Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 46, 16 November 1906 — HOKU O ROKAWELA. Ka U'i Iloko o na Popilikia he Nui. KA HOOPAKELE HOI O KA ELEMAKULE ONAMILIONA. [ARTICLE]

HOKU O ROKAWELA.

Ka U'i Iloko o na Popilikia he Nui.

KA HOOPAKELE HOI O KA ELEMAKULE ONAMILIONA.

MOK.UKA I. MALUN'A O NA ALE AHIU O KA MOANA AkELANIKA. "E oluoln anei oe e ha'i mai ia'u i kou inoa?" "Lle ninau kupono kau i ninau mai la ia'u. i mea e hookamaaina pono aku ai kekahi i kekahi o kaua. ae, o lakoba Hokawela ko'u inoa." Xana pono ae la ka Hoku o Kokawela i ka elemakule, nona hoi ka inoa hope i iike loa me kona, a hooho ae la: "He keu maoli ke kupaianaha, pehea la i like ai ko kaua mau inoa?" Alaila ninau mai la o Uokawela: "Pehea la i loaa ai ia oe kela inoa hop<j? "Na kuu kupunawahine i kau mai maluna o'u."' ! tl O ka inoa no anei ia o kou kupunawahine?" I "Aole o kona inoa i kapaia ai e kona mau makua o Setela Wi-| nakalopa," | I ka lohe ana o Eokawela i keia inoa hope i hoopukaia aku e ka{ Hoku o Kokawela, ua loli ano e ae la kona helehelena a huli aku la kana nana ana no wa.ho, kahi a na ale e hulahula mai ana i ka ili kai, a pau loa ae la kana ninau hou ana aku i ke kaikamahine a hiki i ko laua noho ana iluna o ka pakaukau me na hoa ohua e ae; a mamua o ka maona ana o ka Hoku o Kokawela, na haalele e inai la o Kokawela i ka papaaina. a pau ae la ko laua ike ana aku kekalii i kekahi a hiki wale i ka auwina la. I ka pau ana o ka paina ana a ka Hoku o Ilokawela i kona aina kakahiaka, ua lioi akn la oia a inaloko o ke keena hoonanea, malaila kona wahi i hoohala ai i kona inanawa o ia la ina ka .hehihelu buke ana ;i hiki wale no i ka lioi-a ekolu. akahi no oia a puka mai iwaho. Ma kekahi wahi kupono ana i inanao ai he wahi ia nona noho ai, ua noho iho la oia me ke kipu ana i kona walii kino pilalahi ine kona kihei huluhulu, a nana aku la i na hu'a kai e keokeo mai ana mamuli o ka nui holo o ka mokuahi. Aole nae i li'uli'u ia noho ana iho a ia nei, loh(i aku la keia i kekalii mea i ke kani po-ha ana mai ma ka aoao mamua o ka mokn. me ka haalulu pu ana mai īmni a hojM», a iloko o ia manawa hookahi no i loheia aku ai na leo uwe kaj>alili e hoopaiakuli ana i ka lewa. me ka holo ke ana o na ohua ame na luina me ka maopopo ole o ka mea e hana aku ai oiai, ke ikeia aku la ka punohu ana mai o ka uwahi ma kahi o ke keena enekiui, a e ninau aku ana a ninau uiai, healia la ka pilikia; aole nae he mea hiki ki« pane mai i ke kumu o keia pilikia ana. No ka lloku o Kokawela, aole oia i eha mamuli o keia ulia i lor.a i ka moku, aka ke ku la oia a naua i keia holo ke mai o ka poe oluna o ka inoku, a hooho ae la oia me ke palia'oha'o; "He poino anei keia i halawai mai me kakou?" "Ua hala aku hoi ka pilikia a ka ino i ka po nei eia no ka lioi ua pilikia hou ae o keia." Ike aku la oia i na luina moku e hoomakaukau ana e -hookuu i pa waapa ilalo, nolaila hoomaoiwpo ae la keia ua poiuo io ka moku, a o keia mau waapa e hoomakaukauia mai nei no ka hoopakele ana i na ohua oluna. Holo awiwi aku la oia no loko o kona pumi wehe inai la i kona pahu lole, lolelole ae la oia i kana uiau inea i īnakemake ai e lawe mai, a i ka niaopopo ana, lalau aku la oia i kekahi ope pepa malalo loa o ka paliu a lawe mai la a hookomo iloko o ka pakeke o kona lole, a me kekahi inau mea hoonani e ae a kona inakuahine, ua liolo ino aku la oia no luna o ka oneki no ka hui pu ana nku me ka lehulehu o na ohua e ae. MOKI'NA 11. KE PIHOLO ANA O KA MOKUAHI. laia nei i hoea aku ai iluna o ka ont k ki e lulumi ana ke Kapena, na luina ame na ohua i loaa ole kekahi mau poino ma kahi o na waapa hoopakele, e kali aua me ka iini e kau koke aku ilumi o na waapa, i ka manawa e hookuuia ai iloko o ke kai. Lohe, maoi>opo mai la keia i ke kumu o keia pilikia, oia hoi ua ]Ki-huia ka ipuhao mahu o ka moku a ua nui maoli ka poino, a te emi hikiwawe nei kii moku iloko o ke kai. Hookokoke aku la keia uia kahi o ke kapena e ku ana a ike aku la oia ia Mr. Kokawela e ku mai ana. "l'a noke iho nei au i ka huli ia oe, aohe ou loaa ia'u," wahi a Kokawela i pane mai ai me ka ha o koua leo a hoopaa koke mai la l ka mea hoolana ma ka puhaka o ke kaikamahine, me ka hooniau ana mai i ke kamailio ana: "He niau mea waiwai nui no nae paha kau i mukemake ai e hoopakele?" "Ae he mau pepa waiwai nui ka'u ame kekahi inau niea makaa kuu mama. Ua kii aku nei uo au nialiope iho o ke pa-hu ana o ka ipuhao mahu o ka inokii. I'ehea !a i loaa ai keia ulia?" wahi a ka Hoku o Kokawela i ninau aku ai. "Aole he mea hiki e hoike mai i ke ano i loaa mai o keia poino ulia. aka nae, he mea mau no ka loaa ana o na ulia e like iho la ine keia kt i ano. O ka inea maopopo loa i ikeia i keia.inanawa, ua weluwelu ka aoao o mua o ka moku. a ke komo nui mai nei ke kai iloko aole loihi loa mai keia manawa aku a kaua e kamailio nei e piholo koke no oia." Nana aku la ka lloku o Kokawela i na kanaka e hookuukuu ana i ua waapa. olai kona wahi kino e naka wale ana 110 i kau a mea 0 ka piha maka'u. 1 ka haule ana o na waapa ekolu iloko o ke kai, ua piha koke aku la i na oiiua. me ke kali hon ole iho. oiai ua liele a piha lon i ka maka'u, me ka nana ole ae i ke kauoha mai ke kai>ena mai. Va lawe maoli ae lakou i ka niana iloko o ko lakou poho lima. 1 ka manawa i piha ai ka waapa i na ohna aohe hooloheia mai o na leo uwe ka|Kilili aku o na ohua i koe iho iluna o ka nioku. a i ole hoi ia ka l»*o o ke kapena ame na luina moku. he oki loa no. aka pahu aku la lakou i ka waapa iwaho, a o ko lakou mau ola ka lakou mea nana. Iwaena o na ohua i koe iho liuna o ka moku o ka Hoku o Kokawela kekahi, me ka hapauea Kokawela. Ke noke la o Kokawela i ke kahea i ka poe oluna o ka wanpa e kii mai i ke kaikamahiue opio e hoopakele aku. he ole nae ka maliu ia mai. Ke kapa la ka hapauea Rokawela ia lakou i ka poe holoholona. no ka uana wale no i ko lakou pono iho, a haalele mai i keia kaikainahiue opio e make; aka hooho iuai la lakon me na leo hehena: "Ua piha loa ia ka waapa, aole hiki i kekahi mea ke kau hou mai. E nana kela ame keia nona iho iloko o keia manawa poino." na poe lokoinoī aole anei he aloha iloko o onkou? Aole anei he mau makuakane a mau makuahine iwaena o oukou? Ke aa nei anei oukou t*ike mai i keia kaikamahine, ka mea kino uhane i like me oukou ke ano, e make imua o ko oukou mau maka? E kii mai a e lioopakele aku iaia!" wahi a Kokawela ma ke ano kauoha. Alaila pahola ae la ka hilahila maluna o na poe apau, a kuka-

knka iho la lakon e ae aku i ka manao o ka elemakule e lawe mai i ke kaikamahine opio. Ke paLoia mai nei ke ahi maiwaena mai o ka moku i kela manawa. a kah<*si :uai la aa oluna o na waa)Kt: "K wiki! E wiki! mai loihi hou aku no hookahi minuU." Aiaiia alakai aku la o Kokaweia i ke kaikamahine i ke alapii kaula e lewalewa ana ma ka aoao o ka moka, a }>ane aku la: "Ua maka u anei oe i ka iho ana aku ma ke alapii kaula no luna o ka waapa?" "Aole o'n maka'u ke iho e oe mamua a paa mai ia'n ke iho aku." wahi a ka Hoku o Kokawela i pane aku ai me ka heie o na maka a kunahihi i ka maka'u, aka ua paa 110 nae kona nianao e iho aku ilalo no luna o ka waapa e lana mai ana. "Aole e hiki ia'u ke iho e mamua. aole lakou i ae e lawe ia kaua a elua; nolaila o oe wale no ka lakou i ae mai ai, e i»ono oe e iho koke i keia manawa." No keia mau olelo a ka elemakule. ua haalele aku la ka Hoku o Kokawela i ka aoao o ka uioku, a huli mai Ia me na maka kaumaha. a kaulono aku la kana nana ana niaiuua o ka elemakule a pane aku la: "E kuu hoaloha maikai 7 aia ke kali mai la he mau hiuiloha lehulehu no kou hiki aku, a o kou make ana iloko o keia {K»no. he uiea ia na lakou e kanikau mai ai nou. Aole o'u.niau hoaloha o keia noho aua, ua nele hoi i ka ohana. Ina au e hele ana me kela |>oe malihini. aohe no he mea nana e hoomaopoj>o mai no ko'u palekaua a palekana ole paha mai keia poino a kaua e ike nei. Nolaila e hele oe me kela poe a owau o kaua ke noho ae. a uo ka mea aole au i maka'u i ka make.*' Nana pono mai la o Kokawela i ka Hoku o Kokawela me ka paha'oha'o ame ka mahalo i na hopunaolelo wiwo ole i hoo|uikaia aku, oia hoi: "Aole au e maka'u i ka make." l"a like pu ia mau huaolelo i hoopukaia aku me kekahi pahi oi lua e hou aua i ka puuwai o ke kanaka ( ; lemakule; a pane mai la: | "E ke kaikamahiue, mai mauna wale oe i kou ola no'u nei, he opiopio oe a he u'i no hoi, aia na makahiki o ka hauoli ke kali mai la ia oe. O ko'u mau la, ua aneane loa ia e aui ae. aole e hiki ia'u ke ae aku e hookuu ia oe e noho hou iho iluna nei, a e niauna wale i kou ola makamae. Nolaila e haawi mai i hookahi muki, me he j mea la e haawi ana oe i kou makuakane ponoi ina oia ke ola nei i keia manawa, alaila kokua aku au ia oe a hiki i kou kau ana aku ilnna o ka waapa, a ina ua maka'u oe i ka iho ana ma ke alapii. | alaila na na luina moku e hoojma ia oe me ke kaula a hookuu aku iluna o ka waapa." | "IVhea la ke kaj»ena ame na luina moku, o lakou anei kekahi e noho ana a halawai me ka hoj)-ena o ka make?" walii a ka Iloku o Kokawela ine ka haalulu iaia i ike aku ai i na okoko alii e j>uoln» mai ana mai lalo ae o ka moku. ' | "Ae, e nolio ana na e ae aj>au i loaa ole ia lakou lie mau waaj<a 110 ka hoopakele ana. O oe wale no ka i ne ia inai e kaii aku iluna o kela waapa- e kali mai la ia oe. E wiki; aole lakon e kali ana a loihi, e honi mua mai ia'u a na ke Akua e hoomaikai mai ia oe," wahi a Rokawela. Nana ae la ke kaikamahine me- ke j>aha'oha"o i kona iaia i kalokalo ae ai i na hoomaikai ana inai na Lani mai. alaila kiei aku la ma ka aoao o ka moku a ike aku la i ka lehau o na waapa me na ohua, ua pane ae.la oia me ka leo nui moakaka: "Aole au e hele pu ine oukou, ua lawa na walii kaawale o ka waapa no ou kou wale no. E holo aku oukou me ke kali ole mai ia'u, no ka mea, ua paa kuu manao e make pu au me na j>oe i koe iluna nei o ka moku." Alaila huii mai la oia a honi mai i ka elemakule me ka puliki ana mai, a pane inai la: "Aole loa au e haalele ia oe, ka mea hookahi i kamailio mai i )na olelo oluolu ia'u ma keia huakai moana. Aole maoli lakou i makemake e kii mai e hoopakele ae ia'u. aka no kau kauoha ana aku nei e kii mai, pela lakou i liolo mai nei. O ko'u kau jm ana aku me lakou iluna o kela waapa i piha mua i na oliua, he mea puikaika loa ka hiki ana ke hoopakeleia ae kela heluna nui mailoko mai o ka poino iloko o keia moana kai akea. Ina no ka hoea inai o ko kakou lioj)ena i keia manawa. e hoao no au e ku aku imua o ia hoj>ena me ka hopo ole.'' a hooki ae la ka Hoku o Kokawela i kana kamailio ana oiai kona helehelena ke nana aku ia manawa ua hele a kunahihi, aka nae. ma kona mau maka e lioike inai ana ua paa maoli kona manao e inake. T r a piha maoli o Kokawela me ka naau kaumaha no ka ae ole o ka Iloku o Kokawela e haalele mai i ka moku j>oino, a e kau aku iluna o ka waapa no ka hooj>akele ana ae iaia mai ka make mai, a huli pono mai 1a kona alo imua o ke kaikamahine, ame ka leo i piha me ke aloha kuio o kekahi niahua 110 kana keiki, ua pane mai la oia:

**No ka pooo o na L:»ni e kuu keiki. l»e pono ia oe k«e kia i keim manawa me ka hoohakaiia b<Mi ole īho." Alaila. nie ke kali ole iho no ka pane niai ke kaikamahim» mai, oa puili mai ta oia i ka iloku o Kokawela u kah**a akn la i ka (>o«f oinim o ka waapa e kali mai no ka hoopakele ana aku i ke kaikamahine. "E kali iki oukou! E hele po aku ana oia oukou!*" wahi a Kokawehi e kauoha la i na poe oluna o ka waapa me kona ka'ika'i pu ana aku i ka Hoku o Kokaweia lua ka aoao o ka moku, a ia manawa hookahi no hoi ke kapenu e kahea hookikina ana i ka poe • hioa o ka waapa e kaii. I keia manawa e inanaoia nei no ka hoojMikele aua i k* Uoku • Kokawehi ia nianawa uo i auku ae ai ua mokuahi nei a komo pi aku la ka ihu iloko <» ke kai. A o ka waapa hoi i manaoia uo ka hoopakele ana ae i ka Hoki 0 Kokawela, ua Kuui aku la ike kai oka nu»ku a piholo iho la. K« kiloiia la ua i>ahu. aine na pauku laan e loaa ana i na poe oluna o k* uioku no ka manao ana »* lilo ia mau mea i mau uiea hoolana ao ia lakou a hiki i ka hoolana hou ia ana o ka waapa jn>ino; aka nae o ka poe i loaa aku na mea i h«H>leiia aku no lakou, o lakou ka i palekana, a o ka nui aku ua pih«>lo aku iloko o ka opu o ka mmina imua o na maka ponoi o na poe oluna o ka moku poiuo. "E hoolei mai i kaula!" wahi a ke kaptMia i kahea mai ai. iaia i kiei aku ai ma ka aoao maniua o ka moku a ike aku la oia i kekala luina nioku e hoao ana e hoopakele i kekahi waapa. Me ka piha i na manao hauoli i hooleiia aku ai■ ke kaula.«ole 110 hoi i emo iho pili ana ka waapa ame kahi luina moku ma ka aoao, a ia manawa kahi luina i eleu mai ai e hooko i na kauoha a(uiu e haawiia aku ana e ke kupeun. Mamuli o ke kokua like ana o na ihh» oluna o kn nioku e hoohikihiki i mau mea ai kupouo ame ka wai e lawa ai no kekahi mau la, iloko o na minute pokole wale uo ua pau aku la keia mau mt»a a|Mii ilnna o ka waapa. I ka pau pono ana o na hemahema e pono ai ka wanj>a ma keia huakai lioopakele, ua kau aku la iki poe ola apau oluna o ka nioku poino iluna o ua waapa la. a hoao aku la e hoopakele i na lH»e e lau* hele mai ana me na paliu ame na pauku laau h(H>lana. : O ka nui o na poe i hoopakeleia i loaa aku e lana mai ana hf umi ko lakou nui. a homnaka aku la ka j»aio ana no ka make ame ke 'ola. '' | Hoe aku la lakou ika waapa me ka ikaika i kaawale aku lakoa iuai ka moku uku. a he mea oiaio iloko o ka liapaha hora keia hmi- | ikaiku ana a lakou e mamao mai ka mokii inai, ua ike ia Jiku la ke piholo ana iho o ua moku nei, a pa-hu ae la na mea paahaiia oh>ko, e hoojH)iili ana i kf kai im» ka uwahi, a mihi ilio la ka poiiio ina no ka lolii iki aku ina ua lilo i moe puu uo ka moku poino. 1 I\t» k-iiu la na maka o ke kapena maluna o ka inoku a lak.ou i aku ai, a i ka ike ana aku i ka hopeua i kau iho malnna ona. unoku) ua palulu niai la oia i kona mau lima >na kona man maka a uwe iho la nie ka naau kaumaha, me he mea la ua haalele mai kona hoaloha pilipaa loa iaia. A hala ia la i ka holoia e lakou. ua uhi mai la ka aaki pouli o ka po. ke iniki hala ole ia ke anu ia lakou. pau ka ikena i kekalii mau i waapa o k:i holo like ana mai. a hekau inai la ka meham«*ha ame k& ' pohihihi o ka hiki i keia wahi waapa ke hoopak»*U> ae mai na poino • mai e hoopnni aiui ia lakou maluna o ka moana nui akea. I Iloko ona oliua apau iluna o keia waapa i» paialewa in n«M ena ' ale o ka nioana. o ka Hoku o Kokawela wale no ka wahiiie iwa«Mia «> { lakou, a e pnili mau aku ana oia i ka hapauea Kokawela. ine he mea Ia e kau nui aku ana oia i kona palekana maluua o ka eh»makuh*. Ma ka aoao hoi o KokaWela, ke paa mau la oiu i ka liina o ke kaikamahiue, me ka haliilii ana i wahi no komi poo e hoonioe ai, me ka makaala mau ana i ka hoaahu ana i ka huluhiilu i ole ai.e komo mai ke ann iloko o ka inea ana e liiipoi nei. Ma ke kakahiaka o kekahi la ae, ua puoho ae la ku Hoku «» Kokawela mai kona hooluolu ana ia po lue ua uiaka mohaha maikai, a ike ae la, ua palekana na poe apau oluua o kahi waapa uuku. L«»ha ae la kona mau maka pouiponi iluna o ka Lani a hoomaka ae la e himeni ine ka hoomaikai ana i ka Haku ka uiea nana i hoopakele ae ia lakou mai ua poiuo iuai o ka po aku i hahu I ka Iloku o Kokawela i hooinaka ae ai e puaun i ka lalani niua ! o kana mele o ka wa hookahi nu ia i hooki ae ai o na poe hoe waapa i ka lakou hoe aua, a kukulu ae la i ka lakoii mau hoe apau iluna. | W'ehe ae la ke ka{H*na i kona papalekapu a pela «o hoi na poe e ae apau i wehe like ae ai i ko iakou maii papiile me ke kuloii like ' ana o na poo ilalo; e hoololie ana i ke anoano e«*hia o k<» niele ana a. i ke kaikamahine, a inamua a«* o ka pau ana o ka lalani liojm* i k«J nu'lei.i. aole h«» nn»a liookahi ilun;i o kela Wiiiipa i nele ke komohia ' o na mauao aloha 110 ka hiuieni ;i k«i Haku «) K<»kawela i nn-h' niai aL