Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 27, 6 July 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama.

MOKUNA 111. HA roLI AAIAHI PU ME KA MAKAMAKA I PILI HOAHANAU OLE. Oili mai la he kanaka opio mai ka laau mai mahope mai o ka laau nui a ku ana ma ko makou walii e kuku ana. A ia'u i lmli ai a nana aku la iaia ua ko-mo koke mai la kekahi haawina auo iloko o ? u ka mea nana i hoopuiwa ae ia'u a aneane au e auwi !«•(» nui ae no ke kamahao maoli no, a o ua kanaka opio la no hoi kahi i hikilele ma kona ike ana mai ia'u a ano emi aku la ihope, iiie ke kuha'u nui. ka umiumi ma ko'u helehelena ame kona anuu iki ilio malalo o'u ma kahi o hookalii iniha a i ole emi iho no malalo o ka akahi iniha, he ano like me ko'u kiekie, ua hiki loa ke kuhihewaia mai o ka Moi o Luritania o Luilofina Rudolofo Residina no ia, a owau nei lioi o Rudolofo Elapoga no ka Moi o Luritania. No kekahi manawa i ku lohaloha ai makou e nana ana lioi kekalii i kekahi me ka ekemu ole. Alaila, wehe liou ae la au i kuu papale a kunou liaahaa aku la imua ona. A loaa k!bna leo i ka moi ua pane inai la oia me ke ano pilioilioi ma ka ui ana ae ia Faletiza ame ke Konela: I "E ke Konela —Paletiza, owai keia keonimana?" I Aneane au e pane aku, aka, ua lekei ae la ke Konela niawaena o'u aine ka moi a hoomaka aku la eu kamailio liilii me ka ikaika, nie he mea la, e hoopaapaa ana. Ia Konela Setipa ame ka moi eu ku pu ana ua kaa ae no ka moi inaluna o ke Konela a iaia e hoolohe ana i ka ke Konela mau olelo aia kona mau maka ke kau pono la maluna o'u e >huli ana hoi i ko'u ano ma ka'u nana aku. A owau no hoi kekahi e nana hoomau ana iaia me ke akahele a maanei au i ike mua loa ai i ka moi o Lurilania, ka mea hoi a'u i liele mai ai e ike i kona poniia aku i moi. Oia nei no hoi ka hooilina moi. j Ua ike pu no hoi au i ko maua like loa a me he mea la he mau mahoe maua na na makua hookahi a he kamahao maoli no hoi ko maua like loa ;eia nae, aia no he wahi like ole iki, aole nae i ka nui loa, nia ko maua ano maoli iho. O na wahi like ole wale no oia ke ! ano piha iki ae o na papalina o ka moi mamua o ko'u, a ia'u e kilo pono aku ana, aia he w r alii like ole no ma ko maua mau waha, ko maua mau lehelehe, oia hoi, he ano kuoo a luli wale ple ko'u mamua o ko ka moi mamuli o ka hiohiona o ke ano o ko mana wiau lehelehe. He ano paa mau ko'u a he ano palupalu mai ko ka moi. Al ke hoouluulu ae nae i keia mai» wahi like ole aohe liiki ke alo ae i ka ike iho i ko inaua like loa ma ko maua kiekie, na oiwi o ko maua nui kino, ko maua helehelena, ko maua lauoho ame ko mana inau ihu —o ko ko maua mau oliana no a e ao, i ke kaulana i ka ulaula o ka lauoho ame ka ulaula o ka ihu. He oiaio keia i kuluma iwaena o na papa kane wale no o na ohana o na Elapoga aine na Balesedina. Aia ia like loa maluna o maua a ke ike nei au ia like ame ka moi mi. • | Ku hanau iho la o etipa, oiai no hoi ke pupuku la ka helehelena 0 ka moi. Aole nae i li'uli'u iho, iho la kona ihu ilalo me he mea la e hukiia ana ilalo ano like loa no me ko'u ihu i ko'u manawa e| akaaka ai, a hnlili ae la nohoi kona mau maka, aia hoi, nee mai la oia i ka aka a wawalo ae la ka hehe o ka aka iloko o ka ululaau, e hoike mai ana he alii nui oia o ka olioli. "Hui pono kaua e kuu hoahanau," wahi ana i pane mai ai ia'u me ka hele ana mai i o'u la a paipai mai la ma kuu kua me ka mau, no o ka akaaka. "E kala mai oe ia'u ina wau e hoihoi hou mai ana 1 ka'u/' Alaila. huli ae la oia a pane aku *la ia Faleti/>a: l< Aole i manaolana mua ke kanaka e ike ana oia i ka palua o kona helehelena ma keia manawa o ka la, ])ela anei e Faletiza?" • "E kalaia mai ia'u, sa," wahi a'u i pane koke aku ai. u Ke hilinai nei au e ku ole ia mea i ka makemake ou e ka Mea Kiekie.." "Ma kuu ola nei," i pane mai ai ka Mea Kiekie, "e hoohanoJi mai ana oe i na hiohiōna o ka moi. A ina nei aohe o'u a makemake paha ua like wale uo ia ia'u a ua hauoli nul lioi au i ka pakui ana aku i na mea apau e hiki ana ia'u ke hana. A e hele ana kau' hūakai ihea?" "I Setirela, sa—e ike i ka poni moi." Huli ae la ka moi a nana aku la i kona mau hoaloha, me ka mau no o na hiohiona aka maluna o kona lielehelena, aka, he hiohio-

na nae e hoike mai aua i kona ano kuha'u iki. Aole uae i liu'li'u ioa, ua hooho mai Ia oia me ka olioli loa ma keia manawa. "E Fletiza, Faletiza," wahi ana, "e haawiia i kaukaui dala no ka helehelena o Hoahanau Mikaela ma ka manawa ona e ike ai ia maua ma ka paa liookahi. Pehea la kona manao ke ike oia ia maua, i ka manawa hookahi?" "Ano-e loa oia," i pane aku ai o Faletiza von Talenehima. ' Ke kanalua nei au no keia huakai a Mr. Residina no Setirela no keia mau la." Puhi ae la ka moi i kona kikaliki. "A pehea kou manao e Konela Setipa," i ui aku ai oia i kona aliikoa. "Aole pono oia e hele ilaila," i pane mai ai ke Konela me ka ieo nui. "O kau anei e manao nei e kuu Konela, he mea pono ia'u e hookaa i ko Mi'. Residina ina wau e hoo " "Ae, oia hoi, e hoihoi ae a ke ala pololei," wahi a Konela Setipa i kahamaha mai ai iaia e ha'u nui ana i ka uwahi o kona ipupaka e puhi ana. "Ua lawa sa," wahi a'u. "I keia la wau e haalele ai ia Luritania." 1 "Ma ka ikaika o ka hekili aole oe e hele. A he makemake loa oe e ke Konela ia ano. No ka mea i keia ahiahi e paina pu ai oe me | a'u me ka nana ole ae i na mea e hoea mai aua mhope mai. A-noj | e ke kanaka e ae mai i ka'u kono, oiai, lie pomaikai loa kou lialawai anrt nie keia ano e like la me a'u no ka mea ua pomaikai au ma keia halawai ana—he haawina lioi e halawai mau ole ai i kela ame keia la." i "Ae, e paina pu ana kakou i keia po, aka, me ka hoomanao ana kahi no ka la apopo," i pane aku ai o Faletiza. "Aole o kakou wale no, aka, o kakou me ko kakou hoahanau hou. i malihini ma ka kakou papaaina," i hooho olioli ae ai ka moi. "Aole au e poina no ka kakou huakai kakahiaka nui loa o ka la apopo no Setirela. ]\lai hopohopo oe e Faletiza no ia mea." I "A pela me a'u—i kakahiaka nui loa o ka la apopo," wahi a I Konela Setipa a puhi lioomaumau iho la oia i kona ipupaka. "Nui ka naauao e kun Konela Setipa, w i hooho hou ae ai ka moi. "Ina kaua e Mr. Residina—alia nae ho'i, heaha ilio nei ka laua nei inoa i liaawi aku nei ia oe?" "O kou Mea Kiekie," walii a'u i pane aku ai me ke kunou pu ana aku. "A he hoike ana mai ia aole laua i hilahila no kaua," wahi ana ine ka akaaka pu ana ae. "Mai hoole oe e lioahanau Rudolofo. Aohe o'u «hāle oonei, aka hoi, ua haawi mai lioi kuu kaikaina hapa Mikaela i kona wahi ia'u no keia niau la, a ilaila hoi kakou e oliioli like ai." Alaila, apo mai la koua lima iloko o ko'u a kuikuilima pu 'ae la maua me ke kulii ana ae i kona mau hoahele e hahai mai mahope o ma.ua; a hele kukulu heina aku la makou maloko aku o ka laau. ! He hapalua liora paha ia a makou i hele ai a aole no hoi i ha'o iki ke puhi ana i ke kikaliki i ka moi, ame ke kamailio mau ana. He nui kona oliohia i ke kamailio ana no ko'u oliana a nui hoi kena olioli ame ka akaaka leo nui ana ia'u e lia'i ana iaia no na kii pena nunui o na Elapoga me ko lakou lauoha ulanla ma ko makou home oliana. A oi aku hoi kona akaaka i ka lohe ana i kuu li.una i kahi o ka'u huakai e hele ana ke kumu i lohe ole ai a mahu'i ole ae hc« eia au i Luritania nei. He mau wawae no hoi ia a makou i nakuhele mai iloko o kn laau ua hoea mai la makou i kekalii wahi hale hoomaha uiiai liolo--holoua. He hale ia o liookahi wale no hale ke kiekie, aka, he lialelua kekahi onn. .A ia makou i hoea aku ai ua halawai mai la me makou he wahi kanaka uuku nanaina maikai a oluolu. A o ka | mea wale no a'u i ike ai ilaila mawaho ae o kahi kanaka iki he wahihe aoo nui momona no ia, i ioaa hoi ka ike ia'u maliope mai oia ka makuahiue o Johana ka mea nialama o ka duke. | "Ua makaukau anei na meaai e losepa?" i ninau aku ai ka moi. Ua liooia mai la no kalii kauwa hana i ka makaukau o na meaai a o ko makou nolio iho la no ia e ai. He papaina io no ia i lulu me na meaai ono. Nui ka lioonuu o ka moi no kona pololi , a aole no lioi i ka ikaika o ka Faletiza ai ana ,aka o Konela Setipa ka pakela ai. A no kou ano malihini ua lawe mikioi ae la wau i na rula o ka ai keonimana ana a ka moi hoi e hoomaopopo la me kona apono pu ana no ke ano o ka'u ai ana. "He poe kuene maikai wale no makou na Elapoga," i pane mai ai ka moi me ka akaaka leo nui ana ae, e hoike ana i kona piha hauoli. "Alea, aohe a kakou wahi wai; pama-lo loa ka kakou papaaina. Waina, waina, e ke kanaka, losepa. He poe holoholona anei makou i ka ai me ka wai ole? He poe pipi nae paha ea e ilosepa?" I ka lohe ana o losepa, ua miki koke aku la oia, a aole no hoi i li'uli'u kuku ana na omole iluna o ke pakaukau. "E hoomanao i ka la apopo," wahi a Faletiza. "Ae, e hoomanao i ka la apopo," i kokua mai ai o Konela Setipa. Panee uiai la ka moi he kiaha nui niaikai mamua o'u a ninini i

ilio hi i ka waina a piha ke kiaha a kono mai la ia'u o inu a lalau aku la no ho? au a inu ae la. A wala ae la 110 lioi ka moi i koua u pela no hoi na hoaloha a hookalii ko makou inu like ana. He elua a ekolu paha manawa a makou i wala ae ai; a o ka'u no hoi e hoiki' ae ai, he waina maikai maoii no ia, pela no i ainaamuu ai ka makou inu aua, eia nae, he elua a ekolu no paha manawa a Faletiza i lalau ai i ka linm o ka moi i ka wa e hapai ae ai i ke kialia e inu no ke kaoini ana aole e inu nui loa. "Heaha hoi keia," i hooho ae ai ka moi. "O oe ke hoomauao e Faletiza, e ala kakahiaka nui loa ana oe —o oe no hoi ke ala mamua o'u ma kahi paha o elua hora." Huli mai la o Faletiza a nana mai la ia'u a lioomaopopo mai ! la i ka maopopo ole ia'u o ka laua, niea e kamailio ana. ! "E haalele kakahiaka nui loa ana maua me ke Konela ianel i ! ka la apopo," i wehewehe mai ai oia, "ma kalii palia o ka hora eono i a ho»lo aku no Zedena, a mailaila mai e hulihoi liou mai ai ianei me na pualikoa kiai hoohanohano no ka ukali ana aku i ka moi a mainei aku īnakou no kahi hoolulu kaaahi i ka liora ewalu." "E li aku i kela poe kiai," i okalakala ae ai o Konela Setipa. "0, ua lokomaikai loa kuu hoahanau Mikaela i ka haawi ana mai i kona mau koa kiai no ka malama ana i ka hanohano wahi a ka moi. "Aka, aolie he nana ia mea 110 keia manawa. Mai liooueue oe e kuu hoahanau. Aole oe e hele koke ana a pau ka kakou hauoli like ana. I omole hou e ke kanaka.'' Ua hoomau aku la no hoi makou i ka inu ana a i ka liauoli ana a hiki maoli i ka pau loa ana o ka manao, kaohi ana mai o Faletiza i ka moi aka, oia ka i kuu aku iaia, a hala kekalii manawa, ua ike iho la wau i ko makou piha i ka waina a oi aku mawaho o ka mea kupono. Alaila, hoomaka ae la ka moi e walaau i kaua hana uo ia mua aku; a o Setipa hoi, i kan l a ona wa i liala; a o Faletiza hoi, i kana ipo maka onaona hoi; a o ka ? u hoi, ina kamaha'o ona ohaua ona Elapoga ame Balesedirxa. Hookalii 110 ko makou walaau like ana a na kela ame keia no o makou e hoolohe i kana; a no ka ke Konela hoonunui inau ana, e i ana na ka la apopo no e malama a e nana iaia iho, pela i liiki ole ai ia makou ke paa mai a kaolii mai ia makou mai ka paukiki .loa aua. A o ka hope no «hoi, ua ala aku la ka moi a hilala aku la ihope e hilinai ana kona kua i ke kua o kona nolio me ka paue ana ae: "Ua lawa keia inu ana." "A ua oi loa hoi ko'u inu ana i ka lokomaikai o ka uioi," wahi a'u. O ka mea oiaio maoli no ua pau loa makou i ka ona me ka mau no nae o ka lioomaopopo ana. A i ka hooki ana iho i ka'u olelo, komo hou ana o losepa a kukulu ae la he omole ie nui mamua pono o ka moi a i ka nana aku lie omole waina ia i hoomoamoaia ma ka hale olalo 110 na makahiki loilii. "O ka Mea Kiekie, ka Duke o Setirela, ua kaiioha paa niai oia ia'u e waiho aku i keia waina niamua o ka moi iaia e makemake ole ai i na waina e ae apau, me ke noi ana e inu ka moi no koua uleha i kona kaikaina." Maikai 110 ]>aha oe e Mikaela Eleele!" wahi a ka moi. "Hemo ka umoki eke kanaka. E hiu ae iaia iluna. Manao anei ia e waiho aku wau i kana iahaawi mai la? Aole. E inu aku ana wau i kona lokeinaikai." Weheia ae la ka umoki a hemo, a ninini ilio la o losepa i ka waina iloko oke kiaha oka moi. Hoao ilio la ka moi, alaila o-i ae T"a oia i o a ianei e nana ana apuni ia makou. "E na keonimana, kuu mau hoaloha, —e Rudolofo, kuu hoahanau, o na mea apau a ka hapalua o Luritania nei, na oukou ia. aka, 110 kein waina aoli* hookahi kulu e uoiia mai e oukou, a o wau wale no ke inu no ke ola o kela—kela hoohewale, kiiu kaikaina hapa. Mikaela Eleele," Alaila, hopu aku la ka moi i ua omole nei a kau mai la i kona w r aha a hookahi no ia kau ana ua pau aku la ka wai iloko o kona opu a waiho iho la oia i ua omole nei iluna o ke pakaukau ,a kau iho la i kona poo iluna o kona mau lima maluna o ke pakaukau. A pela iho la ka makou liauoli ana ia la a o ka'u mau mea no hoi ia i hoomanao ai o ia ahiahi. MOKUNA IV. HOOKO NO IvA MOI I KANA OLELO. Ua haule aku la no hoi makou apau i ka hiamoe, a no'u ilio, aohe liiki ia'u ke pane ae i ka loihi o ka'u moe ana ina paha he hora hookahi a i ole he pule hookahi paha. I ko'u ala ana ao e ha'ukeke ana Avau; o kuu lielelielena, ame kuu lauoho ua pulu i ka wai, a ma kuu aoao akau e ku ana o Konela Setipa me na minoaka ano hakumakunia maluna o kona helehelena a ma kona linia hoi he pakeke wai. A ma ke pakaukau lioi kokoke 110 iai.a (Konela » e noho haka-nu ana o Faletiza von Tarenehima me ka haikea e halii ana malnna o kona lielehelena me lie uhane lapu la ke ano lioomka'uka'u. Ia manawa ua ku koke ae la au me ka huhu iloko o'u. "Ua oi loa aku kau paani niainua o ka mea kupono, sa," wahi a ? u i pane oole'a aku ai. "Aohe o kakou manawa no ka hoopaapaa, eke kanaka. Aohe mea eae nana i lioala ae nei ia oe. Oka hoia eliina keia." "Alaila, ke mahalo aku nei au ia oe e Konela Setipa a wahi hou a'u i pane aku ai me ka pii loa ana ae o ko'u liuhu oiai nae, au e ha'ukeke ana. "E Residina," i kahamaha mai ai o Faleliza me ke ku pu ana ae iluna a hele mai la i o'u la mai ke pakaukau mai a paa mai la i kuu lima, "e nana mai oe i keia." Ma kahi i kuhikuhiia aku ai au e w T aiho kahela ana ka Hooilina Moi iluna oka papahele. Oka ulaula o kona helelielena ua like no me ko kona lauoho. E hanu nui ana oia e like me ka poe liiainoe i kulilipo loa iloko o ka hiamoe. Pekupeku aku la o Konela Setipa iaia aohe wahi mea k oni ae ka moi. Ua ike pu aku no hoi au ika pulu o kona helehelena ame kona lauoho i ka wai e like me ko'u. "He hapalua hora iho nei i hala o ko maua hoala ana iaia aole lie ala iki," wahi hou a Faletiza ia'u. Ua inu aku oia a oi mawaho o ka palena kupono," wahi a Konela Setipa i hoohalahala mai ai. Kukuli iho la au a paa aku la i kona a ua komo koke mai ia ka ihaawiua ano-e iloko o'u ma kuu hoomaopopo ana i ka lolii maoli oke pana ana. Nana ae la makou apau kekahi i kekahi me ka ekemu ole. "Ua hookomoia anei he laau hoohiamoe iloko o kela omole waina hope loa i haawiia mai ai?" i ninau hawanawana aku ai au i kuu mau hoa. "Aohe maopopo ia'u," wahi a Setipa. "Alaila, e kii kakou i kauka," wahi a Faletiza. "Aole hookalii kauka e loaa ia kakou maloko o umi mile mai nei aku; a. piha ka umi kaukani kauka no ka lapaau ae iaia nei aohe ia he mea no ia nei e hiki ai i Setirela i keia la. Ke ike la wau ma na hiohiona oka moi. Aole oia e ala koke ana a hala na hora he eono a ehiku paha." (Aole I pau.) i