Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 30, 27 July 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA. [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA.

; MOKUNA V. MALUNA O'U I ILI MAI A1 KA HANOHANO.

Ua loaa no ia'u ka ike i ka piha oloko o ka luakini i na kanaka ame na wahine a no ka nui o ko'u pihoihoi ua hiki ole ia'u ke hoomaopopo ia lakou a pela no hoi i maopopo ole ai ia'u ke ano kapukapu O ke Kadinela ame na kahuna e ae he nui me ko lakou mau aahu piha ma ka oihana e kuku ana ma ke kuahu i makaukau e apo mai ia'u no ka poni ana. Mawaho ae o ke Kadinela ua ano hoomaopopo aku wau i kekahi mau helehelena elua ma. ke kuahu, he hookahi no kekahi wahine opio a wahine u'i maoli no oia i ka'u ike nona na hiohiona e haliia e ka haikea a he ku nae i ka ume puuwai ka nanaina o ka wahine, a maluna o kona poo e kau ana ke kalaunu o na Elapoga i kona lauoho gula hauliuli e luhe ana nia kona mau poohiwi e like me ke ano o kolaila paikini iwaepa o na wahine. A ma kona aoao hoi e ku ana he kanaka nona ka helehelena piha lauoho poni eleele, papalina ulaula no ka puniaia e ke koko mamuli o lea hele mau iwalio i ka la ma na hana hooikaika kino e laa ka uhai holoholona. A loaa iho la ka ike ia'u aia au imua o ke alo o Mikaela Eleele, kuu hoahanau hoi ma kuu ano he moi. A i kona ike ana mai ia'u ua halii koke iho la ka haikea maluna 0 kona mau papalina a nalohia ae la no hoi ka ula o na papalina me ka liikiwawe a no ka haalulu ana ae paha o kona kino i haule mai ai kona papale mahiole a nakekehele ana iluna o ka papahel.e. Ia manawa koke no wau i haupu koke ae ai a loaa koke ae la no lioi ia'u ka manaoio ua loaa aku iaia ka ike o ka moi io no wnu i hiki mai la i Setirela no ka poni ana a o kana papahana o ka "hoolala ana aole i holopono, oiai, ua hiki mai la ka moi. A o na mea mahope iho aole a'u hoomanao no lakou. O ka u i hoomaopopo ai no'u iho o ia ko'u kukuli ana mamua o ke kuahu a poni mai la ke Kadinela (he kahuna Kakolika malalo iho o ka Pope) 1 kuu poo me ka aila. Ku ae la au iluna 1 ka pau ana o ia liana eehia a lalau aku la wau i ke kalaunu o ke aupuni o Luritania mai iaia mai a, hookau iho la maluna o'kuu poo, a o ko'u lawe koke ae la no ia i ka hoohiki mau o ka oihana moi o Luritania. A o ka mea i oi loa aku o ka walohia o ia no ko'u ike iho aole au o ka moi maoli; a ina he hewa nui ia no'u, e kalaia mai au no ia liewa o'u, aka, he hookahi mea i maopopo loa ia'u o ia no ka hoopakele ana i ke kalaunu o ke Aupuni o Luritania mai ka lilo ana iiku i ke Duke o Setirela, ka mea i kuko ino e lilo iaia ma ke kumakaia ana i kona hoahanau, ka hooilina moi oiaio o ke kalaunu. Ua kani hou ae la ka ogana nui a i ke kuu ana iho ua kauoha ae la ka ilamuku i na elele no ke kukala ana aku i ko'u poniia ana a 0 Rudolofo Elima no hoi ia i poniia i moi. A o ka lede e ku kokoke ana me kona mau haiawahine elua ua hele mai la oia imua ma kahi a'u e ku ana. Alaila, loheia ae la ka leo nui ana ae o ka mea kukala me ka pane ana inai: "Kona Alii Kiekie, ke Kaikamahinealii Falevia!" Ua kunou mai la ua u'i nei o Luritania imua o'u a waiho mai la 1 kona lima akau iloko o ko'u a hapai ae la wau iluna a honi iho la. Ia manawa koke no ua hooholo koke iho la wau i ka u hana maikai loa e hana ai oi ae mamua o ko'u honi ana i kona lima, alaila, huki mai la wau iaia i o'u la a honi aku la wau ma kona papalina lie elua manawa. Ua pii koke ae la ka ula o na papalina o ka wahine opio—a ia manawa hookahi no i ku ae ai ke Kadinela Akibihopa mawaena o'u ame Mikāela Eleele a lalau mai la i kuu lima a honi iho la me ka haawi pu ana mai he leka mai ka Pope mai, a o ia no hoi ka mua io ia ano i loaa ia'u mai ia kanaka. kulana kiekie mai a o ia no hoi ka hope loa. f e Alaila, hele mai la ke Duke o Setirela e ike ia'u. Ia u 1 nana aku ai iaia ua ike maopopo aku wau i kona haalulu, alaalawa ae la ma kona akau a ma ka hema no hoi me he kanaka la e uhaiia ma.i ana a e manao ana e holo i pakele a e halii ana hoi ka haikea piha ma kona helehelena. A no ka haalulu loa o kona lima ua hala iho la ia malalo o ko u i kuu manawa i lalau aku ai no ka lululima ana, a ia manawa no hoi i alawa aku ai au ia Konela Setipa e ku kokoke mai ana no hoi a ike aku la wau e īninoaka mai ana maloko o kona umiumi manoanoa ' malama miemioia, a ia wa no hoi au i hoomanao koke ae ai i ko u kulana maoli ma ke ano hoomeamea ole, ke kulana hoi o u i kaheaia ai e hoopiha no ka manawa me ke kamahao luaole a paa aku la au iaia ma na lima a elua a honi aku la iaia ma ka papalina. Ke manao

nei au ua hauoli like no ir.aua i ka pau koke ana ae o ia honi ana a'u. A aole no hoi au i ike iki i kekahi wahi hiohiona o ka hoohuo; ma ka helehelena o ke kaikamahinealii a aole no hoi iluna o ko kekahi. Eia nae, ina no wau ame ka moi t ku like ae ke manao nei uu aole e nele ko lakou hoomaopopo aole owau ka hooilina moi ka mea i kuleana ole i ke kalaunu, a ina aole e loaa ia ano, alaila aole no e nele ko lakou ano kuha'u a kunana iki. Ma na mea apau aohe hookāhi iwaena o ka poe e ku kokoke mai ayia i o'u la i loaa na hoohuoi ana a aole no hoi i noonoo iki ae he kanaka okoa au mai ka moi ae a aole hoi au o ka moi. Nolaila i ike a hoomaopopo iho ai wau ua palekana loa na mea apau no keia mahawa mamuli o ko maua Hke loa —ka Hooilina Moi ame a'u. A mahope o ka hala ana he hookahi hora o kuu ku ana malaila no ka apo ana aku i ka poe apau e hele mai ana e ike ia'u, ko lakou moi i poniia iho ai ua ike mai la wau i ko'u ano maluhiluhi me he mea la he moi no wau mai kinohi mai. O ka poe apau i hele mai e ike ia'u aole i nele ko lakou honi i kuu lima, a o na emebasedoa o na aupuni e iloko o Luritania ua hele mai lakou a haawi mai i ko lakou hoomaikai; a iwaena o lakou 0 Olomana Haku Tofame kekahi i hele mai e haawi i kona aloha ame kona hoomaikai, eia nae, aole i komo iki iloko ona ka hoohuoi no'u a haupu ae hoi, no ka mea, he nui na manawa o'u i hulahula ai iloko o na ahaiiulahula i malamaia ma kona hale i Gorosavania Kuea. A e hoomaikaiia ka olomana i ka loaa ole iaia o kekahi hoohuoi. A i ka pau ana o ka ike moi ua hoi aku la makou no 1& halealii i a ma na alanui i lohe aku ai au i na huro no ka Duke Mikaela Eleele, ! aka, i ka Kapena Faletiza ha'i ana mai ia'u mahope mai ua nanauki I maoli ka oia a hiki ole iaia ke hoomaopopo o ka mea hea la kana hana kupono e hana ai; a ua nui no hoi kona mau hoaloha i pane maoli ae ai i ka nui o kona 1010. Ma keia manawa e nee nei ka huakai no ka j halealii aia au maluna o ke kaa moi me ke kaikamahinealii Falevia, ' a lohe aku la wau i ka hooho ana mai o kekahi mea: ! "Ahea ka wa mare?" A iaia i hooho ae ai ua loaa koke aku la oia i ka puumiu a kekahi kanaka e ku kokoke ana tne kona hooho I pu ana aē: E ola mau loa ka Duke Mikaela," a ike koke iho la wau I i ka pii ana< ae o ka ula o na papalina o Falevia a he wahine u i maoli I io no hoi oia. i Ua hoomaopopo koke iho la au i ko'u pilikia no ka mea aole au I i ninau aku ia Konela Setipa i ka nui o ko'u pili mau ana nte ke kaikamahinealii, a i ka ike ana o'u ia pilikia ua makaala loa ae la wau i ' ka'u mea e hana aku ai, a o kekahi no hoi aohe he lohi o ka ikaika holo o ko'u koko ma ia mahele, a aohe no hoi wau i honi i ka papalina 1 o ke kaikamahinealii Falevia no ke kumu ole. I Ua manana ae no keia mau noonoo iloko o u i ke kaa e liolo ana, a no ka maopopo ole ia u o ka'u e pane aku ai a no ka hopohopo no hoi kahi o olohewa wale aku la hooholo iho no wau e hamau iki iho no. A hala he mau minute elua paha a no ke ano mao ae paha o ke ano e o ua u'i nei mamuli o na olelo hookaau o ke ka'naka, ua huli mai la oia i o'u la a pane mai la me ka leo oluolu a o ia> no-hoi ko ma.ua papaleo mua loa ana au e ike la, ana hoi i noonoo ole ai paha pela. "Ua hoōmaopopo anei oe, e Rudolofo," wahi ana, "i ke ano e iki ae o kou ano i 'keia la?" 0 ka manao o ka ninau aole ia i hoopuiwa mai ia'u, no ka mea. aia io no he like ole a he like ole nui hoi ia aole i kanamai, aka, ua | hoopioloke loa mai ka ninau i kuu uhane, aka, aole au i pane koke aku. | "O kou nanaina i keia la," i hoomau mai ai ua- u'i nei, "ua ano haka-nu a ano kuoo, a o kekahi no hoi ua ano hohoma mai kou helehelena. me he mea la, aia he mea nui kau e noonoo nui nei. Aole aneipela?" 1 ka'u koho wale aku ua ano like ka manao o ke. Kaikamahinealu Falevia no ka moi me ka ka Lede Balesedina maluna o'u. Alaila eueu ae la wau no ke kamailio ana. "A ua maikai a oluolu anei ia ano ia oe?" wahi a u i ninau aku ai me ka leo oluolu. "O, ua ike no oe i ko'u manao," wahi ana me ka huli ana aku o kona maka i kahi e. "O na mea apau e oluoluia ana e oe o lakou ka u mau hana e hana ai." wahi a'u i pane aku ai, a ia'u i ike akii ai i kona minoaka ana iho ame ka pii ana ae o kona ula ua manao iho la au ke maikai la ka'u mau hookaau ano no ka moi. .Nolaila, hoomau aku la wau 1 ke kamailio ana a o ia olelo a u he oiaio maoli no. "E ha'i aku wau ia oe e kuu Casana (kaikuahine hanauna) aloha, aole he meu i hooi loa ia ae ai ko'u mahalo a hoomaikai e like me I na hoolauna ana ame na haawi aloha ana o keia la i panaiia mai ia u. I Minoaka ōlioli ae la oia, aka, ua loli hou ae la kona helehelena i ka manawa pokole i ke ano haka-nu a hawanawana mai Ia oia ia u. | "Ua hoomaopopo anei oe i ko Mikaela ano i keia la?" ! "Ae," wahi a'u," a pakui hou aku la wau. "Aohe ona hoihoi loa iaia iho i keia la." "E akahele no oe me ka nana pono ana nona," wahi hou a l H alevia, "aehe ou malama pono ia oe iho a he hoohemahema loa no hoi oe ta oe iho. Ua ike no oe ua " "Ae, ua ike 110 wau," wahi a'u i kahamaha aku ai, "ua iini loa oia i kahi i loaa iho la ia'u." "Ae. Hash! E hamau o loheia mai auanei," i pane mai ai ua u'i nei. A 110 ka nui hoohihi iloko o'u no ke Kaikamahinealii

Falevia no ka mea he wahine opio u'i maoli no oia he kilakila kona nui kino ua hoomaw aku la wau i ka'u olelo ma ke komo ana mai o kekuhi manao ano e iloko o'u: "A manao no hoi au, ua iini pu no oia e loaa iaia ka mea i loaa ole ia'u, a'u e manaolana nei e lilo mai ana ia'u i ka wa kupono.' A o ka haina no ka'u pane, ua ike iho la no wau ua ku maoK no i ka hoolana manao īna owau maoli io no ka moi, no ka mea ua i ma» la ua u'i nei me ka ulupuni ae o kona helehelena i ka ula nohea. "Aole anei i lawa na ko'iko'i apau maluna ou e lilo mai ai ia nou e kuu Casana (kaikunane hanauna) aloha? Ke manao nei au ua lawa, a ua " Bang, bang! i uina mai ai na pu aloha o na pukuniahi o ka paalii i na o-le o na koa e kani kapalili ana, a o ia no hoi ka mea nana i kahamaha ae i ka olelo a ka wahine opio, oiai ua hiki aku la maua i ka halealii. Ma na aoao a elua o ke alanui e moe la no ka halealii aia na koa ke ku laina la me ka nele ole o kela ame keia {hiali i ka haawi aloha ana oiai ka huakai moi e nee ana i ka halealii, a i ke ku ana aku o ko maua kaa mamua o ke alapii o ka halealii nui nani a o ka mua loa no hoi ia o ko'ti ike ana ia hale ua lele iho la wau mai ke kaa mai a hopu aku la wau i ka lima o ke Kaikamahinealii Falevia no kona lele ana mai ke kaaahi mai a me ia paa ana no a'u i kona lima i kuikui aku ai wau iaia nia ke alapii no loko o ka halealii o kuu mau kupuna, Aia na alihikaua nui ma ka lanai o ka halealii no ka apo ana mai ia'u ma ke ano o ko lakou moi oiai o Konela Setipa ame ka Ilamuku e ukali ana ia'u a ma na wahi apau omua o ka halealii ame waho pu ua piha mua afe la i na makaainana, na'kane ame na wahine ame na kamalii e hooho huro ana no ko lakou moi. Uai komo loa aku la no maua me na ukali e alakaiia ana hoi e ka alihikaua o ka puali kiai kumau o ka moi no ka papaaina i hoomakaukauia, he papaaina i hoomakaukauia maluna o kuii pakaukau ai ponoi (o ko ka moi pakaukau ponoi maoli ia) a ma kuu aoao akau kuu kaikuahme hanauna i noho ilio ai a ma kalii aoao o ua kaikuahme alii la o'u ka Duke Mikaela, a ma kuu aoao hema i noho iho ai ke Kadinela. Mahope pono o'u e ku mai ana o Konela Setipa, kuu ukali, a ma kahi aoao mai ua ike aku la wau ia Kapena Faletiza von Talenehima e nonoho ana me ka nui o kuu mau aliikoa. A i ka'u hoomanao ana ae heaha aku la ka hana a ka moi o Luritania ia'u e ui ana iloko o'u. MOKUNA VI. , IKEA KA MEAHUNA O KA HALELUA O ZEDENA. I ka pau ana o ka ai ana a mahope no hoi o ka ike ana ame ka hui aloha hou ana me na maka hanohano ame kekahi poe makaainana i kipa ae no ka ike ana ia'u a mahope o ka ike ana i ke Kaikamahinealii Falevia ua hoi aku la makou aka rumi hooluana oka halealii—o Kapena Faletiza, o Kona Setipa ame a'u no hoi. Maluna o kekahi noho nui i noho iho ai au. Huki ae la ke Konela i' kona ipupaka a puhi ae la me ka pane leo ole no kekahi mea o na hana o ka' poni oia la poina ole a kamahao no hoi. Eia nae, ke nana aku i kona ano ma ka helehelena aole i nele na hiohiona i ka hoike mahalo mai ame'ka lawa oka manao no na hana i hana noeauia. A no Faletiza hoi ua hauoli loa oia 110 ka lanakila nui i loaa me na hoohuoi ole ia. "Heaha kau hoomanao no na hana o keia la kamahao?" wahi ana i ui mai ai ia'u. "No'u iho, hauoli no wau ke lilo i moi no iwakalua-kumamaha hora, aka, mai poina oe e Luilohna i ka makaala ana nou iho ame maua pu. No ka mea, aole e kanalua au ika hoike ana ua ano e loa ia ka Duke Mikaela Eleele, oiai, ua kunahihi maoli no kona nanaina nia keia la. A o ka mea paha i hooi loa ia aku ai kona ano e o ia no ko olua kamakamailio mau ana—o oe nie ke kaikamahinealii ma ka papaaina." "He u'i maepopo maoli io no hoi oia la!" wahi a'u i hooho ae ai. "Aole nana i ka wahine," i okalakala mai ai ke Konela. "Ua makaukau anei oe no ka kaua huakai ?" "Ae," i pane aku ai au me ke ano kaumaha ma ko'll hoomaopopo ana iho o ka hope loa ia o ko'u ike ana i ka wahinealii opio i kau pu mai ai me a'u ma ke kaaalii a kaawale aku no ka mau loa. O ka hcra elima ia 0 ke ahiahi a i ka hora umi-kumamalua o ia po e kaawale aku ai au mai na palena aku o Luritania a mai ka nolio* alii hoi ame ke kalaunu o'u i poniia ai, ka wa hoi e hoi mai ai a ko u ano ponoi o Mr. Luilofina Rudolofo Residina. A no ka hoomanao ana ia ano, pela no hoi au i hoike ae ai iwaena o makou wale no ma ke ano hoomakeaka. "A e pomaikai loa oe," wahi a Konela Setipa i hoomaopopo mai ai, "ke kaawale aku aole ma kela kapa o ka muliwai eleele aka mawaho o ka palenaaina o Luritania. No'u iho, ke paila nei ka uluku ame ka hopohopo iloko o'u nou, e ka hoaloha, i na minute apau ou e noho nei iloko o ke kulanakauhale nei. "Ua hoomaopopo anei oe no Mikaela Eleele 1 ka wa 1 loaa mai ai kana mau meahou mai Zedena mai? Ikawa i loaa mai ai oka leta mailaila mai ua komo koke aku la oia iloko o ka lumi, oia wale no ka heluhelu ana —a i kona puka ana mai he m'ea eke ano e o kona helehelena, a kohu kanaka hehena maeli no." t fAole r Dau.)