Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 33, 17 August 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA. [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA.

MOKUNA VII. HOAUMOE KA MOI MA KONA KI'LANAKAUHALE. ! ■ "He huluaa loa na kinaka opio i ka hoioiio ana ma ke akea, a he haaheo hoi ia no iakou, no keaha ka moi e ho!oholo wahi lio ole ai t u i pane maī ai ke kanaka ia'u. A no keia mau olelo' ake kanaka ua %|taaka leo nui ae la o Setipa. I "He mea maikai no ka haawi ana i ka hiiinai, a he mea ppno' no e hilinai aku, ,f i pane mai ai o Setipa ia'u, iaia no hoi e wili ana Ike ki iloko oka puka-ki me ke ki. "E hilinai nae e like me ka pono 0 ka hana ana pela aole e oi oku. Hamama ae la ka puka ame ka pane leo hou aku i ke kanaka, ua komo mai la maua a o ko'u ike hou ana no hoi ia i ka nanaina oka pa'lii. Ma ke alanui olowi no hoi a maua i hele ai i ka po i hala iho, malaila no hoi maua i hele aku ai no ka halealii. "Makemake loa au ina i holopono ka kaua huakai o ka ponei." wahi a'u i pane aku ai ia Setipa, oiai au i haupu ae ai i na anoai ij hoohalaia e maua i ka po i hala iho a akalii no hoi maua a kamailio! hou no ia mea. 'Aka, e inanaolana aku kaua no keia mua aku." | I ko maua hiki ana i ka haieatf i ua komo aku la no hoi maua mahope, kahi a maua i hele ai i ka po i hala iho, a pii aku !a no hoi maua ma ke alapii e kau aku ai i ka holo nui a malaiia no hoi maua 1 hele nihi aku ai no ka lumi komo iole. A i ko maua wehe ana aku i ka puka ike aku la maua ia Faletiza von Taienehima e moe maii ana iluna oke ko-ki me kona aahu koa piha no. I ka nana aku me' he mea la o kona hiamoe ana iho no ia, aka, ua hoala loa ia ae la oia i ko maua komo ana aku. Emoole ua ku koke ae la oia iluna : a nana mai la ia'u, alaila, kukuli iho la eia ilalo me ka hooho leo nui ana mai me ka oiioli: "Nui ka hni'oli, ua hoi ola mai la oe!" A lalau mai la oia i kuu iima no ka luluiima ana. Ua ike maoli iho la wau i ko'u aioha nona, kekahi hoaloha o'u» e hooikaika ana e pakeie ka moi. Ua ike pu iho no hoi au ua aloha| ia au e kekahi mau makaainana o ka moi. Ua ku iho la no nae ! au me ke kunana ana, aka, ua hooho koke ae la o Koneia Setipa me ka leo nui: | "E ka hoaleha wiwoole, heaha ka kakou e hana ai?" { Ua nana ae la o Kapena Faletiza me ka puiwa nui, aka, ua 1 haawi liou aku la wau i ko'u lima no ka lululima ana. i "Auwe. ua eha oe, sa/' wahi ana i hooho ae ai. | "Ile wahi pohole wale no," wahi a'u i pane aku āi, "aka, uaj ," a hamau iho la wau no. kekatfi niau minuke. ! Ua ku maoii ae la no oia iluna me ka mau no o ka nanaina puiwa maluna o kona helehelena. A iaia e paa ana i kuu lima aia kona mau maka ke leha la mailuna o'u a lalo no hoi. Emoole ua hookuu iho la oia i kuu lima a huli ae la a ninau aku la ia Konela Setipa: i "Auhea ka moi? Auhea ka moi ?" | "Hamaii! e ka lapuwale," i hawanawana leo ikaika mai ai o Setipa. "Mai hooho leo nui !oa ae hoi paha oe. Auhea ka moi? Eia »ca moi," me kona kuhikuhi pu ana mai ia'u. Alaila, lohe aku la makou i ke kikekeia ana mai ma ka puka, a hopu mai la o Konela Setipa i kuu lima me ka pane ana mai me ka| leo awiwi ma ka hawanawana: ! "Maanei, iloko o ka lumi-moe. E wiki. Hemo ka papale ame na huti ou. A moe iluna oka moe, uhi aku ike kapa—uhi ina mea apau. Maopopo?" , A hooko aku la no hoi au e like me ka mea i makemakeia ai au e hana. Aole no hoi i liuliu ua wehe mai la o Setipa i lsa puka a nana mai la ia'u e moe ana iluna o ka moe o ka moi o Luritania. a haawi mai la i kona apono ma ke kunokunou ana, alaila, hoohamama' loa ae la oia i ka puka a hoolauna mai la i kekahi kanaka opio i aeia mai e komo, ka mea hoi i hele mai a noho ma ka aoao o kuu moe e moe ana. | laia i hoolaunaia mai ai ia'u aia oia ke kunou haahaa la imua o'u no elua a ekolu nianawa. a ua hele mai hoi oia wahi a kana hoike mai ke Kaikamahinealii Falevia mai no ka ninau ana i ke o ! ka moi oiai ua hoikeia ae aole he ike ana iaia a ka hola eiwa o ke kakahiaka. "Me kuu casana kuu mahalo nui," wahi a'u i pane aku ai i ke kanaka opio, "a e oluolu e ha'i aku i kona Kiekie Alii i ka oi ae o ko'u maikai mai na maikai e ae apa;u i hala aku." i "A o ka inoi," wah| a Setipa i pane aku ai, a o kana hoi i hoike ae ai, he hoopunipuni maopopo loa ia a'u i ike ai. "ua moekahi kona hiamoe ana i keia po aao wale no. Ao ia paha kekahi kumu o kona maikai i keia kakahiaka." ! Alaila, ku ae la ua kanaka opio nei iluna a mahope o kona kunou haahaa ana imua o'u ua emi aku la oja ihope oiai no kona alo imua o'u a o kona kua hoi i ka puka, ua puka akuMa oia iwaho a komo no hoi iloko oka lumi ana 1 komo mua mai ai. Ao. ana no hoi ia o ia hana kalohe a makou, oiai nae. aia no na hiohiona kunahihi maluna o makou apau, a mākou no hoi e nana la kekahi i kekahi me ka ekemu ole. | "Ua make anei ka moi?" a Faletiza i ninau mai ai, īa ma-j kou i koe iho ai o makou wale no. "Aole," wahi a'u i pane aku ai me ka ieo haalulu, "a e kokuaia' ir.ai no hoi kakou. Me he mea la aia oia iioko ona iima o Mjkaela j Eieele!"

| .MOKL'NA VIII. | HLI HOU ME KL'U HOAHAKAU AOAO PALUPALI". I Ua maopopo no ia'u he hana luhi a kaumaha no hoi ka oihana | nioi, aka, o ka noho moi hoopalainapuna wale no he oi aku ka paakiki loua o! ae mamua o ko ka moi maoli- A 110 ka luhi ua hoomahaia [ ia la no ka hooiuolu ana i ke kino. | I kahi la ae ua kuhikuhi mai la o Setipa ia'u i ka'u mau hana 1 ponoi e Hke me kana i kula niau ai ia u ia makou ma ko makou huakai ma ke kaaahi mai 2edena mai no Setirela ma ka !a poni moi. He ekolu paha ia hola ana i a*o mai ai ia u a mahope elaila i paina ; iho ai au i ko'u ainakakahiaka. Ma ko u pakaukau ai i noho iho ai au me ke Konela no hoi ma kahi aoao mai o ke pakaukau. e ha'i mai ana no hoi i na meaai i ktipono wale no i ka moi amo ke ano o ka waina a ka moi e inu ai. A pau keia ai ana ua hoohalaia ae la he ekolu hola me ke kuhina nui no ke kuka ana 1 na mea e hana ai no ke aupuni. A iaia no hoi au i hiki ole ai ke imi kumupale mai ke kakauinoa ! ana i na pepa pili aupuni, aka. mamuli o ka eha ana o kuu manai manalima i loaa ai ke kumu o'u i pakele ai mai ke kakauinoa apuka wale ana i na palapala oiai aole au o ka moi ponoi. Pau ke k'.-ka ana me ia. ūa hoolaunaia mai la ka emebasedoa Palani ia'u a hooponopono aku la i na pili o ke Aupuni o Luritania me kona. a ma keia kukai ana aole no wau i hoopuhili nui loa ia, oiai, aohe no i loa i ka moi maoii na hana o keia ano. A peia iho 'a au o ka hoohala ana he mau la. A i ka panina no hoi ua loaa iho la ia'u he manawa hoomaha. A oiai, u3 hala aku o losepa liilii ua hoonohoia ae la he kanaka makona wahi. he kanaka nae i ikemaka ole ika moi maoli. I kela ame keia manawa e nele ole ai iaia ka hoolako ana mai i na mea i makemakeia me ka loaa ole ona hoohupi. Aia Kapena Faletiza eku ana nn kuu aoao i kekahi mau la mai, a īa Setipa no hoi e hauoli ana i kona ipupaka ua pane mai la oia. me he haupu ana la: "Ea. ke hoohala wale nei kikeii i ka manawa. Aole anei kakou e hoonioni ana in Mikaela Eleele ma kona mau kuekuewawae? M E hele malie e ku'll opio." wahi o Setipa me ka pupuku ana ' iho o kona mau ku'emika. "He hana olioli no ka nalinali ana aku i kona m*»u ak?. o ko kakou ola 110 ka luahi ke akahele ole ka U"»kou h?rsa nna. F. h?ulehia anei ka duke me ke ola no oka moi? He mnar. p:i;K iki kela ke pane. • "A eia no hoi kekahi," wahi a'u i mioi aku ai. "i na manawa apau o ka moi e noho nei ma kona kalaunu iloko o Setirela. heaha hoi kana (ka Moi Luilohna) e hoehaeha wale aku ai no i kona hoahanau, ka Duke Mikaela Eleele?" "Alaila. e noho hana ole anei kakou e pili ana nona ame ka moi pu?" i ui hou mai ai o Kapena Faletiza. "Aole kakou e hana aku ana i na h v ana naaupo," i hooloio mai ai ke Konela. "O ka mea oiaio maoli no, e Faletiza," i hoomaopopo aku ai au, "o ka huli akahele wale aku no i na alanui kupono e pakele ai ka moi, ka mea i koe a ke loaa ia, alaila, oia no ka manawa e hana ai. Aka, ina aole e loaa kekahi alanui mamua o ka hala nui wale ana 0 ka manawa, he mea maopopo loa, o ka limanui wale aku no ka mea 1 koe, a oia no ko'u hui ana he alo a he alo me ka duke a paio maoli no ke ola ame ka make." > | ''A i ka moi hoi," i pane ae ai o Setipa. I "E li aku no hoi paha ia'u. ina e hiki ole ana ia'll ke lanakila mnluna o ka duke, no ka mea. o kona lanakila ana maluna o'u oia ro ka noho pio mau loa o ka moi maoli a i ole o kona luakupapau» aku no hoi ia." • t "Maikai kela hiohionn." i pane hou mai ai o Setipa. | "Ina wau e ikeia ana," wahi hou a'u i hoomau aku ai. "alaila, e lioike aku ana wau i na mea apau, a e hakaka lima maoli aku no wau me ka duke, a e manaoia no hoi e a'u oia ka hana hope loa. Aka, no keia manawa ke kali nei au o ka hoonioniia mai e ia (dukeV "E pepehiia ana hoi ka moi e 'ia ina e hoohala wale kakou i ka manawa," i hooi?iaopopo hou mai ai o Kapena Faletiza. "Aole oia ke pepehi/' wahi a Setipa. f "Alaila. na ka hapa o kona poe kanaka e hooko ana ia mea." wahi hou a Faletiza. "no ka mea, eia he ekolu o lakou iloko nei o ke. kulanakauhale o Setirela nei." . "He ekolu!" i hoOho ae ai o Setipa me jce ano puiwa. ! "Ae, he ekolu. A oia no hoi ka hapalua oka huina. oiai, he eono ko lakou niii." . . "Alaila, e hai aku wau ia kakou." wahi a Setipa i pane mai ai me ke kuio, "eia no ka moi ke ola nei, no ka mea, ke ku kiai la ia hapa i koe aku la i ka moi." i "Ae, pololei oe. e Setipa," i lokahi aku ai o Faletiza me ka mohala ana ae o kona helehelena. "No ka mea, ina ua make ka moi a ua kanuia paha e lakou. alaila, o lakou apau ke hoea mai i !ce kulanakauhale nei- me ka duke. oiai eia oia ianei i keia manawa." 1 "A owai keia eono," i ui aku ai au.' "Ke manao nei au, e hoolaunaia mai ana lakou ia oe," wahu a( Setipa ia'u. "O na keonimana hoi ia e noho pu nei me ia i ke Kakela Zedena a aia hoi lakou malalo o kona hoorhalu. Iwaena o keia poe, aia he ekolu poe Luritania a he hookahi kanaka Palani, he hookahi kanaka Eelekiuma a he hookahi no hoi no kou lahui, he kanaka Pelekane." . ' "A he poe oki puu wale no, e hoohakalia ole ai lakou 1 ka hooko ana ina na ka duke ke kauoha," wahi a Faletiza. ; "Malia o oki mai lakou i ko'u puu," wahi a'u i pane ae ai. ! "Pela no ko'u manao," i lokahi mai ai o Setipa. A owai lakou, e Faletiza?" / >t "O De Gotita. P»a?onina ame Dikarita. "He noe-e wale no! Akamai no. L'a hoonoho aku oia ina kanaka Luritania i Zcdena no ke kiai ana i ka moi, a o ke kumu o ka 1

hana ana pela. mamuli o kona makemak* e oi aku ke ko iko'i o ka ahewa kipī maiuna o na Luritania." "O iakou anei kahi iwaena o ka poe i laaa aku ai i ka home übai haloholona o ka dufe i keh po aku uei v " "Maikai loa ina o lakou kahi," wahi a Ma leo'u noonw akahe.e ana ua i :li iho no wau i ka'u rrau hana e hookele ai. a oia hoi ka hooi ana i ko'u ike nuiia mai e na makaainana i H!o pau mai ai ko lakou ahane maluna o'u. a o ka lua oia 110 hoike ole aku i ko'u hoowahawalia ia Mikaela Eleele. A ma ia mau mea iho !a i manao wale ae ai no wau e mahani ae ai ka paio ana m» o kona mau hea. Aka. ina nei no ka ikeia ae i ke akea. alaila, o ka limaikaika wale aku no ka mea e hana ai. Ia manawa hookahi no ke ike pu la wau o ka malu loa ame ka hunakele loa ia o keia mau mea oia ka maikai ma ka aoao o ka moi. a o ka loihi aku o ka hunakeleia o keia mea oia no ka emi mai o ki ikaika o ka duke. I kekahi 1a ua kauolia aku la wnit no li * a m:* ki ukaliia e Jvipena Faletiza von Ta!enehima. ua kan aku la w?u naluna o ko'u lio a holohok> akti 1a ma ke alanui nui oka pika. a Va mea i»ana i hoohaueli mai :a*u oia no ke ohohia nuiia o*ll e ka lehulehu ma ke kunou ana ame ka wehe ana i ko lakou mau papale. A ma ko maua halawai ana akn me kekahi kaikamahine kaiewa pua, he wahine opio r/i ua haawi aku la wtiu he dala gula *o kahi po-ke-pua a'u i kuai ai mai iaia mai. A i ko maua kaha ana mai e holo ua ike aku la maua i na makaainana e uhai makawalu mai ana mahope o maua ma kahi paha o ke kaukani a he mea-e ko'u hauoli no ko lakou ohohia maoli. Oke ohohia paha ia la ke uhaiaholo nei na makaainana no ke ake e ike i ko lakou moi. Huli ae la ka maua huakai no ka pa'lii o ke Kaikamahinealii Falevi?. a n'iiau nku i na elele ina e hookipti ia ana maua ke kipa aku maua. A no keia hana a maua ua lilo loa ae la ia i mea e hauoli nui ai ka lehulehu a nui ino ko lakou hipi-hipi-huro. e hoike ana i ko lakoit apono :io keia ike i ke Kaikamahinealii. He mea onio. lie mea i aloha nuiia ke Kaikamahinealii Falevia e na makaainana apau loa o Luritanla a o kona lilo mai ma ko'u eoao, oia ka mohala loa ana ae o ko'u kulana mamua o ko k* duke.

A ia'u \ ui aku ai ia Faletiza no ko maua hele ana e ike i ke Kaikamahinealii ua hooia koke mai la oia i kona manao lokahi me ko'll manao, a ua ha'i pu mai hoi oia i kona makemake nui e kipa ilaila oiai he ipo no "noi kana aia ilaila a oia ka wahine ukali o Falevia, A ma ka hooiaia ana mai no ko maua hookipaia mai. a ia'u no hoi i alakafia aku ai i ka lumi o ke Kaikamahinealii ua noho iho la oia iloko o ka lumi hookipa me ke kaunawahine. oia hoi. ka wahine ukalu a iloko 110 o ka noho pju mai o na kauwa waliine aole no i hamam mai ka hoohie ana ona ipo. Aka, no'u iho, aohe o'u manawa e hoohala ai. np ka mea, aia no hoi au ke lawe mikioi la i ka u mau hana no ka pono o ka hooilina moi i kumakaiaia. Ma ka hui ana me ke kaikamalwnealii he mea pono loa ia'u e hoike aku i ko'u aloha me he kaikuahine hanauna la oia no'u, me ko'u ike pu iho i ke kohu ole lo!\ o ka hana ana pela. Ke ike pu la no hoi au he mea pono e lilo mai kona aloha ia u me ka nana ole ae ina he kuikamahinealii oia a aole paha, no ka mea, ua lilo mua aku kuu uhane iaia. Ai ka houluulu ana ina mea apaiu u? ike iho no wau- i ke ko'iko'i o ka hana a u e hana aku ai ma ko u aoao. "Eia ke kau mau ia mai nei ka lei o ohohia maluna ou." \vahi ana i pane ai ia'u, ia'u i komo aku ai. "La like loa oe me ke keikialii i kaulana iloko o kekahi mele ma kona lilo ana ae i "A o ka'u hoi e li'a nei a e noi aku ai ia oe." wahi a'u i pane akil ai, "oia no ka noonoo wale ana no i ka mea a kou puuwai e ha i mai ana ia oe —a e kahea mai no hoi ma ko'u inoa i alohaia e oe." Huli mai la oia a nana mai la ia u no kekahi manawa. "Alaila, ke haaheo nei au me ka hauoli pu, e Rudolofo," wahi ana. "A e iike me ka'u i ha'i niua aku ai ia oe oiai kaua ma ke kaa, i ka loli o kou helehelena." L r a haawi aku la no hoi au i ko'u hoomaikai no ka mahalo i panaiia mai, aka, no ia kumuhana, aole au i makemake, nolaila, ua pane aku la au: , . "Ua lohe mai nei au ua ho'i mai kuu hoahanau, Aole anei oia i hele aku nei ma kana huaka'i?" . . . „ "Ae," wahi a ka u'i o Luritania, "ua hoi mai nei oia. "I ka nana akii me he mea la aole e hiki iaia ke hele loihi loa mai Setirela aku nei," wahi a'u i pane aku ai. "Aka, ua hoohauoli loa mai kona hoi koke ana mai i o kakou nei ia u. O kona pali loa mai oia ka oi loa o ka maikai." t Huli pono hou mai la ke Kaikamahinealii me na maka hoihoi a nana pono mai la ia'u. "O. e kuu casana," i pane mai ai o Falevia, "ua makemake oe 1 kona pili loa mai i hiki ai ia ke —" "I hiki ia'u ke ike pono aku i kana mau hana." wahi a'u i kahamaha aku ai. "A heaha hoi kou mea i hnuoli ai nona?" "Aole au i olelo ua hauoli au nona," i hooloio mai ai kela. "Pela kalii poe e olelo nei." "He nui loa ia ano poe mahaoi," wahi a ka u'i i pane mai ai me ka leo ikaika. "Malia paha owau kekahi oia poe mahaoi," wahi a'u i hoonaulo aku ai. "Aole loa e heluia kou Ihikapu Kiekie iloko olaila," i pane ma? ai o* Falevia me ke kuoo oke ano' aikahai. Alaila. pakui mai la oia me kahi minoaka maluna o kona mau papaliiia mahope o ka hamaa iki ana: "Koe wale no a, oia hoi aia a a hamau hou ilio la oia ma ke oki pu ana i kana olelo. "Aia a aha?" i ui aku ai hoi au. "Koe wale no a i niai oe, aohe au nana a kauka'i no kahi o ka huaka'i ō ka duke o Setirela i hele ar." (Aole i pau.)