Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 4, 25 January 1907 — EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

K A WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA.

Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Ka Wata-Lu.

MOKUNA IV. NA PUALI KAUA HUI 0 EUKOPA. \„ur uiea uaiia e li»ole keia uiau olelo kaena a Napoliona, a 'li'ii be aui>uni ma iloko o ua la la e aa uiai a ku imua a °rhoike mai 1 kona kulana iho. r . liuli ae kakou iuope a nana iki aku i kona moolelo 0 na la iku lnuuieo auanei o Napoliona i kekahi o kana mau kaua UUi Ke Kaua 0 Ausetaliza, a no ia kaua hookaLi, ua kau e ka weli- ■ j uU i ia hun>i»a hoiookoa, uo ia kaua nui i Loouiiaia me ka ikaT u 'in Hiea kaua aW ka eleu o na alakai. 1 ~ ila.nuku i'uluka ame kekaln mau ivtiierala e ae, ua liui mua , . „ Ill( . NaiMiliona ma na kaua o Liphiika, a ua iioauliee pmepme ■ ī'.i-nu e Napniiona ma ke kaiiua kaua. Maloko o ka moolelo o V'..lioiin no na Kaua o Eui-opa, ua olelo ia oia iloko o ua la la penei: * -l i hui k.uo 0 Napoiiona me na aupuni o Auseturia, OeieVeru»?ia ame liuBia ma ke kahua kaua, me na hanei-i o na 111,1 mi o na puali kaua, a ua hoauhee pinepine aku lioi oia ia lakou ' in ~ >ii iiiei i tausaiii ona ola i make a eha, aka ona koa Beritan.a j„ ke I)uke Weliuelona, aoie loa o Napoliona i hui iki ma ke 0 Welinetona ka i lioauhee aku i kona mau llamuku . hoi ana i olelo ai, o kona..lima akau ia, a lawe pio irt hoi he ~ ~,.i<ani o kona nuiu koa, a 110 ua Olali nei hoi ka olelo nuini !!'*'' 1; , Ul au lu," "O ke Duke 0 Welinetoua ke pookela loa ona Kriieralii iloko 0 irt rtu; , a oia hoi ka Napoliona i olelo ae ai: •M 1 kanalua au no ia mau olelo, oiai, aole maua 1 hui he alo a ll( . ~|n < a hoike iko maua akamai, owai la o maua ke lei 1 ka hanoi,l]lu ~ ua lanakila." ~ w;,i 1,0 iki ae kakou ia Napoliona me kona mau pualikoa m.i v,...1-ihele e hiki alui ai i kona mau enenii ma Benisela, a e lioomanao hoi' k.-ikoii e like me ko Napoliona makemake nui ana e hui me ka ,»Vili oi.io pela i hookoia ai ka makemake o na aoao elua maluna o rkal.ua kaua, me ko laua -hoike piha ana i ko laua akamai ame uia na lawelawe kaua'ana iloko 0 ua la la. oi ; ,i n Welinetona iloko o keia la pokole ma Bemsela, a lie mau L-„Lii kauiailio inawaena ona ame llamnku Puluka 0 na pnalikoa IVn,<jia ua nana oia ia lakou ame kona mau koa ponoi 1110, ua īke ih(l ,,'ia. aole lakou i lawa 110 ke ku ana aku imua 0 na koa o .Nanolinniī. oiai. he poe koa lakou i maa i ka liele ana unua o kt \ ahl »J| o kn iii nei niau koa ponoi hoi, he poe hou wale no ka hapanui, a ua k..ni(» hni he mau wahi kauu liilii ano ole. Nolaila ma ko ke Duke manao, aole e lnki 1 keia poe koa lieko ku a liooko i na kauoha ke ole e liiki mai kona mau koa lluU((i ; lu .i,. ai nie ia ike kaua oka Anenu.ku, imlaiia, nu* ka a!vi„.i „„1 „i„ i kakiui iho ai i keia leka, a e ha'i aku ana o,a >ke KuliiiiM Kaua o Enelani, eae mai oia e hooko 1 kana noi, a o k(. a lli;l l;,|o iho kana palapala i kakau aku ai, penei: (Leka Helu I.) Kulanakauhale o Berusela, Mei 12, 1815. • K k.m iliikn:—Aiile e hiki ia'u ke kali i ka hoike koke ana aku ia i ko'u wwu mamio i.oowahawaha iko kakou mau pualikoa mauiuli (. n.l 1c.11.. a'u i lolie iiineplne a e ikemaka nei ho, 1 na pualikoa Kiuopa iiei, , "M»* lie mea la nia ko'u hoomaopopo ana, aolie palia oe 1 noonohonoho pouo i kou mau manao me ka Ahaolelo, alaila, hiki ia oe k.. iileln eia inaki.u maluna oke kulana kuua maikai, a e hopo (»le ai hoi no ke ku-e ana aku i ka enemi. -Aole oe i kahea i na koa 0 ka Anemoku, a i ole hoouna aku 1 kou Klele e ha'i aku i ka Ahaolelo no ia mea. ona koa oka Aneuiokii ka'u e lia mau nei, a i ole no lioi 0 na koa mai Irelam mai, alaila. he mau kokua nui loa kela ma ko kakou aoao ke Inki mai im ka wa kupoiio. . . •() ka'll wale no e noi aku nei ia oe, a e pono e hookoia me ka awiwi nui. nia keia: E haawi mai ia'u iioko o keia pule, i kanakolu iaus;mi koa l'elekane lieiewawae maiioko mai o na papu,—umikiuiiaiiialiina tausani koa kaua lio-a i hookalii haneri me kanal,uia pukimiahi u.e na kaa kaua a lako pono hoi me na iio liuk, eono li:ineri. •Ina oe o ae mai a liooko i keia kanolia, alaila, ke ha 1 ae nei ,111 Ill( . k«- kanalua ole, ua aa an i keia la e ku aku imua o kekahi l'iialikoa nui e ae o Euiopa, a hoike aku hoi ia lakou, aole au e kin'ini aiia a hiki i ke kanaka hope loa 110 Napoliona, e like me Hipio ilieauhee ai ia Hanehala, o Kaisara hoi ia Pomepe, pela auanei o W.'ii; .'t:»i-a. il-ko o ia la e hoauhee ai \ kona enemi. WELINETOXA."

O ka leta i loaa aku ai i ke Kuhina Kaua o Enelani aole e hiki i ka Aliaolelo ke hooko koke aku i kona makemake mua no na koa 0 ka Anemoku, oiai ua hoounaia lakou i ke kaua o Amerika, a o ka mea hiki wale no ia lakou ke hana, oia lioi ka wae kupono ia ana o na koa mailoko mai 0 na papu kiai 0 Enelani, a he hapa lioi mai na koa kiai mai o l*otugala. He mau la pupualiulu ia 0 ka ohi ana i na koa, a o kekalii hoi ia o na la kanaka nui loa i na haneri tausani o na makahiki. e nana ana i ka liolo aku o keia mau koa no ke kaliua kaua o Europa. I ka makaukau ana o na mea apau, kau ae la lakou maluna o na 111 oku a no ke kulanakauhale 0 Beru.sela ka olelo ana. He mau la pokole mahope mai o ka hoouna mua ia ana o kela leta helu ekahi e ke I)uke 0 \Velinetona i Enelani a liiki i ka pule ekolu o Mei, ua loaa mai la iaia kekahi leta mai kona lioaloha mai nia Knelani, a e ha'i mai ana oia i na meahou 0 ka aina hanau, ame ka hooko koke ia o kana noi e ka Ahaolelo iloko o na minute pokole waie 110 nie kekahi ku-e ole, a e hiki mai ana lakou iloko o na la pokole mai. Nolaila, o keia mau lono i ha'iia mai, he mau mea keia i hoohauoli mai i ka manao o ka Olali opio, a nolaila, ha'i pu aku la oia i kona manao no ko lakou kulana maloko 0 kekahi leta ia Lukanela Keneiala Haku Chas. Stewart, a penei kana palapala ana aku iaia: (Leka Helu II.) Kulanakauhale o l»erusela, Mei 25, ISIS. i ; "ī'a loaa mai ia'u kau leta o ka pule i hala, rt nou hoi ko'll mau uiahalo 110 ka ha'i ana mai i na meahou o ka aina lianau. ••O ka'n wahi mea wale 110 e <ha'i aku ai ia oe 110 makou iho, oia ikeia: Aia a liiki mai na koa a'u i kauolia aku nei, alaila, iloko o ,ia wa au e hoonohonoho aku ai i ko makou kulana kaua pale, a liiki hoi ia'u ke olelo ae, —he pualikoa ko'u e liiki ke hookuku i ka lili o na aoao elua, a he ninau aupuni nui loa hoi ia ke hiki mai i kona manawa nia ke kahua kaua. "Aole au e hiki ke lia'i koke aku ia oe 110 ko'u kulana hele imua o na enemi i keia wa, oiai, ua ike oe i ke ano o kekahi mau Aliliikaua e ae, e huki 110 lakou ma ko lakou akamai ilio, a he mea ole ke kuhikuhi a kekahi ]>oe e ae, a ua-.manao wale au, o Ilamuku Puluka 0 na koa Pemsia kekalii o ia poe. ,k E kuu hoaloha —Kia wale no kahi mea apiki nui loa a'u e ike nei iwaena o ko'u mau ])iiali, oia hoi ke ano lehulehn loa o na ano laliuikanaka like ole iloko o na laina kaua. Ile olelo okoa ka ka poe Olelo E, he okoa hoi ka ka pop Belegiuma, a he olelo okoa hoi ka makou, a ke manaolana nei au, —aole iiaha makou e huikau ana no na kauoha maluna o ke kaliua kaua ke hiki mai iloko o ia niau la. "\VELINETOXA." O ka la i hiki mai ai o na pualikoa Pelekane me na lako kaua 0 na ano apau, lie la pilikia a hana nui loa ia 110 ke l)uke o Weliuetona, ka hoomakaukau ana i kana papakuhikuhi 110 kona pualikoa j>onoi iho, iua ka maheleliele liilii ana i kela ame keia inahele. l r a hookohu pouo aku ka Olali opio i kona mau Kenemla ma ke poo o kela ame keia puali, a ua ku kaawale hoi na puali mua ame na puali hope. Ile mea na kona niau Keneiala e kaniailio pinepine ai ia lakou iho, pehea la ke ano o ka papakuhikuhi a ke Duke i hoomakaukau ai 110 lakou, oiai, ua loli ano e ae keia mau lawelawe kaua ana mai ko na kahua kaua ana i hoouka ai mamua ae, aka, 0 keia kanaka a kakou e olelo nei maloko o keia moolelo,—Ke I)uke Hao o Enelani, —ua waiho oia i kona mau manaolana malie iloko o ka waipahe a hiki mai ia la, a oia kana i lia'i aku ai maloko 0 kana i-ta 'hope loa i kona hoaloha Keneiala Ilaku Stewart ma Enelani penei: (Leta Helu III.) Kulanakauhale 0 Berusela, lune 7, 1815. <; E kuu hoaloha Btewart," wahi ake Duke 0 \Velinetona maloko o keia leta,—"akaiii 110 a pau ko'u manao pihoihoi nui 110 ka hiki ana mai o na kokua a ko kakou Ahaolelo i hoouna niai 110 Europa nei. I keia la wau e olelo ae ai—he pualikoa ko'u, a ua niakaukau , hoi no ka hui ana aku me ka enemi. •"He kulana kaua hamaina ko'u i keia wa 110 ka nee ana aku | imua, a eia ae hoi ka enemi mamua inai 0 ko'u alahele. ua pakolu : ia ko lakou ikaika mainua ae 0 ko'u. "l'a kanalua loa au 110 na pualikoa hui Kukini ame Auseturia, no ke ano ulololii loa ma ka lioouka kaua koke ole mai ia Sidena, Meza ame kekalii mau papu e ae 0 ka hikina, no ka mea, he mau papu kela e hookuemi mai ia'u i liope ke hele aku au a hoouka i ke kaua mai ka akau jiku nei. ''lna wau e hoouka 10 ana ma keia aoao o Farani, a eia hoi ka hapanui o ka eiienii kahi i hele inai ai ia'u. alaila. iu\ loaa ia lakou lie wa kupono loa e lele kaua mai ai i kela mau paj>u a lilo ia lakou, alaila e loaa i na pualikoa hui he wahi moali alanui e komo ai iloko o na okana aina o Farani me ka nui ole o ke koko e hookaheia. He mea kupaianalia loa keia i keia mau Keneiala ka nee ole nn.ua , oiai, he mau hanei'i o na tausani koa malalo o ka laua alakai a ua makaukau hoi i na wa apau. eia nae, aole i loha ia laua he manaolana e liele ai imua, oiai, ke hilinai kuhihewa wale n(M no lana ma ke kali ana i kekahi mau heluna koa hou aku.

"Ma ua lono i loheia mai nei, ua Laalele aku o Napoliona iii Parisa nia kona alahele no Berusela, a iloko lioi o keia la i |»au pono ai ka*u lioouohonolio ana i na mahele kaua o na puali. <4 E kuu hoalolia, o ka'u leta hope loa keia ia oe, a iloko o keia uiau la pokole iho, e lohe ai oukou, ua hui au me Napoliona ke kanaka hookahi e inaka'u nui ia nei e Europa a puni ma ke kumu hea la, oiai, ua makaukau au i na wa apau, a ke iiilinai nei hoi au ;a'u iho, a pela hoi au e hiki ai ke hooko i ka'u hana imua o ka enemu 4< WELINETONA." Ma keia leta a» la maluna a ke Duke o Welinetona i kakau aku ai i kona hoalol «4. Enelani, ua hr'i pau aku oia ina mea apau loa e pili ana i kona iran puaikoa mamua o kona nee ana aku imua a hui me ka enemi, a ma keia wahi hoi kakou e heluhelu ai i ka ikaika piha o na aoao elua mamua o ka hooukaia ana o ke kaua. ! MOKUNA V. KA IKAIKA O NA PUALIKOA HUI. 0 na koa malalo o ke Duke o Weliuetona ke hui pau ia iloko 0 na la mua o ka uiahina o lune, ua liiki aku no ia i ka Hookahi Haneri me Iwakalua Tausaui o na pualikoa, a he hapalua o keia poe he poe hou wale no aole i komo iloko ona kaua nui. Oua pualikoa Perusia malalo o Ilaniuku ke Keiki Alii Puluka iloko o ka la 27 o Mei, ua hiki aku no ia i ka HookahiHaneri me Iwakalua-kumamalima Tausani o na pualikoa o ke kulana mua, a he Kanawalu Tausani o ke kulana hope, a ke lini pu ia ka ikaika o keia mau puali a elua, alaila, e piha aua ka Elua Hanelv me Elima Tausani o na pualikoa ma ke kahua kaua. 0 na pualikoa malalo o Napoliona ma ke kulana mua e wehe ai 1 ke kaua, ua liiki aku no ia i ka Hookalii Haneri me kanalima-ku-mainaha Tausani, Ekolu Haneri nie Kanahiku koa o ka laina kaua; a 110 kona kulana kaua elua lioi, he Hookalii Haneri me Kanalima Tausani Eono Haueri me Kanakolu* koa o ka laina, niawnho ae o kona pualikoa Imepei'iela ponoi, a Napoliona lioi e olelo pinepine ai, —o lakou na Opuu Pua o Farani. Ake liui pu ia na puali elua, alaila, ua piha no ka ikaika o na pualikoa Farani i ka Ekolu Haneri Tausani mawaho ae o na koa linepei iela i makaukau no ka liookalie koko ina ke alahele e liiki aku ai i ke kulanakauhale o l{erusela. I'a ike ae la knkou e na poe heluhelu i ke kulana ikaika o na enemi, a no ka mea hoi a kakou e kau nui nei oia keia kanaka Olali Opio, e kau nui ia nei o ka weli, —o na puali hui i hoouka ai ke kaua o Watalu malalo o ke Duke Welinetona, oia ka pualikoa aole e liiki ke helu ia ma ka papa ekahi o na pualikoa o na aupuni o Europa. Penei e hiki ai ke hooinaopopoia: He hookalii haneri me iwakalua tausani koa hui o ke Duke o Welinetona ma Herusela iloko o ka pule hope o Mei, ma ka po o ka la 15 o lune, ua loaa mai iaia kekahi leta i kakau ia e Ilamuku Puluka maluna o ke kahua kaua, e ha'i inai ana oia no kona auhee ana iinua o Napoliona, nolaila, na ia leta i kono inai i kona manao iue ka pihoihoi nui,—e hele koke aku imua o ke kahua kaua e hookuku ina inea oi o laua iloko oia po. Ua waiho aku ko l)uke o Welinetona i kekahi liapa o kona pualikoa ma na puali hemaliema loa iio ke kiai ana i ke kulanakauhale o Herusela, a ua hele mai oia me kona ihau ])ualikoa ma ka wanaao o ka la 16 o lune, no ka hooko ana i ka hopena o Europa me na koa he kanaiwa-kumamaha tausani ine eliina lianei'i inaloko mai o ka ululaau Waoakua o Sorine no ke kaliua kaua o Kueta Basa. Mailoko mai o kela lieluna, he iwakalua-kumamalima tausan! wale no koa Pelekane a ke Duke o Welinetona e hiki ai iaia ke hilinai nona iho, ku-e i na pualikoa o Napolioii.l he Ekolu Haneri Tausani a oi ma ke kahua kaua. Nolaila, ua hiki ia kakou ke olelo ae i keia manawa, ua pa-ha ia ko Napoliona ikaika imua o ke Duke o Welinelona ma ke kahua kaua o Kueta Basa ame Watalu, a oia «hoi ka na aupuui o Europa i olelo ai iloko o keia moolelo, —he papa ekolu ka ikaika o na pualikoa o ke Duke o Welinetona i hoouka ai i ke kaua kaulnna o Watalu, —a he papa„ ekahi hoi kana papakuhikuhi o kona mau laina kaua kuea, aole i ike ia ko lakou kulana paa imua o ka eneini e like me keia ina Europa i na la mamua aku. Ma keia wahi e waiho ai kakou no ke kaua i hoouka ia ma Kueta Basa, a e kikoi aku kakou iinua i ke kaua o Watalu i hoouka ia ma ka la 18 o lune, inawaena o Welinetona ame Napoliona. No ka mea, o na kaua i hoouka ia mamua ae o ia la, lie mau kaua liilii wale no. 1 ka po o ka Ia 17 o lune, aia na pualikoa elua ma ke kula o Watalu, a ma keia walii kakou e hoomaka hou ai i ka nioolelo piha o keia kaua kaulana i hoouka ia no ka hopena o Europa, ame ka Napoliona ha'iolelo imua o kona mau koa ma kahi kauhale o Ave* nesa, a oia keia malalo iho nei: Avenesa, lune 14, 1815. \ "Kuahaua:: Ena koa—O keia la, oia ka la hoomanao no na kahua kaua o Marenego ame Faraidelana, a na ia mau kaua elua i hooholo no elua manawa no ka liopena o Europa. "Mahope mai o na kaua i haaheo ai o Farani, oia hoi na kahua kaua o Ausetalika ame Wnparama, ua lokomaikai loa kakou aole i hanaino wale aku ia hai. TJa hilinai loa kakou ina olelo papa na olelo ku-e a na Haku Alii a kakou i waiho aku mahope iluna • ka Nohoalii. Aka i liilinai lakou ika lakou mau lioohulihuli manao inawaena o lakou iho, —i keia la i ike ai kakou —ua kanalua ole lakou e hoolilo i ka lianoliano o ke Kuokoa aine na Mana Laahia Pilipaa o Farani. "O ko kakou mau enemi mamua aku o keia mau alahele ua helo mai lakou e ku-e i ka Pono o ka nolio hanohano ana o kekahi Aupuni o Europa nei,—nolaila, ano,—e maki aku kakou e halawai pu me lakou. T"a pau anei ko lakou ano kanaka hookahi ana e liko me kakou? "E na Koa—Eia ko kakou enemi he pualikoa Perusia malalo o Puluka, a he pualikoa Pelekane hoi malalo o Welinetona, oia hoi, —ma ke kahua kaua o Jena i hala ua ku-e aku kakou i keia poe Perusia e hoike mai nei i ko lakou nienemene ole, ua paio aku oukou he pakahi iko lakou pakolu, —a ma ke kaua hoi o Monemirela, ua ku pakahi aku oukou i ko lakou paono. "E hookuu mai i ka poe iwaena o oukou i lawe pio ia e na pualikoa Beritania oka Anemoku a paumaele ike koko, —a na lakou e lioakaka mai i ke ano ame ke kulana o ko lakou hoopaa ia ana iloko o na moku-halepaahao, —ame ka nui o na weliweli ame ke kaumaha 0 ko lakou mau ehaeha! O na Sakona, na Belepiuma, na Hanova ame na koa o na Panaiaau o ka Kine, ke u nei lakou no ka onou ia iloko o ke kokua aku 1 kela poe Alii me na lako kaua, —ka poe enemi lioi o ka Pono ame ke Kaulike, ke kuleana hoi o na Aupuni apau o Europa nei, ua ike lakou, he mau hana ino loa ia a ua mau alii la o ka nohoalii. Maliope o ko lakon luku ana me ka oi o na mea kaua he umikumamaliia miliona o na Polani, nmi-kumnmalua miliona o ca Bele^iuma. —ke makemake hou nei lakou e l"ku me ka inaina i ko na okana o ka mahele Elua o ke aupuni o Kelemania. "He poe keia i uluku ia ena manao oka hiena! TTa hoopouli ia lakou e kahi manawa holomua uuku i loaa ia lakou! O na hana I ino ame na ku-e liaahaa loa a keia poe, ua lioomanawanui loa ia e ka lahuikanaka o Farani oiai. ua oi aku no ko oukou wiwoole imna o lakou, ina no e hui ia na aupuni o Europa nei i hookahi. Ke komo lakou' iloko o na palena o Farani i keia hora, ilaila lakou e ike ai ua hamama ko lakou mau luakupapau, <■ (Aole i pau).