Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 28, 13 July 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.) MOKINA XXXVIII. iKAU POO KIWA.) KO AMEKIKA HOLOMI'A. 0 ka aoao Demokarata he aoao kakoo mau ia i ka auhau dute haahaa. O kana mau hoike manao aua lualuua o ia ninau he hookahi, aole he loli, aole hoi e like me na ninau e ae ka loli iki no. Ma ka aoao hoi o na Repubalika ua like no kona mau loina me ko na \Vhigs, a ua hoolilo keia aoao ia mau loina ma ka lawelawe maoli la ana a ua ikeia ka holomua i ka wa o ke kaua. Mahope mai o ke kaua ua pii ikaika ae na hana hoowaiwai, a nolaila, ua ku-e ikaika ae o Mr. Bamuel J. Kandall, he Demokarata no t a he kwnaka hoi e lawelawe ana i ke kahua eli lanahu ma ka Mokuaina o Peneselevania, i ka hoemi ana i na auhau dute. Oiai no nae ua nui na manawa i hooikaika ia ai e na poe e manao ana e hoomaemae ae i ka auhau dute e lilo keia ninau i mea e hooponopono ia ai rna o ke ka-l nawai la, ua nui no ua mauawa i haule wale ai. I 1 ka 1887' ua kaahele ae la he Koinikina Auhau Dute, i kukuluia e ka Ahaolelo Nui, ma na wahi apau o ka aina. e lawe mai ana hoi i na hoike like ole e pili ana i na hana hoowaiwai o ka aina, ame ka hopena e loaa nei ia mau liana inamuli o ke kanawai auhau dute e kau ana; a i ke kau o 1882-1883, ua hoemi iki mai ka AhaolelOj i ka auliau. O keia iho la ka hana i hookoia aole aku aole ae. Mamuli o keia aole i lilo loa ka ninau auhau dute i ninau aoao kalaiaina a hiki i ka make ana o Mr. Kandall, a o keia no hoi ka make pn ana o ka mana hoohalahala iwaena o na Demokarata, a ma ka, palapala a Kilivilana o ka malama o Dekemaba, 1887, ua hookomo aku la oia i kona aoao kalaiaina maluna o ke kahua kahiko a ia aoao i ku ai, mamuli o ka hoike akea ana'e o ua kanaka la i kona manao e hoano hou i ke kanawai dute. O ka ninau dala keokeo ka mea nana i hoohuikau nui ae i na anao kalaiaina inamua o na ninau e ae. Ma kekahi kanawai i hooholoia ma ka la 14 o lulai, 1870, ua hooholoia e ukuia na bona Ameiika ma ke dala maoli, a ma ke kanawai hoi o ka la 12 o Febernari, 1873, ua kapaeia ka hana ana i na dala keokeo, koe wale iio no ka manao ana no ka hoolawa ana i na dala wawahi i na dala paa; nolaila, ua emi iho la ka waiwai o na lua maina o ke ( Komohaua. Ma ka noonoo ana o kekahi poe ua manao lakou o ke pila he dala pii loa ia. a ua koi ikaika ia e hana i na dala keokeo i niea e nui ai na dala iluna o ka aina. O keia koi nae aole mai na poe kalepa mai, ka poe hoi i maopopo maoli i ka waiwai nui o ke dala, aka mailoko mai o na kanaka mahiai o ka Heina ame ke Komohana. O ke ku-e wale no ma ka Ilikina maluna o keia ninau o ia no ka maka'u ana o kekahi poe o !ilo ka ikaika i na "Moi o ke Dala"—o ia hoi e ku-e ana i ke alakai ia ana o na hana aupuni e na kanaka waiwai o ke Alanui Wall (ka maka-lia o na hana kalepa gula o Amei'ika.) J ka 1878, iloko o Feberuari, (o ka ikaika o ka Senate aia ma ka aoao o na Repubalika ,a o ka Hale hoi he Demokarata) ua hui like ae la ka Senate ame ka Hale a a'e aku la maluna o ka vito a ka Peresidena ma ke "Kanawai Dala Keokeo a Bland" (i waihoia iloko o ka Aliaolelo e Mr. Bland o Misouri). Ma keia kanawai ua hoonianaia ka hana hou ana i ke dala Keokeo ma ka 412 1-2 hunahuna materia, a ua hoomana pu ia keia dala no ka uku ana i na aū' o ke Aupuni ame na lawelawe kalepa ana, a e hana hoi na wahi hoohehee dala aole e eiui malalo o elua miliona aole hoi e oi mamua 0 eha miliona dala i kela ame keia mahina. Mai ka manawa i hoolioloia ai keia kanawai, ua kau mau ka ninau e pili ana i ke hana ana i ua dala keokeo —eia uae aole he mea i «hanaia oiai aia no na aoao a i eiua ke makemake la e hoohoihoi ku i ko ka Hema ame ko ko Komoliana, a e nana ole ana hoi i ka onoonou mai o kekahi aoao e hana koke lakou. 0 ka pii mahuahua ana o ka nui o na alahao kaaahi e moe ana mai ka Akau a \ ka Hema, o ia ka mea nana i hoohui ae i na aoao a i elua, a e hoomaopopo aku ai kekahi i kekahi. Ua hele aku la na kauaka kuai waiwai o ka Akau a komo loa aku la iloko o na home kuaaina o ka Hema, me ka loaa pu o ka manao e hoike aku 1 ua poe o ka Hema e hoopau i na manao inaina o na la i hala aku, a e hookuikahi like na mea apau no ka holomua o ka aina. O ke kohoia ana lioi o kekahi poe kanaka o ka Hema ma na hana aupuni e na Peresidena Kalani, Ha.vs, Arthnr ame Kilivilana, o ka inoa hope lie Demokai*ata i kohoia i ka li?M ame 182, auie ka

'mau o k;i ikaika o ka Hale ma ba aoao Demokarata mai ka mai. o na m»*a naua i hookomo aku i ka manao iloko o n;\ poe o ka Hema ua lilo ae ta lakou he mau makaainana no na Mokuaina Huiia. a hoopuuia ua iuanao kanalua o na la i hala aku. O ke ala ikaika ana inai o na Ahahui Repubalika mawaena o na haole oka Hema ua loaa pa mai no mamuli o keia ike. Mawaho ae hoi o keia, mai keia wa aku. akahi no a hui ae na koa o ka Akau ame ka Elenia a hoomaaao like i ke kaua a lakou i ku e aka ai kekahi i kekahi .a maiamaia ae la he aha hui laana o na koa ma Gettvsburg. Richmond. ame na wahi e ae. O ka holomua iki i loaa i ka Hema ua nee like aku no me na lawelawe pupuni kuioko. Mamua aka ua olelo na poe oka Hema. o na kauwa Paele wale no ka limahana e hiki ai ke kanu pulu, eia nae i keia manawa ua Hlo'ia olelo i mea waiwai ole. Oka nui loa o ke ope pulu i ioaa ma ke kanu ana ame ka hana ana a na linnahana hookauwakuapaa i ka 1860, he 4.600,770. Mai ka IS7I mai. ua pii niahuahua ae keia oihaua, a i ka hiki ana i ka I.<SP». ua hiki , aka la ka heluna nui ona ope i ka 6,500.2ir>. 1 ka ISDO, ua hiki I aku la i ka 7,472.511. He hoike maopopo keia o ka holonuia o kaj waiwai me ka malama ole i na limahana hookauwakupaa. ! Aole wale o keia ka hana hoowaiwai i ikeia iluna o ka aiua i ka holomua, aka aia na hana kualaau haua hale na hana hao, iii ame na pohaku mabala ke pii like la ko lakou mau waiwai. O kekahi pohaku mahala i hoounaia ai no ka hana ana i ke kia hoomanao o Keoki Wakinekoua, mai Alahama aku. ua hooleia ka lilo ana o pohakn la i liapa no ua kia hoomanao la a hiki i ka wa e loaa n\ai ai na lioike mai ke Kiaaina, ame ka palapala hooiaio a ke kaiuika nona ka lua pohaku i> hanaia ai ua pohaku la, a i ka loaa ana o ia mau mea akahi no ka Ahaolelo -Nui a ae aku e hanaia. l'a pii pu no lioi ka helnna kanaka o kekahi mau kulanakauhale nui, a pii pu no hoi na hana mahiai ame na hana hooholo moku muliwai. Oka oi aku no nae o keia holomua ma ua hana hooholo moku ma ka Mokuaina no ia o Florida. Ua lilo ia wahi i kaluia e hoohala manawa ai ko ka Akau poe ke hiki ika wa anu. Aole wale oia. aka ua lilo keia wahi i kahua nana e hanai aku i ko ka Akau ma : na huaai, oiai aia no malaila aneane e pau'loa na liuaai e ulu nei ma Hawaii nei auie na aina o keia p'oai hookahi. | Aole he niea e liiki ke koho e pili ana no ka ninau o na Paele , o ka lielu kanaka o 1870. ua emi mai na pakeneta o keia lahui mai ka 14.1 a hiki i ka 12.7. a ia manawa i manao ai ka haj»anui o na kanaka o Amerika e make ukfi ana keia lahui. Ma ka ;helu kanaka no uae o ka 1880, ua kapaeia keia manao oiai ua pii liou ae la na pakeneta a hiki i 13.1, ai ka 1800 h.e 13.5. Mamuli o keia emi ana ame keia pii hou ana ua manao ia mamuli no ia o ka loaa ana o ka lanakila i keia poe. a mahope o ko lakou hookuu laelaeia ana e ke kaua Huliamahi, ua kaahele aku lakou ma na wahi like ole. Ua lilo ka ninau hoonaauao i keia poe i mea nui iwaena o na haole, a kukulu o Kenerala Limaikaika i kula no keia poe ma Hampton, Virginia, a ia manawa pu no hoi ua hooikaika ia ka hoonaauao ana ia lakou ma na wplii like ole. Ma Kaleponi, ua emi iho ka nui o na kanaka e lawelawe ana ma na hana eli dala i ko ka wa i liala a huli nui aku la na kanaka ma na hana mahiai ame ka hanai ana i na holoholona. Ma Kaleponi Hema hoi ua hoomaka aku la e komo a paio ia Florida ma na hana mahiai. Ila lilo ae la hoi o Oregona, Wakinekona aino Minesota i wahi e hoopuka nui mai ana i ka huita. Ma na kula laula hoi o Mauna Poliaku aia na holoholona ke holo la maluna o na kula. nana hoi i hnnai ae i kekahi mau kulanakauhle o Amerika a liala loa aku ma Europa. He nui no na aina e waiho wale ana, eia na(' e hiki mai ana uo ka manawa e lilo ai ia mau aina i kahua e hoowaiwai ana i na kanaka ame ka aina. | O ke Kulanakauhale o Kapalakiko i ka 1840 he 500 wale no ka nui o na kanaka malaila, 34.776 i ka 1850, 50,802 i ka 1800. 140.437 i ka 1870; 233,050 ika 1880; 208,007 i ka 1800. O keia mau Jiuahelu e kau ae la maluna he mau hoike ana ia i ka nee nui aua o na kanaka no ke Komohana mai ka manawa mai i loaa ai na aina nui o ke Komohana o Amei'ika, a o keia mau mea apau i hoikeia ae nei he hoike maopopo loa ia o ka pii mau ana o ka waiwai o Amei-ika mahope mai o ke kaua liuliamahi, a mahope hoi o ka hoopauia ana o na limahana hookauwakuapaa a ka poe o ka Hema i manao loa ai o ia wale no ke alahele e loaa ai ka waiwai ia lakou. j MOKUNA XXXIX. i LIHOLIHO AME KALAKAUA. | (HOAKAKA. —He manawa loihi i hala ae nei ua hookaawale ka meakakau i ka moolelo o Hawaii uei mai ka nee papa e like me na wa i hala ae nei, ama keia e ike hou mai aua oukou Mahoj)e 0 ka make ana o Kamehameha V, oia o Lota, ua pii ae la o Liholiho ma.ia makalua.) ) Mamuli o ka make ana o Kameliameha V., me ke kauoha ole, ua lilo iho la i hana na ka Aliaolelo ka wae i kona pani. l'a kaheaia ka Ahaolelo e nolio ma ka la 8 o lanuari, 1873, a kohoia ke Keikialii William C. Lunalilo i moi malalo o ka inoa aupuui Lunalilo I. I kekahi la ae, ua ha'iolelo ae la oia iloko o ka luakiui o Kawaiahao, a malaila no hoi oia i lawe ai i ka hoohiki e kakoo ana 1 ke kumukanawai o 1864.

Mahof»e o keia i waihoia ae mhe niaa hwloli kumukanawai. 1> ka hooioli uiua v hoihoi hou ana i na hale kau kanawai e like me ka wa i ha.'a; «ī o ka lua e hw{xiti ana i ke pamku at;a i ka maiu koho o na kanaka a i poe e t«aa ana i na aiaa. O na lala o ka Aha KuLina oia no o Hon. R. Stirlinif, Kuhina Waiwai: Hon. C. K. Ci>hop» Kuhina o na Aina: E. O. HaU, Kuhiiu Kalaiaiua. a o A. F. Judd. Loio Kuhina. Ua hooikaika keia Aha Kuhina e hooko i fce kanawai hookeawale ma'i Lepera, a i ko lakou makahiki maa ma ka oihana ua oi aku maluua o elima haneri ka nui o na poe i laweia no Molokai, Ua lilo ka hookoia ana o keia kanawai i mea e pii ai ka inaina o ua kanaka, a ua uui maoli no ka pihoihoi ia mau la iwaena o na ohana. Ma keia kau no hoi i noonoo hoa ia ai e hana i kuikahi panailike hou me Amerika. me ka haawi pu ana no hoi i ke Awa o Puuloa i wahi hoolulu mokukaua no Araerika. Ua lilo keia manao ana pela i mea e ku-eia ai. a ua hoalaia mai na manao hoohuui iwaena o na | Hawaii. e hoomahaahua ana hoi i na manao inaina mua i ala mai mamuli o ka hooko ana i ke kanawai hookaawale, ) Iloko o'Au<rate. ua ikeia'aku la ka emi ana mai oke olakino o 'ka-moi, a uiamnli o kaua noi ana ua waihoia ka noouoo ana maluua 0 ka uinau kuikahi. Ma ka la 7 o Sepatemaba. ua ala ae la he haunaele iwaena o ua koa, a makemake na koa e hoopauia ko lakou mau kumua'o koa. 1 kekahi |>o mai. liuki aku la keia poe i na pu mailoko aku o ka pa alii a komo iloko o ka pa koa, a hoopihaia i na poka a aka hene ae la ua i>oe la i ka mana o ke aupuni. He hapanui o ua nuikaainana ka i kulike na manao me na koa. Ma ka Poalua ae, ua heluheluia ae-la ka leta a ka moi i kakau ni maluna o kona wahiinoe iaia e waiho mai ana ma Waikiki, a ma ia leta ana a ka moi ua haawipio ae la he umi-kumamakolu o keia poe koa. a koe aku he iwakalua kumamaha poe kipi, Ua hoopukaia ae uo na palapala hopu no keia poe. aole no nae i liookoia. 1 kumn e ala ole mai ai he hookahe koko. ua panikuia ae la ka pa koa ma waho aku nei. a kukuluia na koa kiai mawaho. Ma ka Foalia hoouna hou ae la ka mpi he leta i ua poe la e haalele lakoh i na meakaua. a e loaa no i:) lakou na huikala ana mai ke aupuni mai. Ma ka Poalima waiho iho la ua |mm? la i na nieakaua. a uia ke kauoha a ka moi ua hoopauia na koa kiai. O ka ho]iena o keia liana oia no ka eiui ana o ka mana o ke-aupmii a pii mahuahua na liana lia'iha'i kanawai. a hooi hou ia aku ka inaina iwana o na kauaka. Mahope koke iho o keia haunaele. ua hoi aku la k:i moi no Kailua. llawaii, oiai ua inauao ia o ka hoololi i kalii nv>h»> he mea ia e ola ai i ka moi. Xo kekahio mau niahina loihi koua noho ana malaila, eia nae aole ia he mea e hoopauia ae ai ka hoomailo ana oka mai. Ma ka la 18 o lanuai'i, 1874, hoi mai la oia no Honolulu nei, a ma ka la 3 o Feboruari i nili loa ae ai kona aho hope loa. mahope o kona nohomoi ana tio hookahi makahiki me iwakalua kuniainanialua la. He akepau oia kona ma'i i make ai. Ua make aku oia. o kona inoa nae ke inoani aala nei iwaena*o na lioiue Hawaii oia mainuli o kona aloha lahui ua waiho iho la oia 1 kona waiwai no ke kukulu ana aiue ka malama ana i ka Home' Luualilo, kalii e nialaniaia mai nei na hulu elemakule liome ole o Hawaii j)onoi. Ile moi oia i aloha i kona lahui, a o kana kauoha hope o ia no ka hoonioe ana i kona maii iwi me kona ni.ui makaaiuana, a ke ku nei kona he ma Kawaiahao. ' KA NOUOMOI O KALAKAI'A. Oiai aole i koho o Lunalilo i pani no kona inakalua, na lilo hou i ua uiakaaiuana ke kolio ana nia o ka Ahaolelo la, (i kaheaia hoi ina ka la i o Feberuari) a noho ae la ua aha la ma ka la 2 o ia niahina no. Mawaena o ka wa i kaheaia ai ame ka wa e noho ai ka AhaolHo, ua paiia na pepa liilii me na manao e kakoo ana i na moho i manao ia. oia no ka Moiwaliine Ema ame Kalakaua. | Ika nolio ana oka Ahaolelo ma ka hale hookolokolo kahiko ie uohoia nei e Hakilila Ma) a i ke koho ana he kanakolu-kumainaiwa balota no Kalakaua, a he eono wale no o Enia. | Mamuli o keia ua ala ae la lie haunaele niawaena ona kakoo o Ema ame Kalakaua. Ua hoopuni ae la ko Ema iK»e iua hale la, a wawaliiia ka puka, a komo lakou iloko a pe\>ehiia na kakoo o Kalakaua. O Lonoaea, kekalii o na Lunamakaainana i kohoia uiai Wailuku mai. ua pepehiia oia. a make mahope mai maniuli o na palapu i loaa iaia. | Oiai aole i lawa ka ikaika o ka oihana makai no ka hoomalu ana. a no ka mahaelua no hoi kekahi o na koa, e kakoo ana kekahi hapa ia Kalakaua a o kekahi hoi ia Ema, ua noi ae la ke aupuni i kn kokua aua ana mana aupulli , Amerika ame Pelekane. Ua hoolele koke ia mai la na koa he liookahi haneri ame kanalima mai na mokukaua "Tusearora" o Amerika ame "Portinoutir' o Pelekane. a na lakou i hoopuehu aku i na poe hooliaunaele. <Aole i oau.)