Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 9, 1 March 1907 — KA MANA O KA LEKA Ame ka Puana o ka Moeuhane. HE MOOLELO O KA NAUE OLE O KE ALOHA KUIO O KA IPO I KA IPO. [ARTICLE]

KA MANA O KA LEKA

Ame ka Puana o ka Moeuhane.

HE MOOLELO O KA NAUE OLE O KE ALOHA KUIO O KA IPO I KA IPO.

MOKUNA XI. . \ HUI HOU O KA LUA lA. M;ihnp»' ilio i komo mai ai ka moi a liaawi aku la i kona hoomai , i; i kr kuliina niri. Ua hoomakaukau mua oia no ka uhi ana i kona kinn i ole ai e komo ka hoohuoi iloko o ke kuliiiui nui, a i ko, I ;: i jll ii 11;i komo ana aku ua hoohele koke ae la oia ma kuono pouli-1 ~M ~ ka lumi kahi e .hoomaopopo loa ole mai ai o Haleaina. E\a u;i ike aku no oia i ka helehelena o ka moi maluna o Luilofina. • i a pnmaikai loa oe e ke kuhina," wahi a LuiloAua, " i ka hui 111;1 |i,r ka moi i keia kakaliiaka." \ka. kunou haahaa loa mai la ua kuhina nei no ka haawi ana i j. n|ia nhanha no na hoomaikai i panaiia mai e kona moi. Koho like 1,,, i.! laua a kuka oiai ka'u wa.hine e hoomalia ana iloko o kona J ljni i ~I, hnnkahi hora. . \ia laua ke kuka la no na mea. pili aupuni me ke akahele loa| l.Milnlina nia ka hoopuka ole ana i kauolia ame ka hala ana o ko i 111; inii ana me Faletiza. Ua hoomaopopo mai no ke. kuhina i I, kupnnn olf n ka hoike ana i ke ano no keia huakai pilikahi a ka l'ilia makaukau no oe e ke kuhina, M wahi a LuiloAna i pai aku , i ,i j k<* nn wau e liana ana oe pela.'' | -A,.." wahi a k«» kuhina, "ua hana aku nei au pela mamua o ko! kau;» hui ana iho la. Ua kauoha aku nei au i ka Barona waliine H.-l;;sina ame ko ka hale apau aole e hoikeia kou hoea ana mai nei j k,. kulan;)kauhale nei." | K. haawi aku nei au i ko'u hoomaikai ia oe no ka lua o ka, manawa:' walii hou a LuiloAna ma kona kulana moi me ke akahele i ka lmnpuka ana, o ano e auanei kona leo a lilo i mea na ke kuhina linohuoi ai. " I Aka. a hiki wale i ka pau pono ana o na kukai olelo ana aole he haawina kaokoa ae mawaho o ke kupono. . I ki-ia mau mea e hanaia nei iloko o kuu hale aia no hoi makou . .. īinnikaika la i ka hale hoomaha o ka moi i kela po poina ole. Mahi j,.. <i ka niaopopo ana o na mea apau, oia hoi, ua hiki ae ke Jva- j lMl a Knpa ilaila a ua poino ke ola o ka moi ,a mahope o ke kuka liu ;,iia ua hnoholoia iho la owau ka mea e iho ai no ke kakela e hu-1 jpu ai ine ka moiwahine. Mc ka hakalia ole no hoi ua kau mai la wau maluna o ko'u lio a „ ka luhi i aloia ia po he mea ole iho la ia mamuli o keia haawina .iiiii iini a ko'iko'i maoli, a he mau lepo no hoi ia a'u i holo mai ai »!i(. ka honikaika a komo wale iloko o ka pa o ke kakela. Mawaho n<> wau o ka pa "ua ike e iho la wau e paoa ana ka'u luiakai no ka mea aele he welo ae o ka hae kalaunu a ulu ae la kn nonnoo ia'u ua haaiele iho paha ka moiwahine i ke kakela a aia la ih,*a kahi i iieh» ai, aka, ua maopopo loa ia'u e loaa ana ia'u he leka ka inea hni nana e wehe ae i kepohihihi o ke kulana. l a lnaa io aku ia'u pela. Ma ka loaa ana aku ia'u o ka a-ipuu-piiu <> ke kakela ua hoike mai la oia i ka haalele ana iho o ka moiwahine i ke kakela no ke kulanakauhale o Setirela no kekahi hana pilikalii anle no nae i maopopo ke ano o'ka hana, a ua waiho iho nia lie lek.i na ke Konela Setipa, a mahope o ke kuka pu ana me kn .'i-ipiiiipiiii ua ae mai la oia na'u e lawe i ua leka nei i ke Konela. l'a pilia ae la oloko o'u i ka hauoli'mamuii o ka loaa ana ia'u o keia leka me ka maaiahi, a hookahi wale no mea i koe oia no ko'u hoi aku i ka hale hoomaha e like me ka liikiwawe i kuu lio ke hoih<»i ia'u pela.ka hikiwawe o ko makou ike iho i ka manao o ka leka, kahi lioi c maf\opo ai ia makou kona wahi i hele ai. Ua maopop'o pu no hoi ia'u ua ukali pu aku o Lukanela Bonesetina i ka moiwahine a no ia kumu no hoi kekahi kumu o u i noonoo maina iki mai ai ia'u e huli hoi nei, a i kuu hiki ana aku e hehihehi ana o Kimn i ka lepn o ka lua o Borisa ka ilio punahele o ka moi i kanuia iho ai a nalo. A e ku ana no lioi o Setipa malaila me kona ijinj»aka ma kona waha. Haawi koke aku la wau i ka leka a hopu mai la no hoi kela me ka nana ana i ka manao o ka leka, oiai hoi au e ake loa ana la o ka i lolie aku i ka manao o ka leka, a aia no hoi o Kimo ke kunana la, | iio ka inea, ua lioopau ilio la oia i kona hehihehi ana i ka lepo a aia. kona īnau maka inaluna o'u a maluna o Setipa i kekalii maiiawa nie ka ha'oha'o. '• Maikai e kuu Haku," i hooho ae ai o Setipa, "ua hala āku ..ia nn ka iini ana iaia." A liaawi mai la no hoi oia i ka leka ia'u. A manpopn io ae la ia makou kahi o ka moiwahine i hala aku ai. Ia manawa koke no i noho iho ai ka makou aha kuka a ma ka panina ua hooliolo like ae la makou e hele au no Setirela a e lioike aku i ka moiwaihine he wahine kane make oia a e liuli aku ia Rupa īio ka lawe ana i kona ola ka mea nana i pepehi i ka moi. "Iloko paha o ka la hookahi, e maopopo ai na mea apau e Fal<'ti/.a." i pane inai ai o Setipa ia'u, "aoie hiki ia kakou ke hooloihi l' ;i i ka huna ana i ka make o ka moi. Aka ma na mea apau, .* hoo- | ikaika ne e paipai aku i ke kanaka Peiekane ame oe pu kekahi e ] i «'p«'hi i ke kanaka hiena a e hoopakele ae i ka leka mai iaia mai.

Mai j)oia;t nai' oe i ke kelekalapa nnia i kou liule." I Ma ka hora eiwa o kela kakaliiaka i liaaele liou ilio ai au i ka hale lioomalia a no" Setirela ka pahuhopu e kia pololei ana no ka Malealii. n » ka niea, ua loaa ia'll ka ike aia ka moiwahiue il.ula. | Ke hele nei nae au nie ka pouli omua o'u. Ua lioouua io aku 110 wau i ka'u kelekalapa i ka'u wahine ia ? u i hiki ai i kahi hoolulu. kaaahi. I kela kakahiaka no a'u e hele nei no Setirela i ka hora eiwa' mai ka hale hoomalia, oia no ke kakahiaka liookahi a'u i iho ai i ke kakela a lohe ai makou o £etipa inā i ka hala ana o ka moiwa-j hine i Setirela, aia ka moiwahine ame Bonesetina ke hele la no ke kulanakauhale alii. 1 A hiki laua i Setirela aole 110 ia he mea no ka moiwaliine e ano mama ae ai mai ka uluku nui ana mamuli o kona noonoo nui i kana ipo, aka, uii hoomalielie mau aku no ka lukanela opio ma ka hoolaua manao mau ana aku e olelo ana e loaa aku ana no 0 LuiloAna ia laua me ka maikai ame ka pilikia ole. "Aka, auhea? auhea oia?" i hooho ae ai oia me ka pilioilioi nui a puliki ae la i kona mau lima. "He manao ko'u," walii a ka lukanela i pane aku ai, "e loaa ana ia kaua ika home 0 Faletiza von Talenehima. Ilaila oia e kali ai a mailaila aku e «liele ai oia no ka huli ana ia Rupa. A ke lau kana liana alaila e huli hoi mai ana oia ilaila." "Ina pela e holo kaua ilaila," wahi a ka moiwahine. Eia ,nae ua liooikaika aku no ka lukanela ia Falevia e holo nraa laua 110 ka Halealii a mailaila mai no ka home o Faletiza. Einoole huli ae la ke kaa 110 ka Halealii a hiki no hoi laua ilaila ma kahi o ka liora ewalu 0 ia kakahiaka. | Mahope 0 kalii paina kakahiaka a mahope oka makaukau :ita 0 kona kaa alii ua kau aku la ka moiwahine e ukaliia ana e ka .u--kanela wale 110, no ka hale 0 ke Kaunawahine Haleza. Ika nana aku a ka lukanela i ka moiwahine me he mea la aohe he wahi poino iki omua, aka, iloko ilio o ke kanaka opio ua piha oia i ka liopoliopo | ame ka pihoihoi. I Mahope iho oka «hora eiwa i holo aku ai ka moiwaliiue maluna ! 0 kona kaaalii a he mea ume noonoo 110 hoi na kaa o keia ano, pela 1 piha ae ai owaho 0 ka pa 0 Faletiza i ka wa i liolo aku ai ke kaa a ku mawaho o ka pukapa. | Lele aku la 0 Lukanela Bonesetina a wehe ika pukapa a komo ! aku la 110 hoi ko laua kaa a ka lanai o ka liale alaila lele hou aku 1 la o Lukanela Bonesetina 0 ka lua ia 0 ka mnaawa, lalau mai la i ka lima 0 ka moiwahine 110 ke kokua ana no ka lele ana mai ke kaa aku, a nana j)onoi 110 i hookani aku i ka pele 110 ka weheia mai o ka puka. Ma keia manawa akahi no a ike mai ka wahine lawelawe o ko'u home a holo koke aku la oia e hoala ia Haleza, aka, ua lohi loa oia 1 i ka hui ana mai me ka moiwahine mahope iho o kona liooponopono j iki ana iaia ilio, oiai, ma keia manawa ua hamama ae la ka puka mainuli o ka weheia ana ae e ka a-ipuupuu; a i ka'u ewa i halawai I mai ai nie ka moiwahine, e aneane ana ka moiwahine e koino ae ma ! ka puka 0 ka rumi a Rudolofo ame ke kuhina nui e kuka pu ana. No na keonimana hoi aole laua i lohe iki i ka lialulu o ke kaa mawaho a aole no hoi laua i ike aku no ka mea, ua uuia iho ka olepelepe ilalo ke kumu i nolio ai na kanaka iloko o ka pouliuli, ame ia ano no laua la a hiki i ka hamama ana o ka puka 0 ko laua rumi. He mea e ko laua hoopuiwaia ana mamuli o ka wehe kuleana oleia ana mai 0 ka puka me ka loaa ole ana aku o kekahi kauolia, a ia manawa koke no i ku ae ai o LuiloAna oiai 110 ke kuhina nui aia no iluna o kona noho kahi i noho ai. No ka moiwahine hoi, me lie mea la liealia la iaia na kauwa o ko'u hale e kuku aku ana a nana iaia, a nie he mea la 110 hoi aole oia i ike i ka'u wahine iaia i hele mai ai no ka hui ana 110 ka mea aohe ona ikeia aku a me he mea la i ka nana aku a ka'u ewa he ihookahi no mea nui iloko o kona noonoo oia no ke kanaka nana i aliai aku i kona puuwai, a me ia ano i komo aku ai oia a ike aku la ia Luilofina e hele mai ana, a ia wa no hoi i o aku ai kona mau lima imua no ka apo ana mai i kana aloha me ka hooho pu ana: "E Lui, ua palekana oe! E hoomaikai nūiia kou palekana ana," a hopu aku la oia i kona mau lima a liapai ae la 110 ka lioni ana, a o ka lua ia 0 ka hui ana o na ipo. Nana iho la 0 LuiloAna i ka moiwaliine me ka piha oloko ona \ ka uwila i ka poe apau e ku ana me ka lohaloha no keia mau hiohiona a lakou e ike nei. "Ua holopono na mea apau, e kuu aloha," i pane aku ai o Luilofina. Ma keia hui ano e ana ua piha loaia ke Kaunawaliine Haleza me ka pihoihoi nui a no ia kiiinu i hopu aku ai oia i ka lima akau o ka lukanela ke kumu i huli ino mai ai o Bonesetina a hoomaopopo koke mai la oia ke koiia mai nei oia e il>e koke aku ia Luilofina. Nolaila liele aku la oia imua a kukuli iho la me ka lalau ana aku 1 ka lima o Luilofina a honi iho la. "Ke liauoli nui nei au i ka ike ana ia oe e ka lukanela," wahi a Luilofina i pane aku ai. Ma keia manawa ua ike iho 0 Luilofina i ka liiki ole iaia ke hoomeamea hou ilio, aia oia imua o keia poe kakaikalii ua ikeia he moi, a 0 ka mea nana i hooiaio loa mai oia no ke ku maoli ana 0 ka moiwahine imua ona ame ke kukuli ana 0 kekalii 0 na aliikoa 0 ke aupuni, he ike hoi e hoohuoi ole loa ai ke kuhina nui, nolaila, ua lawe maoli ae la oia i ke kulana nioi mua ana i paa ai ine lie mea la oia maoli no ke kane a ka inoiwahine. Alaila, haawi ae la oia i kana mau kauoha a emoole no hoi ka liookoia ana. Ua liaawi aku 110 lioi oia i kana kauoha ike kuhina nui aole e hoikeia keia liOea ana ona i kou home. A i ka liala ana aku 0 ke kuhina ua kukai olelo koke ilio la o Luilofina me ka lukanela, ke kuniu i ano pioloke iki ae ai oia no ka loaa ole ana o kekahi lono no Konela Setipa ma.

No ka moiwahine aia oia iloko o ka niniimoe o ka'u ewa no ka hooluolu ana maluua o kahi ko-ki oiai 110 hoi o Luilotina e noonoo nui ana i ke kulana ikiiki a lakou e ku nei a mamua o ka puka ana aku mawalio o keia kulana pohihihi e pono e hookoia ine ka holopono o elua inau mea, oia lioi, akahi, e imiia a loaa o Rupa lione o Hanezau a e lilo mai ka leka niai iaia mai. Ma keia manawa i hoea aku ai kuu kelekalapa a'u i hoouna ai ma ka inoa o ke Kauuawahine Haleza. Me ka eleu 110 hoi o Lukanela Bonesetina i wehe aku ai i ka puka 0 ka rumi o LuiloAna e noho ana, ana hoi e ku kiai ana ma kona lolie aua i ke kikekeia ana mai ,a lawe mai la oia mai kekalii kauwa mai nana ke kikeke, he leka, me kona ike pu iho ua kauia ma ka inoa o ka'u lede, a o keia malalo iho nei ka manao a'u 1 kakau ai: "Eia au ke hele aku uei no Setirela. Aohe e haalele ana ka moi i ka hale hoomaha i keia la. Ua lioea mai no ke kauna, aka, ua hala e aku no oia mamua 0 ko inakou lioea ana aku. Ina ua hala aku oia no Setirela a aole palia, aolie i maopopo ia'u. Aolie ana ineahou i haawi aku i ka moi." "Alaila, aole i paa oia ia lakou," i hooho koke ae ai 0 Bouesetina me ka naau piha kaumaha. "Pela, aka, ke olelo nei ka leka, 'aohe ana meahou i liaawi aku i ka moi,' " walii a Luilofina me ka oliolī. Ma keia manawa i komo mai ai ka moiwahine a ku koke ae la lakou apuni oia me ka'u wahine ma kona aoao no ke kokua ana iaia. Ma kona kulana oia manawa e hoike mai ana ia i kona maluhiluhi maopopo, aka, ine he mea la aohe he haawina o ia ano me ia ia nianawa. Ua ike oia aia kana aloha ke liana nei nona. "A e lioomaopopo 110 lioi kakou," i hoomau aku ai ka Rudolof<> wehewehe ana, "ke olelo hou nei ka leka, 'aohe e liaalele ana ka 111 oi i ka hale hoomaha i keia la." "Ae, aka aia ihea o Rupa?" i ninauia aku ai e Bonesetina. "Iloko o hookahi honi kakou e maopopo ai." i pane ae ai o Luilofina, "ina nae oia iloko o Setirela nei i keia manawa. Ae, e huli koke aku ana wau iaia. Aole au eae aku ana i kekahi 1111x1 e lilo i mea ke'ake'a mai ia'u mai ko'u imi ana aku iaia a hiki i kona wa e loaa ai ia'u. "Ina o ka hana liope a'u e hana ai i mea nona e loaa ai ia'u oia ka hoike ana owau ka moi aolie mea nana e papa mai ia'u mai ia mea mai, no ka mea owau io no ka moi o keia inanawa. No kakou keia la. E hoolana i ka manao e kuu moiwahiue," a liuli ae la oin a nana aku la iaia. "He mau hora wale 110 koe o ko kakou lanakila no ia a pau k.'ia mau pilikia," wahi ana i hoomau aku ai. "Alaila aha?" i ninau mai ai 0 Falevia. "Alaila palekana oe me ka maha pu," wahi ana i pane liou aku ai. "A e olioli nui 110 hoi au ke ike iho i kou palekana io ana." "A o oe lioi?" i ninau hou aku ai o Falevia. "E kaawale au e pono ai," i lohe aku ai ke Kaunawahine Haleza i ka hawanawanaia ana iho o ka moiwahine a liuli aku la no hoi ko Bouesetina alo i kalii e. MOKUNA XII. "PAU KE KI HOU ANA O KA MOI." I ka paa ana 0 ke panipuka ia Luilofina i puka ai iwaho mai j ka hale helu 19 aku, ua uu iho la no hoi ke kaikamahine i na olepelepe me na hiohiona o ka olioli a hele aku la no lioi oia i kana mau hana ponoi. Aia no hoi o Makuahine Hofa e hilinai ana maluna o ke pakaukau ine ka hoohalahala nui ana no Bobe no ka hoi koke ole mal. Nona iho aole oia i hoomaopopo i ke kumu 0 ko Bobe hoi ole ana niai. "Ua maopopo anei ia oe aole oia i hoi mai?" walii a ka makuahine i ke kaikamahine. | "Ua maopopo loa ia'u me ka hoohewahewa ole i kona lioi ole ana mai," wahi a ke kaikamahine. "No ka mea maanei 110 wau kahi i kiai mau ai me kuu ipukukui a hiki i ka maamaama loa ana ae nei." "Ua maopopo ia'u he umi-kumainalua hora kona kaawale ana aku mai ka liale aku nei," i pane hou aku ai ka niakualiiiie me ke auo ikiiki. He inea pono e hoi mai oia me kekahi olelo, 110 ka mea e hoea koke mai ana o Rupa Ilone a e nele ole ana kona kukahalake i ua kanaka o])io nei. Aole i pane aku ke kaikamahine aka ua hooinau aku 110 oia i ka hnna ana i kana mau liana ponoi a ma ka ipuka oia i ku iho ai a nana aku la iwaho 0 ke alanui mahope iho q ka pau ana 0 k-uia hana. O ka hora ewalu ia a ua inahuahua ka poe hele o ke alanui c 110 ana i kai a e pii ana iuka. I na kaa lawe ukana o na kuaaim e ka'i hele inai ana me ka pilia ukana 110 ka makeke kuai ua ike n 1.1 iho oia he kaa me na makai ma ko lakou liale; a mahope o ka liala ana he mau minute ua nee hou aku la ua kaa makai nei. A i keia manawa hoi aia he inau lalani kaa e ilio nialie mai ana. He hookahi a elua i ku iho mawaho 0 ka hale a kaliea tnai i ko loko poe no ke kuai kapiki ame na meaulu ai e ae. Aka he ani lima wale aku 110 ka ka 010 lede me ka pane leo < le il'u ia lakou e hoike aku ana aole i makemakeia ka la!:ou kapiki. He elua a ekolu poe kaa i ku hou iho ai mahope o ka hala ana aku 0 mua a kaliea aku la i ko loko poe e like me ke kah«M J:»ia 0 ka poe mua a pii loa ae la ka piena o ka makuahine o lui haie 19 a namunainu hoohuhu wale iho la 110 oia iaia iho ak;« i \*a liiia ana aku 0 ua poe kaa nei a ku hou ana he kaa ukana hou a 0 ka lia ia; ua hiki ole iaia ke uunii iho i kona uluku a liele aku la oia h. ka puka. "Aole o makou inakemake i kekahi mea. E hele aku, e hele a^u * (Aole I pau.)