Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLV, Number 48, 30 November 1906 — HOKU O ROKA WELA Ka U'i Iloko o na Popilikia he Nui. KA HOOPAKELE O KA ELEMAKULE ONAMILIONA. [ARTICLE]

HOKU O ROKA WELA

Ka U'i Iloko o na Popilikia he Nui.

KA HOOPAKELE O KA ELEMAKULE ONAMILIONA.

MOKI'NA 111, KA OPIO MALIHINI. "Pela no, inu hc m* u aloha kaa i aioha ia oe." wahi a ka Hoku o Kokawela me ka hanu nui ana iho. No keia pane a ka Hoku o liokawela. ua kau lono pono mai la ka nana ana a ke kanaka opio, alaila ninau mai la oia: 4, A01e ka paha ou mau hoaloha?" '•Aole o'u mau hoaloha. L'a make ko'u makoahine he hookahi makahiki a oi i hala ae nei, a o ko'u makuakane hoi, he ekolu ae nei no mahina. "Aole no o'u mau kaikunane a mau kaikaina hoi, owan hookahi no ke keiki a ko'u mau makua. Aole no o'u home. aka he ohana pili ma ka aoao o kuu makuahine, oia wale no kahi ohana i maopopo ia'u e nolio mai la i Amerika; aole nae au i ike ia lakou.'* '•ī/a kakau ae lakou i kuu inakuakane mamua o kona make ana r holo aku au i Amenka, a na lakou e haawi mai i home no'u e noho ni. a e hoonaauao ia'u a hiki i ka loaa ana ia'u ka hana komukula i hiki ai ia'u ke malama no'u iho. M "Aia anei kou home i Enelani?" ( 'Ae, aia i Debikia, ilaila ko'u inakuakane i noho kahunapule ai." "Ua kamaaina loa au ia wahi," i pane akn ai o Ake Puluka. "Aole anei ou manao, oia kekahi o na wahi maikai loa?" wahi a ka Iloku o Kokawela i ninau aku ai me ka hialaai no ka mea ke ike nei oia ua kamaaina kona kokoolua i kahi o kona hoiue i ku ai. <4 Ae ua manao au lie wahi maikai no kela," alaila kamailio laula ae ia laua ma na walii apau a laua i ike ai, a hiki wale no i ke kani ana mai o ka bele aina, haule aku la laua no ko laua paina ahiahi. I na la apau ma ia liope mai, a hiki wale no i ke ku ana o ka moku i Nu loka, e launa mau ana o Ake Puluka me ka Hoku o Ro* kawela. I ka la hope loa o lakou ma ka moana, a i ka auwina hi ua hele holoholo aku la ua mau opio la iluna o ka oneki e kuikui linui pu ana. Alaila ku ino iho la o Ake Puluka, a kuhikuhi aku la kona liina i kekahi kulanakauhale e waiho lahalalia mai ana ma kalii mamao, a pane aku la i kona kokoolua. "O ke kulanakauhale kela o Xu loka e waiho mai la iloko o na hora {>okole wale no mai keia inanawa aku e hiki aku ai kakou ilaila. Aole paha oe i maopopo i ka ehaelia e loku nei iloko o kuu puuwai, ke kaawale aku mai ia'u aku?" Alaila mae iho la ka helelielena o ka Hoku o Uokawela no keia niau o!eh> a Ake Puluka i kamailio aku ai iaia, aka, nae pane niai la oia i ke k;uv lka °P io: "Ke upu aku nei oe e lialawai nie kou uiau hoaloha i ko kakou manawa e hoea aku ai i Nu loka. Ua manao au he mau lioaloha ko-u i kali mai ia'u ma kela moku i poino ai, aka ma keia moku aole o'u manao he mea kekahi i maopopo eia au nialuna o keia moku, a e hele hookahi aku ana au no Eunikalina." "Alaila aole 110 lioi ha i pohihihi loa ka imi ana i kou maka-; niaka no ka mea aole no i mainao loa o B«rukalina mai Nu loka aku. Ina ua maopopo ia oe ke alanui ame ka lielu o ka liale o ka hxia koke no ia ia oe me ka maalahi," walii a Ake Puluka me ke ano hoihoi. "Oia ka mea apiki ua kakau no hoi au i ke alanui ame ka heiu, iloko o kuu huke hoonianao, eia nae na poina loa ia au iluna o kela nioku poino, aole hiki ia'u ke hooinanao ae i keia inanawa i ke alanui ame ka helu." , . Malia paha o liiki no""i ke kapena ke kuhiku'hi mai ia oe 1 kaihl au i makemake ai e liele. Ua manao 110 hoi au i ka manawa o ka waapa ]>ailaka e lawe inai ai i ka pailaka no luna nei o ka moku, a hoi aku 110 ke awa, aole 110 e nele ko lakou lioike aku i ka poe o uka. eia kekahi o ua poe i hoopilikiaia maluna o keia inoku.'' No keia mau olelo a Ake Puluka, ua lana ae la ka manao hauoli iloko o ka Hoku o Rokawela,'malia paha o hoea io mai kona man hoaloha i ka uwapo, ke lohe aku i ka mea-hou e pili ana no ka poe poino, a nui ole hoi kona lulii e hele huli aku ai i kona makamaka. MOKUNA IV. MIIS. LIKEKE. Ua lohi loa maoli ke ku ana aku o ka mokuahi i ka nwapo ia po, a aole i aeia na ohua e lele iuka a pau mua i ka nanaia e na luna kuke-awa. Aka ma ke kakahiaka nui o kekalii la ae, ua eleu ae la na ohua apau no ka lele ana inka. a pela no hoi ko uka poe e momoku mal ana noluna o ka oneki e ninau ana no na puolo, na paiki, a pela wale aku. No ka kaua wahi malihini, Ka Hoku o Kokawela, aole ona hoo-

maopopo aaa he wahi puolo kona, no ka mea na ike pu ae no kaua i ka |>au loa ana o kona mau mea apau a ko*> kahi lole i ka ili. Ke noho malu- la oia iloko o ka rumi h«x»luana, me ka nana ana i na ohna e iho nei no ka haalele ana iho i ka moku. a ua hele kona naau a piha i kr kaumaha, me ka iua«>i»o|Hi ole o kana mea e hana ai. noho hoomanawanni iho la no oia me ke kali ana i kona hoaloh* Lapauea Kokawela. T'a olelo mua mai o Kokawela iaia aole oia e haalele i ka mokn a hiki i kona maopopo ana, e loaa pono ana kahi o kona (Hoku o Kokawela» man hoaloha e loaa ai. a ina no ka loaa ole, alaila na Rokawela no e imi i wahi knpono no ke kaikainahine e noho ai, a hikī i ko laua hoolaha ana iloko o na nnpepa. no ka hoike ana aku i kona mau makamaka i kona wahi e It»aa mai ai ia lakou ke huli niaL I ka Ake Puluka makaukaa ami no ka lele ana aku no uka ka uwapo. na huli hele aku la oia i ka Hoku o Kokawela a hiki i ka loaa ana e nono ana iloko o ka rumi hooluolu o ka moku alaila pane; aku la oia i ke kaikaniahine: | "Ke makaukan nei au e haalele iho i ka moku nei, a haalele pu ■ fho hoi ia oe, na pau mai nei ko'u mau ukana i ka nanaia e ka poe* kuke-awa. a i hele mai nei an e aloha hoj>e aku ia oe. | "Ua olelo mai nei o Kokawela ia'u nana e malama ia oe. a ke lana nei kun manao. e j>ono ana na mea apan ana e hana ai non. Ke manao nei no hoi au e loaa ana ia oe he honie olnoln anie na hoaloha maikai. aka hookahi a'u mea kaumaha o.ka maopopo ole o kou wahi e noho aku ai i hiki ai ia'u ke hele aku e ike ia oe mamua o kuu hoi ana no Enelani. aka ke paa nei no nae kun manao e halawai hou aku ana no kaua i kekahi manawa hou aku. E oluolu ana nei oe e lawe aku ia'n ma ke ano i hoaloha nou?'' I I ka pau ana o kana kamailio ana, unuhi ae 1a oia i kona pepa inoa mailoko ae o ka pakeke'o kona puliki a haawi aku la i ka Hoku 0 Kokawela. I "Me ka mahalo e Mr. Ake Puluka. aole loa au e poina »a oe no ka mea he mau hana maikai kau i haua mai ai ia'u, a u e hiki ole ai ke poina. E kii ae au i ko'pine oinou mai poina uiaoli ka hoi au 1 ka haaawi ana aku ia oe. v i "E oluolu hoi oe e maiama ia pine i mea hoomanao mau ia'ul a pela hoi oe e haawi mai ai i kekahi mea ua'u e lioomanao ai ia oe.". "Ua pau loa aku ko'u inau mea maikai apau i ka opu o ka mo-; ana. a ina oe e oluolu ana, ahiila e haawi aku no au i kekahi inau owili o kuu lauoho nei," me ka paa pu ana ae i ka owili lauoho iloko 0 kona lima me ka hoomau hiiu ana aku no nae i ke kamailio aua : | •'Aole palia i kupono-keia lauoho no ka pauai ana aku no keia . pine oniou kuiuukuai nui?'' ! No keia oielo owili lauoho a ka Hoku o Kokawela ua hauoli loa iho la o Ake o ka liaawi io mai o'.ke kaikamahine, a ke.pana kapalill la ka puuwai o ua kanaka opio la. a-pane okoa aku | "E haawi io mai oe i kekahi mau lauolio mailoko mai o na owili lauoho pila e anaanapa mai la inaluna o ko mau poohiwi." j "Aohe a'u mea e oki ae ai a moku.' ? ! I'nuhi ae la o Ake Puluka he wahi upa mailoko ae o kona puliki, a me na lima nieiiemeiie, haawi aku la i ka upa i ka Hoku o Koka- j wela. . | Lalau mai la no hoi ke kaikamahine i ka upa, a oki iho la i na welelau lauoho e kuuwelu ana malalo aku o ka nipuu lipine a waiho aku la iloko o ka lima o Ake Puluka e palahalaha mai ana imua ona. ! "Ke hooniaikai aku nei au ia oe, no keia makana au i haawi mai nei ia'u, he makana hoi na'u e poina ole ai iloko o na kau.a kau.", Hookoino iho la oia i na owili lauoho iloko o kana buke pakeke j a lalau aku la i ka lima o ke kaikamahine opio. a puliki iho la me' ; ka pane leo ole no kekahi iiaau &ekona, alaila p«ine aku la: | "Ua halawai mali-hini kana maluna*"o na ale o ka moana a ke, hookaawale nei nae kana maluna o ka aina, e hele ana au ma ka u j huakai makaikai o ka hele ana mai nei, aka o kuu mau ana, aole loa au e poina ia oe." | "O kou mamao ana aku mai ka ike ana o kuu mau maka ua lawa na milo lauoho au i hanwi mai nei ia'u i mea e ike mau ai, nit- i ( he mea la, aia no oe imua o kun mau maka me he aniani kiiolii la," me keia uiau olelo haawi mai la oia i ke aloha hope, a iho aku la no lalo o ka uwapo, a pau aku ia ka ike ana o ka mea kakau iaia no kekahi niau la ]oMii. ! Ia Ake Puluka i hemo aku ai ma kekahi puka o ke keena hooluolu, ua komo mai la kekahi wahine mai kekahi puka mai, me ke j au hele ana o kana nana ana ma o a maaif*i o ka rumi a ka Hoku j o Kokawela." j Ku hikiwawe ae la ka Hoku o Kokawela. a liele aku la imua me ka pane ana aku: j "Owau ka Hoku o Hokawela, ka niea hoi au e huli nei." walii a [ ke kaikamahine me ke ano hoohilaihila. | Nana pono mai la ka wahine malihini maluna o ke kaikamahine 1 a pane mai la me ke ano pahnohao no k«a,-u'i o keia kaikamaliine: | Ua hoouna mai nei kuu haku wahine ia'u e hele mai e nana ia 1 oe i kela inan la elua i hala akn nei i ke ku ana mai o kekahi moku, | aole nae oe maluna olaila. a i ka po nei i hoike hou ia mai ai kft lohe eia maluna o keia moku kekahi o na poe ]>oino i hoopakeMa, nolaila kali au a hele okoa mai la e hnli. "Ua loaa ia'u ka maha, f ua loaa iho hi op ia'u, aole paha ou wahi puolo?" i "Aole o'n wahi inea hookahi i koe. Ua pau aku ko'u mau mea apau loa i ka opu o ka moana me ka moku poino," wahi a ke kaika-

mahine me ka hakilo pono aoa i ke ano o k«*ia w»hioe e kamailio pm nei me ia. "Malia pah.i ua kuhihewa oe ma koa koho ana nial ia'o o ko i inoa o llalain«i, h** wshin» j malama hah* au no Mn>. Ukeke aka. kft hala loa nei ka manawa: e hele kaua/' •Alia hoi/* wahi a ka Hokn o Kokawela i kana aku ai ia Ba!afna nie ka hoomau hon ana aku no i ke kamailio ana: "E kaii iki hoi kaua, ua makemake au eliaawi aku i ko'u aloha hope i kekahi keonimana hapauea. ka mea i hana mai i na hana luaikai maluna o*u." He mea makehewa wale no ke kali ana, e ke kaikamahme, ao»e e h>aa kela kanaka au e manao nei e kali, no ka mea na pau loa ak* nei na ohua i ka lele iuka. A ina aole au e hoea koke aku aoa. e huhu mai ana knn haku wahine ia'u no ka lohi a hoi iho «o h« i kaua, o ka hora ti> keia." I I hakalia no a j»an ke kamailio ana a Ualaina o kona pn-i* koke aku la no ia me ke kauoha ana mai i ka Hoku o Kokawela t I hahai aku mahope ona.' _ I Xo ke kaikamahiue hoi. ke noke ia oia ika uwe oo 4 kona hoaloha mamua-o kona hele ana me keia wahine. aka aole nae 0 hiki ke hoololohe iho mamuli o kona manao. E jH>no oia e hoo lohe aku i ke kauoha a keia wahine. o ke ku ae la no ia hahai m.v hope o ka wahine malania hale. Ile hapalna hora mahope iho o ko laua nei haalele ana aku i kx moku ua hoea mai ta o Hokawela iioko o ke keeua hooluolu.'aole ih« la ke kaikamahin»» opio. _ | Noke akn la oia ikn huli hele mo ka ninaninan ana no ka llokm 1 oßokaw*»la. ua 'hoikeia mai la e. kekahi mea ua hiki mai kekahi wa hine a ua hele.pn aku ke kaikamahine me ia. ; Xa keia mau olelo i hoomama ae i kona manao pihoihoi no ke kaikamaliine. aka ke maopopo ole la 110 kona wahi e hele huli ak« ai iaia. A i kona haalele ana iho i ka moku ia kakahiaka ua piha. oia me na inanao kaumaha no-ka ik« i ole ana i ke kaikamahine nana ! i hoopakele kona ola. I I ka manawa i haalele iho ai ka īToku o Hokawela ame ka w*i hine malaiua hale ia tuna o ka moku. a kainoe pololei akn la no Inna ! o kekahi kaapio. 110 Hunikalina ka pahu hopu. Kau maluna oka moku holo muliwai a hoea ma kekahi .aoao o ka aina. »a kau how inaluna o kekahi kaapio. a iloko o ka hapalua liora, ua h<va aku I* j laua nei i kokahi hah' nani e ku ana ma kekahi kahua palahalahm ; nui i uluwehi i na laau hoonani ame na pua aala o na ano like ol<J »r:i hiki 'mai la kaua i kauhale nei. a ke maka'u nei au nou, lle kino inaemae kon. aka e hana mai ana paha keia wahine ia oc nie ka maikai aole paha."'wahi a ka wahine inatama hale, j Nana aku la ka llokn o Kokawela ika wahine malama hale me ke kahaha o kona manao, eia nae.aole he manawa nona e hoomao- | popo aku ai i ke ano o na olelo i kamailio ia mai ia ianei, oiai k<? ! alakai la ua wahino la i ke kaikainahine ina kekahi puka aoao, a. komo aku la iloko o ka hale. la laua nei e hele nei iloko o kekahi holo nui. ke waiho m<v- | kaki mai la na mea makamae he uui. e hoike inai ana ia mau mea. nani i ke kulana waiwai a ulakolako o ka haku nona ka hale. A lioea laua ina ka puka mamua pono mai o ka holo o lnna na ! kikeke akn la ka wahine alakai i ka puka, a iamanawa i pa'e mai a§ kekahi leo maloko mai e komo aku, a o ko laua nei komo aku la : lioi ia. i, lke aku la ka Hoku o Uokawela i kekahi wahine kulana hiehie ' nona paha na makahiki he kanaha e noho ana iluna o kekahi noha J i nhiia me ka \veleveta. a kauoha mai la i ke kaikamalitoc , malihini e noho ilalo. I "I'a loaa aku nei oia ia'u maluna o ka mokuahi i ku mai ai i k* i po nei," wahi a Ualaina i kamailio aku ai imua o kona haku. j Xui iho la ka hanu o Mrs. l.ikeke i ka ike ana mai i ke kaika- ! mahine. He hoailona paha no ka maha o kona manao no ka pale I kana ana o ke kaikamahine, a i ole he lili paha no ka u'i aine k* hiehie o ke kulana o ka Iloku o Kokawela, aole i maopopo ia kan* 1 keia manawa, aka e ike koke aku ana no nae kaua ma kela mM. iho. ! Ku ae la o Mrs. Likeke iluna a liele mai la imua e halawai ai me ka Hoku o Hokawela. Aole hoi e like me ka nila mau ia kakou ka lahui Hawaii ka lele mai me ka ohaoha e muki papalina ine kekaht ! malihini i kau nuiia. a i pakele mahunehune mai mailoko mai o ke kalii poino e like me ka Hoku o Rokawela. aka ua ku mnlie iho U ua wahine nei me ke kilo ana i ka Hoku o Hokawela mai luna.ma' o ke poo a hiki ilalo o na wawae. Ke ike la no ka Hoku o Hokawela i ka hana ame ke ano maol» o keia wahine. a ike koke iho la no oia aole e loaa ana na hookij>a maikai ana iaia mai keia wahine aku, kn.niea ana i kau nui mai ni loaa ona inakua ma kahi hoi o kona mama i hala aku i ka make. Pupuku ae la na ku'e maka o Mrs. Likeke. a pane mai la me ka leo hakanu: "E ka noku o Kokawela, na hauoli an > kou pakele {ana mai mailoko mai o kela poino mn ka nionna. E hnawi aku nna au i home nou. a ua makeinake no hoi au e noho mai oe me ka hana « mai i na mea apan e hauoli ai au." 4 I T a like loa no kou helehelena me ko kou mnkunhine, aka nok 1 pae ])aha hoi e lilo ana kou wahine u'i i mea hookumakaia mai i* oe. e like pu me ko maknahim»." (Aoi« I pau).