Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 8, 22 February 1907 — EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu.

MOKU>*A V. KE KAHI'A KAUA O WATALU. 0 keia ae la ka Napoliona leta i palapala ia ai e a hooanaia ia Oorok« i Wavele ma ua aawina la la. O ke kanoha maa loa ia Goroke, e hoouka kana oia ia Pulaka i Wavele ma ka la 17, a aahee iakon, e maki aka ma ke alahele o Wavele a hiki aku i ke kulanakaahale o Bernsela i ke kakahiaka o ka la 18. a mai ia auwina la e hoohiki loa mai ai i Watalu oia hoi ka la a ka Emepera e hoouka nei i ke kaua me ke Duke o elinelona. Ua hoolala mua ia keia papakuhikuhi e ka Emepera no Goroke, a ua huhewa ko Goroke noonoo no na hora he 24. a oia ke kumu i puka ai o Puluka me Kenerala Bulow mahope o kona wahi hoolulu. a ke manao nei no ka Alihikaua Farani me ke kuhihewa o Pulukn no kela e hoolulu mai la i Wavele. A no Welinetona hoi. ke kau nui aku nei oia o ka hiki mai o Puluka e like me kana mau olelo mua e kokua mai ana oia i keia la hooili kaua me kona mau pnalikoa hope mai Wavele mai. Ke iho aku nei ka la ilalo, a o ka hora 4 ia o ka auwina la, aole nae he man hoailona e hoike mai ana no kona hiki mai. nolaila. hoouna aku la ke Duke o Welinetona i kona hoaloha oiaio Mekia Stavely. e lawe i kana kauoha waha a loaa aku o Puluka i W avele paha. e ha'i aku ma ka inoa o ke Duke o W elinetona. —"Pehea la ka loihi o kana mau olelo mua e hiki ai ke hilinai ia. O keia Elele, na holo aka la oia no ka aoao hikina, a-e like me ka mama i loaa i kona lio, pela kona holo e hele la no Wavele. Ma ka hapalua o ka hora 4, ua hui pu aku la ka Elele lawe kauoha me Pnluka e pii mai ana me kona pualikoa he kanakolu tausani mai St. Lambert mai. a i ka wa i lohe ai o Puluka i na hoike a ka Elele, ua haawi ae la oia i ke kauoha i ka puali holookoa, e pii me ka awiwi nui mamua o ka napoo ana o ka la. O ke kupaa o na koa ame ka nahaha ole o ko lakon mau laina kaua kuea i na koa Imeperiela, oia hookahi ka mea nana i halihali mai ke kaua a hiki imua o ke alo. Ua hui na koa he alo a lie alo 7 a o ka oioi o ka elaupu ka mea e inu ana i ke koko o na aoao elua. He hapalua mile wale no ke kaawale mai kahi a e ku nei a hiki i ko Welinetona kulana, a o na ukali o kuhikuhi aku la lakou iaia i ke ku mai o ke Duke Hao ma ka aoao o kahi kumulaau ma ka huina o na alanui elua, a e holo ana na ukali ma o a maanei mai iaia aku, e lawe ana i na kauoha i haawiia aku. O se kupaa ana o ke Duke ma ka aoao o kela kumulaau, he hoailona maikai loa kela no ka enemi, a o na koa Imeperiela e hoouka nei i ke kaua, aia i ke Dake o Welinetona ka lakoa man pa e ki nei. He mau tausani pakapaka i loaa pouo aka i kahi kumalaaa, a o na Elele lawe kauoha e ku ana ma ka aoao o Welinetona, oia hoi 0 SiF W. De Laneey. Sir Alex. Gordon ame Keneralā Canning, ua loaa peno mai la lakou i na poka pukuniahi a ka enemi, a iloko o ka manawa pokole, ua hanu ae la lakou i ko lakou mau aho hope loa. O kahi a ka enemi e makemake loa nei e nahaha, oia no o waena o kena laina kaua loihi, a oia hoi kahi a na koa Sekotia he ekolu tausani malalo o Kenerala Pikekona e ku ana me ka makaukau. 1 ka wa a na koa lio e holo mai ana mē ka puahi nui, oia ka wa a ke Duke i kahea aku ai me ka leo nui i na koa wawae e moe ilalo; a i ka wa i ki aku ai ka pukuniahi o mna, he mau haneri ka make o na koa Imeperiela me ko lakou mau lio e walawala ana ilalo o ka honaa, a o ka lio o llamuka Xe e kau ana no ke alakai ana i ka puali, ua ku aku la ia a haule make aku la i ka honna. Ua ok j lo ia ma keia moolelo, aole he kaua a Xe i hooaka ai iloko o kona ola ana e like me keia kaua i hoouka ia iluna o Mauna St. Jena. Aole Kenerala e ae malalo o ke kauoha a Napoliona iloko o keia la. i lawe aku i kekahi paalikoa a hiki imaa pono o ke alo o ka enemi, huli aku ihope a alakai pono aku ia lakou imua o ke ahi. me ke kuhikuhi aku i ke alanui o ka wiwoole. Aia oia hookahi imua kahi i ku ai, a he mau tausani o na poka pukuniahi ame pukaupoohiwi i ki ia mai. aka, aole nae i loaa iaia kekahi nlia poino ma kona kino. O na batari pnkaa a ke Duke e ku ana imua o ke kahua kaua, aole ia he mau weliweli e hookuemi mai ai i kona wiwoole, a o kona inoa hookahi. ua lawa ia no ka eleu ame ka hooko i ke kauoha mamua o kekahi mau llamuku e ae o Napoliona i keia la. Ina io ua loaa ia Xe ka wiwoole i oi ae mamua o kekahi mau Kenerala o Napoliona. alaila o ka wa a Ne e alakai pono aku nei i na koa o ka laina elua. no lakou ka huina he iwakalua tansani iloko o na kolamu eono. ua pilipn ka hann o na mea apan no ka hooko akn i ka makemake o ke kanoha, aia ke Duke o Welinetona ke ku la me ka neeu ole ma ke poo o na alanui elua, a i kona wa i ike ai ua kokoke loa ka enemi e hui mai me kona mau koa wawae e moe ana i ka honua. ia wa oia i kahea mai ai me ka leo nui i ka pane ana mai,— "E na koa, —e ala, a e makaukan." Oia ka.wa i ala like ae ai ka puali holookoa ilnna, a ku iloko o na laina kaua knea, a oia ka wa i lohe ia akn ai ka leo o Xe e kahea ana i kona mau kolamu kaua eono e ki. a iloko o ia manawa like i lohe ia akn ai ka leo o ka Olali opio e kahea ana i kona mau koa e kukuli ana i ka honua a hiki i ke kanaka e ku pololei ana iluna, — "E makaukau.—eia aku ka enemi,—e ki. ? * Ua like me ke kani ana o kekahi pn hookahi. pela ke kani ana o na pukaupoohiwi iie kanaha tansani i ki ia e iui aoao elua. a he mau tausani ka haule make o na koa iloko o na laina kaua. a e lohe ia ana ka leo o na koa eha e nunuln ana iluna o ka honua, e hanu ana i ko lakou mau ahr» hope loa iloko o ka ehaeha; aole o keia wale ka wellweli i ike ia. aka o ka leo o Xe ka leo i lohe ia aku e kahea ana i na koa. e hou aku a* wawahi i na laina kaua kuea, a iloko o ia manawa like i lohe ia aku ai ka leo o ka Olali opio e kahea ana me ka leo nui.— U 'E na koa, —imna. —Oia ka wa i holo like aku ai na aoao elua imua. a hou aku a hou akn a hou mai me ka oi o ka elaupu. a o keia hoi ka hoouka kana weliweli loa iloko o keia la. a no ka hapalua hora keia hoouka kaua ana. ua waiho aku i ka honua aole i emi iho malalo o nmi taussani mau kino ola, a ke moeuhane la lakon iloko o ke paha ? oha ? o nui ma kela ao. O ke knlana o ke Dnke o Welinetona iloko o kona mau laina kaua kuea, aole he hookahi iniha i lilo akn i ka enemi. Aia ma kahi pilikia loa. aia pu ilaila ke Duke kahi i lawelawe pn ai i ka hana. O ka leo o na Aliikoa e kahea ana lakon ia Welinetona e emi hope aku. a i ole e lawe ae i kekahi kulana hou. a oia fca Welinetona i pane akn ai: "Aole anei e hiki i na koa ke kupaa?" wahi a ke Duke. —"'E kupaa anei makou a hiki i ka haulehia ana," wahi a ka pane.—"Alaila. e kupaa ana au me lakou a hiki i ka hanlehia ana. E ku an a hiki i ke kanaka hope loa " wahi hou a Welinetona. Iloko o keia manawa pn, akahi no a loaa ia Napoliona he manao e mahalo ana i ke kaua i hoouka ia iho la. mamnli o kona ike ana aku la i na laina kaua kuea o ke Duke o Welinetona ma kahi mna a lakou i ku ai mamaa o keia hoouka kaua ana iho la, aia no lakou ma ia wahi hookahi i keia minute. a oia kana i pane ae ai ia llamuku Sonla, penei: "0 keia poe Pelekane," wahi a ka Emepera. "ua like loa me na

pa-pohaka i kahi hookahi. Aka, aole lakou e loihi loa ana ma ia kulana/' "0 Soula, oia ka Ilaniuku i kamaaina loa i na lawelawe kaua a Welinelona i na kana mamna aln ma ka Anemoku, a oia kana i pane aka ai i ka Emepera,— " 4 L'a ahona lakou e make mamna o ka nahaha ana o ko lakou mau laina kaua." Mamuli o ka. emi hope ana o na koa lmepeiiela no kela hoouka kaua ana akn la ua haawi koke ae la ka I)nke i ke kauoha i na koa lio o hope maialo o ke alakai ana a Kenerala ka Ela o l~xbridge, e holo aku imua o ke kahua kaua a e lnka aka i na koa Farani e emi hope la. a oia ka wa a kela Kenerala kaulana i lawe ae ai i ka hanohano o ke alakai ana i na koa lio he elima tansani. a ua like ke kahua kaua ine he ola'i la nana e hoonaueue malie ana i ka hehi a ko lakou maa kapuai, a iloko o ia manawa pn i hoouna mai ai ka Emepera i na koa lio malalo o Kenerala Kelamena, no ka hoopakele ana i kona mau kolamn koa wawae. O ka iho ana akn o na koa lio he elima tansani, ame ka pii ana mai hoi o ko Napoliona maa koa lio Imepeilela e like me ia ka haina. oia kekahi kaua maikai loa i hoouka ia iloko o keia la. O ka nanaina o ke kahua kaua i ka holo a keia poe koa lio he umi tansa- j ni me na ihe ma ko lakou mau lima ame na pahikaua e nakeke hele! ana. ua ku i ka eehia nui ko lakon wa e hai ai i kahi hookahi, a he j owaka hulali hoi o ka pahikaua i ka wa e hilikaa ai. Ua iho aka i na koa lio Pelekane mailuna aku o ke kiekiena. a na pii mai hoi na| koa lio Farani mai lalo mai o ka aina. He nlolohi iki ko na koa' Farani pii ana mai. a o ko na koa Pelekane iho ana aku, ua like me j ka pa ana o kekahi makani ikaika i ka ilihonaa. pela ke kuupau ia« o ka mama o na lio e holo la ilalo o ka aina, a o ka hookni ana o | keia mau puali elua iwaenakonu o ke alahele. ua like a like ka weli-j weli me na hoonka kaua o na koa wawae i hoike mua ia ae nei, e; laa ka hookn'i aka o na koa lio Pelekane me na koa lio Farani. o ke kanaka e kau ana maluna o kona lio, walawala aku la ia iluna o ka honna, a na na koa lio hope aku e pepehi i ko lakou mau ola, a iloko o na minute wale no he nmi, ua emi hope aku la na koa lio Imeperiela me ka hiki ole ia lakou ke pii mai iluna o ke kiekiena. O na koa lio i hoouka iho la me na ihe, e waiho ana lakou i ka honua me na ihe ma ko lakon man umauma; a o na koa hoi i hoouka me na pahikana. e holo wale ana kekahi poe o lakou aohe poo. ! O ke alahele kah? a na koa lio i holo aka la. ua paa loa ke alanui i ka waiho moka-ki mai o na lio make, a ua hiki pono ole hoi i na koa wawae ke pii pono aku ma keia alahele. ; Xa keia kana hou i hoonka ia iho la i hookuemi hou aku i ka mana ame ka ikaika o na lawelawe kaua ana a ka Emepera. Ua no oia i ka olelo pinepine a Hamuku Soula no na mea epili ana ia Welinetona ame kona mau koa. ma kahi a lakou i ku ] ai, ua hooko lakou i ka makemake o ke kauoha a hiki i ka make | ana, a lawe mai la ka Emepera i na olelo a Soula i hoike mua ia ae; nei, he mau mea oiaio loa ia mamuli o kona ike maka ana iho la, j huli ae la oia ihope i na ukali a hoopuka ae la i kekahi mau hua-; olelo e pai ana i na koa Pelekane o Welinetona, penei: ! "E haawi mai ia'u i mau koa Pelekane." wahi a ka Emepera i! kona mau Ilamaku. —"a o na alakai i maa Kenerala Farani, —ua! hiki ia'u ke kaua, a lanakila ke ao holookoa." j He mau minute pokole i hala ae o ka hora 4 t ua pii ikaika loa .■ ae la na koa malalo o Jerome Bonebati e hoopui ana ia Hugemona,! ua helelei na pa-pohaku. a ua nahaha na kauhale, a oia mau minute a na aoao elua e hoomau nei i ke kaua ma ia aoao. ua ike ia aku la kona man kauhale e lalapa ia ana e ke ahi. a o ke ko ana hoi ia o | ka moeuhane mua a Napoliona o ka haule pio o Hnhemona, i hiki ai iaia ke komo mai ia waena o ka laina kaua loihi o Welinetona mai kona kihi akau mai. O ka holomoku ana mai o na koa Imeperiela: mai ka aoao akau o Hugemona. oia na hoailona e hoike mai ana, ina, e nahaha liilii ka laina kaua kuea o na koa Irelani mamua o kona aoao akan, alaila. oia ka lilo ana o kona pnalikoa holookoa i mea ole, a o ka hauleia ana hoi o ka malnhia o Europa i ka enemi. Me ka awiwi nui ke Duke i holo aku ai iloko o na laina kaua kuea o ke | Keiki Alii Alani. a e kahea ana oia me ka leo nui iloko o kela | ame keia kuea me keia man olelo: i '*E kupaa. e o'u mau pokii," wahi a ke Duke i na koa Irelani, j —"Mai nee i hookahi iniha. E ku a hiki i ke kanaka hope loa." 4, E knpaa e o'u man koa.*' wahi hou a ke Duke i na koa Nasau, j "O ka pouli o ka po, oia hookahi ka mea nana e haawi mai i ma- i nawa hooniaha no kakou. —aole mamua ae." O ke kauoha i haawi ia i na koa e ku a hiki i ke kanaka hope; loa, oia ka Welinetona e kahea nei me ka leo nui iloko o kela ame keia mahele. ua hooko ia keia leo o ka Alihikaua opio e kona man: koa. i Ua meha na mea apan aohe leo walaau aohe koa holohoio. a he hookahl wale no kanaka walaau a holoholo, o ke Duke o Welint-»' tona e holoke nei iloko o kona mau laina kaua, a e kahea ana oia i na | koa e moe ilalo o ka honua. i pakele ai lakou i na pukuniahi a ka enemi e holo mai nei me ka puahi nui a ki mai imua o ko lakou; mau alo ponoi. j Ua haule pio aku la o Hugemona iloko o na lapalapa ahi e a i ii ar», a ua nele like na aoao elua i keia knlana i manao nui ia e' Welinetona me Napoliona. | Ua hauoli iki ka Emepera i kona wa e ike nei i ka haulehia o» Hukeinona, a e holomokn ana na koa lio o Jerome Bonebati mail ke kihi akan mai no waena o ka laina kaua loihi o Welinetona. a) oia ka Napoliona i olelo ae ai. u O ka*u puupuu hope loa keia ia We* | linetona. alaila. nahaha liilii kona pualikoa loihi a lilo i mea ole. M ;

| No ka pihoihoi nui oka Emepeni no ke kokoke loa .. . | elua i kahi hookahi. o na koa lmeperiela mai Hugemob.i ! komo ae la lakou ia waena o Weiinetona, a o na koa L..jh ; lalo o Napoliona, ke pii hou ae nei lakou ia waeoa ame k< : k > ■ akau, alaila, he hoouka kaua keia mai kekalii kihi a i k»-knh. , <ka laina kaua holookoa. Ke auhee hou na. koa r . kt .,' : kana ana, alaila ma ka aoao o ka Emepera, he hookahi .-u ' i koe no ka manawa hope loa, oia hoi kona lawe ana mai : Kahiko iluna oke kiekiena o Koeome, a hc*tuna aka ia lak- a o ke kahna kana. ' E lawe mai kakon ika manawa oka lei, ao ka b««ra ' k ahiahi, oia ka wa e ike ia nei o na aoao elaa, aa nele iik^ ikaika ole ona koa mua t a oia hoi ke kumu aka Emt-i» r.t J ! pan loa mai la i kona mau koa hope ilalo o L& Bela Elie&a. a 1 netona hoi i kona koa hope malalo o Hakn Hlla mawaho rn.. . n hale o Watalu, a kukulu hon akn la ia lakoo no ka ho<.uLi puupuu hope loa. E like me ka mea i hoike mna ia ae nei, o ka mak» t: ~ ka Emepera. o ka paa mau o ka manawa i ka pii a na k<..i ~ . , ;kdwa e nahalia ai oko Welinetona laina kana loihi. A«»h» Ma . i koe e hooloihi ai. oiai. ua puka pono mai la na puali l'» r <> | pololei mai la ko lakou alahele no ke kiekiena o Maun.i s {Xo ka nahaha ole oka laina kaua oke Duke i kela fKx- k< . | na lawe koke mai la ka Emepera i na koa hope pale j ma tausani malalo o ke alakai ana a na Kenelala Wath • - ! lord. Oka ukali ponoi oka Emepera, oia o Mr. Beatr;i: . ; lawe aku ke kauoha a Kapoliona imna oKe ma ke kah ; . a | oia kana i pane akn ai iaia penei: "Ma ke kauoha a ke Alii. e lawe ae oe i ke alakai «n. , . pale nmauma.—e hele imua a wawahi i na l.iina kaua ku> , ] e nahaha. e lawe mai i ko lakou kulana kana: a i lilu | hou mai ihope nei." O Xe. nona ka punkai i piha mv na «» ka t wa i lohe ai i keia kauoha, huli ae la o»a ia Kenerala ;i kana i pane aku ai me keia mau olelo: 4I E ukali mai ia'u, a aku ia oe no ka in.M, v h loa, i kahi e haulehia ai o kekahi ona Ilamuku o Kamm . . hua kaua.*' • Lawe ae la o Xe i ka hanohano o ke alakai ana i kei.i ; . lin. no lakou na (lahikaiia (Hilolei me na ihe .• nwak;i a holo akn la lakou me ka mama nai i ke kula laula o W, - , luna o na koa make e waiho moka ki ana, he mau niinurnalowale aku la lakou iloko o ka uwahi pauda e punohu u.. * ~ a ike hou ia aku la lakou e pii ana ike kiekiena o Mauna > .. ~ . me ka mama nui. i Ma ka nana ana aku ma kahi mamao. he owaka liul.i,, * ; o na pale umauma ke ike ia aku, me ka lakou ihe . | maluna ona papale kila. Ikawa a lakou i hiki aku ai | kiekiena, ua ikeia aku la na laina kaua kuea e ku mai ana : oia hoi ka wa a Xe i haawi ae ai i ke kauoha 110 ka liolo aku . | hi i ko lakou mau laina kaua. | O keia kulana hope o Welinetona eku nei. oia kal • r>. [ aku o kahi oawa uuku o Ohene. he alaln»le nona na kaj |ka laula. Oiai keia poe koa lio Parani he olinia tausarii • ! , ; nei me ka mama nui. me ka nianao ole av lu* ulia kekah. • ia lakou, aia nae i ka wa a lakou i kok<»ke loa ai i ka owaw.-. aole i loaa ia lakou he manawa e makaukau ai no ke k«<}.; - i ame ka lele ana aku o na lio. O na laina kaua mua elu;<. haule pa hu aku la lakou alahele. ahe mau heluna ona tau«tni na koa eha uie k«» UV-< \ i Im ua haki na wawae mamuli o keia poino nui. O ka Emepera ike mai la oia i keia ulia poino i loaa i k-mu koa mamuli o kana kauoha. a he hook;ihi wale no ana kanak <)f wa aku ai no keia ulia. «»ia o l-;i«-<»»'t«'. aia inainiHi •••..•? n.i hilinai o ka Emepera no ke |»ailata ana i ka puali imua o k» • v\a k:iiia. Ke loaa kekahi ulia e like me keia ke an«. lie hrMtka: w.u'* no kanaka e ahewa ia—oia ke pailata <pu>d« io ka pua!l. O ka poino i loaa aku i kela mau laina kaua elua. ua \. k< ae l:t ka puali holookoa ma ko lakou aoao hema. aua Iil«. ti.« : i piiii mamua o ko lakou alahele i mea ole. He kauaono pukuniahi iloko ona kuea kaua he uini kun. i koln i ki ia mai. a o ke kolaniu kana o Ken«*rala Waith«-r. u.i : ...i oia me na jK»ino nui mamuli o kela ki ia ana mai la. a o k*- k•■ •;: i kaua c Kenemla I>elord. huli like ae la lakou i ka hema n.» k» ► i ke kolamu i ki ia niai la. a o ka laina kaua knea o na lV* i* - :i i eku mai ana nia ilaila keia {hh' koa pale unniuiua kahi >- l«> - nei mc ka maina nui. no lakou na kaulawaha lio e lewal*-* n.i p hikaua ame na pu panapana ma ko lakou mau liiua «• • > iioko o na laina kaua ku*M. ua lik*> iakou me n.« k haku e ku inali*' ana i kahi hookahi. Oka ikaika i loaa aku la i keia poe koa lk» iu*- ka paukiki n-: 1 lelp aku la na lio maluna o na elaupu a na koa •• kukuli an.> : k» honua. a iloko o na minute he umi o keia kaua huikau ana o ?. t k-'.i lio me na koa wawae. ua nahaha a auhee he umi kumamakol i k ; •» kaua o na koa Belegiuma a lilo i mea ole. a o keia kaua hah.i:..» . hoouka ia iho la. ike mai la ke I>uke Weliu«-tona i ko lak..u ■ -i.i hope ana, a oia hoi na koa ana i olelo pinepiine ai. aolt* oia i h: ikaoi o ka lakou niau mea kaua. nolaila, ha;iwi koke ae la o.a k kauoha ina koa Sekotia o Kenerala Pikekona eku ana ti t » ona, a iloko oia wa lakou i pii akn ai nie ka makaakau e hou ■ ka enemi me ka oi o ka elaupu. Aolm