Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 30, 27 July 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Eakauia e Simeon K. Nawaa.)

MOKUNA XL. (KAU POO UMI.) KE KAUA ME SEPANIA.

Mahope iho o keia i ala mai ai o Aguinaldo, ke alakai o na poe Pilipine, a ku-e mai i na Amenka. He kanaka keia i hoala mau i na kaua ku-e ia Sepania a no na manawa lehulehu kona kipe ia ana e na Sepania nie ka manao e hoopau ae oia i kona ku-e ana aku ia lakou. Ma keia huli ku-e ana mai i ka poe Amerika, ua hoike aku oia a hoeueu no hoi i kona mau hoa lahui e ku ae iluna a paio no ko lakou, kuokoa, oiai ua manaoio maoli oia ua hiki mai ka manawa a kona lahui e lanakila ai mai na umii ana a na lima kakauha a ko waho poe. Mamuli o na hoala hakaka a keia kanaka, ua lilo ka ninau 110 ka hoomalu ana ia Pilipine i mea nui, a nui no hoi na Amerika i pau i ka lukuia e ia ame kona mau hoa. O i kaua maoli mai na Pilipine I e like me na naauao ana a hele maoli i ke kaua pee iloko o na a lele mai maluna o na Amerika, a ia manawa pu no hoi ke ikaikaloa aku la na Amerika malaila, a aole i maluhia iho ka aina a aneane wale i na hora hope o ke Kenekuria Umi-kumamaiwa, akahi no a ano akakuu mai na paio ana, a paa no hoi ua Aguinaldo nei i ka hopuia. ī keia manawa no hoi, aia ke kau nui ia la ka hopena e loaa mai ana i na aumokukaua o Amenka ma Cuba, a ma Europa hoi na manao like ole e pili ana no na mokukaua o Sepania e ku ana ma kekahi awa o Cuba. Aole i maopopo i ka lehulehu kahi i ku ai ua aumokukaua la, a hala he mau la loihi, akahi no a ikeia ae aia ua poe moku la ma ke awa o Sanatiago kahi i hoolulu ai, a ua loaa ae hoi keia ike mamuli o ke panikuia ana o ua awa la e na mokukaua Amerika. Ma ke kakahiaka nui o ka la 3 o lulai, ua puka mai la na mokukaua Sepania iwaho o ke awa me ka puahiohio nui, me ka manao e mahuka mai na mokukaua aku o Amerika. O na mokukaua o Amerika e ku ana mawaho o ke awa i kela manawa o ia o "Brooklyn," Komodoa W. S. Sehley, ke alakai; "Oregona," Kapena Charles E. Clark, ke alakai; "lowa," Kapena Robley D. Evans ke alakai; ame <4 Texas," Kapena John W. Philip, ke alakai. Ua komo koke ae la keia mau moku a lelekaua aku i na mokukaua Sepania malalo o ke alakai ana a Adimarala Gervera. I kinohi no, mmuli o ka pololei o na kipu ana a na koa Amenka, ua maopopo ka pilikia io o na Sepania. Ua lilo keia pololei o na •hoolei poka ana a na mokukaua Amenka i mea no na mokukaua "Infanta Maria Teresa," "Almirante Oquendo," ame "Vezcaya," e pipika ai a hiki i ka pae ana i kuaau, me na palapu ma ko lakou mau kino, a haawipio mai la. O ka mokukaua "Christobal" ko Sepania mokuholo loa, ua uhaiaholoia oia no kanalima mile e na mokukaua "Brooklyn" ame Oregona, a i ka hope loa ua pili aku la oia i ka aina, a ili malaila a haawipio mai. O na mokukaua topido elua, o na Sepania, o laua na moku a na Amenka i ano maka'u ai, eia nae ua paioia aku oia e ka mokukaua "Gloucester" a hiki i ko laua piho ana. Ua lawepioia o Adimarala Gervēra ame umi-kumamakolu hanei koa ame na aliikoa ma keia kaua ana, a he nui no hoi na poe i make aku. Ma ka aoao o na Amerika he hookahi i make a he elua i eha.

| O Adimarala Sampson, ke alakai nui o ko Amerika mau mokukaua, aole oia ma kahi o ke kaua moana i hoikeia ae nei, oiai ua lu-le akn oia no ke kuka ana me Generala Shatter, ke alakai o ko Amenka pualikoa kaua aina ma Cuba, aka ua hoea ae oia ma ke kahuakana i 'ka manawa hope loa o ke kaua a komo pu ma na kaua hope. O ka nui o na koa o Generala Shafter i hooleleia i ka aina he umikumamalima kaukani. Ma ka la 22 o lune ka hooleleia ana o keia poe koa ma Baiquiri, a ma kekahi la ae i pau ai. Ua hoomaka koke ka hoonee ana i na pualikoa no Santia£o. Ma ka Ia 24 ae o ia mahina no, ua halawai aku la ka pualikoa kaulio, a o keia no hoi ka pualikoa kaulana o na keiki paniolo pipi, e alakaiia ana hoi e Konela Leonard Wood ame Lukanela Konela Theodore Rusawela, e noho Peresidena nei i keia manawa, me na enemf ma Sevilla. Maanei i paio ikaika ai na aoao a i elua, a e noho mai ana hoi na Sepania iloko o ka ululaau, a e ki mai ana hoi i na poka uwahi ole. Eia nae ua lilo ka ikaika ona Sepania i mea ole ina koa Ame« rika e nee ana imua me ka wiwoole. He kanaono ka nui ona Amo rika i make a he kanaha-kumamakahi hoi poe i eha; eia nae ua kipakuia aku na Sepania mai ko lakou mau papu aku, a iloko o ka manawa pokole aia na Amerika ke ku la ma kahi o eha mile mawaho aku o ke kulanakauhale o Santiago. I Ma ka la 1 o lulai ka lelekaua nui maoli ana ona Amenka ike kulanakauhale. Mahope o ke kaua ana no eiwa hora me ka ikaika„ ua lilo mai la na puu o E1 Caney ame San Juan, e pili loa ana i ke kulanakauhale, i na pualikoa o Amerika. Ma ka la 2ae Ua hooika» ika hou na Sepania e kii i ka puu o San Juan, eia nae ua kaua ia akit 'lakou me ka ikaikīk a hiki i ko lakou auhee ana. Ma kekahi la ae» mamuli o ka enaena loa o ke kaua aina, ua hiki ole i na mokukaua o Sepania ke noho iho iloko o ke awa, a puka nui aku la iwaho e like me ia i hoike mua ia ae nei Ia la hookahi no i koi aku ai o Generala Shafter e haawipio mai ke kulanakauhale, a ua hooleia mai, a panee hou na kukai ana no kekahi mau la. Ma ka la 17 no nae o lulai, ua haawipio mai la na apana ma ka hikina o Santiago, a kauoha ae la o Shafter e hukiia ka hae Amerika ma ia mau wahi. Ia manawa pu no hoi ua hoounaia aku la o Generala Miles no Poko Riko, me kona mau koa, a ma ka la 21 o lulai, lele aku la oia me kona mau koa. Aole oia i ku-e nui ia mai ma keia wahi, a lilo ae hoi ia wahi malalo o Amerika. I keia wa akahi 110 a maopopo ia Sepania ka waiwai ole o kona paio ana, a ma o M. Cambon, ko Palani Amebasoda, ua ninaninauia ae la ko Peresidena Makinale manao no na kumu hoopau kaua a kona aupuni. O ka pane i waihoia aku, oia ko Sepania waiho ana mai 1 kona kulana ma Cuba; e hoolilo ana hoi ia Poko Riko no Amenka, a e hookuu ana hoi ia Cuba e noho kuokoa. No Manila hoi e waihoia a na ia mua aka e hooholo i ka mea e hana'i. Ua ae koke aku o Sepania i keia mau kumu hoopau kaua, a ma ka Ia 12 o Augate i kakauinoaia ai ke kuikahi hoopau kaua. Mamua no nae o ka loaa ana aku o ka lohe i Pilipine, aia o Generala Merritt ame Aoimarala Dewey ke noho mana la ma ke kulanakauhale o Manila. O keia iho la ka liana hope loa no ke kulai ana i ka mana o na Sepania ma ke Komohana o ka Moana Atelanika ame Pakipika, a uoho mana Jioi o Amerika ma ia mau wahi. Ua hookoia kt kumuhna hoopau kaua a Amenka, a eia o Poko Riko ma ke ano he apana 110 Amerika, a o Pilipine hoi, ua lilo ia Amerika mamuli o kekahi aelike kuai i hanaia mawaena o Amerika ame Sepania. * * * * * Pela iho la i nee ae ai ka Kenekuria Umi-kumamaiwa mau hana kupaianaha, a nalo aku iloko o na ao polohiwa o ka manawa, e uhaiaholo ana hoi me kona mau mua aku i hala i ke alahele 'hele loa eia nae, o na mea naauao, na ike hanalima ame na mfa e hooholomua ana i ke ao holookoa, ua nee mai no a komo i keia Kenf kuria Iwakalua, a o na mea i hala he mau mea ia e hoolaula hou aku an i i ka ike o na kanaka ame na hanauna o keia mua aku, no ka hooi ana'e i na mea i hanaia a hapapu, a no ka hoonui ana'e i ka ike na mea aku i koe, e like me ka olelo a ka Buke Nui, "He mea nani i ke Akua ka huna ana, he mea nani hoi i na 'lii o ka honua ka Imli ana aku a loaa." KA HOPENA.