Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 32, 10 August 1906 — WEHEIA KA HALE UWILA NUI O KAUAI Ma Wainiha i Eukulu ia ai a Holo ka Uwila i Eleele e Hoohana ia ai. Nui na Maka Hanohano Mawaho ae o Kiaaina Carter i Komo pu i na Hana Hoolaa. [ARTICLE]

WEHEIA KA HALE UWILA NUI O KAUAI

Ma Wainiha i Eukulu ia ai a Holo ka Uwila i Eleele e Hoohana ia ai.

Nui na Maka Hanohano Mawaho ae o Kiaaina Carter i Komo pu i na Hana Hoolaa.

O ka huakai a ka mokuahi Mauna Loa i ka mokupuni kalH la. m& ke ahiaM o ka Poalima o ka pule i hala, no ka makaikal ana 1 ka hoohanala ana o ka. u'Aila ma Kauai, he huakal ia i plha rne na manao ulu mahiehie o na poe makaikai e ake ana e ike 1 na hana hookalakupua ame ka mana hoohana ō ka uwila. Ua hoea aku ka mokuahi Mauna Loa ma Wainiha ma ka hora 6 kakahiaka 0 ka Poaono a oiai na waapa e hoohikihiki ana i na ohua no uka o ka alna. ua hau'.e mai la kekahi mau kuaua ko'iko'i a peno maoli no. j B ku mai ana o Mr. W. A. Kinney! ma ka uwapo no ka hookipa ana aku 1 ka poe makaikai, a iloko no o ia kuaua i holo aku ai lakou a komo iloko 0 ka hale ukana. kahi o kekahi papaaina i hoomakaukauia no lakou. Mahope o ka paina kakahiaka, ua kau kekahi poe maluna o na lio, a o kekahi hoi maluna o na kaa ukana e hukiia anā e na hoki maluna o ke alahao, a k&moe aku la ka huakai no uka o ke aWawa o Wainiha. I ka hikl ana o ka huakai i kahi o ka hale uwila ua mahae iua ka huakai. pii kekahi no loko loa o ke awawa a noho kekahi poe e makaikai i ka hale uwila 0 keia wahi i pii la aku ai no ka makaikai ana, aia no ia ma kahi he ehiku mile ka mamao . mai kahi ku moku mai, a ma kahl 6 725 kapuai ke kiekie, malaila i hookahe ia ae ai ka wai o ke kahawal o Walniha. Ua hiki aku ka nui o na puka wal i ellia ma kahi o kanakolu-kumamakolu ka nui. no lakou ka loa o 17 f 5OO kapuai. a ke hui pu ia me ka auwai nana e omo ana 1 ko lakounuhi wai apau. o 10,500 kapuai a hlki i ka puka wai hope loa, ma kahi o 655 kapuai ke kiekie maluna ae o ka hale ē loaa ana he 28,000 kapuai kahi i iaweia mai ai o ka wai e loaa ai ka uwila. Ma ka* hom 8:50 o ke kakahlaka,* 1 hoomakaia ai ka hoohanaia ana o na mea hana o ka hale uwila. Ua hookuuia mai la ka wai mailoko mai o kekahi paipu uuku, a kahe mai ia me ka ikaika nui e hookaa ana i kekahi huila nui a iloko o ka manawa pokole ioa ua hu ae la ka makanl mai nā. huiia oloko o ka hale uwila a ia weheia ana aku 'o kekahi pani, ua hoio aku la ka uwila iloko o ka uwea e moe la ma na kuahiwi a hiki i Eleele. Aole i kuanui ka hana i hanaia iho ia a haia aku ia ka uwila i Eleele nona ka mamao he 35 mile, aka me ka nana makaala wale no. 1 ka akoakoa pono ana mai o na poe makaikai apau, ua ku mai la o Rev. J. M..Lydgate a haawi mai i na olelo hoomaikai ma ka aoao o ka hul uwila o-Kauai i na poe makaikai apau no ko lakou hiki ana aku ma na hana wehe mua ana o ka uwila, a hoolauna mai ia oia ia Kiaaina Carter. Mahope iho o ka haawl ana mai o ke Kiaaina i kekahi mau olelo hoohauoli i ke anaina kanaka ua kamaiiio mai la oia, oia hoi, ua hiki mai lakoU aptm malaiia. aole no ka ike ana i kekahi mau kanaka ko'iko'i a kaulana, aka no ka ike ana i kekahi hana nui i pau i ka hanaia. Ua lilo iho la keia hanā i mea ano nui iloko o ka moolelo o kela Paeaina Hawaii, a o kekahi hoi keia o na pohaku paepae Hoko o na hana mikiala i lawelaweia e na alakai o kekahi hana nui i noonoo ai no ka wa loihi, me| ka ike maopopo ana nae no ka ukuia mai o ia hoohana ana. j Ma ka moolelo o na Hui Mahlko. he| hookahi no mea nui e pono ai ke loaai oia no ka i O ka ikaika hoohana o ka wal e paa-j la mai nei lloko o na kuahiwi. ua iiio ii mea powehiwehi i ko kakou ike ana ka, hiki ke laweia mai iloko o ka mikini,! a loaa mai la ka uwila, me ka hoouna! hou ia ana aku i kahi mamao o S5 mile j me he mea la i kona manao ana, ua! aneane no ke kanaka e like me ke| Akua ka hlkl apa ke hoomalu i ka wai ame ka hoohana ana iaia. He lua ole maoii ka ake&kamai, ke, kokuala me kekahi kuiiiuwaiwai, e like me kekahi mau hana e ae e lawelaweia nei iloko o ka aina. Akahi .a hlki mal ka manawa-e waiwai nui loa at ka wal ia kakou. e hoomanao hoi kakou. ua ku ae nei hei mau Kalana iloko o ke Teritor! nel, a ua mahe.eheleiā na loaa aupuni mawaena o ke Kalana ame ka TeritorL pela iho 1a e ioaa ai i ke Teritori ka m&nawa maikai ioa e nana pono ai l ka hoomaemae ana. oiai o ka wai e kahe nei Uoko o keU ame keia mokupuni oia iho la no ke ola ame ka holomua o na hana Uoko o na mokupuni o kakou. ua hiki ke ana ia kela mau wai, m» ki hooiawa ana ma na hana e loaa nui m»» al na pomaikaL Aole he mau mea e ae nana e haawi mai ka holomua o na haha mahiko ame kekahi tr.au hana pili mahial e ae ma Hawali nei. o k± wai wale no. Cia ke walho wale mal n*i kekahi mau aiaa nui o na ek* \ hooluuu ole ia. aka mamuii o k& ioaa «na o ka wal ame ka makaaia ana e iilo aoa 1» kula panoa i waW • Ihial nal aii ai«n» pomalkak

Ua kamailio nui mai ke Klaaina no ka poe pa iakou i h.nna i keia mau auwai ame ka hoomoe ana i na uwea ma ke kuahiwi. ame na hana ano nui e ae a hiki i ka ioaa ana o ka uwila, & ua kupono io* maoli e like me ka noeau ame ke akamai i loaa ia lak&u. No *eia mau olelo hoomaikai ame hoo lana manao a ke Kiaaina ua nui ka hauoli o ka poe i hiki ae. ! Ua kahea ia aku o W. A. Kinney e haawi mai i mau oleio' i ke anaina. me ka haawiia ana 1 ekolu mau leo huro nona. aka. ua haawi aku oia i keia hanohano maluna o Mr. Gartley, ka mea nana i hoolala i keia hana ano nui e holopono ai. Ua kamaillo pu o Mr. Kinney me ka poe waiwai o ke kulanakauhaie no kekahi huina elala nui i mea e pono ai keia hana, aka na Mr. Gartley i hoeueu mai i keia manao, a ua haawi maoli mai oia i kona ikaika ma ka haawi pau ana i kona noonoo ina ka hoonee ana i keia hana imua. I keiā manawa i kamailio mai al oia. e hoike ana ua piha maoli he hookahi makahiki a oi ka imi ana ame ka hoo hana ana a hiki wale i ka loaa ana lho la o ka uwila, oiai he inoino maoli kahi e hana ai, no ka mea he inoino maoii no ka waiho ana o ka aina. I ka hoomaka mua ana o keia hana nui, ua makaikai mua keia haoie i ka mahiko o Mcßryde ma Eleele, a he mau kuleana wale no ka hapanui o na aina malaila, a ia manawa oia i ike ai i ka maikai maoli o keia uwiia ke loaa, ke hoohanaia i keia mahiko, a he mea oialo ua hlkl io mai ke ko ana o ia mau upu ana. Ma keia hope aku e IHo aKu ana o keia kekahi o na mahiko nul loa iloko o keia Teritori, a me he mea la, aole e loihi na makahiki mai keia la aku, e hoohana hou ia aku ana ke loaa hou he mau hale uwila Iloko o keia mokupuni a «UiLo ana na wal apau e kahe waie nel i mea'wāiwai n«t* aJka nae o ka iini ame ka paa o kuu manao e loaa ana i ka Mahiko o Mcßryde he pomaikai nui ma keia hope koke iho. He mau olelo pokole mai ia W. E. Rowell maL a huli hoi ka huakai makaikai no kal o ka uwapo mahope o ka haawi ana i ekolu mau leo huro no lea poe na iakou 1 imi a hiki i ka loaa ana o ka uwlla. Ua kau hou na ohua maluna o ka Mauna Loa. a holo aku no Eleele. e nana ana kela apie kela mai ka lae kahakai aku a hiki i na kuahiwi, e ike ana lakou i na malako llke ole. a hiki ka Mauna Loa ma Eleele e kali mai ana ka Lunanui Stodart o ka Mahlko o Mcßryde no ka lawe hoomakalkai ana aku i na poe malihini, ma na wahl ano nul o ka mahiko. Ua lele na poe apau o ka moku i uka, a kau maluna o na ka'aahl, a holo no ka makaikai ana i na pauma wai ma Hanapepe. Maluna no o na kaaahi lakou kahi i noho ai a nana aku ia Hanapepe mal Eleele mai, e waiho mai ana kekahi mullwai, na lo'i laiki ame na kauhaie mahi laiki lehulehu, a ma kahl kaawale aku e ku mai ana na hale o na pauma wai. Ma kela ano kahiko o ka pauma ana i ka wai. e ikeia aku no ke ku mai o ka hale me na puka uwahi loloa, ame na pauma nunui. oiai nae ma ka aoao mai o ua hale la e ku mai ana he wahi hale uuku ano ole me kekahi wahi pauma e hoohanaia ana e ka uwila. Ma ke ano kahiko. he nui na hana hihimanu. me ka nui ole o na kalanl wai e loaa i ka la hookahi, oia hoi he 5,500.000 ka'ani a oiai hoi e loaa ana me ka nui ole o ka hana o ka pauma e hoohanaia ana e ka uwila na kalani wai ol ae o 1.000,000 o ka la; a mauka aku o keia pauma. he pauma hou aku no. a e loaa he 10.000,000 kalanl wai ma ia pauma iloko o ka la hookahl. mahope o ka makaikei ana 1 keia mau pauma wal ua holo aku ke kaaahi no loko o na malako, ame na wahi kupono e ae no ka makalkal ana. a o ka panina hope no hoi o na wahi i makaikalia o kai o Lawai. Mai iuna mai o ka paii e nana ana ia lalo o Lawal e ike !a ana ka waiho roai o na ponaha lo'i laiki ame kekahi mau kula manlania. E kahe ana kekahi muliwai a hooa loa iloko o ke kai. a ma. ka nuku e puka loa aku al iwaho ~ r>ai »na ki home aekai o Mcßryde, kahi i hoomakaukauia a. kek.<hi papaaina luau no ka hookipa ana mai i na poe makaikai. I ka ike ana akp o ka poe makaikai i ka nani o keia home. e ku ana Iwaena konu e kekahi alanul ua eieu aku la kela ame keia no ialo o ua wahl la, no ke ake ana e lke aku i luhi haA maua. ame kekahi hale ano kahUeo i pena ia o!una o ke-piil plula ma ke ano o kekahi kapa apana Samoa a maluna ae 0 -kahl e komo aku ai Uoko o ka lacaC a Jr<n ae ana kekahi mau huapalapaia 1 me ka ohe Uuna o ka papa heenalu "Aloha," a eaaloko aku o ka puka komo ua hoohiwahiwaia me n* iau niu e kuku mal aoa na pakaukau 1 luluu 1 na mea ai lehnlehu. a maloko o hope o ka lanaL • kau mai ana kala liuaolelo "Welooeae" ame "K. U. Oa."

i u'niAia <■» pui. a ? lewaiewa ani r«.i kukui k?panL ka niea nana e iu: ar*a Uk>ko o X\ Utitai. Ma keta kapakai kaiU i hanaiīa ai ka . 31 > ; .wahir»i> Emv ' o ka hotohok>i m l ea lepo | uiiuli o Kauai mal na maka aku o na kamaheie. ua kamau wahi kiaha ikl . ibo la Lakou* akahi no & bok> pono ae | ke koko iloko o ko iakou maa klno. a mahop« o k» pa'lia ana o ko lakoa mau kii. ua n« aku la ka po« makaik&i no na pakaukau i hoomakaukauUa. oiai rxa keiki Hawaii opioplo e met« mai ana i kekahl meie "Hawaiian Style~ ma ke aao « ie'ale'a ai ka boolohe ana. • O ka haule Iho la no la o na kama- ! hele haupa i na ono Uke ole a ka Ha- | wail. e laa na poaa momona ka i'a. ka l rnoa. oiai no hoi ka wai o ka niu haol hao e pipil mau ae ana. a he u*i mai ' hoi kau. I Iloko o na konokono ana e ha"iolek> t ua ku ae o W. O. Smith. a kamailk) ; ni.ii e pili ana i na alakai o na hana ; mahiko iloko o na mokupuni lehniehu. . e like me Dr. H. W. Wood o Kohala. S. O. Wiider, B. F. Dimn»ham. a hiki « mai i Eleeie, o August Drier ka mea nana i kukulu mua i ka mahiko maanel. na W. E. Rowell hol i hoolala i ke kukulu ana I ka hale uwiia ma Wainiha. a na Mr. Gartley hoi I hoopau pono i na hana a kakou I ike maka iho U, i nona kanaka na lakou i Iml iho ! Ia keia pomalkai no ka mokupuni o Kauai. ko'u hoomalkai palena ole. M&hope o ka W. O. Smlt)i kamaiiio ana, ua ku mai o W. A. Kinney._ ua manao oia.e poino ana 1& o Smith i' ke kamalllo ana i kekahi mau oieio hoomaikai no Lunanui Stodart, no ka mea he mea pono e loaa laia kekahi mau hoomalkai kiekie ana, a ma kona huli ana ae a ike i ka poe I lauilma pu iloko o kela hana nui a hoomanao koke ae la oia no J. M. Lydgate ka mea nana I imi ke ala iloko o na kuahiwi, e pono ai keia mau hana ano nui apau. a la Mr. Henry Jaeger hoi ka mea nana I koho ka aelike no lea pao ana i nā puka wai lehulehu, ka mea i hooiloiloia e kekahl poe, aole e hoiopono ana kana hana, aka, i ka manawa 1 makemakela ai no ka awiwi ana i ka hana e pau koke ai mamua ae o ka manawa 1 aelikeia. ua hooko la oia pela, a ua holopono kana hana ma na ano apau. "Aole ma ke ano piii ana e hikl ole ai ia'u, ke hookomo mal ia W. D. Mc-

Bryde iloko o ka poe e h&awlla nel na' hoomalkai ana po ka mea aole i mao-1 popo mua la'u ke hoomakaukau nel ola. i kekahl paina ma Lawai nei. eia nae, ua hana mai oia peia, a ke ike kumaka nel kakou apau," wahl ana, a ia manawa I pii iike ae ai na kiaha, me na leo halo ame ka ohohia o na apau. I .0 kekahi o na hana hoakaaka ola ahiahl, oia no na olelo hoohepa a Harry Von Holt, e oielo ana ma ke ano oielo hapahao?e a pela pu no hol me ke kamailio ana i ka olelo Hawali a kft poe i loaa ole he wahi .olelo haole a ua nui maoll ka akaaka ia o kana mau! olelo. I Ua nol ia aku o Keaka Luka e haawi mai i kekahi ha'iolelo a ua haawi mal la oia I kekahi ha'iolelo ma ke hoohalike ana "panini Jack." Ma ia manawa hookahi no hoi ua hoike ae oia i kona makemake e haawi aku i kona noho no ka Lunakiai o ke Kalana o Oahu ia Walter Dilllnsham, ua manao oia o Dillingham o laua ka mea ol ae o ka pipiliia. He poe lehulehu e ae kekahi 1 haawl; mai i kekahi mau hai'olelo pokole, oia ke Kiaaina, W. D. McBryde. Prince Kuhio, L. A. Thurston ame kekahi poe e ae.