Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 2, 11 January 1907 — EMEPERA NAPOLIONA KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

EMEPERA NAPOLIONA

KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu.

MOKUNA I. NAPOLIONA ME KONA HOA PAIO O WATALU. Ua oleloia iloko o na uioolelo kaua o Europa iloko o na niakaliiki mua o ke keuekuiia umi-kuniamaiwii, aohe aupuni mai ke nui a ka liilii i oie ka loke i ka iuoa o Emepeia Napolion.i, a o kona iuoa hookahi auie kana mau hoouka kaua lanakila, ua holo ke anu maeele o ka hopohopo maka'u no ka weli i kela ame keia poo aupuni. Ua kaulana oia a puni ke ao nei, aohe ona kanaka e eha ai ke hele moi imua ona he alo a he alo, oiai o kana mau alakai ana i kona mau pualikoa, aohe lua ma ka eleu ame ka «hikiwawe. Ua oleloia o kona mau Kenela a Ilamuku hoi, he koa a wiwoole, no lakou l\pi na ola, aole i manao i keia mea he niake, a aia maluna o keia poe\lamuku, na manaolana ikaika o Napoliona kahi i kapalili ai, o lakou ka oi o ka wiwoole imua o ka waha o mi pukuniahi. A 110 ke l)uke o Welinetona, ua kaulaua oia ma Enelani ame kekahi mau aupuni e ae o Eur6pa, oia ka mea nana i kii aku ka Moi Tipu o Masore, ka mea i kapa iaia iho, ka "Ilioliae o Inia," a maloko o kona kahua paa na ululaau ame na paemauna, i ikeia ae ai ke Duke o Welinetona i kona mau la opio, he kanaka koa me ka lioi liope ole. No Napoliona, ua īolie oia i ka inoa o ua olali opio nei, oia ka mea nana i luku i na tausani koa Farani ma ke kaihua kaua o SalemaniAea ma ka Aneinoku, a nana no hoi i alualu aku i na puali kaua 0 Ilamuku Soula, ka hoi a Napoliona i hilinai nui ai no kona mau pomaikai ma ka Anemoku, a hoopuehu liilii ia lakou maluna o na kualono, a oia ka wa a na puali kaua Farani i huli hoi ai 1 Parisa me ka nele i na lako ai, a liele wale no na wawae aohe kamaa, a ku iho ai ke Duke o Welinetona ma ka piko o ke kuahiwi 0 na mauna Pirene, he kanaka koa lanakila, e kilohi ana i ka loa ame ka laula o ka aina. Ua hoikeia ae nei ke kulana o keia mau kanaka elua no ka holomua o ka laua mau lawelawe kaua ana; a no Napoliona, ua kaulana oia me ka inaka'u nui ia ame ka weli e na aupuni o Europa, a ua kokoke loa ia oia e ihoomana ia aku me lie akua la e na kanaka, no ke ko o kana mau liana. Nolaila, o kahi mea iki i koe a kakou e kamailio ai, oia keia: E lohe mau ana o Emepera Napoliona i ka inoa o ke Duke Welinetona i kela ame keia la, a owai la ia i kana hoomaopopo ana; a ua lohe mau lioi oia mai kona Ilamuku Soula mai e olelo ai »o ua eueu nei,—he kanaka koa oia a he akamai ma ka hooili kaua ana. O ke Duke o Welinetona, ua lohe pinepine loa oia i ka inoa o Emepenl Napoliona mai kona mau la opio mai, a he umi makahikl 1 hala ae, ua lolie oia i ka hele lanakila o Emepera Napoliona ma na aupuni o ka akau ame ka .liema, aka, aole nae oia i maka'u i ka hui ana me-ia he alo a he alo i ka hora i oleloia, e like me kekahi mau Kenerala e ae o Europa, aole e hiki ia lakou ke kulai aku ia Napoliona. Maloko o ka moolelo o Ne, e ike ia ai ke kaua ku-e mua loa a na aupuni kaua liui o Europa i hui ai i hookahi lakou, a ku-e aku ia Na]»oliona ina na kaua o Lipasika me Deresedena, kona auhee me ke pio ana, a hoouna ia ma ka mokupuni o Eleba; pakele mai kona wahi hoopaahao mai, hiki hou ma na kahakai o Farani, hoomakaukau ke kaua ku-e i na aupuni hui o Europa e like me keia e puka nei. Ika mahuka ana mailaila mai, alaila, e nana ina ka moolelo' o ke I)uke Welinet.ona ma Watalu, e ike ia kona hoomakaukau kaua nui, ka -hoouka ana, ke auhee ame ka paa pio ana. MOKUĪNA 11. NA HOOMAKAIIKAII KAIJA ANA O EURO'PA. Oiai N « Europa holookoa e noho ana me na inanao i hooluoluia no ke kaawale ana aku o Napoliona mai na kapakai aku o Farani, ka mea hoi nana lakou i kulai aku a kokoke e pilipu i ka paia, a oiai lakou e hoomalia ana me na luhi ame na inea o na kahua kaua i hala, iloko o ia mau hora pokole a lakou e nanea ana, aia hoi, ma ke ahiahi o ka la 2(> o Feberuari, M. H. 1815, ua kau mai la o Napoliona me ka ike ole ia e na mana kiai maluna o na aumoku liilii no na kahakai o Farani. He elima ka nui o keia mau aumoku liilii Farani, a ua hoopihaia hoi lakou me na koa hookalii tausani. Iloko o kekahi mau la pokole a keia mau aumoku e holo nei, ua pakele mai la lakou mai na aumoku kaua Beritania e holoholo ana ma ke Kaiwaenahonua, a ma ke ahiahi o ka la 1 o Maraki, ua komo aku la na aumoku Farani i ke kaikuono o kahi kulanakauhale nuku o Cannes ma na kahakai hema o Farani.

Vii lele- aku la o Napoliona 'iuka me kona mau valii koa uuku, a 111 a na walii apau loa ana i kipa aku ai, ua apo lokahi mai la na koa kahiko i hele pu ai me ia i ua kahua kaua mamua aku. O na leo o ka hauoli ke pahola ana mawaena o na pualikoa, a ua holo aku la ia iono o ka pae ana mai o Napoliona a puni na okana aina o Farani iloko o ka manawa pokole loa. O ka Moi Lui XVIII e noho ana nia ke Kalaunu o Farani, ua auhee aku la oia me kona ohana ma ka akau o Europa, a iloko lioi o na pule wale no ekolu, ua pahola ae la ka lono i na aupuni apau o Europa ame Enelani, ua pakele o Napoliona mai ka mokupuni mai o Eleba. 0 ka niea mua a Napoliona i hana ai. oia lioi, ua lieleia e ia he ehn haneii niile a «iloko o knia mau ]>ule ekolu iloko o na okana ait>a Farani, a o kona mau Ilainuku Keneiala hoi me na ]»ualikoa iloko o na papu, aole lakou i lioike mai i ko lakou ku-e ana mai iaia. Aka, ua pahola ia mai na liookipa oluolu ana me ka hauoli nui, a maluna ae hoi o na mea apau, ua makaukau inau lakou e hooko aku i na kauoha, a e hoohana hoi i ka ikaika o na mea kaua malalo 0 ke alakai ana a ko lakou Emepei'h Napoliona I?onepate, ke kaeaea nui e Europa. () ka nuhou o ka pakele ana maro Napoliona mai ka mana kiai mai o ka mokupuni o l'leha, kalii lioi a na aupuni kaua o Europa i heoholo ai i ka hoo]»aM o ua Emepei'a Na[K)liona nei, e nolio oia maluiia o kela moku]>uni ma ke ano he pio no kona hooulu ana i ke kaua. a aneane'e nalowale kekahi mau aupuni mai na umii ana aku .1 k< au]i\ini Eai'ani, he mea e kahaha ame ka makh'u nui o keia mau anpuni. a heaha aku la ka mea a lakou e hana aku ai, oiai aole e hiki 1 lokalii o lakou ke ku iiakahi aku iniua o Nnpoiiona, oiai ua oleloia iloko o keia moolelo, he hiki i na pualikoa Farani ke hoopuehu liilii akii ia lakou a lilo i mea ole. 1 keia wa, ua puka hoii mai la oia, a o lakou ko Emepera Na|)(/hona mau enemi o ia maii la aku. Nolaila, o Euroj>a. holookoa mai k i akau a i ka heinu, hoike hou mai la lakou ia lakou iho, ē hoomakaukau liou 110 ke kahua hookahe koko, e kahiko i na lako kaua, a e h(.('lia;i:» hoi i ka ikaika o na mea kaua. O na ]malikoa Auseturia, oiai lakou i lioi aku ai mai ke kahua kaua aku, a ua hookuu ia lioi lakou e lioi i ko lakou mau wahi ponoi ilio mr na oliaiia, aia hoi iko lakou w r a i hiki aku ai imua ona makua aine na waliine, ua hiki hou aku la no ke kauoha ia lakou iloko 0 ka liapalua hora e hoomakaukau liou 110 ke kaua, me ke komo hou ae iloko o na laina koa ma ke kulanakauliale o Vienna, a e inaki ]>ololei aku hoi 110 na palena aina o Italia ame na mnliwai o Kine. O na pualikoa Kukini, oiai lakou e huli hoi ana i ko lakou uiau Uoine a iloko o na okana aina o Polani, ua lolie aku la lakou i ka pakele ana mai o Emepera Napoliona mai ka mokupuni mai o Eleba, 1 keia wa, ua ku liou iho la lakou ma keia wahi me na maluhilulil o na kaliua kaua i liala, a lnili liou mai la ko lakou niau alo no Faraui, a maki pololei niai la lakou no na palena walio o ke kulanakauhale o Parisa. ; * • -**) •»> O na ]>ualikoa o Pennsia, ua maki mai la lakou me ka awiwi nui, 0 kekalii liapa o lakou no na aupuni o ka akau, a o kekahi hapa hol, ua loaa ia lakou na kauoha, e holo aku ma keka.hi aoao o ka muliwai Kine, a e lawe ae i ko lakou kulana pale ma na okana aina waho o Farani, oia hoi o Lukemabu«ja a liiki i ka Namura. O na pualikoa 15eritania, Hanoverina ame ka poe Belegiuma, ua lawe ae la lakou i ko lakou mau kulana pakahi mai Namura a hiki 1 Osedena. O ua papu i nahaha i na kaua niamua aku, ua hooniaemae hou ia ae la' ia, a he kulana pale aku ka lakou e liana ai i ka wa a ka enenii e puka mai ai iwaho o Farani. 0 na pualikoa o Havaria ame <Jeremania, ua lawe ae lakou i ko lakou kulaua inai Tiniovila a liiki i I3esele, a he hapa uuku hoi 0 lakou e kiai i ke alahele o na mauna Alapa ame Monako e kokoke ana ma ke Kaiwaenahonua. Ma Enelani, ua lawelaweia na lako kaua 110 ka hoouna «ina i ke kahua kaua ine ka hikiwawe nui, a o ka Ahaolelo hoi o Enelani e nolio ana iloko o ia niauawa. ua kohoia na puu dala mahuahua e lawa ,ai ka hoomau ana i ke kaua 110 ka niakahiki hookahi. lla makaukau na aumoku e paniku ai i na awa apau o Farani ma ke Kaiwaenahonua ame ka moana Akelanika, a ua hookohu ia aku hoi o Adimarala llaku Kita, oia ka Alihikaua Kiekie no ke alakai ana i kela niau aumoku iloko o na la pokole. 1 ka wa i hooiaia mai ai na lono no ka hoomakaukau o na aupiinj kaua e komo mai iloko o Farani a ua kolio hoi ka Ahaolelo o Enelani i kekahi puu dala 110 ka lioala ihou ana i keia kaua, ua ala like mai la o Farani holookoa mai o a o a ku me ka inakaukau nui e hui me na enemi i ka wa e loaa ai o na kauoha. O kela ame keia kulanakauhale mai Parisa niai a liiki i kona mau palena, ua pau lakou i ka makaukau iloko o na la pokole. O na i>apu mai ka akau, mai Danekika a liiki i Kalemoana ua makaukau i na lako kaua a ua lawa lioi i na lako ai. O na pajm ikaika o Lolena, ua makaukau. Ua hana a hooponopono hou ia na alahele elima o Vogese. Ona papu o Aleae, ua lawa i. na lako kaua. Ua haawiia he kauoha mai ke keena kaua aku o Farani e kiai a e makaala loa i na. alahele o Jura ame na mauna Alapa. L T a hoomakaukauia na ]>apu o Soniera ma ka lalani ekolu; o keia mau papu ikaika apau i hoikeia ae la maluna, no ka akau wale no lakou o Farani, a ua hiki ke olelo wale ae, aole e hiki i na pualikoa hui ke aa e komo iloko o ke kulanakauhale o Parisa, ke ole e liookaheia na tausani koko maluna o ke kahua kaua. Iloko o ka aina holookoa a mawaho hoi o na palena o Parisa, ua makaukau keia mau ]>apu malalo nei no ka hoopakele ana i ke kulanakauhale, a oia keia ma ko lakou mau inoa, penei: O ka ]>apu o G-ese, La Fere, Vitera, Soisona, Bhatu, Tire ame Lenegese, ua lako a makaukau. Ua haawiia na kauoha e hooniakaukauia na kiekiena o Montemarte ame Movil Montant, a e hoolakoia aku me na pukuniahi he ekolu haneri iloko 6 ka wa pokole. O kahi kauhale o Liona, ua makaīukau no ke kaua pale i na enemi. Ua makaukau o Brotteaux ame ka uwapo huki oLa Gurotire e hana hou ia aku ana. O ke alahele mawaena o Saona ame Rone. e kukuluia aku ana he mau papu ma na aoao a elua. E kukuluia ana he mau papu iluna o na kiekiena o Tire en Sise. 1 kokua ikaika -hoi ma ka aoao akau o Parisa. Ona kiekienā o St. Jean kekalii aoao o ka muliwai Saone. ua kau iluna olaila he k.inawalu pukuuiahi i makaukau iihua ona eneini. O Sitara, Point St. f ame Esprit. ua makaukau no ke pale ana. O na w r ahi apau loa mawaho o ke kulanakauhale o Pama, ua makaukau aohe. hana i koe. Ona kiekiena maluna o Montmarte a h',i>i i Belevile a Charone a hiki i Vineeunes, ua makaukau lakou no ka hooili kaua, a o keia hoi kahi i hookaawaleia no ka hiki mai o na enemi, a o ke aupuni e aa ana e komo kona maif pualikoa ma ke ko-wa o keia mau kiekiena, oia ka Emepera Napoliona i olelo ai, —"ilaila lakou p komo ai iloko o na luakupapau." E like me ka mea i hoakaka muaia ae nei, ua ike kakou i na hoomakaukau kaua nui ana o Farani ma ka hana hou ana i kona mau papu o na okana aina waho, a Emepera Napoliona hoi e ku ai kana mau kaena ana, o ke aupuni e aa ana e komo iloko o ke kulanakauhale o Parisa, ilaila oia e hui ai me kona luakupapau,—me he mea la ma ka nana aku, aohe io no e hiki i kela mau aupuni ke hele mai e wawahi i ka mana o ka lakou mau mea kaua. O keia mau ikaika i hoike ia ae la, aole lakou e hele aku ana i ke kaua, aka, e ku ana a pale aku i ka enemi ke hoao lakou e komo mai iloko o Farani. ' (Aole i pau). *• v\

EMEPERA NAPOLIONA AME KONA MAU ILAMUKU KAULANA.