Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 24, 15 June 1906 — Weheia Ka Auwaha o Kohala Haiolelo o Kakauolelo Atkinson— Kapaia ka Inoa o ka Auwaha me ka Wahiia Ana o ka Omole Lama e Mrs. Samuel Paka. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Weheia Ka Auwaha o Kohala

Haiolelo o Kakauolelo Atkinson— Kapaia ka Inoa o ka Auwaha me ka Wahiia Ana o ka Omole Lama e Mrs. Samuel Paka.

l'a ;a:i ku iiuwaha wai o Kohaia. ua jau ka hanu o kahl I paa. a ua hookah»'ia ao ka wal o Honokano a aia ki- heU' la iluna o na aina mahiko o Kohala. O koia ao la k i' lono 110 kela li »na imi poiuaikai nui no Hawaii a i komu kokua nui loa ia hoi e Hon. Samo»'l l'aka, ki« keiki ialawai o ka ua kipuupuu o Waimea. atnp kana kamaaliiwahine, Mrs. campbeii-Paka. M.i ka po Poaono i hala. ua holo aku ka nu'kuahi Kinau mai Honoluiu nei iiie ka piha i iiu poe i koino kuleana ina ua huna wohe auwalia nei ame na inakaikai. a ku i Kohaia i kekahi la ae. Ma ka Poakahi ae. ka La Kamehaineha. m;i ia la 1 malamaia ae ai na luina wolio i ua auwaha la, a ua akoakna ac ko Honoiulu nei poe ame ko Koliaia no hoi. ina Halawa uka, kahi 1 hoomakaukauia ai no na hana o ka ia. Mahope o ka !eo pule, ua ha"iole!o ae la o John U. Hiiul, ka Peresldena o ka Hui Auwaha Kohala: Hon. Sam. Paka. kona Hope-Peresidena. ame Abe I«ewis. ke kakauole\o, a o ka lakou inau ha'iolelo ua pili wale no 1 na hana ' o k:\ uviwaha i hanaia. Mahope aku o lakou o Kakauolelo Atkinson, a penei kekahi hapa o kana ha'iolelo. "O ka weheia ana o keia auwai he holke ana mai la he au hou o na hana iml loaa ke ku nei imua o kakou. He īnea kf.a ma kekahi ano i oi loa aku ke kamahao mamua o na mea e ae i loaa U!a keia oaeaina. O oukou, na poo i iko j na aina e hookahe ia aku ai ka wui. o oukou ka i hoomaopopo i keia. He hana ano nui ke ala mai nna. i ka wa e hui ae ai k\ aina me ka wai, \\o ka iuea e manao ia he mea ia e hoonui »jv aku ai na home. na home maikai hoi no k<> kakou iw. Ke ikeia nei kela olaio nul. 1 ka nnilania aku nei 1 hala. ma ka la 1" o Mei. ua leta mai la o Percsidena Rusaweia ia'u. e Olelo ana: " 'E kok\»a aku ana au ma na ano apau :ra kau hana hoao e loaa he lahui Uikea o ka i>oe mahlal maoll a poe kuleana aina IMHi/ "Aole he alahele okoa e hookoi* ai keia manao aka ma ka hoohui wale ana no i ku aina me ka wal. No ka mea ua ikeia ka waiwai o ka hookahe wat ma ka oihann mahiai e ka lahui, a ko lilo mal nei na a';na ma ke komoha:»a o Amerika i wahl e ume'.a ai na kanaka. O ko Amenka waoakua ke nalo ak\i n«»l. O na aina kiekie o Kanu» hwloiiia ae mai na kutepamalo a i mau aina mahi u'iull. O Coiorado he a*na ia o ke kulina ame ka huita l T a iUo ae na aina kula o Nevada i mau kuia hanai holoholona waiwai nui. Pela no hoi na ku!a owelawela a panoa o Ari*ora ame Kalenonl Hema. I kela ua he mau aina e hoohua ana 1 na huaai. >*o kuMna ame ka waina ame ka aila. ' Kia ka lahui ke kukulu nei i na luawai nui ma ke kahawai o Colorado no

ka hoohuii ana i ka wa o keia kahawai nui a hoopulu aku i na aina one waiwai ole. Ke kukuluiu nei i mau luawai. nui ma Arizona no ka hoohui ana'e i' na mano wai e lele ana ma na kipapali Eia hoi kakou ma Hawaii nei ke uhai | nei ma ia moali hookahi. Ua hoopulu kakou no kekahi manawa loihi i ko kakou mau aina, a ua loaa mai ke kopaa momona ioa i hiki ke hoouluia malaio iho o na kukuna owelawela o ka ia. Maanei ke hana nei kakou inamuii o ke kukulu ana o kela ame keia i na hana no lakou iho a peia no hoi na poe inea dala, a o keia mau hana no , nae o ia ka ke aupuni nui ma ka aina makua. Ela ke aupuni ke koi hou nei i kona mau aina ,oiai nae kakou e hoo- I mau ana me ke kuokoa i ka hoowaiwai ana i ko kakou iho o Hawaii nei. O ka auwaha o Kohaia nei ka hana nui i i hanaia i keia wa maanei. Aka owai ' ke i ae o keia iho la ka hana ano nui hope loa? Mai keia wa aku e hoopu-' luia ana na aina o Kohala. a mahope aku e hoea mai ana ka auwaha nana e lawe aku i ka wai maemae a ke A- j kua i haawi mai ai no na aina o Hamakūa, e kali mai nei e hoopuka i ko lakou mau mea waiwal nui a waiho ae t iniua o ke alo o ke kanaka. j ! "Mamua aku nel ua kahe aku a ua ' holo aku keia wai ma na awawa a koino lloko o ke kai me ka loaa ole o ( ka waiwai. a i keia wa e pulamaia] mai ana no ka hana a ke Akua i manao ai nona. E lilo mai ana ia wai! . no na hana o home e ku nei. a he j kokua ana no hoi ia i na h<jme e ku- j « kuluia aku ana. E hoowaiwaiia ana j na kuleana ame na aina hookuonoono. | a na poe hol no iakou ia mau wahi e ! paio nei no ko lakou pono iho. E ko-| kua no auanei keia i ka hoomahuahua | ' ana aku i na mahinaai Uiiii i ka ma-i naw a e Ike mai ai na poe e manao ana e noho iho maluna o ia <fiau aina e | loaa aku ana ka wai nana e hoopuka j mai i na mea e waiwai aL E kokua ia no auanel ka hoomomona ana i ko kakou niau mala nunui, ko kakou mau mahiko. i loaa pinepine hoi i na pilikia mamuli o ka wai ole ma na kau la. a e iilo ana hoi ia i mea e hauoli ai n.i poe kuieana ia mau mea mai keia wa ua maopopo ia lakou o ka meal hanala i keia la aoie ia e poino ana i ka wela o ka la apopo. 'E like uie ka !>ii ana o n a maia liili! a hoonui ia aku hoi mamuli o ka ikaika o na Uikea e noho mai ana. pela hoi kakou e manaolana ai e loaa ana he mau hana hou e haawiia ana i na lilkea ma na kihapai nunui. . "E kokua ana kekahi 1 kekahl. E lUo like ana laua <wai ame aina) i mea e koiia mai ai ko kakou mau mea ulu mai na aina e mai a pela no-hoi me ko ka aina makua, he mau mea hoi e hoonui la aku al na oikana a na kanaka kalepa ame ka hoonul ana aku i ko kakou mau taona ame na pupupu hale

k» kino ame- wai«ai. E | fco: kakou I na a Ku-! [ a-a »>:»*. i lc.3,kau J3*ai ai. h«* *hA i: [hali ae r.-L" ! |a KakauoW«> AUiiwn. aa ha'iokk* ae| | Kiaaina Eeka. -a inahope aku orsa i i iku ai o Mrs. CampbelJ-PaJta. rne| ka orn«'te lama ma kona Uma. i hlkii-! ia rra< ka lipin<> ulaula. a wahi ir.-> ia i ka omole ma ke paniwai. a kaukau la me keia mau huaolelo: ! "Ke hoolaa nei au ia oe e ka Auwaha | Kohala. E lawe 'mal oe i na hoopo-1 maikai. ka hauoli ame ka holomua ī na p*>e o Kohala," ! A!aila. wehe ae la o?a i ke pani a kahe aku la ka wai iloko o ka '> lawe ana i ka oi>ala ame na laal-iau i iho mahope o ka hana ana o na limahana. a kahe aku !a ma na kula 0 na nnahiko ame na aina o Kohaia. | I keia wa he elua miliona kalani wai | o ka ia e kahe nei. a he elua hoi ka- | puai ki hohonu o ka waL He 70.'»)--i !>;«> kaiani wai ka ikaikā paa o keia auwaha, e kahe ai i kela atn t kela Ja. J a e hookomoia ana ma keia mua aku J ke paa :>ono ioa ae. He 21 miie ka j loihi o keia auwaha, a i keia wa he 14 i miie i pau i ka hanala, a mailoko mai J <) keia he elima mile i paoia iioko o ka I aina. O na mile 7 i koe aku e pau ana iloko o Novemaba ae nej. O keili hapa o ka auwaha i paa iho ! la ua lawa no ka hooko ana i ka aelike 1 hanaia me na mahlko o Niulii, Halawa, Kohala. Union Mill Co.. ame Hawi. a mawaho ae o na eka aina e paa ia nei e na mahiko. aia no he 600 eka 0 ka aina o White e ku wale nei, a e manao ia nei e lilo ae ana ana i aina waiwai ke paa loa ae ka auwaha. 2*.+— KAXAWAI HELU 49; O KE KAU AHAOLELO 1905. E PILI AN'A I KA PAPA HOOPAE LIMAHANA O KE TERITORI O HAWAII NEI. E ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:— O ke Kanawai Heiu 49 ke Kahua o ka Papa Hoopae Limahana o ke Aupuni Teritori o Hawaii nei; ke kumu nana e hoalaia nei na manao ku-e; a e hookau ana hoi i ka wehiwehi maluna o ka Lahui Hawaii Amerika no ke kulana o ka Mana Koho Balota; no ka manawa e hiki mai ana. e like me na inanao wehewehe a ka Mea Hanohano C. H. Pulaa. maloko o ka nupepa I "Ke Aloha Aina," \Helu 15 A:?erila 15. i 1906. e kalele ana ke ko'iko'i ame ka i ikaika o na wehewehe ana; maluna o i ka mana koho balota o na Hawaii kuj pa Amerika. He nani a he maikai.me' ka oiaio, na manao alakai o ia loea ike kanawai. He oihana kahiko no keia o ka oihana Hoopae Limahana, mai na kulana Aupuni.Moi o Hawaii nei. A mamuli o ka Hoohuiaina ana: hakLiho ! la a haule na Iwikuamoo o na j Mahiko o Hawaii nei. Hoopauia ka j mana o na Olelp Aelike Kepa Palapala' | ana. A hele kaokoa mai na.limahana 1 keia manawa; maluna o na manao oiaio. e hilinai aku ana na ona ma,hiko maluna o na manao maikai a oiaio o na Limahana mai no na dala loaa mai i na Limāhana; a me ka manawa hana i makemakeia e na Ona Mahiko. A maluna o keia Kanawai Helu 49, e lawe mai kakou e kaupaona iho; ma na aoao a elua. Oia hoi keia: 1. ,2Xa mea ku-e i na Pono laula o ka L§jiulehu. 2. Na mea i ku 1 na Pono laula no ka lehulehu. A no ia kumu. Ua kupono ia kakou ke hoala ae 1 keia ninau, Penei: 1. Heaha la na Kumu; na Kahua oiaio; i hooholoia ai a i appnoia ai ke Kanawai Helu 49. E piii ana i ka Papa Hoopae Limahana o ke Teritori o Hawaii nei! O ka Hale Ahaolelo o ke Kau o 1905, o lakou ka mana o ka iLahui Hawaii-Amerika. A maloko o ka Ahaolelo o 1905 ua hana ia Hale Hanohano a ua Hooholo i ua Kanawai Helu 49 la, a pii aku imua o ka Mana Hooko; a ua aponoia mai. A pela i Mana ai ua Kanawai la; a pahola ae la maluna o ka Aina. Ma ka nana ana i na manao hookumu; maluna o na kanaka naauao a Kuonoono o ka Aina, ua ike maoopoia i)a manao o ka lokahi; e kakoo ana i na kahua hana Hookuonoono a Hooholomua i ka Lahui ame ka Aina. A ua kaunui na manao ulumahiehie maluna o na Oihana mahiai kuloko iho o Hawaii nei oia na Oihana Mahiko. kope. laiki, maia, a pela aku. A he mau kumu ame na Kahua oiaio hoi no na pono laula o ka Lehulehu. A ma keia wahi E lawe ae a noonoo iho kakou me na manao maikai a oluolu hoi. Penei* 1. Na mea ku-e no ke Kanawai Helu 49; e piii ana i na pono laula o Ka lehulehu. hookahi wale x no kumu ikaika loa e ku-e ia nei keia Kanawai, oia hoi keia: 1. O ka Mana Koho Balota o ka Lahui Hawaii kupa Amerika: o keia mua aku. E lilo ana, a haule iho. » v opapuia ka mana koho Balottf P na Kupa Hawaii. He mea oiaio no la; aole na ke kanawai hoopae limahana aka na ka nui lehulehu e-'komo mai ana a hookupa. Ina no aoie he kanawai hoopae iimahana. e hiki mai ana no ka manawa e ko ai ia mau mea, nolaila, aole he pili o ia mau hoohalahaia i ke kanawi 47. 2. Ke hana nel ka Ahaolelo Lahui o Amerika he kanawai e hoakea ana | i na Lahui o Europa; e komo mai iioko o na Teritori a me na mokuaina o A-i merika Huipuia. Ke loaa na ike kakau «me ka heluhelu ana ma ka 01eloj Beritanla he kaupalena hoi i hoohaiahalaia e Mr. Kini. i 3. Ke ao nei hoi ke kanawai Helu 49; o ka Ahaolelo 1905. e lawe ia mai' na limahana mai Euror»a mal' no, e like me ka Rula a ke Kanawai i boa- 1 kaka ai, oiai. he poe Mana Koho Balola mua no lakou m a ko iakou alna makuahine ponoi no. koe wale no ko lakou noho ana ma Hawall nei: a haia ka makahiki hookahi. A nolaiia. aia wale no ka manaolana maloko o ke Kau Ahaolelo o 1907 e hiki mai ana. Ilaila auanei e lawe mai ai i na Hoo-1 101l ame n& Hooponorx>no kaulike anal | no na hemahema o kela Kanawai Helu , 49. ke loaa nae na kanaka naauao me ka hana pono me ka oiaio. O keia na tnea i loaa ia'u; maluna o ka manao no ka Mana Koho Balota. E lawe mai au i ka ninau elua; o keia kumuhana. oia hol. penei: 2. Na mea ku i ka Pono Laola no ka lehuiehu. O na kumu ame na kahua o kela kanawai helu 49. Eia no ia: 1. E kokua a e kakoo ana i na Oihana Mahiai kuloko o Hawaii nei. ela hoi. na olhana Mahiko, na kana iaiki.

HSHS=S=BHS-^ na kanu kop* kanu a p*!a akti. O ka oihana oi l na-» k.i , na M.ihik<>. oia no ke oii. ka ;k.i-! īka . ka ana i ka I-ihu; | ame. ka i:na; e n.»>h»> k:;on-»r.o a: a v • [ maluhia ka j i -- Ke uku r..\ •--.h.mahik- 1 » i ki' | a?.:h-;na .>.• V. A-.:ran: T»*rUor; <> H*-i » waii. h« rni»i-»n-.: d.'»!a a o. aXu. : ! ame ra a.u"r. e ae. O ka. Piha an * o, S k-.i waiho::ii <iala '--a lehuWi:u. A a<>-; ! ho mai k.i Aha.-.'konv< mai n.i j noi dala mal n-.i ap.in i koho ba!.na ir.ai. | Hwko ia i:a har.a piU ika Peno o ka lehuiehu. oia :hn Ja no na »no ame na pomaikai iauU i loaa ; ka L\Uui ( Ha\vaii-Am*r:<a. ! 5. O na o:hara rr.ab.iko hoi. k>e kahua e por.»:i ai na o:har.a ka!e:*a kuleko ame kuwaho apau. A maiiaila hoj e S loaa ai na <tia!a i r.a "Limahana e piii ! ana i na oiliana mahi ai arau o k i | aina. a e maiamaia nei hoj na oihan i j hoopukapuka Kiiii, a t I<xia ai ke ola n 3 ka lehuiehu inai o a o o ka aiī\a. 4. O na ;r»a mahiko hoi; ke k.ikoo ikaika r.o ka por.o o ka oihana naauao f ka 'ahui. Na oihana kri?; : :- ino n na uhar.r» •:» na kanaka. Na | Home H'-''kuor;i>>no. ka a - : '. | i ka aina. a;r.e k*' kiai ana i ka | hia o ka 2rhu!ehu;. iloko o ka o:ha::.i I mahi;ii ame ka mana hookoiokoio o ke aupuni'o ko Trrii<iri o Hawaii !:«-i. 5. Ina ani». h- mau limahana e I> aa mai ana rn<u 'A'ah? ;r.ai. a e koiia aku na Lahui Hawaii kupa Amerika; i mau limahana lakou no na mahiko. E ae mai ana ant-i lakou no n.i hana mahiko? Aoie maopopo ia mea aohe n>> e lawa ia iakou ka hoopiha ana i na mahiko. 6. Ina e haule ana na oihana mahiko no ka loaa o'.e o na limahana; a uaiho mal na ona waiwai i na kokua ana no ia mau kumuwaiwai o ka ain.i e v loaa ana'he elua mau poino ano nui e kau mai'ana. (1) E poho ana na mea aina. (2) E kauia mai ana na auhau koikoi maluna o ia mau aina. Alaila. e poha mai auanei na manao inaina ame ka huhu maluna o na Lun i Aupuni. E nma aku imua: na ke au o ka manawa e hoike mai. | 11. Kumu elua. Na mea ku ike karawai Heiu no na pono laula iio ka lehulehu, penei paha: 1. O ka laweia ana mai o na limahana malalo o keia kanawai Helu 49. , he-kumu e hoomahuahua mai ana i k\ huina lahui Hawaii Ameiika a oi aku mamua o elua h'ar.c-ri tausani kanaka. Oia hoi he lahui Hawaii-Amerikn. i awiliia a hooloiiia hoi. oia maoli n t . ke kuiana o ka Lahui e nee aku nei. Eia na kumu oiaio; ame na hoik»» nuao- , I ono lea. ' Ke emi mau nei'ka Lahui Kuniu, o l Hawali nei.-aia mawaeha o 40.0uū ame : 50.000 ka heluna- e ola nei. | 2. Ana n'a lahui owaho mai i honpij ha ae nei. a lotfa ka Huina Lahui i' keia ma'nawa; n>.ai 150.000 a oi aku. A; o ka inoa Lahui o Hawaii 110 ia e o : nei i keia manawa. Ua loaa mai kela huina lahui maluna iho ao!e wale ' no ke kanawai Hoopae Limahan mai,. mamua aku. a i keia wa hoi o keia kanawai Helu 49 aka no ke kuu laulaia o ko -ke ao nei e komo i Ameiika ke loaa nei he 150 a koe na Pake. 3. O ka hanauia ana o na keiki a keia poe maluna o ka lepo aloha o Hawaii nei. he mea no ia e kuni paa ia ai ke aloha lahui ame ka aina hanau; iloko o na puuwai o na hanauna hou e ulu mai ann ma keia mua aku. Na ka manawa no nae e hoike mai ina mea ku i ka pono ame ka olaio; no ka lahui Hawaii. ' 4. E ulu ana a mahuahua aku, ka ike ka naauao i ka lahui ma keia mua aku. A loaa ke ana kiekie oka naauao ia lakou. He kuamoo oiaio a kupono ia, e komo aku ai keia aupuni Teritori o Hawaii nei iloko o na pohai o na inokuaina o Amerika Huipuia, alaila. maha kakou. kau ke poo i ka uluna, o Welehu ka malama. 5. He kulana Aupuni hamama o Amerika Huipuia ke kahea laula nei, e komo maloko o na Mokuaina Huiia, e iuakaha pu. e hana. e lawelawe, e hooko aku. e hanai ai a hewa ae ka waha. Eia mai ka uku o ka leo, he leo.no. ke aloha i ka lahui ame ka aina hanau e like me ke kulana hamama o ke Aupuni Makua o kakou. a pela i ili mai ai ua kulana hamama la maluna o kana keiki. oia hoi t ke aupuni Teritori o Hawaii nei. 6. O ka hoomauia ana o ka oihana Hoopae Limahana; he mea ia e hoomau ana i ka oihana mahiai, e mai ai I ka nohona kuonooho ame ke ulakolako e pono ai ka Lahui me ka aina. A e pale ia ai ka noho nele ana me ke kulana ilihune o ke kanaka. A no keia mau kulana e paholaia aku nel imua o ka lehulehu mai Hawaii a hiki ma Niihau. e oluolu iho ka lahui e lawe ae a noonoo maikai a kaana iho i na i mea pono a oiaio hoi. a nolaila. o ke Kanawai wale no o ka Ahaolelo Lahul ma Wasinetona ka mea nana e kaomi iho ka mana o ke Kanawai helu 49. O ke alahele wale no ia e hiki ai ia kakou ke hana. E lawe ae i mau' hoololi ana ame na hooponopono ana i keia kanawai helu 49 ma ka Ahaolelo 1907. e hiki mai ana ma na hemahema 0 ka'u pane no keia Kanawai Helu 49 e kokua ana i na mea ku i k«a Pono j kaulike. e hoole ana hoi i na mea ku-ej 1 ka pono kaulike no ka lehulehu a o j ia mau hemahem» ke kiloi ae aole o ke kanawai. Ke waiho haahaa aku neij au imua o ka lahui Hawaii kupa Amerlta i neia mau manao apau. a na oukdu ia e noonoo mai a kaupaona iho i na mea oiaio me ka pono a pololei hol. No ke kanawai Helu 49. Nona, ka olelo ana. "Wela ka Hao i ke Kanawai Helu 49/* E ola Hawaii nei l ke Akua. Hookuu ka luhi a maha no. Me k& mahalo nui. L. W. P. KANEALII. Kealohilani Home. Ka'ihi-waena, Honolulu. Oahu, lune 7 1906.

KONKLA AME MRS. SAMUKL PAKA, NA HAWAII I KOMO MA NA HANA 0 KA AUW AHA 0 KOHALA.