ua komo iho la ka manao iloko ona no ka hookaulana ana iaia iho ma ka hana ana f alawaiokl mai ke Kaiwaenahonua a liikl I ke Kai Ula. Ua noonoo nui oia no keia mea no iwakalua makahikl a 1 kona manawa i hooholo ai e -hana sku ua apo koke ia mai oia e ka Moi * noho mana ana ia manawa. I kela wianawa aole he Aie o Aikupita, a ua oleloia ae no hoi aole he lilo o Aiku7>ita no ka hana ana i keia alawaioki. Ua aelikeia ae no hoi i umi-kumama-lima pakeneta o na loaa ke loaa aku i ka walhonu o ke aupuni, a mahope 0 ka pau ana. o na makahiki he kana-iwa-kumnmaiwa e HIo no ua alawaioki 1& I waiwai no ke Aupunl o Alkupita. He mea oiaio he wahi hiohiona pomaikai no ke loaa mai ana. aka i ka "hopena no nae ua liio iho la keia i puupuu hui loa no Aikupita. I ka wionawa mua ioa i hoomaka ai keia leanaka Palani i kana hana aole loa he mea i nana aku ia hana he mea e hoopomaikai mai ana. I hiki ai ke liooholoia aku keia mea a e hoike ana i ka hilinai maluna o ia mea ua haawi ae lā ka Moi he uml.kumama?iiku miliona da!a o ke kumupaa. Ua make nae oia mahope koke iho o ka lioomaKam ana e hana a pii ae la o fsmaU ma kona makalua, he keikialii «hauha. a i mea e oi ae ai kai\a haawi ua kuai ae la oia he iwakalua iniIlona dala o ke kumupaa. Ua pau kok« \ht> la keia dala, a oiai aole he k»aa mai o ke dala mai kekahi wahi okoa. ua kikooia aku la iloko o ka waihona o Aikupita a hiki wale i ke kaa ana o ke ko'iko'i o keia hana maluna o na kanaka mahiai o ka aina l liiki aku hoi ko lakou mau lilō i ke kanawalii-kumamalima milioha dala. Mawaho ae o keia mau hoolilo hewahewa he nui na poe hana o Aikuputa i make. HAALELEIA I KE ANU. Ua pomafkai anei o Alkupita ma keia' mea? He mea oiaio he nui maoli no ka loaa, eia nae o Aikupula ka mea 1 Ulo no ia mea aole loa he wahi pene | f !oaa mai iaia. I ka manawa e noonooia ana no keia mea aole he kokoke mal o na poe waiwai o Enelani no ka mea ua mānao lakou he mea ia e hoo-' polnoia ai ko lakou mau pono ma ka haawi ana i ko Enelani tnau hoa pana he alahele pokole loa no Inla, 0 na poe waiwai hoi o Europa ma- i muli o keia ike i loaa aku ta lakou mai na Peiekane aku. ua maka'u iho lakou i ka hookupu ana, aka ua ae 1 lakou apau loa. e haawi ke dala a Tawe ae i molaki inaluna o Aikupita. 1 kā munawa 1 nul loa ai keia huina aie a hiki ole ke ukuia ka ukupaneel oa lele llke mai la lakou maluna o ! Xel& aina e noho pUikia ana. ! Oiai no nae ua Xu-e ikaika loa o E-! neiani i keia aiawaioki a hana hoi m» na ano apai e pale aku i kona ana. rna ka hoomaopopoia ana no nae ua plha ka hnpaiua o na hona e ku iwaho i liio iaia* a pela no hoi ke koho ana ma na ninau no ke alawaioki. O keia mea hope I hoikeia ae nei ua ioaa mai ia Enelani mai ia Ismail mai me ke kumukuai haahaa oiai e noho piiikia ana ua moi la» a I keia la ua pji-haia iho kona pomaikial mamua o kana i uku al. O kela pono i ke aupuni o AlkupUa o umi-kuma-maiima pakeneta u» amuia mai no e ka poe e paa nei 1 ka aie. a aole he •*rahl hiona e ioaa arut he pomaikai ta Alkupita mui keia alawaioki mai, koe wale no keia pono e IUo ae ai iaia ua aiawaoki la wahope o ka pau anā o iw makahiki he kanaiwa-kumamaiwa. E like roe ka mau ana o ko Enelani paa hoi i ka hapanui o ke kuleana o ke alawaioki. e hiki ana anei i kek&hi mea ke olelo ae e hookoia ana ka aeHke i hanaia me Aikuplta?

HE POE PAA MAHELE. Malalo O ke ano Aupunf e Tcu nef o Aikuplta ua hoohaUkellkeia ae me kekahi hul mahiai e hana ana ma ka mahele kaulike. I ka manawa keia o Enelani i onou ae ai iaia iho ua ae oia e haawi aku i kekahi poe paa bona e nana like iloko o ka pahuhao dala o ka lahui ame na loaa kaulike o na dala i loaa mai. Aia ma Kairo na elele pakahi o Palani, Kelemania, Ru«ia, Ausekuria ame Italia, eia nae na Aikupita no e uku i na lilo. O ka huina aie o Aikupita i komo kuleanaia e keia mau aupuni he $509,000,000. a o ka ukupanee no ka makahiki he $19.000,000, a i maheleia ae hoi iwaena o kela mau aupuni e like me ko lakou mau kuleana pakahl. O ka huina hoololi no ka makahiki no ka hooholo ana i ke aupuni o Aikupita he $53.000.000. O ka uku makahiki e loaa nei i ke Suletana he $3,000,000. oiai e lawe ana ka Puuku he hookahi miliona a oi no ka malama ana i kona ohana ame ia iho. Mawaho ae o keia mau hoolilo aia he lilo no ka malama ana i ka pualikoa. a pela no hol me na haawina hoomau ame na hana e ae. 0 ka hapalua o keia huina ua loaa ae ma k<? kau ana i na auhau maluna o na aina i auhauia i na poe mahiai e hana ana hoi no umi-kuinamalima, a 1 ole iwakalua keneta o ka la. He momona ka lepo, koe wale no Ka uuku, a no ia mea ua puuluulu ae na kanaka a ke noho nei he eiwa haneri poe iloko o hookahi mile kuea. Ma ka hookaulike ana i ka aie ua like me kanaono dala —he haawMna kaumaha hoi maluna o keia lahuikanaka ilihune.

HE HANA E POMAIKAI AI. Oiai no nae ke kau koikoi nei na haawe maluna o ka alna, ke pii niau ae nel kona holomua. O na hookahekahe wai ana no ka hoopu\u ana i ka lepo o ka aina oia ka mea nuna e hapai ae nei i ko lakou kulana. Aole he ua nia Aikupita, a o kahi ulu o na meakanu «ia no ia ma na aina e pili ana ma kela ame keia aoao o ka muliwai o Nile i hiki hoi ka wai ke heopuiu aku ke hiki i ka wa hu o k& wai, a i ole hookahekahe wai maoli ia mal na auwai i hanala. Ma ka hookio ana I ka wai ua e haule ana ma Abyssir»ia a puunaue aku me ke akahele, ke pii mahuahua ne! ka iliaina mahiai. Ma ka hanaia ana o ka luawai o A»suan, ua ioaa mai ia he 1,600,000 eka aina momona. O keia luawai lje kanawalukumamalua kapuai ka manoanoa ma ka aoao maluna, 131 kapuai ke kiekie, a he hookahi mile me ka hapaha ka loihi. Oiai no nae paha ua loaa io mai no he m&u pomaikai la AlkupUa malalo o ni lawelawe ana a Eneiani, aole ia he kumu kupono e haawi ana ia Enelani 1 lta mana e hoomau aku ai i ka noho mana ana ma Aikupita. O na kanaka Pelekane ma ke ano nui he poe kupono a pololel ma na iaweiawe hana ana, aka aole la he mea nana e kau ae laia i kahu no ke ao hoioakoa, O ka hiki ana iaia ke hoolilo ae i na bona i mea e loaa mal ai na pakeneta puka aole ia he kumu kupono nona e paa ai i kekahi teritori ana i manao ai he mea pono e ioaa aku na kokua ana mai iaia aku. I ka wa a Enelani I lawe ae ai ia Aikupita ua kukalaia ae ma«ke kuahaua ana o ko Eneianl manao o ka hoouna ana aku i na koa no AikupUa oia no ke kukulu paa ana i ka mana 0 k-A moi. a o ko Enelani komo ake'ake'a ana ma Aikupita aole ia he imi ana i inau terUori hou nona aole hoi 1 ka pono ame ke kuleana nona iho> tTa kukala pu ia ae no hoi o keia pualikoa l hoounaia ai e hukl koke ia aku no i ka wa e maluhia ai ka aina, a ua hookaawaleia hoi ka la e haalele iho a.l ua puaiikoa la i ka aina. o la hoi he eono mahina mahope iho. Heaha ka mea i ikeia? Ma kahi o ka hoihoi ana ae i ka mana i ka Moi ua hoomau aku na ka mana o Enelani i na aelike ana me ia a noiaiia ua liio mau no ol» (Eneiani) i poo. O ka pono paa teritori o Enelanl ma noho hoomalu ana i ke Alawalokl o Sue*a axne ke awawa o KUe he moakaka loa. O ka piha ana keia o ka iwakalua-kumama-iua makahiki mal ka manawa a Enelani l aelike ai e huki aku I kona pualikoa, a hiki wale i keia wa aole he wahi hiona o ko lakou haalele iho. O

na laweiawe hana a keia aupun- ika-( Lka n>a2ur.a o kekahi lahut na-» aawali I aa oieloia oia iho h\ ka?alair«a» Ma • ssa iimanai air,e h*x»punipuns f ino U i ō->a.s ai ia CR«laa; iona At:j?unl I Ktn«j>era e Stap<«> o-ie n<ej ka !a ma kona} nuu pal-sa. f Hvahis k.:; i ha?>a'i no- Aiiu- i pita? l.*a aku ou i kai-a hanA 1 i m«a e p«>n:ai"Āai af na pot* paa bonn 0 ks>na aina :ho. Ua h»>akea aku oia. " 1 ka illaīna e niahi ai ma Nile r.o ka mea ite mea ia e nui ai na eka a!na e hookauia ai na auhau. Ma kahi o ka hoemī ana iho i ka aie ua hoomahuahua ae oia. Aole oia i lawe ae i na a'o ana ia. Aikupiia. i ka malama ana iaia iho. Ma na kulana ano nuf apau aia malaila ke kaeaka Peiekane e unuhi ana hoi i ka ukuhana i kupono e ukuia i na kanaka elua, O ka mikini o na lauelawe aupuni ana aia iloko o na Hma o na kanaka P» lekane a aole hoi he wahi manawa a na poe hanau o ka aina e hookupono ai ia lakou no na hana oke Aupun!. Maanei • ame na wahi e ae he hana na Eneiani I ka waiho naaupo ana i ka lehulehu h'ilookoa. O na hana hooikaika apau a Enelanl n-a na wahi apau he huli daia ia no ke eke oke kanaka Pelekane. He hikiuawe ke aupuni ma ka hooulu ana i ka waiwai, aka aole ona nana ae i keia mea oiaio, oia hoi ke hoala nei oia i ka pouli ma ka hooulu ana mai i na hanauna hou iloko o ka naaupo. 0 ko Amerika manao ke 'aupuni o ia no ka pomaikai holookoa no na kanaka— pela iho la kakou i kaawale ai me Enelani a peia iho la no hoi kakou 1 like ole ai na manao. Oiai no nae he poe puni dala no kekahi iwaena o kakou e hakalia ole ana i ka hoolllo ana ae i na pomaikai o ka lehulehu i pomaikai piiikahi, o ia ano hana no nae he ku-e ana ia i ko kakou kahua 0 ke aupuni a he hoopaiia ma ke kana* wai. O ko kakou poe ua hoonaauaoia a ua loaa ia lakou ka mana e huli ai 1 ko lakou mau pono i ka manawa e ikeia ae ai ka a'ekuia ana o ia inau pono. KO NA PELEKAN'E HEMAHEMAi He hoonoho naaupo ia ko Enelani mau makaainana no ka mea pela iho la lakou e hiki ai ke paa malalo o ka mana o ko lakou mau haku. He Imi na hoaloha Pelekane o kakou i na kumupale no ko iakou hoonaauao ole ana i n a makaainana, aka oke kumu oiaio maoli oia no ko lakou makemake ole maoli e hoonaauao. He iini ko keia poe Pelekane e haanui i na palewai d lakou i hana ai ma Nile, ame ka holomua ana o na pomaikai o kona poe paa bona maialo o ka lawelawe ana a ko lakou aupuni,' aka ua waiho aku oia i na hana e ae ma ka lima o na mikinele, a ke hoohilahilaia nei e keia poe mlkinele ke aupuni o Eneiani. Ma ka home Miaiona o ko Amerika hoomana Presbyterian ma..Aikupita aia he 15.000 Keikikane ame Kaikamāhine e huii nei i ka ike heluhelu, houluuiu. a e ike hoi. i ka mea e pono ai ko lakou mau kino.

Ua hiki loa i kekahi kanaka ike ole ia mea he hoomana ke hoomaopopo o keia poe Ameiika e noho ana ma Nile aole lakou i hoopau wale i ko lakou mau manawa i ka hooko hemahema ana i na hana maikai. Ke haawi nei keia poe i ka. lakou mau haumana i ka ike e pomaikai ai lakou lloko o ko Jakou ola ana; ke hoouluia nel ka noo» | | noo o keia poe Aikupita i hiki ai ia j i lakou ke hoomaopopo i ka mea pono ame ka hewa, a heaha la ia mea o ka pono kaokoa o ke kanaka. Aole anel j ua makepono keia manawa i hooliloia !ma ia hana? Heaha ia kahi pomaikai e loaa ana i na Amerika mai na poe | haowale a poholaio ina aole kakou i ike ika heluhelu ame ke kakau Aole anei oe e ae lokahl pu ana me a'u, e i hooheneheneia no o Enelani e na ka- ; naka hoopono apau no kona hoohemahema i 'na miliona kanaka e paa n ei maiaio o kana hoomalu ana? Aole anei ou manao ua pololei ke aupuni o Amerika i ke kukuiu ana i na haiekula ma na wahi apau e welo nei ka hae , Amerika? FREDERICK J. HASKIN.

KA MOI O AIKUPIKA