Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 10, 8 March 1907 — emepera napoliona KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu. [ARTICLE]

emepera napoliona

KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu.

MOKUNA VII. K.\ NANAINA O KE KAHUA KAUA IIOLOOK<JA. I ka nnlnhiii ana aku o na lielehelena o ka hoouka kaua o keia 11 ( ,i;i ka wa i loaa ai he manawa kupono no na koa e lioomalia ai. ( l 1 ,;i inai la ka makani, nou mai la ka ua, ku'i ka hekili a olapa •> keia ka mea pilikia loa i loaa i ka puali, mamuli o ka I)ni J lllU ana mai o na la ino e like me mamua aku. ' (i k,i ikaika o na mea kaua ka mea īiana i kono ;liou aku i keia .. m , ( i; a ||iij ka na koa i haule iho ai i ka lionua, ua nawaliwali', | i a ua makewai, moe iho la ma ka aoao o na koa make, a inij ' u i k;i uai koko i huipu me ka lepo i ka hehi a ua wawae o na* ;i oi;i ka lakou e hooma-u nei i ka wela o ko lakou mau puu i | ; ui;v ioo. Ua hoohala ia keia po iloko o ka weliweli nui, a e , 'l '. ka leo o na eha e nunulu ana, e uwe ana, a e kaliea ana . , iriU kokua, oia ka mea hiki ole i kekahi kanaka ke kokua aku i O k;i i'inili o ka ]>o, oia ka mea liiki ole ke ike ia aku ka nui o ; i,,kuii 111;i ii ehaeha, a o ka wa hoi ia a Welinetona e liele ana ilunu ~ k! k;i !ni;ikaiia me na kukui, a e haawi ana l\oi i na kokua i ka poe ~-t V\ ;iliwali: a o ke kali ana a auhee aku ka pouli, a puka mai ka īnal lln l , im a o ka la, oia ka mea oi loa aku o ka mememene, o ka ike ; ,ku i ka nahaha o na mea kaua, a me ka waiho ae o na hoaloha ua inilkl . iiuna o ka ilihonua. ,i | s: , iiana mua loa a Welinetona i liana ai, oia kona hoike koke ana ,i!<u i K»*ena Kaua o Enelani no ke kaua i hoouka ia. MaInkn 'i k«'kalii o kana niau leta i kakau aku ai i kekahi hoaloha oaa, „ , lui i akii oia i kekalii hapa o kana leta penei: • o ko'n puuwai,—ua hoehaeha loa ia i ka make ana o ko'u mau lin;t | ( ,l ia aine ko"u mau koa. Aolie mea hiki i ka lanakila ke hoike mai i ka liauoli, e laa ka heluna nui o na kokp i hookahe ia ma keia k;uui Watalu, a o ko lakou kupaa, wiwoole a hoolohe kauoha, oia k,. knliikuhi ame ke alakai ia makou iloko o na hora o ka ehaelia. ••<» llainukii Puluka, ua uiakemake loa oia e pepelii i ka Emera \a[M.liona ma ke kahua kaua ina i loaa aku. Ua papa aku au iaia. <iia kekahi o na hana naaupo loa, a ku-e i na rula kaua naauao. \ ()11 ii,u—ua pakele mahunehune mai au me ka eha ole; o ka lima u kr Akua, me he mea la, maluna iho ia o'u iloko o kela la." 1 ka wa i puka inai ai o ka la a poha ae la kona malamalama iualuiia o ka aina, ua liolo aku la ke Duke o Welinekona ma o a maaii'-i n k«- kalma kaua e nana ana i ka waiho moka-ki mai o na kino uiake o kona mau koa me na hoaloha. Oiai oia e maalo ae ana ma k«- a!o o kela ame keia wahi, e ike ana oia i kona mau koa ,• waiiio ana U lakou niau kino palahe i ka houna; e waiho ana kekalii aolo |ioii, aolie linia a aolie wawae; na koa i loaa na eha malan: iki i k r aiiialii »» iH-hinei, e waiho ana lakou i ka lionua a e mauliawa Ana no ko al-.o hopo loa. Aia iloko o na mahinaai, iloko o na pohopoho, iloko o na alualua me na owawa, a ma na wahi no apau o ke kahua kaua laula. <■ loaa ana iaia kona mau hoaloha, a o ka nanaina hoioi<k<>a ana •• nana nei, ua hoike mai ia i ka nui o na mea hiki ole iaia k" liana aku. i ;i /looinai: aku oia i ka hele makaikai ana no na hora elia, a i !,.i ;>au jMinn ana o na wahi apau iaia i ka hele ia, ua huli hoi aku l,i oia i kona wahi hoolulu inau, noho iho la maluna o kekahi wahi ii'iho laau. a hooluolu iki ilio la no ka manawa. E like me ka rula mau o ka puali mahope iho o ka hoouka anā <> na kaua. ua hoouna mua ia na kauka e hele a e lielu i na make me na rha ma ke kahua kaua, a lawe aku i ka lakou inau hoike imua <> ka Alihikaua Xui iloko o ka manawa e pau ai. Ma ka hora V2 o ke awakea i loaa mai ai'ka hoike a kela ine k< ia knukii j»;ikahi ia Kiiuku Iliime. lawe aku la oia i ka hoike pilia <> I>a uiako iloko o ka halelole o Welinetona e kali mai ana no kona liiki aku nie keia hoike, a i kona wa i liiki aku ai, e hiamoe ana ke lhiko nialuna o kekahi walii noho laau, no ka maluhiluhi nui iloko i> kria niau po elua i hala ae. < >iai oia e ku ana ma ka aoao o kona Haku, ua ike iho la oia aole i;i i„- in.-a maikai no k«»na hoala kolee ana aku iaia e liooluolu ana ilnko o ia mau minute pokole, aka, e like me kana kauolia, e hoike nku iaia i ka papa hoike o na make e like me ka hikiwawe ke hana ia. ])<m>]ii 1 i 1 u 1 i inalie iho la o Kauka Hume ma kona kino, a iloko o ia liooni uuku ana a ke kauka iaia, ua kaakaa koke ae la kona maka, iiana mai la i ke kauka a ike e paa aku ana o Hume me kekalii pu-a ]M']ta nui nia kona linia, lie-mau hoike ana ia, ua lawe mai nei oia i

ka papa inoa o na make ame na eha e like me kana kauoha; ala koke ae In oia iluna a o ka huaolelo mua loa i puka mai iaia mai, oia kana i pane aku ai.— "K heluhelu!"' Jl«ko o keia wa i helulielu aku ai o Kauka Hume i kana hoike o ke kahua kaua, me ka lielu pakahi ana i ka inoa o kela aiue keia kanaka pakahi i eha a make paha, oiai oia e hoomau ana i ka heluheiu i ka inoa o kela ame keia koa pakalii, a i ka wa e pau ai o ia pepa inoa a hopu aku i pepa inoa hou. alawa aku la ke kauka i ke Duke o Wclinetona a ike aku la oia iaia e hiolo ana kona mau waimaka ma na papalina, e uwe ana i kona mau hoaloha i ka wa a ke kauka e kamailio ana —o mea a me mea, ua eha a ua make. Ua hoomau aku ke kauka i ka lieluhelu ana me ka nui o kona leo, a iloko o na hora eha, ua ano puu ae la kona leo a hanapilo liookuanui aku la oia i ka helulielu ana a hiki i ka wa i hiki ole ai iaia ke kamailio hou aku. Hoomaha iho la oia a nana aku la i ke Duke, me kona manao, ua hiki hou ole iaia ke pane liou mai mamuli o kona ano kaumaha i keia wa; oiai oia e hoomaha ana me ka manao ua lawa keia hoike no ka la apopo, ua ala koke ae la ke Duke iluna a nana aku la i ke kauka a e ku mai aua 110 ia, pane hou aku la oia no ka ka mauawa, — U E heluhelu!'" C) ka la 20 o lune, oia ka la a Welinetona i iiaalele aku ai i ke Kauka i ka heluhelu ana i kana hoike, a i ka hala ana o na hora elima, ua heln ia e Kauka Ilunie he kanakolu tausani o na inoa b na koa elia a make, ine ka lia**i ana i ke ano o ko lakou mau pilikia. O keia iho la ke ano o ko Welinetona hoolohe ana i ka hoike 0 na ko.a o kona puali; u«a nolio oia maluna o kela noho laau a uwe i kona niau koa i haulehia,maluna o ke kahua kaua o nehinei. Pela iho la kona ano, a pela pu lioi kana liana no ka hoolohe ana i ka hoike a Kauka Hume iloko o na hora elima. 0 ka la 20 o lune, oia ka al a Welinetona i liaalele aku ai i ke kahua kaua o Watalu, a kamoe mai la kona alahele no Nevela; ma ka la 25, lawepio ia mai o Perone, a o ka la 4 o lulai, hiki aku la na puali hui mawaho o Parisa, a lawe ae la lakou i na kulana kaua pale o ke kulanakauhale i ka la 0. MOKUXA VIII. PAAPIO A NOIIO MA SANA HELINA—NOHO HOU IvA MALUHIA MA EUKOPA. 1 ka wa a na pualikoa hui e hookokoke mai ana i ke kulanakauhale o Parisa, ua haalele aku la o Napoliona no Malmaison, a he mau la pokole, ua hele hou aku oia no Itochefort, a i keia wahi, e ku ana kekahi moku no ka lawe a lioomahuka aku iaia i Amei'ika Huipuia. O keia awa kalii ana i makemake ai e majmka aku, aka, ua paa ia mau kapakai i ke paniku ia e na aumoku Beritania, a no* laila, he mea paakiki loa ka pakele ana aku o keia moku me Napoliona maluna ona. Ua hoolako na ukali o ka Emepera Las Casas me L'Albemand • a hui me Kapena Metalena o ka mokukaua Belilopano, a nana e hai mai, aohe mea hiki e ae iaia ke hana, koe wale iho no, o kona lawe aku i ka Emepera i Enelani, a na ke Alii ka Moi e haawi mai na hoopa'i ame ha aliewa e like me kana i nianao ai he pono. No keia kumu i ae ai o Napoliona e haawipio aku iaia iho malalo o ka hopakele ana a ko Enelani mau Kanawai, kau aku la oia maluna o keia mokukaua, a lawepio ia aku la i Enelani. 0 keia haawipio ana a Napoliona iaia iho e like me keia ke ano, oia ka mea i kamailio pinepine ia e na poe mea liaku moolelo, aole ma kona kulana Emepera, aka, ma kona ano oia kekahi o na koa kaulana loa iloko ona moolelo o Europa. Ina o kona haawipio ana iaia iho a ma ke kahua kaua o Wtitalu, a ina no hoi nana ponoi i alakai aku ka Puali Kahiko no ka lioouka kaua hope loa, a auliee a pio paha oia iloko o ia manawa, ina ua oi loa aku ka hanohano ame ke kaulana o kona inoa. Ma ka aaao, o ke Duke o Welinetona, ua liooholo mua oia i kona manao, maluna o kela kahua kaua ukele i ke koko, e ku ana oia a liiki i ka wa e hauleliia ai o kona mau koa i ka lionua, a i make lakou, oia pu kekahi e make ma ko lakou aoao, oiai, lie mea hilahila no ke kanaka koa ke auliee a holo no kona ola iho, ke ole oia e lawe pu aku i ka hanohaiio o ka lanakila. 1 ka wa i hiki aku ai ka mokukaua Belilopano i Enelani, ua holo koke ae la ka lono ma o a maanei o ka aina e like me ka makani, —o ke kanaka a lakou i lohe wale ai—ke kaeaea nui o ka hikina, ka mea lioi nana i puke aku ka nohoalii o na Moi o Europa a pilipu i ka paia, ka Emepei'a Napoliona, eia oia i ko lakou kahakai 1 keia wa he pio, a ua auliee kona mau koa, a ua luilihia hoi kona nohoalii, he mea kela nana i lioopioloke ae ia Enelani liolookoa, a o ke Kuhina Kaua Nui oia o Mr. Pitt, ua haawi koke aku oia i ke kauoha paa loa, e malama a makaala loa ia ka Emepera oiai oia e noho ana he pio a liiki i ka wa e hooholo ia ai ka lioopa'i kupono 110 keia kanaka i maka'u nui ia e na aupuni apau. He mau kukai palapala mawaena o ke aupuni o Eenlani ame ka Emepera, a o ka Aha Kuhina, ua hoohool ae la lakou i ka lioo-

pa'i no Napoliona, e hoopaa ia oia ma ka iiiokupuui o Saua llelina ka Emepera, a o ka Alia Kuhiua, ua liooliolo ae la lakou i ka lioopa'i a ke Aupuui Euelaui i liaawi uiai ai uoua, nie koua liai aua aku—aole oia he pio i keia wa ua lakou nia ke kahua kaua, aka, ua haawi aku oia iaia iho e loaa kona lioopakele ia inalalo o ko lakou mau kanawai. I ka makaukau ana o na niea apau, ua lawe ia aku la o Napoliona me kona mau ukali no ka Mokupuni o Sana llelina, a ilaila oia i noho ai no na makahiki eono ine ke kiai a makaala loa ia. a ma ka la 5 o Mei. 1821, lianu ae la oia i kona aho hope loa i ke kanai-wa-kumamakahi o koua mau makaliiki me 00110 malaina o kona ola ana. O keia ka mokupuni pohaku uuku e ku nei iwaena o ke akea o ka Moana Akelanika. a he mea kamahao hoi ka makaikai mai o na iuo nui no keia mokupuni kauaka ole o ke kai. No ua makahiki eono ka noho ana o ua koa kiai i kela inokupuni, aole lakou i ike i kekahi mea ano e ola iloko o ia ko-wa loihi; aka i ka po i make ai o ka Emepera uialuna o kona wahi moe, ua pa mai la ka makani, ua j)ii mai ke kai. ua olapa ka uwila a ku'i ka hekili, o keia ka mea kupaianalia loa iloko o ka moolelo o Naj)oliona,—he mau hoike palia ia na na Lani,—o ke kauaka hookahi keia nana i ho-a ia Euiopa iloko o ka enaena o na kahua kaua, —oia hookahi, aole mamua aku a aole lioi mahope mai. Mahope iho o ka hala ana o na makahiki he umi-kumamaiwa, ua kii aku la ke Aupuni o Farani i na iwi o Napoliona ma iSana Helina a lioilioi ia mai i Parisa, a ke ku nei kona kia hoomanao nie ka ninknikai ia e na miliona o nn malihini i kipa aku iloko o ia kulanakauhale kahiko a kaulana o ka honua nei. Ua ulu ae kekalii mau kamailio mahope mai o ke kaua o Watalu mawaena o na Kenenila, a ua komo pu me kekahi inau poe kakau moolelo me ke kuhihewa i ka olelo ana, aole i hee na puali Farani no ke kaua hope loa, aka, ua emi liope maoli uo lakou i kela po, a ua makaukau hou ae he kauaono tausaui i kekahi la ae 110 ka paio hou aku me ke Duke o \Velinetona, wahi a lakou e olelo ai. O Ilamuku Ne, ke kanaka nana i alakai aku ka Puali Kahiko a oia hoi ke kanaka hope loa i haalele aku i ke kaliua kaua, ua hoike ae oia me ka oiaio 110 ke kamailio e olelo ia nei, a oia kana i pane aku ai i ke Komisina Carnot, ka mea nana i ha'i mai kela iuau olelo penei: "Ua hiki mai ka manawa no ka oiaio e ha'i ia ai,' wahi a ka Ilamuku i ke Komisina. "O ke kanaono tausani e olelo ia nei, he mea hiki ole ia ke houluulu ia kela heluna, a aole no hoi ia he ikaika e hiki ke ku aku imua o na puali hui, oiai ua nele makou i na lako kaua pukuniahi ole. No na koa o ka Fuaii Kahiko, na,u ponoi ia e alakai ana malalo o na kauoha a ka Emepera, ua hiki au ke olelo ae—ua auhee maoli no a ua pio. He mea makehewa ke lawe hou mai ia mau olelo ua aa lakou e ku hou aku me ka euemi, oiai, owau ke kanaka hope loa i haalele aku i ke kahua kaua i ka wa a na koa e holo ana. Eia wale no ka mea hiki ke hana ia—e huipu aku me na pualikoa' hui, a e hanaia ke kuikahi me ka maluliia." O ka la 7 o laulai, ua komo aku la na pualikoa hui iloko o Parias, a ia la no lioi i koino hou aku ai ka Moi Lui iloko o kona aupuni; o ka la 10, ua komo aku la na Emepera o Rusia ame Auseturia me ka Moi o Perusia, a launa hou me ka Moi Lui mailiope iho o kona holo aua no ka makau i ka puka hou ana inai o Napoliona mai Eleba mai. / 0 ka la 15, ua hele aku ke Duke o Welinetona me kona mau Kenerala ame na aliikoa lie ekolu lianeri e ike i ka Moi Lui iloko o kona lialealii Turelisa, a oiai o Welinetona e ku ana imua oua, ua pane mai la ka Moi Lui iaia. "Aia maluna ou e Weliuetona ko'u hoomaikai palena ole no kau mau hana koa wiwoole ma ka lioopakele ana ia Europa ma ke kaua lanakila o Watalu, ame kou malama «ua i ka nialuhia o ko'u lahuikanaka." He mahina holookoa keia nolio ana o Welinetona me kona pualikoa i Parisa, e kali ana no ka hololea loa o na mea e hana ia nei maloko o ke kuikahi e na aoao elua. 1 ka wa i noho pono ae ai ka Moi Lui maluna o ka nolioalii, a nalowale aku hoi na uluaoa o ke kaua, oia ka wa i pahola ae ai ka lono o ka hookolokolo ia o Ilamuku Ne, he hewa i oleloia —Ua kipi oia i ka nohoalii ame ke aupuni. O ka moolelo o ka aliewa ia ana o Ne e na mana kaua o Parisa, e nana no ma kona moolelo a loaa na hoike piha no kona hopu ia ana ine kona ahewa ia. lle wahi mea uuku ke hai ia aku ma keia walii, oia hoi ka Welinetona i>ale nona iho i ka wa i ui ia aku ai kona manao no keia liihia, a ua kau leta aku o Ne iaia, e noi aku.ana, e loaa kekalii kokua no konn hoopnkele in nini inin mni, no kn nn-a o ka mea mana nui liookahi il«»kt» o kela'iiiau ln. oin no o Welinetona, a o kana i manao ai he pono, oia ki* hooko ia e. nn ninnn knua o Parisa; o kana i pane aku ni i nn niiiiin knun, oin kein: "O ko'u komo kino mnoli ann nku iloko o nn lnwelnwe hihin koa o na aupuni e. lie ku-e ana ia i nn kanawai anie na ruln mnu o ka oihana kaua ona aupuni naauao. Aole au e hoahewa ia ke hanwi ole aku au i ko'u manao e pili ana no keia liihia o Ilamuku Ne, no ka mea. eia no oia nialalo o ko Farani mau kanawai ]»onoi i keia la. Ina i liaawipio mai o Ne iaia iho maluna o ke kahua kaua. alaila, e kaa auanei oia malalo o ko Enelani ninu knnnwni koa. e lilo ana oia i pio na'u, a owau no kona lioopakele." O keia ka Welinetona hoike pololei no keia hihin, n o ka leta a Ilamuku Ne i palapala aku ai iain. oia'hou ka Welinetona i kau leta aku ai i ka Unmuku poino,— "Ua loaa ia'u ka hanoliano o ka pane ana aku ia oe no kau leta 0 ka la 13 o Novemaba, e pili ana i ka hookolokoloia o kou hihia e na mana kaua o Parisa. Ona aoao elua eku nei i keia wa, oia uo ke alakai o na puali Farani ma kekalii. E like me na hoike o ka'Pauku 12 o ke Kuika.hi, eia no oe mnlalo o ko Farani mau kanawai ]jonoi, a he mana i ke Alii ka Moi ka lawe ana niai ia oe imua o'kekahi hookolokolo e like me kana i manao ai he pono, etc., etc. O keia ka Welinetona pane pokole ia Ilamuku Ne, e waiho ana iaia na kona mau kanawai ponoi no oia e hookolokolo, a ua kakau pinepine ia ena mea kakau moolelo lehuleliu, —o keia hookahi ko W r elinetona kiko eleele o kona kokua ole aua i ka hoo]«ikele i keia kanaka koa kaulana nui wale o ke ao uei; aka, oia ka mea hiki ole iaia ke pale ae nona iho i ke komo kino maoli ana aku a lawelawe 1 na hana pili aupuni kuloko o kekahi aupuni me ka hoomana oie ia. O ka la 22 o lune, oia ka la i hiki aku ai o Mr. Cutton i Enelani me na hoike kaua a ke Duke o Welinetona e pili ana i nuhou o ke kaua o Watalu. I ka wa i loaa aku ai o keia inau hoike i ke Alii ka Moi, ua hoouna koke aku la oia i kona Elele e lawe aku i keia lono hauoli nui i ka Ahaolelo e noho ana iloko o ia mannwa. Ua hooholo koke ae la ka Ahaolelo i kekahi puu dala mahuahua no ka haawi makana ana i na koa i hele pu i ke kaua, anlfe na oliana i hoonele ia i na kane ole. Ua hoomalamalama itl ke kulanakauhale o Ladana, ua hookani ia na bele a e holo ana na kanaka ma o a maanei o na alanui me ka hauoli nui, a o na ohana i hoonele ia i ke kane ole, e noho ana lakou iloko o ke kumakena. O ka Aki-bihopa Nui o Canetebere, ua malama ae la ia i ke anaina haipule i ke Sabati o lulai 9, he la lioalohaloha i ke Akua no ke kaua lanakila i loaā i ko Enelani mau koa iloko o keia kana nui o Europa. Oiai na pualikoa hui iloko o ke kulanakauliale o Parisa 1 ka mahina o lune, 1816, ua haawi aku ke Duke o Welinetona i ke kauoha no ka huli hoi ana o na koa i ko lakou mau aina iho, a oia kana i ha'i aku ai i kana mau olelo hope loa i ūa pualikoa hul penel: * (Aole i pau).