Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 42, 19 October 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA

MOKUNA XV. HUI ME KA HOOWALEWALE

44 A i mai nei oe i ke ke'ake'a o ka duke?" i ninau hou aku ai au. "Aole paha pela ka pololei loa," wahi hou ana, "aka, owau ka i ke'akea." "A o ke duke kana i koho ai?" a'u i ninau hou aku ai. "Ae," wahi ana, "aka e noonoo oe i kuu papahana," a mahope o kona haawi ana mai i kona kunou ua hoohuli ae la oia i kona lio a holo aku la no kahi o ka huakai hoolewa e ka'i la. Huli mai la no hoi au no Falevia ma laua o Setipa ia'u no hoi e noonoo ana i ke kamahao o keia kanaka. He nui kanaka ino a'u i ike ai, aka, aohe lua e like ai me Rupa Hone o Hanezau. A ina he mea kahi i oi ae ke ino mamua o Rupa, alaila e li koke ae ia ano kanaka ia manawa koke no e maopopo ai ia ano haawina. Pela ko'u manao.^ "He kanaka u'i maoli no oia, aole anei pela?" wahi a Falevia ia'u. He mea oiaio no aole oia i ike maopopo i ke ano o ke kanaka opio « like ko u ike nona, aka, ike iho la wau i ko'u kuhihewa oiai ua manao wau ua lilo ka nana hulili aku o Rupa iaia i mea nona e huhu ai a'u i manao ai ua lilo ka nana hulili aku o Rupa iaia i mea nona e huhu ai a'u i manao mua ai ua huhu oia. "A ua kaumaha maoli kona nanaina ke nana aku," i pane mai ai kela. 4< Aia no iaia na kumu kupono o kona kaumaha ana," wahi a Setipa i pane aku ai. No'u iho ua nuhaia wau no na olelo hoomaikai o kuu aloha no ke kanaka e hoao nei e kumakaia i ka moi a aole wale hoi oia aka no kuu hoomaopopo ana i ka awihi o ka maka o kuu enemi. Nolaila, ua hakanu loa iho la wau me ka pane ole hou ana iaia, a ia makou e hoi ana, aia o Konela Setipa i hope loa no ka nana i na ulia. "Ke kamailio ole mai oe ia'u, uwe āu," wahi a Falevia, "heaha kou, mea e huhu nei?" , , I "He huhu ko'u i ka mea a kela kanaka i kamailio mai nei ia'u," wahi a'u ? aka, ua hoi hou mai no na minoaka me a'u ia makou i lele iho ai mai ko makou mau lio mai ia makou i hiki ai i kauhale. A emoole ua haawi mai la kekahi o na kauwa a'u he leta i kakau ole ia owaho. "Na'u anei keia?" wahi a'u i ninau aku ai. "Ae, e ka moi," wahi a ke kauwa. "Na kekahi keiki i lawe mai nei." Llhae ae la wau no ka wehe ana a heluhelu iho la: Na īohana e lawe nei i keia na'u. Ua hoike e aku wau ia oe mamua e makaala. A ma ka inoa maikai, a ina he kanaka oe e hoopakele oe ia'u mai keia lua ae o ka poe pepehikanaka.—E. de M. Mahope iho o ka'u heluhelu ana ua haawi aku la wau ia Konela Setipa, a o kana wale no i hooho ae ai no ka pane ana i ke noi aloha o keia mea i pilikia oia kana i pane mai ai ia'u: "A nowai ka hewa o kona hiki ana, ilaila?" Aka, no'u iho, ua aloha maoli io iho la wau i keia lede ia Enetonite de Mahine. MOKUNA XVI. HOOLALA ANA NO 'KA LUA O KA MANAWA. Ma kuu ike ana i ka leta a hu mai ko u aloha no Enetonite de "Mahine, ua ike iho la no wau i ke poho o ka manaolana no ka hoopakele ana iaia e like me ke poho o ka manaolana o ka hoopakele ana i ka moi. A c like me ka niaalo mau ae o ka manawa pela ke koi ikaikaia mai o'u e hana aku i kahi hana no ka moi. A ma keia manawa no hoi aia na makaainana o Setirela ua hele a nanauki loa no ko'u hoi koke ole aku i ke kulanakauhale no ka hoomaopopo ana ame ka liuliu ana no ko maua mare ana aku. Ua nui ke ohohia o na makaainana a oia hoi ke kunuihana nui hookahi e kamailio nuiia ai e ka lehulehu. A mamuli o ko'u ike iho i ka ikaika loa o na makaainana e hiki ole ai ia'u ke alo ae, nolaila, ua liooko aku la wau ma ka hoomaopopo ana i ka manawa ame ka halepule e malamaia ai ka mare o maua. A no keia hana a'u ua olioli loa na makaainana ma ka manawa i hoolahaia ae ai. I ka lehulehu e hauoli ana no keia hoohui ana i ka moi o Luritania ame ke kaikamahinealii Falevia aia he elua mau kanaka i maopopo loa a i komo ko'iko'i iloko o laila oia no o Mikaela Eleele ame a'u, a o ke kolu oia no ka paahao o Zedena aole nae he wahi moali ike i loaa iaia no keia mare e hoolahaia nei. Aka, no ua moi paahao nei o Zedena ua loaa mai iaia he meahou ano nui ka mea nana i hoala mai i kuu uhane no ka hoohana ana. Ma-

muli o ka ike ana o Johana i ka loaa mau o kana mau kenikeni me ka uku mau ia aku e makou ma na manawa apau ana e kipa mai ai ke loaa iaia kekahi mea ano hou iloko o ke kakela o Zedena pela oia i i hoi hou ai. | A o kekahi o na meahou i ioaa ia makou mai ia Johana mai oia ka like ole o ka Duke Mikaela Eleele ame Rupa Hone o Hanezau , mamuli o ka lede Enetonite de Mabine. No Rupa, ua aloha oia i ka | lede, aka, aohe he wahi lumi o ka puuwai o ka wahine i nohoia e ke-| aloha nona. No ka wahine hoi ua aloha loa oia i ka Duke, a no ia I kumu i noho ai oia i ke kakela aka, aole he wahi rumi o ka noonoo| 0 ka Duke nona, aka, ua hookipa mai oia i ka wahine i mea hana nana j 1 ko ai kona makemake maluna o ka moi. A o kekahi hapa hoi o kana meahou oia no ka nawaliwali loa ana I o ka moi. E mailo mau ana kona ola i na wa apau, a i na la apau e I maalo ae ana. A mamuli o keia ua lilo loa ia i mea hoopuiwa loa mai j ia'u. Wahi ana, ua ike pu no o Mikaela Eleele i keia kulana kupilikii | o ka moi, nolaila, ua hoouna aku oia no kekahi kauka o Setirela no ka hele ana mai e nana i ka moi, a ma kana i hooaiai ai, he mea pono e hookuuia ka moi, a ina no paha e hookuuia ka moi, a ina no paha e hookuuia ana he pomaikai no kona puka. Iloko o keia mau mea apau aole au i lohe i ka loaa o ka moi i kekahi ma'i ma ke kino, nolaila, ua koho wale iho la no wau aohe ona nawaliwali no ka ma'i o ke kino, aka, he nawaliwali kona t mamuli o ke emi mai o ke kino mamuli o ka noho paahao ana ame na haawina ano e i kuluma ole iaia nolaila ike iho la no wau ina oia e hemo ana iloko o ka wa kupono ame ka malama pono ana iaia ike iho la no wau aole oia e pilikia ana. A pehea ka lakou ku kiai ana i ka moi i keia manawa?" i ninau aku ai au ma kuu hoomanao koke ana ae i ka make ana o kekahi poe 0 na kanaka eono o ka duke ame Maka Hofa. "O Dikarita ame Basonina na kiai o ka po," wahi a Johana, "a o Haku Rupa Hone o Hanezau ame Gotita ko ke ao." "He elua o ka uwati kiai hookahi?" wahi a'u i hoomaopopo hou aku ai. "Ae, sa," wahi a Johana, "aka, aia no kekahi mau mea ma ka rumi maluna pono iho, a ia wa no laua ke lohe la i kekahi kahea a leo ulili paha mai lalo ae." v . "He runii maluna ae?" wahi a'u i hooho aku ai me ka puiwa. Akahi no wau a ike i kela. He ipuka anei kahi mawaena o ka rumi oluna ame ko lalo kahi e kiaiia la?" "Aohe, sa. E iho aku oe he mau anuu alapii mai ka papahele o ka uwapo hooholo ma ka puka aku mahope pono o ua uwapo hooholo la a o kou hoea no ia i kahi o ka moi e nohopio nei." "A he kiia anei ia ouka a paa?" "Ae, he kiia no, a o na haku eha ka poe lako me ke ki, sa." Nee aku la wau e kokoke iaia. "A he ki anei ka lakou o ka puka oluna?" i hawanawana aku ai au. "Mana'o wau o Rupa wale no ame Dikarita na mea ki, sa." "A aia mahea ka duke?" "Aia i ke kakela hou, ma ka papahele mua no. Aia no kona mau rumi mamua pono no o ka uwaoo hooholo." "A o Madame de Mahine hoi ?" Aia oia ma kahi aoao kupono i ko ka duke ma ke kukulu komohana no nae. He kiia no nae kona puka i ka manawa ona e komo ai iloko olaila." "I mea anei nona e noho ai iloko?" "Pela paha," wahi a Johana. "Malia paha, no kekahi kumu okoa ae no?" i ui hou aku ai au. "Me he mea oia no." "A o ka duke paha ka mea ki o ia rumi?" "Ae, oia no ka mea ki. A i ka po e hooholoia mai ai ka uwnpo ihope a oia wale no ka mea ki a pela e hiki ole ai kekahi mea ke hele no kekahi aoao mai kalii aoao aku, koe wale no a loaa ke ki mai ka duke mai." "A mahea oe e moe ai?" "Iloko o ka holo o ka aoao o ka duke me kekahi mau kauwa elima, ea." "Lako i na meakaua?" "He ihe wale no ka lakou, a aohe pu." Noonoo iho la au a hooholo iho la na'u no e hooko aku i ka hoopakele ana i ka moi e like me kuu hoao mua ana a haule, aka, i keia . he mea pono ia'u e hoao ma ke ala okoa. "Ua hoopaa aku wau ia oe," wahi hou a'u ia Johana, "he iwakalua kaukani dala, aka, e loaa no ia oe he kanalima kaukani ina nae oe e hana i ka mea a'u i makemake ai e hana i ka po o ka la apopo. Aka, makemake au e ninau mua ia oe ina no paha ua hiki i keia poe ke ha'i mai owai la keia paahao?" "Aohe, sa," O ka lakou i koho wale ai no o kekahi o na enemi o ka duke." "A e manaoio no lakou la owau no ka moi ke ike mai lakou ia'u," 1 ninau aku ai au. "Pehea anei lakou e ha'oha'o ai?" i ninau mai ai kela. "Alaila e hoolohe pono mai oe i keia," wahi a'u i pane aku ai me ka leo ko'iko'i. "Kakahiaka o ka la apopo, hora elua ponoi, e wehe

oe ika puka ma ke alo oke kakela. hou. Mai hoohala iki oe no kekahi minute hookahi." "E hoea ana anei oe ilaila ia manawa, sa?" "Mai ninau oe no ia mea." wahi a'u. "O kau wale no oia ka wehe ana ika puka i ka hora elua oke kakahiaka oka la apopo. A o keia wale no ka'u noi ia oe." "A ma ia puka anei au e holo ai i palekana wau?" i ninau hou mai ai ke kanaka. "Ae, malaila oe e puka ai. a e holo no hoi oe e like me ka hikiwawe i kou mau wawae ke lawe ia oe." Hookahi mea i koe. E paa oe i keia leta a haawi aku ika madame. Aohe hiki ia oe ke heluhelu, no ka mea, he olelo Palani ia. E paipai aku nae oe iaia e hooko pololei oia i na kauoha apau oloko o ka leta." Ua piha ke kanaka me ka haalulu, aka. e hilinai ana no wau iaia e like me ka ikaika kupaa o ka manao ame ka hoopono iloko ona, oiai, ua loaa no ia mau haawina ia Johana. Ua maopopo loa ia'u aole o hiki ia'u ke kali hou aku no ka mea aia ke ola o ka moi i ka nihinihi loa, nolaila au i hooholo ai e hoohana koke mamua o ka make ana o ka moi. A i ka hala ana aku o ke kanaka ua kahea koke aku la wau ia Konela Setipa ame Kapena Faletiza a hoike aku la wau i na mea apau 0 ka'u papahana. Eia wale no ka'u i ike aku ai ia Konela Setipa oia ka luliluli wale ana o kona poo me he mea la e hoike mai ana ua kanalua oia i ka hiki ke hoohanaia. "No keaha ka mea e kali ole hou ai?" i ninau mai ai kela. "Mamuli make ka moi," wahi a'u. "Aole e nele ka hookikinaia o Mikaela Eleele e hana i kekahi hana mamua o ka make aku o ka moi," i hooloio mai ai o Setipa. "Ae, ke hana oia, he mea maopopo aia no ka moi ke ola la, wahi hou a'u, "aka, aole ia he mea nona e ikaika hou ae ai koe wale no a hemo oia mai ka noho paahao ana." Hamau iho la o Setipa no kekahi inanawa, aka, kau mai la o Kapena Faletiza i kona lima akau maluna o kuu poohiwi a pane mai la: "E hele io kakou a e hoao." "Oia ka'u i manao ai o oe kekahi e hele ai," wahi a'u i hoolana manao aku ai. "Ae olioli loa au," wahi ana, "a o kau anei e manao nei o oe ka mea e noho iho ai e malama i ka maluhia o ke kaikamahinealii ?" Ia manawa ike aku la wau i ka makili ana mai o na hiohiona olioll maluna o ka helehelena o ke Konela. "E loaa ana no o Mikaela Eleele ia kakou," wahi a ke Konela, "ina aole e loaa ma kekahi ala e loaa ana no oia ia kakou ma kekahi ala, aka, a ia manawa hookahi no f)oi e hele ana oe a e make aku paha a make pu aku me ka moi pehea iho la makou o ke kaikamahinealii ame maua?" "No ke kaikamahinealii," wahi a'u, "e malamaia mai ana oia, a oia ana ko oukou moi, a no'u nei i kahi mau o na mea apau wau e hele ai. | Hamau like iho la makou no kekahi mau minute. Aka, ua hoo--1 pauia ae la ia hamau wale ana, ma ka hooho ana mai o Setipa i kana pane ma ke ano kaumaha no eia nae ua lilo ia i mea hoakaaka mai ia maua: | "No keaha i mare ole ai o' Rudolofo Ekolu iko kupunawahine 'nui?" "O, aole oia mea ka kakou e noonoo nei„" wahi a'u, "aka o ke ola o ka moi." "He oiaio ia," i hooia mai ai o Faletiza i ka'u. "A maluna ae o na mea apau," wahi hou a'u, "ua lilo au i mea hoouhiuhi no ka pomaikai o kekahi, a aole no o'u hoohalahala no ia mea mahope iho o ko'u hoomaopopo ana ua hanaia ia hana uhiuhi laumamae no ka hoopakele ana i ka moi ka mea i kuleana maoli i ke ka- ! launu i manaoinoia e lawe mai iaia ae. J "A e ha'i aku wau ia olua ika mea io iloko o kuu manao, aohe o'u manao iki e noho.a kaili ae i ko ha'i kuleana, a ina nei e make ana ka moi mamua o kona pii ana ma kona nohoalii a mamua o ka hook'o ana o ka mare, alaila, e hoike ana wau i na mea apau me ko'u nana ole ae i ka mea e hanaia mai ana." "Alaila, e hele io oe e hooko i kau papahana," wahi a Setipa. A eia ka papahana a'u i hoolala ai: A hiki mai ka po o ka la apopo, alaila, maki aku kekahi puali o ko'u mau kanaka malalo o ke alakai ana a Konela Setipa no ka pukapa e.komo ai iloko o ke kakela. A ina nei e ike e ana lakou i kekahi mea mamua o ko lakou hoea ana i ka pukapa, alaila, e pepehi lakou ia mea a make me ka pahikaua no ka mea, aole au i makemake e loheia kekahi leo pu. A ina e hololea na mea apau alaila, e hoea ana lakou ma ka pukapa. A malaila aku e holo ai lakou no,kahi ona kauwa no ka hopupio ana ia lakou ke maliu mai lakou i ka wa e hoikeia aku ai, he puali lakou malalo o kte kauoha o ka moi a ina aole lakou e hoolohe alaila o ka luku wale no ka mea e hana aku ai. Ma keia manawa no hoi e hoohanaia ai kekahi hapa o ka papahana, oia hoi, ka uwa leo nui ae o kekahi leo wahine me ka uwe nui o ka pilikia e kahea mua ana i ka inoa o Mikaela Eleele alaila kahea ae ia Rupa Hone; a o ka mea nana e hana ia mea o Lede Enetonite de Mahine no ia. (Aole i pan.)