Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 5, 1 February 1907 — EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

Ka weli o na aupuni hui o europa. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i AIo ke Kaua Nui o » Wata-Lu.

AIOKUNA V. KA IKAIKA 0 NA PUALIKOA HUI. (< E na koa—Ua koi ia mai ko kakou pualikoa e maki aKu imua oka enemi, —e lioouka kaua aku me ka oi oka pahikaua,—e halawai hoi me na popilikia o ke kahua kaua,—āka, e kupaa kakou imua i na wa apau, no kakou ka lanakila; aia ilaila ka Pono, ka Hanohano, ke Kuokoa ame ka Maluhia o ka aina mai o a o. "Ano, —I na kauaka Farani apau he puuwai kekahi iloko ona," ua hiki mai ka manawa e Lanakila ai, a i ole, e Make paha ma ke kahua kaua. "NAPOLIONa." (Kope oiaio) Uamuku Duke o Dalameta, Mekia-Kenerala. I ka wa i pau ai o keia ha'iolelo a ka Emepera imua o ka pualikoa, me he mea la, ua halihali ia mai na kaua lanakila o na la mamua aku a eia imua o ko lakou mau alo, ua holo ae la ke anoano, eehia o ka manawa maluna o na mea apau, a hoike mai la ko lakou helehelena, imua o ke kahua kaua lakou a make a ola, a o ka inoa ihookahi o ka Emepera ka liuaolelo e wawalo hele ana i ka lewa, a 0 ke aloha Moi oiaio ka mea i kuni ia ma ka puuwai o kela ame keia koa. Ua haawi ae la ka laina holookoa he ekolu mau leo Kuro j hauoli, —"E ola loihi ka Emepera." O ka po 0 ka la 18 o'lune, a na pualikoa o na aoao elua e hoolulu nei ma na kiekiena o ke kula laula' o Watalu, he po ia aole i ho* oluolu ia e na koa, oiai ka ino nui e pahola ana, —ka ua ame ka makani ikaika e pa mai ana mai ka ululaau mai o Sorine. O ke poha a ka uwila malamalama e anapu ana mai ka lani mai, oia hookahi ke kukui nana e lioomalamalama nei i ke kahua kauo, a ua hiki i na aoao elua ke ike aku me ka moakaka i ke keokeo mai ona hale lole e like me ke awakea. Ma ka aoao ona pualikoa Farani, e lioloh(»lo ana o Napoliona me na Ilamuku mawaho o na ihale lole, a e nana mau ana lakou i ka a mai o na kukui ma na kiekiena o Mauna St. Jena. A nia ka aoao hoi o na puali kaua Beritania, he po hoomakaukau loa ia no ke Duke o Welinetona i ka mahelehele ana i kona mau puali ma ko lakou mrtn kulana pakahi iho. O ka loihi mai kekahi kihi a i kekahi kihi o na laina kaua o mua, lie hookahi'mile me ka hapa, mai kalii pupupu liale mai o Tel la Haye a hiki i na pa-pohaku o Hugemona ma ka aoao kiekie o ka aina, huli pono aku la i ke kahua kaua o Watalu me ka moakaka o na mea apau e pii mai ana mamua. O ka hora 3 o ka wanaao, oia ka wa i lohe ia aku ai ke kani mai o ka leo o na paliu ame na o-le, a he hoomakaukau ke ano o ia mau hoailona e lohe ia aku nei. Ua manao iho la o Napoliona, o keia mau leo o na paihu e kani nei ame ka paikau o na koa mawaho o na hale lole oiai ke kukui uwila e anapu ana mai ka lani mai, a e ku'i ana hoi ka leo weliweli 0 ka hekili, —he hoomakaukau la keia no ka emi hope aku o na pualikoa Beritania, nolaila me ka nanaina pihoihoi a hauoli, puliki ae la ka Emepera i leona mau lima, a hoopuka ae la i keia mau huaolelo me ka malie i kona mau Ilamuku. "0 ka hekili ame ka uwila e anapu nei, ke hoike mai nei laua — ua lokahi na lani me kakou!" He ihoohalike ana keia a Napoliona i ka owaka a ka uwila ame ke ku'i a ka hekili, na laua e kipaku aku ke Duke Hao mai ke kiekiena aku o Mauna St. Jena mamuli o keia ino nui e pahola nei, a nolaila la ke kumu o kela hoomakaukau a Welinetona i kona mau pualikoa e paikau ana iloko o keia mau hora oke aumoe, —ua kuhihewa loa ia ka Emepera Napoliona i na hoailona a ka lani e hoike mai nei i keia po, oia hoi o keia ino nui e pahola nei, na hoailona ia o kona auhee, —a ma kahi olelo ana, —"Aole i lokahi na lani me Napoliona." O ka manawa a Napoliona e kamailio nei no na mea e pili ana 1 ke Duke o Welinetona, oia ka wa a kekahi kuaua ikaika loa i haule iho ai iluna o ke kahua kaua, a puhi pololei mai la ka makani mamua o ka ululaau o Sorine, e lawe ana i ka leo o na mea kani me ke kokoke loa i na enemi, a ua hiki ia Napoliona me kona mau Ilamuku ke lohe aku i ka leo o na Aliikoa malalo o ke Duke o Welinetona; e kahea ana me ka leo nui i ka wa e paikau ana o na koa.« O ka ua, ka makani, ka liekili, o lakou na poe makaikai e nana nei i keia mau liana a Welinetona, o ka paikau i kona pualikoa holookoa iloko o ka ino nui o ke aumoe, a o ka uwila e anapu mai ana mai ka lani mai t oia ke kukui nana e hoomalamalama nei i kana papakuhikuhi ame ke kulana o kona mau koa e ku aku ai ma ke kahua kaua. O keia kuaua nui i haule iho la, me he mea la, he mau hoailona ia no ka hauoli i ka Emepera, puliki ihou ae la oia i kona mau lima elua me kona lioloholo ana ae mamua o kona mau Ilamuku, huli ae la oia ihope a pane mai la ia lakou: "E Mr. Bertrand," wahi a ka Emepera Napoliona i pane ae ai, —"0 na koa hope Pelekane kela e hoomakaukau la no ka emi hope. O na koa Pelekane i lele mai he eono tausani ma Osedena, e lawepio ana au ia lakou i ke kakqhiaka o keia la." O keia mau olelo hoolana a ka Emepera Napoliona, he mau mea hoohoihoi manao ia i kona mau Ilamuku, a o kana mau mea apau e kamailio ai mamua o ka manawa, ihe mau mea wale no ia i hooko ia malalo o kana lawelawe ponoi ana. No ka piha hauoli loa oka Emepera i keia mau minute, hoopuka ae la oia i keia mau olelo e hoohenehene ana i ke Duke o Welinetona, penei. "O keia wahi Pelekane uuku," wahi a Napoliona i pane ae ai,— "E loaa no iaia kekahi haawina mai ia'u aku i ka la apopo!" Ua kuhihewa loa ia no ka Emepera i keia manawa, ma o kona olelo ana e loaa ana kekahi haawina i ke Duke o Welinetona mai iaia aku; ma ka hoopololei loa ana aku i ka olelo, e olelo ae e like me keia, —"O ke Duke o Welinetona ka i haawi aku i kekahi haawina nona e poina ole ai ma ke kahua kaua; a o ke kanaka hoi nona ka puuwai wiwoole i hoohaahaa aku i kona kulana Emepera ma ka nohoalii o Farani." O na pualikoa Farani malalo o Napoliona i ka hora 6 o ke kakahiaka nui, o ke kiekie o Rosome e huli pono ana i ke kahua kaua o AVatalu, oia kahi hoolulu o ka pualikoa holookoa e ku ana, a mailaila aku na kauoha i haawi ia e like me keia: Ka Mahele Ekahi—O ka aoao hema o ke alahele o Berusela, oia kona kulana kaua, a owaena hoi o ka pualikoa Beritania ma ke kiekie o Mauna St. Jena. Ka Mahele Mua o ka aoao akau o ke alahele o Berusela, oia ke kulana kaua, me kona hema iloko o kekahi ululaau e ku pololei ana i na pa-pohaku o Hugemona. Ka Mahele Hope—O na koa Imeperiela me na pale kana, oia na koa hope o na mahele elua i ihoike ia ae la. O keia mau mahele ekolu, ua nee aku lakou i keia hora 6 o ke kakahiaka, a o ke kula laula o Watalu ko lakou kulana e ku nei. Na koa hope kuikawa, oia ka puali i kapa ia ka Puali Kahiko, aole lakOu e komo koke ana i ke kaua, a ua waiho ia lakou iluna o ke kiekiena o Rosome, oia ko lakou kuiana e makaikai ai i ke kahua kaua a e kali ai hoi i na kauoha.

Ka Mahele Eono—O ka aoao hema oke alahele o Berusela, oia na koa Imepei'iela me kekahi mau mahele o na koa lio malalo o ke alakai ana a Ilamuku Detourmont, a o ka aoao akau hoi o ka Puali Kahiko iluna o Kosome, a hope o ka laina holookoa ilalo o ke kahua kaua. O keia mau puali, oia na koa i hookaawale ia no ke pale ana aku i na koa Perusia ina e pii mai lakou mai kauhale mai o Wavele, oia kahi kauhale a Puluka i holo aku ai. O ka loihi o keia puali mai kekahi kihi a i kekahi, he elua mile me ka hapa, a ua paa na alahele e moe ana mai Loaene ame Ayvieres maloko mai o na ululaau. O ke kahua kahi a na pualikoa e hoolulu nei, oia wale no kahi maikai kupono oka waiho ana oka aina. Ma kela ame keia aoao, ua awaawaa a le.hulehu na oawa me na puu liilii eku ana. Mamua pono o ka laina kaua Farani e ku pololei ana ia luna o ka puali Beritania, ua ano pio maikai ka waiho ana o ke kaliua kaua, me ka mai ilalo mai ke kiekiena mai o Mauna St. Jena. Ilalo pono o keia wahi, he owawa pohopoho i ukele i keia ino nui i pahola mai, a he walii hiki ole hoi i na kaa kaua Farani ame koa lio ke hele ae ma kekahi wahi no waena o ke Duke o Welinetona, koe wale no, o ka piupono aku mamua o keia owawa poho a hoouka i ke kaua ku-e i na pualikoa Beritania. Ilalo mai o ka owawa mawaena o na pualikoa Beritania ame Farani ma ka aoao akau o ke Duke o Welinetona, e ku aua kahi pupupu hale o Hugemona. Ua hoopuni ia keia wahi me na mahinaai ame na malapua, a mawaho ae hoi o ia, e ku ana kekahi papohaku e hoopuni ana, a ua hana pukapuka ia keia pa-pohaku e na koa Beritania ma keia po o ka la 17. He ekolu eka inamua pono aku o ka pa-pohaku e ku ana, e ulu ana na laau loloa, a maloko mai o keia ululaau i pii mai ai na koa lio Imeperiela malalo o Ilamuku Ne, a hoouka ia kekahi kaua hahana ma na pa-pohaku o Hugemona, ke Ki o ka aoao akau o Welinetona. O ka nanaina o ke kahua kaua, ua hamama a moakaka. He lehulehu wale o na kauhale liilii e ku ana ma na waihi mamao iwaena o na mahinaai, ,a he uliuli ka ulu ana o na mea kanu. O na mahina oki* keia o ka rye, ke kulina ame ka huita, a no ke kaua i hoouka ia mawaena o Welinetona me Napoliona, ua lilo ka waiwai o keia mau mea ulu, he poho nui no na kanaka mahiai, oiai ua holo aku na tausani o na koa lio me na kaa kaua, a hehi ma o a maanei o ka aina, a ua hoolilo ia ka uliuli o nn mea kanu e ulu ana, he waihi i ukele i ka lepo poho, a ua hiki aku ka hohonu o ka lepo i ke kuli o na koa lio e holo ana, a ua paa a hulipu na Jcaa kaua Farani ifoko o keia pohopoho nui o ka mahinaai. Pela iho la ke ano o ka nanaina o ka aina, a pela pu hoi ke kulana kaua o na aoao elua i hoouka ai i keia kaua o Watalu e ku nei me ka makaukau, a e kali wale aku ana no o ka nalowale aku o ka po a oili mai ka malamalama o ka la, a o ka hora 6 o ua kakaliiaka la, oia ka wa a na aoao elua e huli like nei i ke kahua kaua, me na ao l-.aeleele o ka lani e uhi pu ana a he ano pouli pu na 'hoailona e hoike mai nei, —lie hookahe koko weliweli loa ke hoouka ia aku ana no keia hopena o Europa. \