Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 28, 13 July 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA. [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA.

MOKUKA IV. * ' iHOOKO NO KA MOI I KANA OLELO. "Auwe! Peh< a la ka poni moi?" i hooho ae ai au me ka maka'o nui. wak» ae la no na poohiwi o Faletiza e hoike ana i kona maka'u ame ka hopohopo nui. "E pono paha kakon e hoouna aku 1 olelo i ke kulanakauhale no ka hoik*' ana aku ua nia'i oia," wahi a Faletiza. "Pela ko'u manao." wahi a'u. A no Konela Setipa hoi, ke nana aku iaia, aohe he wahi hiohiona kaumaha malnna o kona helehelenā. O kona helehelena, me he pua lilia ii)(vhaht la ia o ke kakahiaka i ka mohaha a lamalama.. Ua wehe a<» la <»ia i kona ipupaka nui a mahope o ka ho'a ana.ua hoomau aku la oia i ke puhi ana; ame ka ikaika no hoi ke puhi ana. 4, lna aoli' oia e poniia i keia la," wahi ana "alaila, na'u no e hookau aku i kalaunn nona'i hookau ole ia maluna ona." "Aka hoi. 110 keaha hoi e poni ole ia ai oia?" wahi a'u i hoolalau wale ae ni no. **E hoomanao olua." i pane mai ai o Setipa, "i keia la e hoea ae ai ka lahui holookoa e ike i ka moi ame ka hapalua o ka pualikoa holookoa no ka hoohanohano ana iaia āme kona poni ana malalo o Mikaela Nika.. E hoouna anei kakou i olelo e ha'i aku ua onaia ka moi? "E ha'i akn kakou ua ma'iia oia." wahi a'u i lioopololei aku ai. "Mii'i!" i hooho ae ai o Betipa me kalii aka ano hoohenehene. "I'a inaopoj)o mua no i na makaainana kona ma'i no ka mea ua ma'i no oia niamua.'"Aka, e ha'i aku kakon ma ke ano e manaoio mai ai lakou," wahi a Faletiza i hooikaika wale ae ai no. • "A na'u no hoi e lawe aku i ka olelo i ke kulanakauhale a na'u no hoi ia e hooikaika aku ai. Hapai ae la o Konela Setipa i kona lima-iluna, a pane aku la me? ka Ko ko'iko'i. "E ha'i nvii i keia oia hoi, manao anei olua ua hanaiia ka moi i ka laau hoohiamoe?" "Ae," i pane koke aku ai au. "A owai ka mea nana i hanai? i ninau hou ia mai ai. "O kela ilio holo i ka uana/' wahi a Faletiza i pane ikaika ae ai, "a oia no hoi ka Mikaela Nika." "Pololei,-' i lokahiia rnai ai e Konela Setipa, "a i hana hoi oia ia hana puuwai eleele —he hana hilahila ole hoi, i mea e poni oleia ai ka hooilina nioi. 2s*o Mr. Residina nei aole oia i ike no keia Mikaela Paele a kakou. "Heaha kou manao e Mr. Talenehima? T"a manao anei oe eia o Mikaela Elele i ke kulanakauhale ua makaukau jne kana moho no ka i>oni aku i iuoi? A nole anei he inea e ae a kekahi hapa o na makaainana i inakaukau no ka poniia aku? No'u iho, ke lia'i akn nei au ia oe e ke kanaka, e nele no ka moi i ka nohoalii ina aole e hoea ana oia i ke kulanakauhale i keia la. Ua ike a ua maopopo loa ia'u ke ano o keia Mikaela." "Aka, ua hiki lou ia kakou ke lawe iaia ilaila," wahi a'u i pane ae ai. "A he kii niaikai a nani loa oia ke nanaia mai/' wahi a Konela Betipa i pane pahenehene ae ai me ka nana pono ana aku maluna o Faletiza. « A palulu ae la o Faletiza vou Talenehima i kona mau maka me kona mau lima. A aia no hoi ka moi ke inoe la no me ka nui o koua hanu ana a lioonioni aku la no hoi*o Setipa me ka pekupeku' ia ana aku e ia ine kona wawae kamaa. "Ua hanai io inaoli ia no oia i ka laau hoohiamoe, a no kona ake ona maoli no kekahi ke kumu o kona pilikia loa," walii liou a Setipa, "Oia nuioli no kekahi o na Elapog;a oiaio, ke keiki ponoi a kona makuakane, ame kona makuakane, alaila, e ae anei au ia'u iho e nolio iloko o ka luaahi me ka nanamaka ana a e hookuu aku ia Mikaela Elele e noho ae ma kona (Kudolofo, ka Hooilina) wahi." Alaila noho hainau iho la makou apau ekolu me ka pane leo ole no kekahi mau rainute, a he mau minute maoli ia o ke anoano maoli. Paa ae la o Setipa i kona lae me kona lima me he mea la ho mea nui kahi a kona noonoo e hoolala ana a pane mai la oia me na liuuolelo o ke kuoo mahoj)e iho o kona wehe ana ae i ka ipupaka mai kona walia mai. "E like me ka aoo mau iho o ka ulu ana o ke kanaka pela no e oo mau iho ai kona manaoio lie hopena kona," Avahi a Konela Setipa, "A na kou hopena i hoouna mai ia oe e Mr. Residinn i Setirela nei e poniia ai i moi no ka hoopakele ana i ke kalaunu o Luritania i kuleanaia e keia Elapoga.'' Me <he mea la, ua ku'iia mai la au i kekalii puupuu ikaika loa a hilala akn la au i hope, me ka puka pono ole nae o ka'u mau olelo ia'u i liooho ae ai me ka puiwa nui loa: "Aole hiki: E ikeia auanei uu." O Mr. Faletiza no kekahi i puiwa loa, a kau inai la no hoi kona

j maka inalona o Setipa a malnna 110 boi o'a: eia nae aole he hiki • iaia ke pane ae me he mea la 'ja humahumaia kona wnha a paa ; loa. j "He hana keikikane maoli io no keia/' wahi hoa a Setipa. "a he hopohopo no hoi no ka mea, ua ikaika ka noonoo i ka apu omoa e aku no na hoohaoiia mai. aka. aole o u kanalua i koa hoohaoi oleia mai e kekahi mea, ke kahi oe i ko omiumi. Maiia ivae paha. he maka'u oe?* J "Aohe o'a ike i& mea he maka'u/ i pane aku ai au. "Aka. he mea pono anei ia o ka hoopunlpuni aua?* ? j "He mea pono ole ka lilo ana o ka nohoalii i ka mea aole oia i kuleana/' wahi hou a Seripa. 4 'aka o kou aaa ana i moi i mea e pakele ai ke kalaunu oia wale no ka hana a'u e ike nei ua hiki -ke hanaia. Heaha kau pane no keia? Aole he manawa i koe; he mau hora uuku loa koe a hiki i ka wa i hoomaopopoia ai no ka poni ana. Aka. e hoomanao e ke kauaka, ina e ikeia oe alaila o kon ola. no a o ko'u ola ame ko Fafletiza ka luahi, a aole no hoi kakou e| pakele. ! 4i Aka, ke olelo p>aa nei au, ina aole oe e hele ana, e noho ana o Mikaeia Eleele ma ka nohoalii mamua o ka napoo ana o ka la o keia la, a e noho no ka moi iloko 0 ka loapaahao a i ole iloko o kona luakupapa'u no ka mau loa. v \ "Aole loa e kala mai ka moi ia'u ke hana au pela, ,? wahi "a*n i; pane hou aku ai. ! "O, he j>oe wahine anei kakou. Owai ka mea nana i kana huikala ole ana mai. O kona huikala ana ame ka huikala ole mai ua like-a-like.'- j Ia makou e noonoo nei a e kamailio nei aia ka manawa ke ke Ia i kanalima —i ke kanaono—a i ke kanahikn, a ia m mawa aia au ke noonoo ikaika la. Ke ike la wau aohe he manawa i koe in«a nei he manao ana e hoopakele i ke kalaunu 0 Luritania ame konai moi. He mea pono e ae koke i lawa ai ka manawa e hana ai. Alaila, ea ae la ko'u mau maka. iluna a nana aku la ; a Setipa a | lalau mai la ke Konela i kuu lima me ka pane ana mai; j "E hele anei oe?" ; <k Ae. e hele au," wahi a'u; a huli iho la wau a nana iho la i ka moi e moe la iluna o ka papahele. | "I keia po," wahi a Setipa i liawanawana awiwi mai ai. "e moe! ai kakon iloko 0 ka halealii. A i ka wa koke no e kaawale ai kakou mai na makaainana mai, alaila, o oe ame a'u e kau ai kaual maluna 0 ko kaua mau lio—a o Faletiza ke noho iho i kiai no ka' lumi o ka moi—a e holo ana kaua me ka ikaika no ka hale hoomaha 0 ua Mikaela Eleele nei. I u Na losepa e hoike aku i ka moi i makaukau ai oia. a oia ame a'u e kau mai ai ma na lio no Setirela, a o oe hoi, no ka palena waho 0 Luritania kau walii e holo ai. ,, Iloko 0 ke kekona hookahi owau i noonoo iki ilio ai ro ka hoo-: maopopo pono a haawi aku la wau i ko'u ae ma ke kunou ana. I "0 keia wale no kahi manaolana no kakou," wahi a Faletiza 1 pane ae ai mahope iho o ka mumule iki ana. | "Oia hoi ina au e ike ole ia a loaa ole kekahi kuia," wahi a'u i hooponopono aku ai. j | "Ina e ikeia kakou," wahi a Setipa," alaila, 0 ia ka wa a'u e' hoouna ai ia Mikaela Eleele ilalo 0 kona luakupapa'u mamua 0 ko'u iho ana aku i ko'u a pela kakou e kokuaia mai ai. A e noho' , oe e ke kanaka maluna 0 kela noho." j I Nana ka olelo ua hoolohe aku la wau a noho iho la wau iluna 0 ka noho. j Alaila, haalele iho la oia i ka lumi a puka ai::i ld iwaho o-: kahea ana. %i losepa! losepa!" | | Aole no hoi i li'uli'u ua hoea mai la ua kuene nei, a hoea like, mai la no hoi laua a elua iloko o ka lumi, A ia losepa hoi, e paa mai ana, oia he pahiumiumi, he kopa a he pa-kini wai \vela. Aia I ! oia ke piha haalulu la, ia Setipa e kuhikulii la no kana hana e| liana aku ai, oia hoi ke kahi ana i kuu umiumi. | Ia manaw r a koke no i hooho ae.'ai o Faletiza a pa'i iho la i kona u-lia: "Peliea na kiai? Aole e nele ko lakou ike." ' "O, aole a kakou manawa e kali ai no lakou; mainei aku 110 kakou e holo ai no Hofabane a ilaila e kau aku ai maluna 0 ke kaaalii A ia lakou e hoea mai ai ua lele-e ka manu. \ ••rehea ka moi?" i ninau ak\i ai au. M ' <k E liuna aku ana au i ka moi i ka halelua iwaena o na omole waina," walii a Setipa. "E lawe aku ana wau iaia ilaila i keia mauawa no." "A ina e loaa oia ia lakou?" i ninau hou aku ai au. "Aole e loaa ia lakou. Pehea e loaa ai? Xo ka mea e hoo-' lalauia ana lakou e losepa." j "Aka " I Ua oki pu ia ae la ka'u olelo ana ma haku'i ikaika ana iho o ko Setipa wawae, e -hoike mai ana ua woki ia mau hooloio ana. \ "Aole keia he hana paani na kakou," i okalakala ae ai oia' "Manao anei olua aole au i ike i ka pilikia? Ina e loaa ana oia ia lakou ua like aku no kona poino me kona poni oleia i keia la a i ole, oi ae no ka poino o ka poui oleia mamua o kona loaa mai ia' lakou." i A i ka pau ana ae o kana olelo, ua wehe aku la oia i ka puka, alaila kulo-u iho la oia ilalo, a liapai ae la i ka moi ilunao komii hokua me ka ikaika i manao ai aole pela ka nui. A iaia e lawe ana aia ka makunahine o Johana ke ku la ma ka puka e nana ana 1 ka hapaiia ana o ka moi. Xo kekahi manawa oia i ku iho ai, alaila, huli ae la oia me ka nanaina ha'oha'o ole a hele aku la ma koua ala. "Ua lohe anei oia?" i hooho ae ai o Faletiza. "Na'n 110 e uwepa aku i kona waha a paa," wahi a Setip;i i oka-

lakala ae ai, a hoomaa aku la no hoi oia i ka l3jre ana i ka moi i ka hale olalo. j No'u iho. ua noho iho la wau iluna o kekahi noho nui mo n.4 mwuoo kamahao a aia no hoi o lesopa ke kahi la i knu umiumi u nemonemo loa ae la kuu helehelena a like me ka moi ka umiwuii oh\ A i ka ike ana o Faletis& i ka nemonemo pu o ko'u helfh»«!»>. na he mea e koua puiwa. kona knmu o ka hooho ana me ka olioii; "O. ua hiki ia kakou ke hana. a e hooko aku kakou rco k.i llo]fK)o{e." ( Ma keia manawa, o ka hora eono ia a aohe no hoi he manawa 'e ai no. Ua lawe aku la o Konela ia'u ika lnmi 0 ka moi me ka hoohakalia ole iho. a hoomaka iho la wan e konio 1 ka aahu aliikoa piha o ke kulana Konela o ka moi no ka Pua'.l Kiai, a ia'u e komo ana i na kamaahuti o ka moi akahi no a loaa ia'u he wahi manawa e ninau ai i ke Konela i kana i hana aku ai maluna 0 ka wahine. ka makuahine hoi 0 Johana. j "Ua hoohiki mai nei oia i kona lohe ole i kekahi me>».'* wahi ana. "aka, i mea e malu loa ai, ua nakiikiiia aku nei ? a'u kon.t mau wawae a pela no hoi na lima, me ka hoopihaia ana aku r» i »> a'u o kona waha me ka haina ka; a waihoia aku nei e a'u il >k > o ka lumi lanahu 0 ka lialelua ma kahi aoao o ko ka mpi e waiho l i. , A ; na losepa ia e kiai ia laua a elua ia kakou e hele ai." j Akaaka leo nui ae la au a pela no hoi ke Konela. • "A e ha'i aku wau ia oe," wahi a Konela Setipa i pane hou ma» ,al ia'n, "ke manaoio loa nei au. ua manaoio loa o Mikaela K!**♦ 1* aole e hoea aku ana ka moi a aole oia e ike aua iai \ i keia la nui . Setirela." | Alaila kau ae la au ika papale oke kulana Konela kaualio o ka moi i kuu poo, a haawi mai la no hoi o Setipa i ka (Kihikaua »> ke kulana Konela kanalio ia'u me ka ha-lo pono ana me kt> akahele maluna o'u. no ka nana pono aua ina he mau paewa kekahi. | "Nui ka hoomaikai," wahi aua i hooho ae ai. "no ka mea. ua kahi-e mua oia i kona." | 4, X0 keaha kona mea i kahi ai?" ia'u i ninau aku ai. 1 | "Xo ka mea, he kalakala ka ka papalina anie ka ihu oke kai- : kamahinealii Falevia ke aloha hoahanau aku oia ma ka-honi a:ia. Ina kakou; aia ka pouo a kau kakou maluna o na lio." | "T r a malaelae anei ke ala?" wahi a'u i ninau ae ai. ! "Aohe mea palekana ma na wah.i apau/' walii a Setipa, "a <<ki- , loa aku hoi ka nialaelae no kakou." | Aole no hoi i li'uli'u ua lioea mai la 110 hoi o Faletiza von Tal» ; nehima ma kona aahu aliikoa kapena 0 ke kulana o ko'u aaliu 1» ( komo ana. A hala no hoi he mau minute aia hoi ku ana o Kom*la |Setipa ma kona aahu piha 0 ke kulana ukali o ka moi o ke kulana 0 ko'u aahu kaualio. Ua hoea mai la o losepa a hoike mai la i ka makankau o ko makou mau lio, a hakalia a kau makou maluna o ko lakou mau • kua oke oki aku la no ia ma ka holo auau ana. A.o keia ka hooImaka ana 0 keia hana hookalakupua a o kona hopena na ka manawa no ia e hoikeanai. | Moliala maikiii mai la ko'u uoonoo ika maikai mai oka ea hu'ihu'i o ke kakahiaka, a ia Setipa e a'oa'o mai ana ia'u ua hiki jia'u ke hoopaanaau me ka hookuanui ole, He kanaka kamaliao maoli no oia, a 110 Faletiza hoi, aia no oia ke holo la maluna o kona lio nui maikai me lie mea la nae e hiamoe ana, Aolie ona knmailio ( nui a he knkule ka hapanui o ka mauawa. j Ma keia huakai a makou aohe hookahi walii olelo iki a Koin la , Setipa e pili ana i ka moi, aka, o kana i hoohala nui ai i ka majnawa o ka makou huakai pili no ia i na loina apau ame'na nila o ka inohoalii o Luritania aiue ke.ano o ko'u ola.ana o na la i liala, k«' {ano o ko'u ohana, o ko niakou mau makemake. ka makou niaii , hana kaulana. ko.makou mau hemahema. ko uiakou mau hoaloha, na makamaka ame ko niakou poe liana. t j la lioopaa pu inai no hoi oia i kona pili paa maii mai ma kuu , aoao 110 ke a ? o mai 110 ia'u me na mea apau e liemaheina ana a m:> I na manawa ike apau ame. ka.poe kujK)no a'll e ike nku ai ame k»* ano o na haawi aloha ana e like me ke ano 0 ko lakou mau knlana I pakalii aole oia e haalele ia'u. l*a lioike pu inai 110 hoi oia i ko : ano 0 na aine ko lakou mau liemahema ame na maikai ame ko lakou inau makemake anie ka lakou inau hana kaulana; a nia na mea ano nui a o ka liapanui 110 hoi ua paanaan ia'u a o k»*ia ! kekahi o na haawina i hoolana ikaika loa ia ai ko'u manao, oiai, i ua maopopo loai ae la ia'u na mea e hana aku ai nia ko'u aoao, "Aka." wahi liou ana, *iie Kakolika anei oe?" "Aole owau," i pane aku ai au. U A nona ea," i hooho liou ae ai o Setipa," lie lioomaloka maopopo oia. A akahi no oia a lioopuka ae no ka inoi aole nae i kona . inoa, a hoomaka mai la no hoi oia e a'o ia'u i na loina hoomana o j ke Kakolika. 1 "O kalii mea i laki loa ai," . wahi hou ana, "aohe e manao mua ia mai ana ua lawa oe ia mau loina apau, 110 ka mea, ua ik»|no lakou lie moi hooliemahema a nana nui ole oia ia mau mea* Aka, he mea pono ia oe e makaala ike Kadinela Kakolika. Eh< ikaika oe e lilo mai oia ma ko kakou aoao, no ka mea, he wahi hoopaapaa iki 110 kahi e ku nei mawaena ona ame Mikaela EWle." He loihi keia kula hoomanawanui ana mai a ke Konel.i ia'u, a i no ko maila lilo nui ana ma ia haawina ame ka hauoli 110 hoi aifc e apo mai ana ia mau haawina ano hou loa aia hoi ua hiki aku la m.akou. i kahi hoolulu kaaahi me ka loaa ole o k*'kahi kuia. A ma ka ui ana mai o ka mea malama o kahi hoolulu ka;uihi i ka loli ana o ka huaka'i a ka moi mai ka papahana mua akahi no a hoomakiliia ae ko Faletiza uhane, a hoomaka iho la makou «» ik«i ko iko i ame ke kaumaha o ka noouoo 110 ko makou tio ka men, aia makou ke puka la iinua o na maka he leliuh*hu nana mai ana ia makou a oi loa aku lioi ia'u. (Aole i pnu.)