Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 47, 23 November 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA. [ARTICLE]

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA.

MOKUNA XXI. ~ ~ «O OE KA'U I ALOHA 10 MAOLI AI, AOLE O KA MOL** Oiai oia uo ka romi a'u i hakaka ai me na enemi o'u ame ko kai moi no ka hoopakele ana a lilo ke ola o kekahi mau kumakaia i ka make, aole no nae i lilo i mea nana e hoano e mai i kua noonoo no ka lapu paha, .1 oiai au e noonoo ana i ka holopono o na hana apan me ka nui o na ke akea ma keia hoao ana e hoopakele oa ho<?a mai la o Johana me na mea ai no ko f u paina ahiahi. A nana no hoi i ha'i mai ia'u i ka moe oluolu o ka moi mahope iho o ka lawelawe akahele ana 0 ke kauka, a nana no hoi i hoike pn mai ia'u i kona ike ana i ke kaikamahineaiii. Oia ame ke Konela ame Faletiza e a noho ana ma kahi hookahi no ke kuka ana i kana nana aku. I.'a ha'i pu mai hoi oia ua haia aku ka ilamnku no Setirela, a 11 a hooponoponoia ae hoi ko Mikaela Eleele kino a ke kiaiia la hoi e ka I>cde Mabine. Ua ha'i pu mai no hoi oia he nui na lauahea e lalama ana ma na wahi apuni ka aina. O kekahi e oleloia ana ua make ka mea i hoopaahaoia iloko oke kakela o Ze<iena. A o kekahi, ua nalowale oia ine ka ike oieia me ke ola no nae. A 0 kekahi hoi ua hala aku oia no Enelani no ka huli pono ana i kekahi mau hana kipi maiuna o ka moi ame kona aupuni. A o kekahi hoi ua lawe ma-luia oia mamuli o ka loaa ana iaia o kekahi mau hana kipi a ke duke i makemake ai e hooko.. Aka. o ka oiaio ona mea apau aia wale no iloko o ? u ame Konela Setipa ame Kapena Faletiza ame Kupa Hone o Hanezau ka mea i pahemo aku mai a'u aku. A pau ka maua kukaiolelo ana ua haalele iho la o Johana ia'n ma kuu hookuu aua ak.; e ho'., a iioho Lookahi ih:> la wmi- a noonoo nui. aole ma na mea 110 ia mua aku* aka, e lioihoi ana i kuu noonoo maluna o na mea a'u i hana ai i na mahina pokole i hala ae he ekolu inaluna o ka nohoalii o Luritania. Ua ike iho no wau i ke kupaianaha maoli no o ka loaa ana o keia mea ia'u a i kuu hoonohonoho ana i na mea apau, ua ike iho la 110 wau ua lanakila ka'u hooikaika ana maloko no nae 0 ka hala ana he mau <hakoko ikaika e ke'ake'a mai ana no ka puka pono ana o ka hoao ana e hoopakele i ka mea i iini loa ia e pakele. Aole au i mihi ika hana a J u i hoomanawanui ai oiai nae he nui na hana uhiuhi i lawelaweia a oi loa aku o ka hoopunipuniia ana o na makaainana 0 ka aina owau ko lakou moi, a ua manaoio no hoi lakou owau io no ia. Eia nae, he mea hiki ole ke alo ae, a oiai, oia wale no ke alanui e pakeie ai ka moi ma ka hunakele loa ana ia oiaio |K»la i ihoomauia ai a pakele 10 no ka moi. Aole no i li'uli'u loa ka Johana hoi ana ua komo mai la 0 Ka- , pena Faletiza a hui hou ae la maua me ka olioli ame ka pumehana 0 ke aloha mahope iho o ka alo aua i na inea o ka hooikaika ana. Ua iho inai oia e hoike mai ia'u i ka makemake o ka nioi e ike ia'u. Ua hoike pu mai no lioi oia i ka lawelawe maikai ana 0 ke kauka iaia, oia hoi ke kauka 0 Talenehima Home, a ua ikeia kona maikai mai, a no kona maikai ae pela i loaa ai iaia ka ikaika ke kumu o kona kauoha ana mai ia'u e hele aku e ike iaia. Alaila haalele iho la maua i ka rumi paahao a pii aku la ma ke alapii no luna a ma ke alahaka hooholo i hele aku ai maua no kahi aoao i ka rumi o ka duke kahi o ka mōi e waiho eha ana. * E waiho ana ka moi iluna o ka moe a 0 ke kauka e ku ana ma ka aoao oka moe. Ua lmwanawana mai no oia ia'u e hoopokolē ko'u ike ana i ka moi. Ua huli mai la ke poo 0 ka moi a ike mai Ia ia'u a haawi mai la 1 kona lima ia'u no ka lululima ana. Ia manawa haalele iho la ke kauka ame kuu hoaloha Faletiza ia'u ame ka moi o maua wale no. A lalau aku la no lioi au i kona liina a oia ka mua loa 0 ke aloha ana maho|>e iho o na maliina ekolu 0 ka liakoko ana nona. "Ua hooikaika mau wau aole e hoopaumaele," wahi a u i pane aku ai i ka moi me kuu wehe ana ae i ke komo o ka moi mai kuu manamanalima ae a «hookomo aku la iloko o kona. "Aohe hiki ia'u ke kamailio nui aku ia oe," wahi ana i pane mai ai ia'u me ka leo nawaliwali. "He paio ikaika iho nei ka'u me Konela Setipa aine ka ilamuku, oiai hoi ua hoikeia aku nei na mea aimu iaia. "Oia hoi, ua makemake au e lawe ia oe me a'u i ke kulanakauhnle o Setirela a e nolio pu kaua ilaila e lilo ai oe he hoaloha maikai pilipaa loa no'u e kuu Kasana Rudolofo. Aka, ua paakiki loa mai nei laua aole he kupono e liana ai pela 110 ka mea ka he mea {K>no e maiama loa ia keia mea me ka hunakele loa ia ina he hiki ke hana pela." * 4 Ua jH)lolei laua eka moi." wahi a'u. U E hookuu mai oe ia u, no ka mea, maanei la, pau ka J u hana.'' "Ae, ua pau io 110, A aohe he kanaka eae e <hiki ke lawelawe ika hana au i hana ai e like me ka hiki ia oe. Ika wa. e ike hou mai ai na makaainana ia'u e ike mai ana lakou ia'« me ka puhuluhulu nui o kuu umiumi. "Ae, e ha'i aku wau ia oe, e ike ana lakou ma ia liiohiona i ka ikaika maoli oka wili ana oka ma'i maluna o'u. Alaila, e loaa ana ia lakou ka ike aohe he walii loli o ka moi mawaho ae o na loli mamuli oka waiho uia'i ana. Aohe a'u mea e hoololi ai maluna ona hana au i kukulu aku ai a ku. 0 ka'u wale no oia ka hoomau ana ma ko lakou kahua holomua e nee uei." iiaawi aku ia wau i ko*u hoomaikai i ka moi, aka, leha wale mai la 110 kona mau maka a naua uiai la ia'u me ke ano hoohuoi e like me ke ano mau o ka poe nui'i i kuliīipo loa ka nawaliwali, a no ka nawaliwali loa aole oia i niuau hou mai ia'n. Ua idu\ iho no kona mau maka maluna o ke komo o Falevia e j.aa la ma knu manamanaiima a ua manao wale aku wau e ulu ana ua uinau no ia mea aole nae. * *\Vole.i maopopo ia'u i ka wa hea la wau e ike hon ai ia oe ? " wahi hou ana i pane mai ai. v4 l ka manawii paha e loaa hou ai ia'u he hana au e makemake ai na'u e hana," wahi a'u. Pili iho la koua mau maka, a komo mai la no hoi ke kauka ame FaietiKti a alakai aku la ia'u iwaho. A 0 ko'u ike hou ana no hoi ia i ka moi, a o ka ike hope aua no lioi ia, a aole no hoi au i ike hou. A puka makou iwaho, huli mai la o Faletixa a alakai aku la. aoie ma ke knkulu akaiu aka. ua lawe aku la oia ia'u ma ka huli hema ame ka j»ane leo ole mai ia'u alakai aku la oia ia ? n ma kekahi «lapii e hiki aku ai i kekahi holo nui. w Kia ihea kaua e hele nei?" i ninan aku ai au. Iluli aku la o Faletiza a nana aku la he wahi okoa* alaila, pane mai !a: **Ua makemake oia (ke kaikamahinealii) e ike iia oe. Ika manawa e pau ai e loaa ae wau ia oe ika uwapo. llaila au e kali ai 3a oe. M "Heaha kona makemake ia'u/' wahi a'u i ninau aku ai me ke pihoihoi.

Luiiluii wale iho la 110 kona p<w. l*a ike anei oia ī na apau? i ninau hou aku ai aa. "Af. ua lohe oiii i na ui**a apau." Wehe aku ia oia i ka puka me ka hoopa malie ana mai ia*u e komo iJf»k»\ a komo akri { a n o hoi au a pani mai la no hoi oia ika puka mahope ou. la'u la ke h<>omaopofK> la wau aia wau iloko oke keena hookipa ano uuku no, ua hoowehiwehiia nae a nani. la*u i komo aku ai a ku iho la manao iho la wau owau wale no ia e ku la, no ka mea. he auo pouliuli no ka'u wahi e ka ana, i kahi malamalama nwiuwiki nuku o kekahi wahi ihoiho kukui e olino mai maloko mai o kekahi ruml aku. Aka, i ko'u huli ana ae i ka pukaaniani na ike aku la wau i kekahi kino wahine eku ana malaila. Ike koke iho la no wau 0 ke kaikamahinealii no ia. A o ko'u hele aku la no hoi ia i ona la. Kukuii iho Ia kekahi kuli o*u a hopu aku Ia wau i kona lima e lewalewa ana ma kona aoao a hapai ae la no ka honi ana, eia nae, aole ona oni iki a aole i p<me mai. Ku ae la au iluna a nana aku la i kona helehelena maloko aku o kona lauoho oiai aia kona alo i ka pukaaniani. A mamna o ko'u hooinao[)opo ana ua pane aku la wau: "Falevia!" Huli mai la oia me ke ano haalulu a nana ae la ma o a ma o. Alaila hopu mai la oia ia'n me ka pane ana mai: "Mai ku oe, mai ku <>•! Aole! aole oe eku iluna. Ua eha oe, Xoho ilalo, noho mai maauei, maanei, maanei!" A paa mai la no hoi knu lima iaia a huki iho la ia'u e noho iluna 0 kekahi ko-ki a paa mai la no hoi kekalii lima ona i kuu lae. "Wela maoli kou poo." wahi ana i paue mai ai ia'u me ka leo oluolu loa a kukuli ilio la ma kuH aoao. Alaila apo loa ae la kona lima ia'u a lohe hou aku la wau i koim hamumumu leo malie ana ae: "E kuu aloha, e kuu ipo, wela maoli ko poo." Aia ine a'u na uianaolana ano e a lauwili no hoi o ka noonoo, aka, i ke aloha i omouia a paa iloko o'u na ia mea i hoala hou mai i kuu uhane e nele ole ai i ka ike iho o ke kanaka i neia mea he aloha 1 ka ipo. Ua hele mai au e kukuli haahaa aku imua ona a e noi aku 1 kona ae e huikala mai ia'u 110 na ha.na uhiuhi laumamae iioopalaimaka 0 ko'u noho moi ana, ana i manaoio ai hoi owau io.no. ka moi, aka 0 ka'u i pane aku ai oia keia: "Ua aloha au ia oe me ko'u puuwai apau ame kuu uhane apau!" "Me kuu ola ame kuu uhane apau," i pane ho.u aku ai au iaia i pili loa mai ai ia'u. '*Mai kinohi loa mai no a'u i ike mua loa ai ia oe iloko o ka luakini. Aia he hookahi wahine wale no ia'u apuni ke ao holookoa a aole he mea okoa ae ana. Aka e huikalaia mai au no ka hewa ino loa a'u i hana aku ai ia oe." "Xa lakou i koi ia oe e hana pela," i pane koke mai ai o Falevia ine ka leo oluolu nahenahe, alaila pane liou mai la me ke kau ana ae 0 kona poo iluna a kaulono mai kona mau maka maluna o'u, "a ua like wale no ia ia'u me ko'u nana ole ae ia mau mea ina no wau i ike mua. Ooe niaoli io no ka'u i aloha aole oka moi," a lele mai la oia iluna o'u a honi mai ia'u. •'O ka'll i manao maoli ai e ha'i aku ia oe," wahi a'u i pane aku ai, "i kela po hulahula ai 0 kakou i Setirela \ ka wa a Konela Setipa 1 kahamaha ai ma kona hoea ana ae ma ka pukaaniani. Mahope mai o kela nianawa, aole liiki ia'u ke hookuu ia oe. E kuu ipo e 1 kuu aloha, no kuu alolia nui ia oe, aneane au e haalele i ka hoopakele ana i ka moi a e liookuu aku iaia e make." "Ua ike au, ua ike no wau!" wahi a kuu aloha i pane mai ai, "aka healia ka kaua hana e liana ai e kuu Rudolofo?" 1 Apo aku la kuu mau lima ma koua puhaka a hoopili mai la a pili pono ia'u a pane aku la iaia: 4 'E hele ana wau i keia po." "Aole, aole," wahi a Falevia. u He mea pono wan e liele i keia po mamua oka nui loa ana mai ,0 ka poe e ike ana ia'u. la e hiki ai ia oe ke au'a mai ia'u e kuu aloha, koe wale no a— — ; " ! "Koe wale 110 a owau ke hele pu me oe, e Luilofina," i hawanawana mai ai oia ia'u me ka leo uuku loa. "O! aole pela," wahi a'u i pane ae ai me ka leo ano ikaika, "mai kamailio mai oe no ia meal" a pale aku la wau iaia mai a'u aku. "No keaha mai? Ua aloha au ia oe. Ua like no kon inaikai a keonimana kuio me ke kulana moi!" Aka aole i hiki ia'u ke kupaa iho ika w ? a a'u i lohe ai ia mau olelo a kuu ipo. Hopu koke aku la wau me kuu mau lima hamama a apo mai la iaia iloko o kuu puili aua a hoomalielie aku la iaia me ka hoike ana i ke kupono ole ia'u ke kakau mai iaia 110 ka imi ana ae ia'u a e haalele i ke aupuni o Luritania holookoa 110'u nei wale no. Ua noho malie loa iho la kela a hoolohe pono mai la i ka'u uwalo ana u hiki i ka pau ana, alaila, ku ae la oia iluna a hele aku la inai a'u aku aku aku la ma ka paia oka rumi. Ke haalulu la kuu kino holookoa apuni a'u no hoi e noho la ilui>" o ke ko-k-i me ka hoowahawaha nui ana o'u ia'u ilio. "Ua liuhu maoli 110 wau!" wahi a'u. "O ka'u ia i aloha loa ai. e kuu alolia," i paue mai ai 0 Falevia. Huli aku la au a nana aku la iaia a oiai aia kona alo ke huli la he wahi okoa ua ike aku la uo wau i ka pulu 0 kona mau maka i ka wainiaka. Ahu mai la kuu aloha nona, "O ke alolia anei ka mea hookahi wale no?" i ui mai ai kela me kahi leo nahenahe oluoiu me he wai la naua i hoopulu tuai i kuu puuwai e hoomalielie ana mai ka uluku nui ana. "lua oke aloha ka mea hookahi wale no, ua hiki io ia'u ke ukali mahope ou —iua nei iloko o ka liuue aiue ka aaliu ana i ka lole nahaehae—a ku ia uia kahi aoao o ke ao nei. Xo ka mea. ua komo mai oe a ua lilo aku kuu puuwai apau loa ia oe. Aka oka ninau nui o ke aloha anei ka mea liooka-hi wale uo aolie he mau mea e ae e naua ai?" Aole a'u pane uo keia mau olelo a kuu aloha aka hauiau loa iho la wau. Hele mai la oia a kokoke ia'u a kau mai Ia i kona lima maluna o kuu poohiwi, a kau aku la no hoi au i ko'u lima maluna o kona a pane hou mai la: Ua ike no wau ina oke aloha ka mea hookahi wale 110 a iua ua waiho aku oe i ka moi e make iloko o kona luapaahao." Hapai ae la au i kona lima a honi iho la. "O ka maemae o ke kulana wahiue kekahi mea i pakuiia mai i ke aloha, e Rudolofo," wahi hou a Falevia; "a aia ia ma ka oiaio ana i kuu aina kulaiwi ame ko ko'u hale. Aole i maopopo ia*n ona kumn o ko*u aeia ana mai e aloha ia oe v aka he mea pono ia'u e noho." **0 ko komo T e mau ana ia ma kuu manamanalima, a kou puuwai hoi iloko o ko'u puuwai a o ka honi o kou ihu maluna o ko u. Aka, he mea [wno oe e hele a lie mea pono hoi au e noho. He mea niaopopo nae ia*u 0 ka mea nana e pepehi liilii mau ia u oia no kuu aloha juiu ole ia o<*." Xo'u iho ua ike an i ke ano o na olelo a hoholo ae la ka maeele 0 ke alolia a puni kuu kino, aka, aole e liiki ke alo ae i ka hookaawale ana ia inaua iho. Ku ae la au iluna a hopu akn la no hoi au 1 kona lima. "E hana akn e like me kau i ike ai he pono," wahi a*u, "no ka mea o ka pono uo iloko ou ka mea nana e alakai ia oe e hana pela. Manao wau aole he kaumaha loa ma ko'u aoao, no ka mea o kon Komolima e mau ana ia ma ko'u a o kou puuwai maloko o ko'u aole

lie iliu o ka ipo e ae e pa nialuna o ko'u niawaho ae o ka'u e kuu iilohu. Aka, e kaawale io no kaua, ana na Laui no e kiai raai ia oe e kuu aloha." Ia mauawa i lohe aku ai maua i ke mele ame na leo pule o ke anaina lioolewa no ka poe i hala aku a hamau iho la maua uo kekahi mau minute, o kona lima iloko o ko'u. "E kuu moiwahine ame kuu aloha!" wahi a'u. "E kuu ipo ame kuu naita oiaio!" i pane mai ai kela. Malia paha aole kaua e hui hou ana ma keia «hope aku. Nolaila, e honi mai ia'u e kuu aloha mamua o kou hele ana." Ua honi aku la 110 lioi au e like me kana i noi mai ai ia'u, aka, nee mai la kela a pili loa ia'u me kahi leo nahenahe o ke aloha e pa-e ana i kuu pepeiao me kuu inoa i punahele iaia: "E Lui, e Lui. t? Lui." a puka mai la wau iwaho. Iho awiwi mai la wau a loaa mai la o Konela Setipa ame Kapena Faletiza ia'u ma ka uwapo e kali ana ia'u. A mahope oka hoomakaukau ana a oiai ua makaukau mua na lio o makou o ko makou kau aku la no ia maluna o na lio ano kahi hoolulu kaaahi o ūii palena walio ka pahuhopu. Hele no hoi a wehewehe loa kaiao o ko makou hoea aku la no ia ilaila a he mea e ka ha'oha'o o ka poe oluna o ke kaaahi i ka ike ana mai ia'u ua paa ika uhi ma kona ku ana mai. Ua manao lakou lie kanaka ko'iko'i au ma ka lululima ana. ame ka wehe ana o kuu mau hoaloha Setipa ame Faletiza i ko laua nnui papale no ka liaawi ana i ko laua aloha hope loa ia'u. ! 4 ive manao iu k i au he mau liapa kanaka wale no kakoiv i keia kakahiaka/ > wahi a'u i pane aku ai me kahi minoaka o ke kaumaha. 4l Aka, i ko kakou mau la i hakoko ai lie poe kanaka maoli io no kak6u. Ua pili aloha maoli no ko kakou hele pu ana a ua holopono no hoi na hana." 4i Ua hoopio aku kakou ika poe kipi a kumakaia maopopo aua hoihoi ae i ka moi a noho iluna o kona nohoalii,' , wahi a Setipa. A me kuu puiwa nui ame kuu hoomaopopo mua ole ana ua kukuli iho la o Faletiza ilalo mainua o'u me ka hopu ana mai i kuu lima 110 ka honi ana a pane mai la no hoi ia'u i huki ino mai ai i kuu lima: "Aole no he hoonoho mai ona Lani ina kauaka i puka mai ka ohana alii mai i mau moi." Ku koke ae la no hoi oia iluna a mahope o ko makou lululima ana no ke aloha hope loa ua kau mai la au i ke kaaalii a i ke kaaahi e kuupau ana i ka holo —liolo no Palani, a i ke oeoe no hoi e kani pu-pu aua aia no na hoomanao poina ole o ka leo hanehane o kuu aloha me he mea la ke pa la jio i kuu pepeiao—"E Rudolofo, Rudolofo, Rudolofo! A me he mea la ke lohe la no wau. aka, o ka hoomanao mau ana nona aole ia i maalo ae mai a'u ae. KA HOPENA.